Układ rozrodczy samicy ESPZiWP układ rozrodczy samicy jajniki, jajowody, macica, pochwa, srom 1
Jajniki Jajniki pełnią funkcje wewnątrzwydzielniczą (hormonalną) i rozrodczą, które są ze sobą ściśle powiązane. Hormony gonadotropowe produkowane przez przedni płat przysadki mózgowej (tj. hormon pęcherzykowy - FSH i hormon luteinizujący- LH ) działając na jajnik, sterują szeregiem przemian zachodzących cyklicznie i określanych cyklem płciowym. składają się z rdzenia i kory; jajniki w części korowej znajdują się: pęcherzyki jajnikowe ciałka żółte ciałka białawe komórki śródmiąższowe Jajnik od zewnątrz pokrywa torebka łącznotkankowa błona biaława, pokryta nabłonkiem mezodermalnym. 2
jajowody odpowiedzialne są za transport komórek jajowych w kierunku macicy, umożliwiają penetrację plemników w kierunku przeciwnym, stanowiąc jednocześnie miejsce zapłodnienia i wstępnego rozwoju zarodka. składa się z szyjki, trzonu i dwóch rogów; ma kształt litery Y macica 3
cykl płciowy suki Suki są sezonowo monoestralne (jeden cykl jajnikowy w sezonie). Okres międzyrujowy trwa około 5-8 miesięcy, czasem dłużej; Faza pęcherzykowa: proestrus przedrujowy oestrus ruja Faza ciałka żółtego (lutealna): metoestrus (dioestrus) - porujowy Faza spokoju anoestrus okres międzyrujowy cykl płciowy regulacja hormonalna Rozwój pęcherzyka jajnikowego jest inicjowany przez produkcję hormonu uwalniającego gonadotropinę (GnRH), który wzbudza uwalnianie hormonu pęcherzykowego (FSH) i hormonu luteinizującego (LH). Stężenie estradiolu osiąga maksymalne wartości w późnym proestrus, na około dwa dni przed przedowulacyjnym wylewem LH i spada po wylewie LH przez większą część oestrus. Podczas proestrus, stężenie progesteronu jest niskie, ale stopniowo rośnie podczas przedowulacyjnego wylewu LH i wciąż wzrasta podczas oestrus, aż do osiągnięcia wartości maksymalnych na 15 do 30 dni po szczycie LH. Podczas proestrus i oestrus stężenia LH są zmniejszone w porównaniu z późnym anoestrus. 4
proestrus trwa 5-10 dni (duże wahania) Duża ilość ciemnoczerwonej wydzieliny Obrzęk sromu i błony śluzowej pochwy i macicy Brak akceptacji samca, obecność feromonów w wydzielinie zwiększa zainteresowanie samców oestrus trwa około 9 dni (zmienna długość) Akceptacja samca zmniejszenie wycieku Stopniowe zmniejszenie obrzęku błony śluzowej pochwy Wzrost poziomu progesteronu Owulacja i ewentualne zapłodnienie komórek jajowych 5
metoestrus faza lutealna rozpoczyna się w momencie, gdy suka przestaje akceptować samca, trwa ok..60 dni; stopniowe zmniejszenie obrzęku sromu i zanik wypływu z dróg rodnych; koniec wiąże się ze spadkiem stężenia progesteronu do wartości minimalnych; anoestrus okres spokoju, brak aktywności jajników trwa od zakończenia metoestrus (lub porodu) do początku proestrus 6
optymalny czas krycia Najlepszy moment krycia między 2 a 6 dniem po owulacji; wczesne krycie może także być skuteczne gdyż plemniki są w stanie przetrwać w drogach rodnych do 7 dni; Stężenie progesteronu Stężenie progesteronu w osoczu wzrasta przed owulacją. Niezwykłe zjawisko przedowulacyjnej luteinizacji u suk może być użyteczne w celu określania czasu owulacji. Stężenie progesteronu w osoczu zaczyna wzrastać na około dwa dni przed owulacją. Stałe monitorowanie stężenia progesteronu w osoczu pozwala na przewidywanie owulacji, jej potwierdzenie i wykrycie okresu płodnego. Ponieważ wstępny wzrost stężenia progesteronu jest stopniowy, konieczne jest pobieranie krwi tylko co dwa-trzy dni. 7
Badanie cytologiczne pochwy przy ustalaniu optymalnego dnia krycia pomocne jest pomocne jest zbadanie pod mikroskopem wymazu pobranego ze śluzówki pochwy; badanie pozwala wyznaczyć okres płodny, ale nie zapłodnieniowy; pierwszy wymaz najlepiej pobrać po 5 dniach od rozpoczęcia proestrus, a kolejne w odstępach co 2 dni. cytologia pobieramy wymaz na szkiełko, suszymy, barwimy np.barwnikiem Giemsy, spłukujemy wodą destylowaną, oglądamy pod mikroskopem 8
wczesny i późny proestrus wczesny proestrus przypadek*: 1 dzień Progesteron = 0.5 ng/ml *podawane wartości progesteronu we krwi i czasu dla konkretnego przypadku 9
proestrus średni przypadek: 4 dzień Progesteron = 0.6 ng/ml proestrus późny przypadek: 6 dzień Progesteron = 0.5 ng/ml przypadek: 8 dzień Progesteron = 2.1 ng/ml 10
oestrus oestrus przypadek: 10 dzień Progesteron = 9.9 ng/ml owulacja przypadek: 13 dzień Progesteron = 15.6 ng/ml 11
oestrus przypadek: 15 dzień Progesteron = 29.0 ng/ml metoestrus 12
metoestrus 16 dzień Progesterone = 32.3 ng/ml kopulacja 13
kopulacja inseminacja pobieranie nasienia http://www.vetmed.lsu.edu/eilts/multimediafiles/sound/video/canine%20semen %20collection%20with%20audio.wmv 14
inseminacja http://www.vetmed.lsu.edu/eilts/multimediafiles/sound/video/canineai2.wmv zaburzenia układu rozrodczego suki wpływające na płodność - zaburzenia rozwoju poszczególnych części narządów - dziedziczne lub niedziedziczne - stany zapalne pochwy bakteryjne, wirusowe - nowotwory - choroby zakaźne o charakterze ogólnym (toksoplazmoza, herpeswiroza, etc.) 15
stany zapalne pochwy mogą być przyczyną problemów z zajściem w ciążę, dlatego w przypadku nieudanego krycia, warto zbadać wymaz z pochwy suki na obecność bakterii; ropomacicze 16
ropomacicze - problem dotyczy w szczególności suk, u których występuje rozrost gruczołowo-torbielowy błony śluzowej macicy, a więc suk starszych, których organizm nie jest w stanie wyeliminować bakterii bytujących w płynie cyst; - namnażanie bakterii doprowadza do nagromadzenia wysięku ropnego - najczęściej są to bakterie Escherichia coli, streptokoki, czasem inne; ropomacicze - objawy -podwyższona temperatura, osowiałość -czasem ropny wyciek ze szpary sromowej (nie zawsze, przy zamkniętym ropomaciczu nie ma) -toksemia powoduje brak apetytu, wymioty, wzmożone pragnienie, temperatura jest normalna lub zbyt niska -najczęściej ropny wyciek pojawia się między 4 a 6 tygodniem od zakończenia rui -terapia: chirurgicznie, ewentualnie farmakologicznie (prostaglandyny, tylko przy ropomaciczu otwartym ) 17
zaburzenia czynnościowe opóźnione dojrzewanie płciowe i przedłużony okres braku rui ruja przedłużona pozorny cykl jajnikowy cicha ruja niezakaźne ronienie i resorpcja płodów torbiele jajników wypadnięcie pochwy ciąża urojona (rzekoma) często występuje i jest zjawiskiem fizjologicznym dochodzi do niej na skutek wysokiego stężenia prolaktyny we krwi objawy podobne do tych, które występują w czasie ciąży; 18
antykoncepcja antykoncepcja hormonalna stosowanie gestagenów - działania niepożądane przerywanie niepożądanej ciąży (estrogeny) sterylizacja i kastracja 19