Nowe sposoby wykrywania rui i regulacji cyklu rujowego u bydła

Transkrypt

1 Nowe sposoby wykrywania rui i regulacji cyklu rujowego u bydła Pomimo rozwoju wiedzy i profesjonalnej obsługi płodność bydła na przestrzeni ostatnich10-15 lat ulega obniżeniu. Powszechnie uważano, że przyczyną pogarszającej się płodność bydła jest mniejsze zaangażowania hodowców, którzy ze względu na inne ważniejsze problemy nie przywiązują dużego znaczenia do zagadnienia rozpoznawania rui. Jednakże najnowsze doniesienia wskazują, że czynniki związane ze zwierzęciem mają również wpływ na niski procent cielności.

2 Słabe wyniki w wykrywania rui są główną przyczyną niskiej płodności bydła i prowadzi do poważnych strat ekonomicznych. Szacuje się, że przemysł mleczny w USA traci rocznie ponad 300 milionów $ z powodu nie wykrycia lub błędnego rozpoznania rui.

3 Rozpoznawanie rui Problemy: - Zbyt krótki czas obserwacji zwierząt, -Nieodpowiednia pora dnia obserwacji krów. Większość krów przejawia objawy (obskakiwanie, odruch tolerancji) pomiędzy godz. 18,00 a 6, % krów nie przejawia zewnętrznych objawów rui, - Nieodpowiednia metoda wykrywania rui, -schorzenia kończyn - 50% krów nie przejawia odruchu tolerancji (nie obskakują lub nie stoją spokojnie przy obskakiwaniu przez inne zwierzęta), - 3-4% cielnych krów wykazuje objawy rui, -nieregularne cykle rujowe (zdolność do zapłodnienia wynosi 1 na 6 przypadków), zmiany na jajnikach, w postaci torbieli jajnikowych, - brak ruchu (chów alkierzowy), - Niewłaściwe prowadzenie notatek dotyczących reprodukcji itp

4 Metody wykrywania rui - Bezpośrednie obserwacje zwierząt, 2-3 razy w ciągu dnia, każdorazowo przez co najmniej 30 min (rano i późnym wieczorem) lub automatyczną ciągłą obserwację przy użyciu kamery z zapisem na taśmie magnetowidu. -Elektroniczne urządzenia do wykrywania rui; pedometry, aktynometry, Heat watch system itp. - Pomiar stężenia progesteronu we krwi lub mleku. - Pomiar oporu elektrycznego śluzu pochwowego i szyjkowego. - Pomiar temperatury ciała i temperatury mleka.

5 Dojrzałość płciowa U większość jałówek krów mlecznych pierwsze objawy rui występują już w wieku 6-7 miesięcy, a regularne cykle rozpoczynają w wieku ok. 9 miesięcy, natomiast prawie pełny rozwój i wzrost (3/4 masy dorosłej krowy) w wieku miesięcy. Na podstawie licznych badań wykazano, że nie ma zależności pomiędzy wiekiem cielenia się a przebiegiem porodu i częstotliwością zatrzymywania łożyska oraz śmiertelnością cieląt. Oznacza to, że terminy pierwszych unasienień jałówek mogą być przyspieszone. Pierwsze wycielenia w wieku ok. 2 lat. Do inseminacji jałówek należy używać nasienia buhajów pozytywnie testowanych na łatwość wycieleń

6 Cykl rujowy Cykl rujowy - czas od pierwszego dnia wystąpienia zewnętrznych objawów rui do ostatniego dnia (bez rui) przed następną rują. Jako dzień zerowy O przyjmuje się pierwsze oznaki wystąpienia rui. U większości ras ruja występuje w regularnych odstępach czasu w ciągu całego roku. Długość cyklu rujowego u krów waha się od dni (średnio 21 dni). U krów obserwuje się różnice indywidualne z tendencją do krótszych lub dłuższych cykli rujowych.

7

8 Cykl rujowy regulowany jest poprzez uwalnianie hormonów na zasadzie tzw. sprzężeń zwrotnych pomiędzy podwzgórzem (GnRH) przysadką mózgową (LH i FSH), jajnikami (progesteron i estrogeny) i macicą (prostaglandyna F2α).

9 Podwzgórze GnRH Przysadka : LH i FSH Jajniki: estrogeny, progesteron Macica: prostaglandyna

10 GnRH LH PGF2 FSH Progesteron estrogeny

11 Cykl jajnikowy krowy Ruja dzień 21 -O Owulacja dzień 1 Komórka jajowa Dojrzały pęcherzyk Stare ciałko żółte Stare ciałko żółte Zanikające ciałko żółte dzień Zanikające ciałko żółte Dojrzałe ciałko żółte Dzień 6-16 Rozwijające się ciałko ż. Dzień 2-4

12

13 Okres występowania rui, ze względu na zachowanie się krowy, dzieli się na: -Przedrujowy; godzin -Rui właściwej; 2-36 godzin -Porujowy; godzin Okres przedrujowy Próby obskakiwania innych zwierząt; Lizanie innych krów, porykiwanie; Zmniejszenie apetytu i spadek produkcji mleka Srom wilgotny, nabrzmiały, zaczerwieniony, gorący Śluz skąpy, przeźroczysty, konsystencją przypominający białko jaja kurzego

14 Okres rui właściwej -Obskakiwanie innych krów, odruch stania (tolerancji) w czasie obskakiwania przez inne krowy, -Niepokój, wzmożona ruchliwość, częste wstawanie, niepokojenie sąsiadujących krów, -Lizanie innych zwierząt, -Obecność przeźroczystego, obfitego, szklistego, ciągliwego śluzu, obecność śluzu na kosmku włosów (pędzelku) dolnego spojenia sromu, ogonie oraz zadzie, -Dodatnia reakcja na dotyk w okolicy zadu przez podnoszenie ogona, wyginanie grzbietu i oglądanie się, -Otarcia naskórka nasady ogona oraz okolic u sztuk utrzymywanych wolno (pomieszczenia wolnowybiegowe, pastwisko).

15 Okres porujowy -Zachowanie i reakcja na otoczenie jest normalne; -Śluz skąpy, mętny, czasem z domieszką krwi; -Skłonność do leżenie; Czas trwania rui właściwej Ruja u krów trwa średnio 14 godzin, z wahaniami od 2 do 36 godzin Ruja u jałówek trwa krócej, średnio 12 godzin, z wahaniami od 2-24 godzin

16 Owulacja Czas od wystąpienia pierwszych objawów rujowych do owulacji wynosi od 20 do 36 godzin. Czas od zakończenia rui do owulacji wynosi średnio 12 godzin z wahaniami od 8 do 15 godz.

17 Optymalny czas unasieniania krowy Początek rui - owulacja - Czas trwania rui Czas k. życia jajowej godziny Czas życia plemników w jajowodzie krowy 24 do 30 godzin

18

19

20

21 Odruch tolerancji: krowa będąca w rui pozwala się obskakiwać lub obskakuje inne krowy jest najbardziej wiarygodnym objawem rui.

22 Która krowa ma ruję?

23

24 Obfity wyciek przeźroczystego, ciągliwego śluzu świadczy o zawansowanej fazie rujowej

25 Zaczerwienie ścian przedsionka pochwy i lekki obrzęk warg sromowych jest dodatkowym objawem występowania rui

26

27 Mount detection aids

28 Applied to cow

29 Leaves a mark if the cow is mounted

30

31 Chin-ball marker

32 Surgically altered bull for heat detection.

33 Testosterone-treated cow

34 Optymalny termin unasieniania

35 Elektroniczne urządzenia do wykrywania rui; Pedometry, aktynometry: Gdy krowy utrzymywane są w komfortowych warunkach, wówczas w czasie rui wzrasta ich aktywność ruchowa 3-4 x. Aktywność ruchowa zwiększa się ok. 4 godzin przed rozpoczęciem rui właściwej rui. Optymalny czas inseminacji ok. 12 godz. z wahaniami od 4 do16 godzin od chwili zwiększenia aktywności ruchowej. Czujniki magnetyczne są przytwierdzane do przedniej kończyny lub na szyi krów, skąd telemetrycznie przekazywane są bodźce aktywności ruchowej. Czujniki mogą stanowić oddzielne urządzenia lub być połączone z identyfikatorami. Koszt czujnika, wynosi ok.$ 100, urządzenia monitorujacego ok. $ 1000 i programu ok. $ 4000.

36 Nowy rodzaj pedometrów zawiera mikroprocesor, który w przypadku dwukrotnego zwiększenia się ruchliwości zwierzęcia emituje sygnał świetlny w postaci błysku z częstotliwością co 2 sek., aż do czasu jego wyłączenia. Urządzenie jest zasilane z miniaturowych baterii o żywotności 3-5 lat.

37 Activity monitors

38 Measures walking activity

39

40 Identyfikator Aktynometr Pedometr

41 Identyfikator elektroniczny

42 Najbardziej zautomatyzowanym system do wykrywania krów w rui jest Heat Watch. System ten składa się z miniaturowego urządzenia nadawczego przymocowanego na grzbiecie krowy przekazującego zdalnie sygnał (datę, godzinę, nr. zwierzęcia) do komputera. Zgodnie z programem, za ruję uważa się jeżeli krowa była obskakiwana w ciągu 4 godzin, co najmniej 3 x, a każdy skok trwał ponad 2 sek. Pierwszy skok w okresie 4 godz. uznawany jest za początek rui. Krowy, u których stwierdza się zbyt mało skoków lub krótko trwające wspięcia są podejrzane o ruję. HW system kosztuje $ 3500, przetwarzacz $1000, klej do przyklejenia urządzenia na grzbiecie krowy $4. Jeżeli inseminację przeprowadza się 4-8 godzin po zarejestrowaniu pierwszych odruchów tolereancji ok. 50% zacieleń, 8-12 godzin 55%, godz. 48%.

43

44 Heat Watch

45 Pomiar oporu elektrycznego śluzu pochwowego i szyjkowego. Ovatec służy do mierzenia oporu śluzu szyjkowego i pochwowego. Wartości oporu są odczytywane co najmniej 2 x w ciągu doby, należy je rozpocząć na kilka dni przed spodziewaną rują. Producent zaleca aby zwierzęta inseminować zaczynając od momentu gdy opór się obniży do 55 lub mniej omów. Jako ostateczny termin inseminacji podają moment kiedy po okresie najniższej wartości oporu następne badanie wskazuje ma wzrost oporności.

46 U bydła opór elektryczny śluzu podczas rui waha się u tego samego zwierzęcia, a także u różnych krów w czasie kolejnych rui w tym samym dniu cyklu. Inne czynniki takie jak umiejscowienie głowicy wewnątrz pochwy, infekcje,temperament zwierzęcia może spowodować niedokładne lub błędne odczyty oporu. Instrukcja używania urządzenia Ovatec wskazuje, że brak równowagi składników mineralnych w żywieniu może również powodować zaburzenia w pomiarze oporu elektrycznego śluzu rujowego. Różnice pomiędzy zwierzętami powodują, że pojedyncze lub nieregularne pomiary są niewystarczające dla wykrycia rui. Niskie wskaźniki oporu (30-40) wskazują na występowanie rui. Lecz nie u wszystkich zwierząt występuje obniżony opór e czasie rui. Dokładne ustalenie rui wymaga 2 x pomiarów w ciągu doby i sporządzenie ich wykresów w dłuższym okresie czasu. Jednakże częste badanie krowy może spowodować stan zapalny pochwy i błędne odczyty.

47 Czujniki dopochwowe Pomiar oporności elektrycznej Jest to czynność pracochłonna Istnieją różnice indywidualne Kosztowne wyposażenie Ewentualne choroby np. pochwy, brak higieny zabiegu mogą dawać fałszywe wyniki

48 Duży nakład pracy

49

50 140 Zmiany oporności śluzu pochwowego w czasie rui buhajki 120 cieliczki Odczyt na skali "Ovatec" Ruja Czas unasieniania r 2w 3r 3w 4r 4w 5r 5w 2r 2w 3r 3w Dni

51 Wykorzystanie pomiaru temperatury ciała krów do wykrywania rui Czujniki montowane są do kubków udojowych (pomiar temperatur mleka) lub do pochwy krowy (pomiar radiotelemetryczny).w czasie rui wzrost temperatury ciała u poszczególnych krów wzrasta średnio o 0,3 C z wahaniami od 0,1 do 1,0 C. Pomiar temperatury ciała może być pomocny w wykrywaniu rui pod pewnymi warunkami. -wyniki pomiaru temperatury ciała należy traktować indywidualnie w odniesieniu do poszczególnych krów i zawsze ostatni pomiar winien być odnoszony do kilku pomiarów poprzedzających, -w miesiącach letnich pod uwagę winien być brany tylko wynik pomiaru rannego, - wykluczyć choroby wywołujące gorączkę.

52 Kontrola jajników przy pomocy USG Aparat USG zaopatrzony w zmienną głowicę pozwala na dosyć precyzyjne określenie stanu jajników I potwierdzenia owulacji.

53 Metody uzupełniające

54 Canine heat detectors

55

56 Jak skutecznie oddziaływać na przebieg rui i owulacji? Przesunięcie terminu owulacji na z góry określony termin służy do planowej produkcji mleka. Główne sposoby to: 1 skracanie czynności ciałka żółtego oraz 2 wydłużanie czynności ciałka żółtego lub zastąpienie jego funkcji wydzielniczej,

57 Skracanie czynności ciałka żółtego Do tego celu stosowana jest prostaglandyna PGF 2 α, która po domięśniowej iniekcji w dawce μg w okresie pełnej aktywności ciałka żółtego tj. pomiędzy 5 a 16 dniem cyklu powoduje: - regresję ciałka żółtego i szybkie obniżenie poziomu progesteronu oraz wystąpienie objawów rujowych w 2-4 dniu po iniekcji i owulację. Zalecany czas unasieniania bez względu na objawy rui przypada 72 i 96 godzin po iniekcji lub w czasie rui.

58 Poziom progesteronu w czasie cyklu rujowego PGF 2 krowy ng/ml Ruja Faza ciałka żółtego Ruja dni cyklu rujowego

59 Metoda podwójnej iniekcji PGF2 Prostaglandyna nie jest skuteczna w pierwszych 3-4 dniach cyklu, kiedy nowe ciałko żółte nie jest w pełni wykształcone, a także w ostatnich 2-3 dniach cyklu przed następna rują. Dlatego w praktyce stosowana jest często metoda podwójnej iniekcji prostaglandyny w odstępie dniowym. Metoda ta zwiększa koszty, lecz pozwala na lepszą precyzję zsynchronizowania rui po drugim zastrzyku.

60 Wydłużaniem czynności ciałka żółtego lub zastąpienie jego funkcji Do tego celu służą progestageny (syntetyczne progesteron), które podawane z paszą lub stosowane w postaci dopochwowych spiral (PRID) przez dni powodują w tym czasie zahamowanie wystąpienia rui i owulacji. Ruja pojawia się po zaprzestaniu podawania preparatów lub wyjęciu spiral. Inseminacje przeprowadza się ok. 56 i 72 godz. po zaprzestaniu podawania preparatu lub po usunięciu wkładek.

61 Ostatnio powszechne zastosowanie znalazły silikonowe implanty z nowym preparatem progestagenu, który wprowadza się pod skórę małżowiny usznej na 9 dni. Po usunięciu implantu, ruja występuje zwykle po godzinach. Po zastosowaniu gestagenów płodność krów w pierwszej prowokowanej rui jest nieco niższa w porównaniu do płodności w czasie rui pojawiającej się spontanicznie

62 U krów w laktacji bardziej precyzyjna metoda synchronizacji cyklu polega na podaniu: Dzień O μg GnRH (np. preparat Burselin lub Cystorelin) (6 zł), Dzień 7 - prostaglandynę PGF2α (3 zł) Dzień 9 drugą iniekcję 100 μg GnRH (6 zł) Razem 15 zł Inseminację wykonuje się ok godzin po drugim zastrzyku GnRH. Owulację stwierdza się u ok. 96% krów po drugiej iniekcji GnRH.

63 Dzień O - prostaglandyna 3 zł Dzień 10 - prostaglandyna 3 zł Dzień μg GnRH (np. preparat Burselin lub Cystorelin) 6 zł godzin po iniekcji GnRH - unasienianie

64 Podsumowanie Odruch tolerancji jest jednym z podstawowych objawów rujowych najbardziej przydatnych dla określenia właściwego terminu unasieniania. Inne objawy rui, takie jak wyciek śluzu, obskakiwanie oraz zwiększona ruchliwość są objawami drugorzędnymi i również są pomocne dla określania właściwego momentu unasieniania. Do najbardziej skutecznych metod wykrywania rui należy: -bezpośrednia obserwacja zwierząt, -pomocnicze elektroniczne urządzenia, Połączenie obserwacji zwierząt z pomocniczymi metodami pozwala na wykrycie 84-95% krów w rui. Celem zacielenia krów w określonym terminie bardzo pomocnym są preparaty skracające lub wydłużające funkcję ciałka żółtego