phm. Agnieszka Trzebuchowska HIERARCHIA WARTOŚCI HARCERZY STARSZYCH I INSTRUKTORÓW W KONTEKŚCIE PRACY WYCHOWAWCZEJ PROWADZONEJ WŚRÓD ZUCHÓW. ( FRAGMENTY PRACY MAGISTERSKIEJ ) Włocławek, luty 2002.
Zuchy to najmłodsi członkowie Związku Harcerstwa Polskiego. Są to dziewczęta i chłopcy w wieku od 7 do 13 lat, zorganizowani w druŝynach zuchowych zwanych gromadami. Ponadto dzieci zrzeszone w gromadzie zuchowej nazwać się zuchami mogą dopiero po złoŝeniu Obietnicy Zucha i wówczas, gdy przestrzegają Prawa Zucha. Najbardziej trafne koncepcje rozwoju zuchowego i dostosowania go do potrzeb i warunków Ŝycia polskich dzieci, naleŝą do znakomitego instruktora i pedagoga - Aleksandra Kamińskiego. Znając psychiczne i fizyczne właściwości dzieci w wieku, który umownie nazywamy wiekiem zuchowym, obserwując, jak one się bawią Kamiński dostrzegł potrzeby dzieci, które to potrzeby powinna zaspokoić praca gromady zuchowej bo przecieŝ jak mówił A. Kamiński "swobodna zabawa - to najsilniejszy wyraz zainteresowań dziecka... Dzieci zawsze bawią się w człowieka, zabawa słuŝy im jako środek do wŝywania się w całe nieograniczone bogactwo Ŝycia ludzkiego". Praca z zuchami daje dzieciom moŝliwość wyŝycia się w swobodnej, ale wychowującej zabawie. DruŜynowy - a więc organizator tych zabaw, pomaga zuchom wyrastać na dzielnych i sumiennych ludzi, takich, którzy nie będą kłamać, którzy będą odwaŝni w działaniu i koleŝeńscy. Takich, którzy wszystko czego się podejmą wykonają dobrze i w swej działalności nie będą upatrywać tylko własnych korzyści. Takich, którzy będą szanować własność innych i dobro społeczne, którym poŝyteczne działanie sprawiać będzie przyjemność. Do głównych zadań druŝynowego zuchów zaliczyć więc moŝna przede wszystkim : uczyć się bawić z zuchami pomagać im poznawać prawdziwy świat wpajać dobre przyzwyczajenia uczyć znajdować radość w poŝytecznym działaniu dla innych Jako, Ŝe zuchy są najmłodszymi członkami Związku my - harcerze, harcerze starsi i instruktorzy jesteśmy "chodzącym" przykładem zachowania jakie powinno charakteryzować harcerza. Choć nie zawsze świadomie, obok wiedzy i umiejętności phm. Agnieszka Trzebuchowska Włocławek, Luty 2002 2
przekazujemy zuchom pewne wartości. Wartości, które wpajamy młodym, chłonnym umysłom zuchów powinny wynikać a jednocześnie przenikać się z poszczególnymi punktami Prawa Harcerskiego. Powinny to być więc wartości związane z bezpieczeństwem kraju, bliskich, przyjaźnią, uczciwością, i innymi podobnymi wartościami. W miesiącach maj - listopad 2001r przebadałam grupę harcerzy i harcerek w celu ustalenia hierarchii wartości tych osób. Badane przeze mnie osoby były w wieku od 15 do 30 lat, w tym 15 dziewcząt i 15 chłopców. Wybranym przeze mnie do badań narzędziem było studium naukowe nad systemami wartości opracowane przez psychologa - Miltona Rokeacha, zwane w skrócie "skalą wartości Rokeacha". Skala ta złoŝona jest z 18 wartości instrumentalnych i 18 wartości ostatecznych. Wśród wartości ostatecznych wyróŝniamy wartości takie jak : bezpieczeństwo narodowe przyjemność bezpieczeństwo rodziny równowaga wewnętrzna dojrzała miłość równość dostatnie Ŝycie szczęście mądrość świat piękna poczucie dokonania uznanie społeczne poczucie własnej godności wolność pokój na świecie zbawienie prawdziwa przyjaźń Ŝycie pełne wraŝeń Do wartości instrumentalnych moŝna natomiast zaliczyć następujące wartości: ambitny opanowany czysty o szerokich horyzontach intelektualista pogodny kochający pomocny logiczny posłuszny niezaleŝny uczciwy obdarzony wyobraźnią uprzejmy odpowiedzialny uzdolniony odwaŝny wybaczający phm. Agnieszka Trzebuchowska Włocławek, Luty 2002 3
Badana przeze mnie grupa harcerzy i harcerek musiała najpierw uszeregować obie grupy wartości według waŝności dla danej osoby badanej od 1 do 18. W dalszej części badani musieli określić waŝność poszczególnych wartości w połączeniu z pozostałymi 17-stoma wartościami. Na podstawie tak wykonanych badań mogłam określić hierarchię wartości zarówno instrumentalnych jak i ostatecznych w grupie harcerzy i harcerek, oraz określić ewentualne róŝnice uwarunkowane płcią. I tak w grupie harcerzy wśród wartości instrumentalnych na pierwszym miejscu znalazła się wartość uczciwy z sumą wyborów 201, na drugim miejscu znalazła się wartość kochający z sumą wyborów 186, a na trzecim wartość odpowiedzialny z sumą wyborów 185. Na ostatnich trzech miejscach znalazły się wartości: miejsce 18 posłuszny-59 wyborów, miejsce 17 czysty-77 wyborów i miejsce 16 uzdolniony- 100 wyborów. Pozostałe wartości uplasowały się na miejscach : 4- pomocny, 5- uprzejmy, 6- ambitny, 7- logiczny, 8- opanowany, 9- obdarzony wyobraźnią, 10- o szerokich horyzontach, 11- odwaŝny, 12- intelektualista i niezaleŝny, 14- pogodny, 15 wybaczający. Wśród wartości ostatecznych w grupie harcerzy na miejscu pierwszym znalazła się wartość bezpieczeństwo rodziny, z sumą wyborów 225, miejsce drugie- wartość prawdziwa przyjaźń z sumą wyborów 182 i miejsce trzecie mądrość z sumą 179-u wyborów. Ostatnie trzy miejsca to: miejsce 18- świat pięknatylko 55 wyborów, miejsce 17- zbawienie- 69 wyborów i miejsce 16- uznanie społeczne. Pozostałe wartości znalazły się na miejscach: 4- dojrzała miłość, 5- pokój na świecie, 6- wolność, 7- poczucie własnej godności, 8- szczęście, 9- bezpieczeństwo narodowe, 10- dostatnie Ŝycie, 11- równość, 12- poczucie dokonania, 13- równowaga wewnętrzna, 14- Ŝycie pełne wraŝeń, 15- przyjemność. Wśród harcerek w grupie wartości instrumentalnych na pierwszych trzech miejscach znalazły się: odpowiedzialny- 212 wyborów, uczciwy- 209 wyborów i kochający 189 wyborów. Miejsca końcowe zajmują: 18- posłuszny- 34 wybory, 17- czysty- 85 wyborów i 16- logiczny- 86 wyborów. Pozostałe wartości to miejsca : 4- pomocny, 5- ambitny, 6- wybaczający, 7- niezaleŝny, 8- odwaŝny i opanowany, 10- uprzejmy, 11- obdarzony wyobraźnią, 12- pogodny, 13- intelektualista, 14- o szerokich horyzontach i 15- uzdolniony. phm. Agnieszka Trzebuchowska Włocławek, Luty 2002 4
Wśród wartości ostatecznych, harcerki najczęściej wybierały, bezpieczeństwo rodziny- 230 wyborów, prawdziwa przyjaźń- 207 i pokój na świecie- 189 wyborów. Najmniej cenionymi wartościami w tej grupie okazały się: zbawienie- 44, przyjemność- 47 wyborów i świat piękna 56 wyborów. Pozostałe wartości zajęły następujące miejsca: 4- dojrzała miłość, 5- mądrość, 6- równość, 7- wolność, 8- poczucie własnej godności, 9- szczęście, 10- równowaga wewnętrzna, 11- bezpieczeństwo narodowe, 12- Ŝycie pełne wraŝeń, 13- poczucie dokonania, 14- dostatnie Ŝycie i 15- uznanie społeczne. Wobec tak przedstawiającego się układu wartości moŝemy powiedzieć, Ŝe w grupie harcerzy i harcerek w wieku od 15-go do 30-go roku Ŝycia najwaŝniejszymi wartościami są: Uczciwy, kochający, odpowiedzialny - wśród wartości instrumentalnych i bezpieczeństwo rodziny, prawdziwa przyjaźń wśród wartości ostatecznych. Wartości odrzucone przez obie grupy płciowe to: posłuszny i czysty wśród wartości instrumentalnych oraz zbawienie i świat piękna naleŝące do wartości ostatecznych. Wśród wartości priorytetowych znalazły się wartości wynikające z punktów Prawa Harcerskiego takie jak uczciwy czy odpowiedzialny. Niestety wśród wartości preferowanych przez harcerzy nie znalazły się wartości świadczące o patriotyzmie badanych. Ślady patriotyzmu- w pewnym tego słowa znaczeniu moŝna odnaleźć u badanych harcerek, u których na trzecim miejscu wśród wartości ostatecznych znalazła się wartość pokój na świecie z sumą 189 z 255 moŝliwych wyborów. Natomiast wartość bezpieczeństwo narodowe znalazła się na miejscu 9 i 11, a teoretycznie biorąc pod uwagę tradycje i historię ZHP to wartość ta powinna znaleźć się wśród tych najwaŝniejszych. Podsumowując - w pracy z naszymi zuchami, czyli kandydatami na harcerzy a później instruktorów, powinniśmy większą uwagę poświęcić rozwijaniu patriotyzmu. Bo któŝ jeśli nie młode pokolenie harcerzy w dobie pogoni za pieniądzem i karierą ma zadbać o bezpieczeństwo kraju, w którym kaŝdy z nas się urodził, wychował, w którym Ŝyje, uczy się, pracuje i w którym najprawdopodobniej umrze. phm. Agnieszka Trzebuchowska Włocławek, Luty 2002 5