Rok: 2003 Czasopismo: Świat Problemów Numer: 5 Przemoc fizyczna ma miejsce wtedy, kiedy dziecko jest uderzane, dostaje klapsy, jest bite, przypalane czy w inny sposób uszkadzane fizycznie. Tak samo jak w przypadku innych form przemocy, przemoc fizyczna jest zwykle stosowana przez długi czas. Przemoc seksualna zachodzi, kiedy dziecko jest wciągane w sytuację seksualną przez dorosłego albo starsze dziecko. Czasami oznacza to bezpośredni kontakt seksualny, taki jak stosunek, inny kontakt narządów płciowych czy dotykanie. Ale może to oznaczać także nakłanianie dziecka do oglądania aktów płciowych, patrzenie na narządy dorosłych, na pornografię albo udział w wytwarzaniu pornografii. Dzieci zwykle nie zmusza się do udziału w sytuacji seksualnej: przekonuje się je, przekupuje, oszukuje lub wywiera presję. Przemoc emocjonalna obejmuje sytuacje, kiedy ktoś dziecku systematycznie grozi, krzyczy na nie, upokarza, ignoruje, obwinia lub w inny sposób krzywdzi emocjonalnie. Na przykład wyśmiewanie się z dziecka, wyzywanie go czy stałe uznawanie za winne to również formy przemocy emocjonalnej. Zaniedbywanie to sytuacja, w której nie są zaspokajane podstawowe potrzeby dziecka. Należą do nich: pożywne jedzenie, odpowiednie schronienie, ubranie, higiena, wsparcie emocjonalne, miłość i przywiązanie, wykształcenie, bezpieczeństwo, a także opieka medyczna i dentystyczna. Przemocy jednego rodzaju zwykle towarzyszy przemoc innego typu. Jej ofiarami są chłopcy i dziewczęta w różnym wieku, różnych ras i z różnych środowisk. Co prawda dzieci powyżej 5 lat stają się ofiarami przemocy częściej niż młodsze, niemniej kiedy wykorzystywane są małe dzieci i niemowlęta, cierpią one częściej z powodu poważnych uszkodzeń ciała, a nawet z tego powodu umierają. Chociaż wielu rodziców boi się sprawców, których nie zna, w rzeczywistości dziecko jest o wiele częściej narażone na wykorzystywanie przez kogoś, kogo zna. Może to być każdy, kto się nim opiekuje: rodzic czy inny krewny, opiekunka, nauczyciel, sąsiad czy przyjaciel. Nie ma żadnego "typowego" sprawcy. Mogą to być osoby z każdego środowiska, zarówno mężczyźni, jak kobiety. Niektóre cechy rodziny stanowią tu czynniki ryzyka: - występowanie przemocy domowej innego rodzaju, na przykład między partnerami albo między rodzeństwem; - nadużywanie alkoholu bądź narkotyków przez rodziców lub opiekunów; - depresja albo choroba psychiczna któregoś z rodziców; - obecność w rodzinie ojczyma lub macochy; - społeczna izolacja opiekuna (ta osoba czuje, że nie ma oparcia); - stres obciążający rodzinę w związku z utratą pracy, problemami finansowymi, chorobą, śmiercią, separacją lub rozwodem; 1 / 5
- doświadczenia przemocy w dzieciństwie u jednego lub kilku dorosłych członków rodziny. [za http://www.ccfh-nc.medem.com ] Sygnały ostrzegawcze i konsekwencje Dzieci nie zawsze mówią o tym, że były albo są krzywdzone. Czasami sprawca grozi im bądź zmusza do milczenia. Mogą obawiać się, że przemoc się nasili albo będzie częstsza, jeśli komuś o niej powiedzą. Niekiedy obwiniają siebie i wierzą, że zasługują na takie traktowanie. Dzieci wychowywane w domach pełnych przemocy mogą uważać ją za rzecz normalną. Niektóre sygnały mogą wskazywać na każdy rodzaj przemocy: - zmiana w zachowaniu dziecka czy jego sprawowaniu w szkole; dziecko wygląda na czujne i ostrożne albo łatwo je spłoszyć; - dziecko ociąga się przy wychodzeniu ze szkoły lub z domu kolegi, sprawia wrażenie, jakby niechętnie wracało do domu. Dziecko poddawane przemocy fizycznej może: - mieć siniaki niewiadomego pochodzenia, oparzenia, sińce pod oczami czy inne obrażenia. Jeśli dziecko podaje wyjaśnienia, brzmią one niewiarygodnie albo za każdym razem są inne; - unikać kontaktów społecznych albo wydawać się wycofane; - zachowywać się agresywnie: bić się z innymi dziećmi, niszczyć albo wyrzucać rzeczy; - wyglądać na zaspane albo przemęczone, mówić o kłopotach ze snem bądź nocnych koszmarach; - wyglądać na przestraszone w obecności rodziców lub innych dorosłych; - wyglądać na przygnębione lub smutne, często płakać; - często kłamać; - kraść; - zachowywać się w taki sposób, z jakiego już wyrosło - na przykład ssać kciuk albo kiwać się. Starsze dziecko lub nastolatek może demonstrować inne zachowania, będące sygnałami przemocy fizycznej: - nadużywanie substancji psychoaktywnych; - ryzykowne zachowania seksualne; - próby samobójcze; - zaburzenia jedzenia; - inne zachowania o wysokim stopniu ryzyka (jazda z dużą szybkością, sporty ekstremalne). Dziecko, które jest wykorzystywane seksualnie, może: - bać się określonej osoby albo określonych miejsc; - reagować w sposób niezwykły lub nieoczekiwany na pytanie, czy było przez kogoś dotykane; - okazywać nieuzasadniony lęk przed badaniem lekarskim; - rysować obrazki, które przedstawiają akty seksualne lub wydają się nadmiernie skoncentrowane na tych częściach ciała, które mogą uczestniczyć w aktywności seksualnej (genitalia, piersi, usta, odbyt); - wyglądać na niezwykle zajęte albo nadmiernie skoncentrowane na genitaliach oraz seksualnych czynnościach i słowach; - uciekać; 2 / 5
- moczyć się lub zanieczyszczać pościel (jeżeli dziecko przedtem tego nie robiło). Dziecko, które jest ofiarą przemocy emocjonalnej, może: - mieć trudności z zaprzyjaźnianiem się; - unikać robienia różnych rzeczy wspólnie z innymi dziećmi; - wyglądać na bardzo przestraszone lub przygnębione; - ciągle się czegoś domagać albo być bardzo posłuszne; - zachowywać się jak osoba dorosła, na przykład matkować innym dzieciom; - zachowywać się, jakby było młodsze niż jest, na przykład ssać kciuk, kiwać się, uderzać głową o ścianę; - moczyć się lub zanieczyszczać pościel; - wykazywać opóźnienia w rozwoju fizycznym bądź emocjonalnym; - dokonywać prób samobójczych. Sygnały, że dziecko jest zaniedbywane, mogą być między innymi takie: - nieleczone dolegliwości lub brak opieki dentystycznej; - spadek wagi albo nieadekwatne przybieranie na wadze; - brak nadzoru osób dorosłych; - częste nieobecności w szkole; - sytuacja, gdy dziecko potrzebuje okularów, ale ich nie ma; - sytuacje, gdy jest okropnie brudne i nieuczesane; - używanie alkoholu i innych środków psychoaktywnych. Występowanie każdego z tych sygnałów w żadnym razie nie jest dowodem, że dziecko jest ofiarą przemocy. Kiedy jednak się one powtarzają lub współwystępują, może to oznaczać, że już czas bliżej przyjrzeć się sytuacji i rozważyć ewentualność występowania przemocy wobec dziecka. Przemoc wobec dziecka ma długotrwałe konsekwencje, często na całą resztę życia. W porównaniu z dziećmi, które nie doznały przemocy, te pokrzywdzone z większym prawdopodobieństwem mogą: - stać się ofiarami przemocy w przyszłości; - stać się sprawcami przemocy; - uwikłać się w przyszłości w przestępczość kryminalną z udziałem przemocy. Dorośli, którzy doświadczyli przemocy jako dzieci, często mają problemy zdrowotne, w tym: cierpią na chroniczne bóle, dolegliwości brzuszne i mięśniowo-szkieletowe, astmę i inne kłopoty oddechowe, otyłość i zaburzenia jedzenia, bezsenność, czynnościowe zaburzenia seksualne oraz objawy neurologiczne, takie jak zawroty głowy. Mogą też zacząć być depresyjni albo autodestrukcyjni, a nawet podejmować próby samobójcze. Czasami przemocy domowej towarzyszy przemoc wobec dziecka, ale nawet jeśli dziecko nie jest bezpośrednią ofiarą wykorzystania, może cierpieć, kiedy widzi przemoc wobec innych. U dzieci przedszkolnych, które są narażone na obserwowanie przemocy domowej, może rozwinąć się jąkanie, moczenie nocne, bezsenność. Dzieci w wieku szkolnym często wykazują zaburzenia koncentracji i trudności w skupieniu się na odrabianiu lekcji. Starsze dzieci mogą odreagowywać za pomocą agresywnych zachowań, mogą się też u nich rozwinąć objawy fizyczne, takie jak bóle głowy lub brzucha. [na podstawie Child Abuse and Neglect American Medical Association na portalu 3 / 5
www.cefh-nc.medam.com] Wskazówki dla rodziców Proces ujawniania. Wierz swojemu dziecku. Każda wiadomość o nim dotycząca przemocy jest ważna i każda może mieć kluczowe znaczenie dla śledztwa i procesu zdrowienia. Dlatego natychmiast przekazuj wszelkie takie informacje służbom, które się tym zajmują. Zadecyduj razem z dzieckiem i specjalistami o tym, czy mówić o przemocy komukolwiek i komu z krewnych, przyjaciół i nauczycieli oraz jak opowiedzieć im o tym. Dla niektórych dzieci rozmawianie o ich doświadczeniach związanych z przemocą okazuje się trudne albo po prostu nie mają na to ochoty. Potrzebna im jest pomoc, bo nie wiedzą, w jaki sposób rozmawiać na ten temat. Nie zostawiać swego dziecka z przyjacielem czy krewnym, który nie wie, że doszło do przemocy, albo w to nie wierzy, zwłaszcza jeśli można oczekiwać, że pojawi się sprawca. Dziecko może okazać się pod presją i może mu brakować oparcia. Wspieranie dziecka. Nigdy nie obwiniaj swojego dziecka o to, co się stało. Ono w żadnym stopniu nie jest odpowiedzialne za nadużycie. Powstrzymaj się od zadawania dziecku szczegółowych pytań na ten temat. Jeśli nie jest gotowe najpierw mówić z tobą, uporczywe zadawanie pytań może spowodować niepotrzebny stres. Kiedy jednak dziecko zdecyduje się rozmawiać o tym, co się zdarzyło, słuchaj i okazuj wsparcie. Byłoby dobrze, gdybyś ty także miał czy miała swój własny system wsparcia. Okaż swojemu dziecku wsparcie i wrażliwość, nawet jeżeli nadal masz wątpliwości co do zaistniałych faktów. Wątpliwości są normalne. Natomiast dla dziecka ważne jest, żeby czuło się dobrze rozmawiając z tobą o przemocy i żeby miało poczucie, że mu wierzysz. Dołóż starań, żeby twoje dziecko nie czuło się ciężarem. Przekazuj mu swoje wsparcie i dumę z tego powodu, że ujawniło nadużycie. Zdania takie jak: "Jesteś bardzo dzielna, że powiedziałaś o tym, co się stało" pomoże jej czy jemu poczuć, że ma oparcie, i osłabi stres. Poszukaj dla swojego dziecka profesjonalnej terapii z kimś doświadczonym w leczeniu dzieci z nadużyciami seksualnymi. Mogą one bowiem stać się uszkadzającym urazem, jeśli się je zostawi bez pomocy. Nie zmuszaj dziecka, żeby ujawniło wszystko, co wiąże się z nadużyciem: ujawnianie jest procesem, a nie jednorazowym zdarzeniem. Będąc w terapii i czując twoje wsparcie dziecko może ujawnić więcej, kiedy ma poczucie bezpieczeństwa. Nie udawaj, że nic się nie stało. Jeżeli nadużycie seksualne zostanie zignorowane, ani ty, ani twoje dziecko nie będziecie w stanie poradzić sobie z emocjami w sposób konstruktywny i zdrowy. Radzenie sobie. Zapisuj pytania, które są dla ciebie ważne - kontaktując się z profesjonalistą będziesz je miał już przygotowane. Jeśli to potrzebne, poszukaj terapii dla siebie. Zabezpiecz siebie równie dobrze jak swoje dziecko i korzystaj z każdej okazji uzyskania pomocy w tym ogromnie trudnym okresie. Dowiedz się, jakie są ważne elementy terapii i procesu zdrowienia - im więcej wiesz, tym lepiej możesz pomóc swojemu dziecku. Naucz się czegoś o naturze sprawców nadużyć seksualnych, ich mechanizmach obronnych i o 4 / 5
tym, dlaczego wypierają się wszystkiego w razie podejrzeń. To pomoże ci zmniejszyć swój lęk i zwiększyć bezpieczeństwo dziecka. [ http://www.blueskybridge.org/resource_tipsforparents.htm ] 5 / 5