PRAWO DO INFORMACJI 1) Dostęp do informacji jest cechą i warunkiem współczesnej demokracji. 2) Prawo obywateli do informacji publicznej stanowi gwarancję zasady jawności życia publicznego i gwarancję zasady kontroli przedstawicieli wybranych przez obywateli nad działaniami państwa, sfery biznesu i innych grup interesu sprawujących władzę polityczną i ekonomiczną. 3) Prawo do informacji o środowisku i jego ochronie zapewnia każdemu zainteresowanemu poczucie bezpieczeństwa ekologicznego (wiedza o stanie środowiska, zagrożeniach i procesach wpływających na stan środowiska) oraz stanowi praktyczny instrument realizacji zasady zrównoważonego rozwoju na poziomie jednostki (świadomość ekologiczna jest bodźcem do działań prośrodowiskowych) i społeczeństwa (wiedza o faktach i ich konsekwencjach oraz znajomość procedur umożliwia czynny udział zainteresowanej społeczności w konkretnych postępowaniach legislacyjnych i administracyjnych, których przedmiotem są sprawy z zakresu ochrony środowiska). 1. Informacja o środowisku i jego ochronie 1) Każdy ma prawo uzyskać informację o środowisku i jego ochronie. 2) Nikt nie musi wskazywać powodów, dla jakich chce ją uzyskać. 3) Udzielanie informacji o środowisku i jego ochronie jest konstytucyjnym obowiązkiem organów administracji publicznej. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 74 ust. 3 gwarantują każdemu prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. 4) Zasady i tryb udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie regulują art. 4 i art. 8-28 ustawy o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 1 (Tabela 1 s. 7) oraz rozporządzenie wykonawcze do tych przepisów 2. 5) Dane o najważniejszych dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie powinny być ogólnie dostępne w internecie, ponieważ organy administracji muszą dane o takich dokumentach gromadzić w publicznie dostępnych wykazach danych, prowadzonych w formie elektronicznej, a następnie udostępniać w Biuletynie Informacji Publicznej. 6) Organy administracji są ponadto zobowiązane prowadzić elektroniczne bazy danych, udostępniane za pomocą internetu. Sposób udostępniania danych zgromadzonych w elektronicznych bazach danych określa rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku 3. 1 Ustawa z dnia 3.10.2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008r., Nr 199, poz. 1227), dalej jako UOOŚ 2 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18.06.2007 r. w sprawie wzoru publicznie dostępnego wykazu danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie (Dz.U. z 2007 r., Nr 120, poz. 827) wydane na podstawie POŚ obowiązuje do czasu wydania rozporządzenia na podstawie UOOŚ, nie dłużej jednak niż przez 24 miesiące od dnia wejścia w życie UOOŚ, czyli od dnia 15.11.2008r. 3 rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18.06.2007 r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz.U. z 2007 r., Nr 120, poz. 828) wydane na podstawie POŚ obowiązuje do czasu wydania rozporządzenia na podstawie UOOŚ, nie dłużej jednak niż przez 24 miesiące od dnia wejścia w życie UOOŚ, czyli od dnia 15.11.2008r. 1
7) Ustawodawca zobowiązał ponadto organy ochrony środowiska (ministra środowiska, Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, Generalnego Inspektora Ochrony Środowiska, dyrektorów RZGW,, marszałków województw oraz starostów i wójtów (burmistrzów i prezydentów miast) do udostępniania w Biuletynie Informacji Publicznej wszystkich dokumentów wymienionych w art. 25 UOOŚ. Przepis ten zobowiązuje także komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej do udostępnienia rejestru substancji niebezpiecznych znajdujących się w zakładach zlokalizowanych na obszarze właściwości miejscowej tego komendanta. 8) Nieprowadzenie wykazów danych oraz baz danych, brak ich aktualizacji, wykazywanie niepełnych danych lub pomijanie niektórych z nich, nieudostępnianie określonych dokumentów w BIP, a także inne ograniczanie prawa do informacji należy zgłaszać organom odpowiedzialnym za prowadzenie wykazów i baz danych, organom nadrzędnym i Ministerstwu Środowiska. Powinniśmy wpływać na to, aby prawo do informacji o środowisku było prawem respektowanym i aby korzystnie z tego prawa stało się codzienną praktyką. Kropla drąży kamień. 9) Informacja o środowisku i jego ochronie udostępniana jest również na wniosek. Z tej formy korzystamy wówczas, kiedy chcemy uzyskać kopie dokumentów, które nie podlegają obowiązkowi udostępnienia w Biuletynie Informacji Publicznej lub wyciągi zarówno z tych dokumentów, jak i z dokumentów podlegających udostępnieniu w BIP, zawierające informację przetworzoną (dane usystematyzowane) lub zagregowaną (dane zbiorcze). 10) Znajdujące zastosowanie w postępowaniu o udzielenie informacji o środowisku przepisy kodeksu postępowania administracyjnego 4 nakładają na organy administracji obowiązek terminowości w udostępnianiu informacji o środowisku. W przypadku konieczności przedłużenia terminu załatwienia sprawy z miesiąca do dwóch miesięcy art. 14 UOOŚ nakazuje stosować art. 36 k.p.a. to jest zawiadomić wnioskodawcę o przyczynach zwłoki w załatwieniu sprawy oraz wskazać nowy (wiążący organ) termin załatwienia sprawy, pod rygorem skorzystania przez wnioskodawcę ze środka dyscyplinującego, jakim jest zażalenie na bezczynność organu, o którym mowa w art. 37 k.p.a. Do terminów udzielenia informacji publicznej nie wlicza się terminów przewidzianych w przepisach prawa dla dokonania określonych czynności, okresów zawieszenia postępowania oraz okresów opóźnień spowodowanych z winy strony albo przyczyn niezależnych od organu (art. 14 UOOŚ w związku z art. 35 5 k.p.a.) Zażalenie na bezczynność organu możemy złożyć w przypadku nieudzielenia informacji w ustawowym terminie miesiąca lub dwóch miesięcy (w przypadku sprawy szczególnie skomplikowanej), jeżeli organ nie wyznaczył na podstawie art. 36 k.p.a. dodatkowego terminu załatwienia sprawy, a także wówczas, kiedy organ nie udzieli informacji w dodatkowym, wyznaczonym przez siebie terminie. Zażalenie na bezczynność należy wnieść do organu wyższego stopnia, Zasady ustalania organów wyższego stopnia dla poszczególnych organów administracji określa art. 17 k.p.a. 11) Za udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie na wniosek jesteśmy zobowiązani uiszczać opłaty - za wyszukiwanie informacji, przekształcanie informacji w formę wskazaną we wniosku o udostępnienie, sporządzanie kopii dokumentów lub danych oraz ich przesłanie. 4 Ustawa z dnia 14.06.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1071, z późn. zm.), dalej jako k.p.a. 2
Bezprawne jest pobieranie opłat w wysokości wyższej, niż ustalona w obowiązujących przepisach. Aktualnie górne stawki opłat, sposób ich naliczania i uiszczania określa art. 27 UOOŚ i rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych stawek opłat za udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie oraz sposobu uiszczania opłat 5. 2. Informacja publiczna 1) Tak jak w przypadku informacji o środowisku i jego ochronie także w przypadku informacji publicznej każdy ma prawo ją uzyskać i nikt nie musi wskazywać powodów, dla jakich chce ze swojego prawa skorzystać. 2) Udzielanie informacji publicznej jest konstytucyjnym obowiązkiem organów administracji publicznej. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 61 ust. 1 gwarantuje obywatelom prawo do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej i osób pełniących funkcje publiczne, z uwzględnieniem działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. 3) Udostępnianie informacji publicznej odbywa się na podstawie ustawy o dostępie do informacji publicznej 6 (Tabela 2, s. 12) oraz rozporządzenia wykonawczego do tej ustawy 7. 4) Udostępnianie informacji publicznych następuje w pierwszej kolejności poprzez ogłaszanie informacji publicznych, w tym dokumentów urzędowych, w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP), czyli urzędowym publikatorze teleinformatycznym - ujednoliconym systemie stron w internecie. Każdy podmiot zobowiązany do udzielania informacji publicznej ma obowiązek prowadzić własną stronę internetową BIP. 5) Informacja publiczna, która nie została opublikowana w BIP udostępniana jest zainteresowanym na wniosek. Analogicznie jak w przypadku informacji o środowisku i jego ochronie, z tej formy korzystamy wówczas, kiedy chcemy uzyskać kopie dokumentów, wyciągi z dokumentów, informację przetworzoną (dane usystematyzowane) lub zagregowaną (dane zbiorcze). 6) Także i w tym przypadku przepisy nakładają na organy administracji obowiązek terminowości w udostępnianiu informacji. Od nas zależy, czy organy administracji i inne podmioty zobowiązane do udzielania informacji publicznej obowiązek swój będą realizowały rzetelnie, czy z opieszałością. Można skutecznie edukować organy administracji w zakresie terminowego udzielania informacji publicznej dzięki instytucji zażalenia na bezczynność. W skrajnych przypadkach należy przypominać, że osoba, która wbrew ciążącemu na niej obowiązkowi, nie udostępnia informacji publicznej może ponieść odpowiedzialność karną (art. 23 ustawy o dostępie do informacji publicznej). 7) Inaczej niż w przypadku informacji o środowisku i jego ochronie informację publiczną udostępnia się bezpłatnie. 5 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5.06.2007 r. w sprawie szczegółowych stawek opłat za udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie oraz sposobu uiszczania opłat (Dz.U. z 2007 r., Nr 114, poz. 788), wydane na podstawie POŚ obowiązuje do czasu wydania rozporządzenia na podstawie UOOŚ, nie dłużej jednak niż przez 24 miesiące od dnia wejścia w życie UOOŚ, czyli od dnia 15.11.2008r. 6 Ustawa z dnia 6.09.2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. z 2001 r., Nr 112, poz. 1198, z późn. zm.). 7 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18.01.2007 r. w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej (Dz.U. z 2007 r., Nr 10, poz. 68). 3
Jeżeli w wyniku udostępnienia informacji publicznej podmiot obowiązany do udostępnienia ma ponieść dodatkowe koszty związane ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną we wniosku, podmiot ten może pobrać od wnioskodawcy opłatę w wysokości odpowiadającej faktycznie poniesionym kosztom. Warto zwrócić uwagę, iż w praktyce orzeczniczej przyjmuje się, że Z powodu braku wniesienia opłaty podmiot zobowiązany nie może odmówić udostępnienia informacji publicznej ani też pozostawić wniosku bez rozpoznania 8. 8) Problematyczne jest, czy na podstawie ustawy o dostępie do informacji publicznej możemy uzyskać dostęp do akt sprawy administracyjnej. Stanowisko sądów administracyjnych nie jest w tej kwestii jednoznaczne: - wyrok NSA w Gdańsku z 17.12.2003 r., II SA/Gd 1153/03, LEX nr 299295: Akta administracyjne nie są dokumentem urzędowym, o jakim mowa w ustawie o dostępie do informacji publicznej, dostęp do nich uregulowany jest w przepisie art. 73 k.p.a. i przysługuje stronie postępowania administracyjnego. Odmiennie natomiast może się kształtować kwestia dostępu do znajdujących się w aktach sprawy poszczególnych dokumentów urzędowych. Poszczególne dokumenty znajdujące się w aktach administracyjnych mogą być przedmiotem informacji publicznej wówczas, gdy dotyczą określonych sfer życia publicznego. - wyrok NSA w Warszawie z 7.05.2004 r., II SA/Wa 221/04, LEX nr 146742): Akta sprawy administracyjnej jako odnoszące się do działania podmiotów publicznych stanowią informację publiczną. Inną natomiast kwestią jest dostęp do tych danych. A zatem jeżeli jakaś informacja nie może zostać udostępniona, to organ musi ustalić, jakie informacje podlegają ochronie ze względu na to, że są objęte tajemnicą. Musi zatem wskazać, czy dane te objęte są tajemnicą ze względu na ochronę danych osobowych w nich zawartych, czy też ze względu na prawo do prywatności, tajemnicę inną państwową, służbową, skarbową, czy też statystyczną., W codziennej praktyce powinniśmy pamiętać, że organ nie może nam odmówić wglądu do konkretnych dokumentów zawierających informacje publiczną z tych tylko względów, że znajdują się one w aktach sprawy, w której nie jesteśmy stroną, a jeśli przeszkodą w zapoznaniu się z nimi są dane ustawowo chronione (np. dane osobowe) mamy prawo żądać dokumentów przetworzonych, nie zawierających danych chronionych. 3. Relacja między przepisami ustawy o dostępie do informacji publicznej i przepisami o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie Kwestia jest istotna o tyle, że sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, w oparciu o przepisy której ustawy formułować wniosek o udostępnienie danej informacji, aby, co dość często zdarza się w praktyce - nie spotkać się z odmową jej udostępnienia uzasadnioną względami formalnymi (niewłaściwym zakwalifikowaniem informacji przez samego wnioskodawcę). 8 Rozstrzygnięcie Nadzorcze Wojewody Podlaskiego z dnia 31.05.2007 r. (NK.II.B.G.0911-87/07, Wspólnota 2007, Nr 26, poz. 30). 4
Należy pamiętać, że w przypadku różnic w przepisach o dostępie do informacji w ustawie o dostępie do informacji publicznej i w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko - pierwszeństwo mają przepisy ostatniej ze wyżej wymienionych ustaw (tj. UOOŚ) jako bardziej szczegółowe. Jeżeli konkretne zagadnienie nie jest uregulowane w prawie ochrony środowiska lub jest unormowane tylko fragmentarycznie, to zastosowanie znajduje ustawa o dostępie do informacji publicznej jako bardziej ogólna i dotycząca wszystkich rodzajów informacji publicznej, w tym również informacji o stanie środowiska 9. Podsumowując jeśli dana informacja jest informacją o środowisku i jego ochronie, a zarazem informacją publiczną prawidłowe jest wskazanie we wniosku, że podstawą żądania udostępnienia informacji są przepisy ustawy o ochronie środowiska. O informację publiczną, która nie mieści się w zakresie informacji o środowisku i jego ochronie wnioskujemy powołując się na ustawę o dostępie do informacji publicznej. 4. Informacja o prawie Starorzymska zasada ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi) powinna nam uświadamiać, iż warunkiem czynnego, konstruktywnego i skutecznego uczestnictwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska jest podstawowa znajomość prawa. Nic nam z informacji wiedzy o pewnych procesach, czy zdarzeniach, jeśli nie jesteśmy w stanie wpłynąć w praktyce na określenie prawidłowego ich kierunku. Powinniśmy posiadać podstawową wiedzę co do najczęściej stosowanych procedur, aby po pierwsze w ich ramach skutecznie wyrażać swoje poglądy i wpływać na konkretne decyzje, po drugie aby sprawować społeczną kontrolę nad konkretnymi działaniami organów administracji i innych podmiotów w zakresie ochrony środowiska. Prawo podlega inflacji. Proces ten nie oszczędza także prawa ochrony środowiska. Dość wskazać, że Prawo ochrony środowiska regulujące uprzednio materię udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, od chwili jego uchwalenia w 2001r. było nowelizowane kilkadziesiąt razy. Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko weszła w życie w dniu 15.11.2008r. Regulacja ta nie jest jednakże w pełni przemyślana, stąd uprawniony jest wniosek, że również i jej zmiany nie ominą.. Prawidłowe zastosowanie przepisu wymaga ustalenia jego aktualnej treści. 9 Ł. Radwanowicz, Administracyjne aspekty dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, Ochrona Środowiska, Przegląd, 2003, nr 1, s. 40. 5
1) Aktualne przepisy prawa powszechnie obowiązującego (umowy międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia) Znajdziemy na stronie Sejmu RP: http://isip.sejm.gov.pl/prawo/index.html Ponadto, na podstawie art. 26 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych 10 urzędy wojewódzkie, starostwa powiatowe oraz urzędy miejskie i gminne, są zobowiązane prowadzić zbiory Dziennika Ustaw, Monitora Polskiego oraz Monitora Polskiego B i udostępniać je nieodpłatnie do powszechnego wglądu w miejscach do tego przeznaczonych w siedzibach i w godzinach pracy urzędu. 2) Aktualne przepisy prawa miejscowego, obowiązującego na terenie działania organu, które je ustanowił (np. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego) Publikuje się je w wojewódzkich dziennikach urzędowych. Wojewódzkie dzienniki urzędowe powinniśmy znaleźć w BIP danego urzędu wojewódzkiego. Ponadto, na podstawie art. 27 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych organy wydające dzienniki urzędowe są zobowiązane prowadzić zbiory tych dzienników i wraz ze skorowidzami udostępniać do nieodpłatnego, powszechnego wglądu, w godzinach pracy urzędu oraz w miejscu do tego przeznaczonym i powszechnie dostępnym. Dodatkowo - starostwa powiatowe, urzędy miejskie i gminne są zobowiązane gromadzić i udostępniać do powszechnego wglądu zbiory aktów prawa miejscowego ustanowionych przez dany powiat lub gminę. Udostępnienie wydruków aktów normatywnych lub innych aktów prawnych jest odpłatne. Kierownik urzędu, w którym są udostępnione do powszechnego wglądu dzienniki urzędowe, zbiory aktów prawa miejscowego ustanowionych przez powiat albo zbiory przepisów gminnych, ustala cenę arkusza wydruku aktu normatywnego lub innego aktu prawnego, tak aby wydruk ten mógł być powszechnie dostępny, a cena pokrywała koszty udostępnienia tych wydruków. 3) Aktualne przepisy prawa wspólnotowego Znajdziemy na stronie http://eur-lex.europa.eu/pl/index.htm Ponadto, na podstawie art. 29b ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych wojewodowie na terenie swojego działania zobowiązani są zapewnić udostępnianie do nieodpłatnego, powszechnego wglądu zbiorów Dziennika UE w języku polskim w wersji tradycyjnej (papierowej) lub elektronicznej. Informacja o miejscu i terminach udostępniania musi być podana w każdym urzędzie wojewódzkim. 10 Ustawa z dnia 20.07.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. z 2007 r., Nr 68, poz. 449). 6
TABELA 1 - ZASADY I TRYB UDOSTĘPNIANIA INFORMACJI O ŚRODOWISKU I JEGO OCHRONIE UDOSTĘPNIANIE INFORMACJI O ŚRODOWISKU I JEGO OCHRONIE UWAGI Podstawa prawna: art. 4 i art. 8-28 UOOŚ 11 Przedmiot informacja o środowisku i jego ochronie Art. 21 ust. 2 UOOŚ wymienia ponad 30 dokumentów zawierających informacje o środowisku i jego ochronie. Są to między innymi:, 1) wnioski o wydanie decyzji środowiskowych, 2) postanowienia o obowiązku przeprowadzenia postępowania OOŚ i określeniu zakresu raportu OOŚ a także postanowienie o nie stwierdzeniu potrzeby sporządzenia raportu OOŚ dla planowanego przedsięwzięcia, 3) uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia wydawane przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska po przeprowadzeniu powtórnej OOŚ, 4) raporty o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, 5) opracowania ekofizjograficzne. Udostępnieniu podlegają także inne informacje, wymienione w 9 UOOŚ dotyczące: - stanu elementów środowiska, takich jak: powietrze, woda, powierzchnia ziemi, kopaliny, krajobraz i obszary naturalne, w tym bagna, obszary nadmorskie i morskie, a także rośliny, zwierzęta i grzyby oraz inne elementy różnorodności biologicznej, w tym GMO oraz wzajemnych oddziaływań miedzy tymi elementami - emisji, w tym odpadów promieniotwórczych, a także zanieczyszczeń wpływających lub mogących wpływać na wymienione wyżej elementy środowiska. Udostępniając tę informację organ administracji na wniosek informuje także o miejscu, w którym znajdują się dane na temat metod przeprowadzania pomiarów, w tym sposobów poboru i przetwarzania próbek oraz sposobów interpretacji uzyskanych danych, które posłużyły do wytworzenia informacji, lub odsyła do stosownych metodyk 11 Ustawa z dnia 3.10.2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008r., Nr 199, poz. 1227) 7
Uprawniony do uzyskania Zobowiązany do udzielenia każdy organ administracji referencyjnych; -środków takich jak: środki administracyjne, polityki, przepisy prawne dotyczące środowiska i gospodarki wodnej, plany, programy oraz porozumienia w sprawie ochrony środowiska, a także działań wpływających lub mogących wpłynąć na elementy środowiska oraz na emisje i zanieczyszczenia, - środków i działań, które mają na celu ochronę elementów środowiska, - analiz kosztów i korzyści oraz innych analiz gospodarczych i założeń wykorzystanych w ramach środków i działań, o których mowa wyżej, - stanu zdrowia, bezpieczeństwa i warunków życia ludności oraz stanu obiektów kultury i obiektów budowlanych w zakresie, w jakim oddziałują na nie i mogą oddziaływać: stany elementów środowiska lub pośrednio, przez doprowadzenie stanów elementów środowiska do danej postaci - emisje i zanieczyszczenia oraz środki (chodzi tu o środki administracyjne, polityki, przepisy prawne dotyczące środowiska i gospodarki wodnej, plany, programy oraz porozumienia w sprawie ochrony środowiska mogące wpłynąć na elementy środowiska, emisje, zanieczyszczenia) - raportów dotyczących realizacji przepisów o ochronie środowiska. - osoba fizyczna, niezależnie od tego, czy jest obywatelem polskim, - osoba prawna (np. stowarzyszenie, fundacja, w tym posiadające siedzibę za granicą), - jednostka nie posiadająca osobowości prawnej (np. stowarzyszenie zwykłe (nierejestrowe), komitet mieszkańców, inne grupy nieformalne) - w którego posiadaniu jest dana informacja, - dla którego informacja jest przeznaczona Tryb udostępnienia - w Biuletynie Informacji Publicznej, - na pisemny wniosek, - informacja niewymagającą - organy administracji muszą prowadzić publicznie dostępne wykazy danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku, wymienionych w art. 21 ust. 2 UOOŚ, wytwarzanych w ramach realizowanych kompetencji (np. starosta o decyzjach środowiskowych dla przedsięwzięć mogących oddziaływać na środowisko polegających na scaleniu gruntów, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, dla takich decyzji wydawanych dla dróg krajowych, itd.), - organy mogą zamieszczać w tych wykazach także dane o innych dokumentach 8
wyszukiwania, która może być przekazana w formie ustnej, udostępnia się bez pisemnego wniosku, - bez pisemnego wniosku udostępnia się informacje umożliwiające osobom, które mogą ucierpieć w wyniku wystąpienia klęski żywiołowej, awarii technicznej lub innego bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska spowodowanego działalnością człowieka lub przyczynami naturalnymi podjęcie działań w celu zapobieżenia lub zminimalizowania szkód wynikających z tych zagrożeń zawierających informacje o środowisku i jego ochronie - publicznie dostępne wykazy danych o dokumentach, o prowadzą także organy administracji właściwe do prowadzenia postępowania, w ramach którego lub w wyniku którego sporządzane są te dokumenty, - publicznie dostępne wykazy prowadzi się w formie elektronicznej i udostępnia w Biuletynie Informacji Publicznej - organy administracji są zobowiązane udostępniać za pośrednictwem internetu, w szczególności przy wykorzystaniu elektronicznych baz danych wszystkie informacje, o których mowa w art. 24 ust. 1 UOOŚ (np. dotyczące programów ochrony powietrza, map akustycznych, programów ochrony środowiska przed hałasem, wytwarzania i gospodarowania odpadami), - dokumenty wymienione w art. 25 ust. 1 UOOŚ muszą być udostępniane w Biuletynie Informacji Publicznej (np. minister środowiska jest zobowiązany udostępniać min. politykę ekologiczną państwa, krajowy plan gospodarki odpadami, porozumienia dotyczące środowiska, Rejestr Zamkniętego Użycia GMO, krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych; Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska - bazę danych o ocenach oddziaływania na środowisko; Główny Inspektor Ochrony Środowiska- Krajowy Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń, i raporty o stanie środowiska w Polsce; marszałek województwa min. wojewódzki program ochrony środowiska, program ochrony powietrza oraz program ochrony środowiska przed hałasem, wojewódzki plan gospodarki odpadami, rejestr udzielonych zezwoleń w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami; dyrektor RZGW- wydawane przez siebie akty prawa miejscowego; komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej rejestr substancji niebezpiecznych znajdujących się w zakładach zlokalizowanych na obszarze jego właściwości miejscowej, starostowie powiatowe programy ochrony środowiska, programy ochrony środowiska przed hałasem oraz powiatowy plan gospodarki odpadami), wójtowie gminne programy ochrony środowiska, gminny plan gospodarki odpadami 9
Termin udostępnienia Forma udostępnienia informacji Forma odmowy udostępnienia informacji - bez zbędnej zwłoki, ale nie później niż w ciągu miesiąca od dnia otrzymania wniosku - w dniu złożenia wniosku - czynność materialnotechniczna decyzja - termin może zostać przedłużony do 2 miesięcy ze względu na stopień skomplikowania sprawy - organ jest zobowiązany zawiadomić wnioskodawcę na piśmie o przedłużeniu terminu, jego przyczynie i wskazać konkretny termin załatwienia wniosku (udostępnienia informacji), - do terminu udostępnienia informacji nie wlicza się terminów przewidzianych w przepisach prawa dla dokonania określonych czynności, okresów zawieszenia postępowania oraz okresów opóźnień spowodowanych z winy strony albo z przyczyn niezależnych od organu - dokumenty, o których dane zamieszczane są w publicznie dostępnych wykazach, - informacje umożliwiające osobom, które mogą ucierpieć w wyniku wystąpienia klęski żywiołowej, awarii technicznej lub innego bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska spowodowanego działalnością człowieka lub przyczynami naturalnymi podjęcie działań w celu zapobieżenia lub zminimalizowania szkód wynikających z tych zagrożeń -wydanie dokumentu, wyciągu z dokumentu, informacji w formie ustnej, pisemnej, wizualnej, dźwiękowej, elektronicznej lub innej formie, informacji przetworzonej - w zależności od żądania osoby wnioskującej o informację - nie ma obowiązku wydania decyzji, ani innego formalnego rozstrzygnięcia - udostępniając informacje przekazane przez osoby trzecie organ ma obowiązek wskazania źródła pochodzenia tych informacji Odmowa udostępnienia informacji jest dopuszczalna jedynie w sytuacjach ściśle określonych w art. 16 UOOŚ, jeżeli informacje dotyczą: 1) danych jednostkowych uzyskiwanych w badaniach statystycznych statystyki publicznej lub danych osobowych, 2) spraw objętych toczącym się postępowaniem sądowym, dyscyplinarnym lub karnym, jeżeli udostępnienie informacji mogłoby zakłócić przebieg postępowania, 3) spraw będących przedmiotem praw autorskich oraz patentowych, jeżeli udostępnienie mogłoby naruszyć te prawa 12, 12 W decyzji z dnia 19.05.2005 r. (SKO 4542/2/05, publ. w Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych 2005, Nr 4, s. 91, Lex Nr 155121)) Samorządowe Kolegium Odwoławcze we Wrocławiu stwierdziło, że Skoro - zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 z późn. zm.) - bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego, tam gdzie przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) przewidują publiczną dostępność pewnych dokumentów objętych prawem autorskim, złożenie ich przez autorów stanowi zgodę na ich dalsze udostępnianie społeczeństwu, przy czym żądający informacji o środowisku mają prawo do ich wykorzystania jedynie w celach własnego użytku osobistego (tzn. składania uwag w toku postępowania lub np. wniosków o podjęcie kontroli w stosunku do danego podmiotu). 10
4) dokumentów lub danych dostarczonych przez osoby trzecie, jeżeli (tzw. prawo do prywatności): a) nie miały one obowiązku ich dostarczenia, b) nie mogły być takim obowiązkiem obciążone, ale dostarczyły dokumenty i dane dobrowolnie oraz c) złożyły zastrzeżenie o ich nieudostępnianiu, 5) przedsięwzięć realizowanych na terenach zamkniętych, (np. wojskowych, kolejowych) co do których nie prowadzi się postępowania z udziałem społeczeństwa, 6) dokumentów lub danych, których udostępnienie mogłoby spowodować zagrożenie dla środowiska lub bezpieczeństwa ekologicznego kraju, 7) informacji o wartości handlowej, w tym danych technologicznych, dostarczonych przez osoby trzecie i objętych tajemnicą przedsiębiorstwa, jeżeli: a) udostępnienie tych informacji mogłoby pogorszyć konkurencyjną pozycję tych osób (dotyczy tylko danych o wartości handlowej, np. danych technologicznych, danych o zasobności złoża, itp.) i b) złożyły one uzasadniony wniosek o wyłączenie tych informacji z udostępniania, 8) obronności i bezpieczeństwa państwa. Na podstawie art. 17 UOOŚ organ administracji może odmówić udostępnienia informacji: 1) jeżeli wymagałoby to dostarczenia dokumentów lub danych będących w trakcie opracowywania lub przeznaczonych do wewnętrznego komunikowania się, (ale organ musi podać nazwę organu odpowiedzialnego za przygotowanie danego dokumentu lub danych oraz poinformować o przewidywanym terminie ukończenia prac nad nimi), 2) jeżeli wniosek o udostępnienie informacji jest w sposób oczywisty niemożliwy do zrealizowania lub sformułowany w sposób zbyt ogólny (ale dopiero po uprzednim wezwaniu do uzupełnienia wniosku), 11
Środki zaskarżenia - decyzja o odmowie udostępnienia informacji na wniosek - nieudzielenie informacji w terminie - udzielenie informacji niepełnej, przetworzonej niezgodnie z wnioskiem, itp. nieudostępnianie w BIP dokumentów, o których mowa w art. 24 ust. 2 UOOŚ - odwołanie, w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji - w przypadku odmowy ze względu na: ochronę danych osobowych, prawo do prywatności oraz tajemnicę handlową (a zatem tajemnicę inną niż państwowa, służbowa, skarbowa lub statystyczna) powództwo do sądu powszechnego (cywilnego) o udostępnienie informacji (art. 20 ust. 3 UOOŚ w związku z art. 22 ustawy o dostępie do informacji publicznej 13 ) - zażalenie na bezczynność, na podstawie art. 37 k.p.a. - wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, - w terminie 30 dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia wezwania o usunięcie naruszenia prawa skarga do sądu administracyjnego - zawiadomienie organów ścigania o popełnieniu czynu zabronionego z art. 23 ustawy o dostępie do informacji publicznej ( Kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, nie udostępnia informacji publicznej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku ). 13 Ustawa z dnia 6.06.2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112, poz. 1198 z późn. zm.). 12
TABELA 2 - ZASADY I TRYB UDOSTĘPNIANIA INFORMACJI PUBLICZNEJ UDOSTĘPNIANIE INFORMACJI PUBLICZNEJ UWAGI Podstawa prawna: ustawa o dostępie do informacji publicznej Przedmiot informacja publiczna - informacją publiczną będzie każda wiadomość wytworzona lub odnosząca się do władz publicznych, a także odnosząca się do innych podmiotów wykonujących funkcje publiczne w zakresie wykonywania przez nie zadań w zakresie władzy publicznej. Informacja odnosi się do faktów. Informacją publiczną w świetle przepisów art. 1 i 6 ustawy jest każda informacja o sprawach publicznych, a w szczególności o sprawach wymienionych w art. 6 ustawy (wyrok NSA w Warszawie z dnia 12.12.2006 r., I OSK 123/06, LEX nr 291357) - zgodnie z art. 6 ust. 1 udostępnieniu podlega informacja publiczna, w szczególności o: 1) polityce wewnętrznej i zagranicznej, w tym min. o: projektowaniu aktów normatywnych, programach w zakresie realizacji zadań publicznych, sposobie ich realizacji, wykonywaniu i skutkach realizacji tych zadań, 2) podmiotach, o których mowa w art. 4 ust. 1, w tym min. o majątku, którym dysponują, 3) zasadach funkcjonowania, w tym min. o prowadzonych rejestrach, ewidencjach i archiwach oraz o sposobach i zasadach udostępniania danych w nich zawartych, 4) danych publicznych, w tym min.: a) treść i postać dokumentów urzędowych, w szczególności: treść aktów administracyjnych i innych rozstrzygnięć oraz dokumentacja przebiegu i efektów kontroli oraz wystąpienia, stanowiska, wnioski i opinie podmiotów ją przeprowadzających, b) stanowiska w sprawach publicznych zajęte przez organy władzy publicznej i przez funkcjonariuszy publicznych w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego, 5) majątku publicznym. Katalog z art. 6 ust. 1 ustawy o dostępie publicznym nie ma charakteru 13
Uprawniony do uzyskania Zobowiązani do udzielenia każdy min.: - organy władzy publicznej, - podmioty reprezentujące Skarb Państwa, - podmioty reprezentujące państwowe i samorządowe osoby prawne oraz podmioty reprezentujące państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne, - podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym zamkniętego. - osoba fizyczna, niezależnie od tego, czy jest obywatelem polskim, - osoba prawna (np. stowarzyszenie, fundacja, w tym posiadające siedzibę za granicą), - jednostka nie posiadająca osobowości prawnej (np. stowarzyszenie zwykłe (nierejestrowe), komitet mieszkańców, inne grupy nieformalne) - w których posiadaniu jest dana informacja Tryb udostępnienia - w Biuletynie Informacji Publicznej - w BIP muszą być udostępniane informacje publiczne, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, pkt 4 lit. a) tiret (myślnik) drugie, lit. c) i d) i pkt 5 ustawy o dostępie do informacji publicznej, - pozostałe informacje publiczne mogą być w BIP udostępniane. 14
- na wniosek - na (pisemny) wniosek udostępniana jest wyłącznie informacja, która nie została udostępniona w Biuletynie Informacji Publicznej, - informacja publiczna, która może być niezwłocznie udostępniona, jest udostępniana w formie ustnej lub pisemnej bez pisemnego wniosku Termin udostępnienia - bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku - jeżeli informacja publiczna nie może być udostępniona w terminie, podmiot obowiązany do jej udostępnienia powiadamia w tym terminie o powodach opóźnienia oraz o terminie, w jakim udostępni informację, nie dłuższym jednak niż 2 miesiące od dnia złożenia wniosku Forma udzielenia informacji Forma odmowy udzielenia informacji - czynność materialno-techniczna decyzja - udostępnianie informacji publicznej na wniosek następuje w sposób i w formie zgodnych z wnioskiem (np. wydanie dokumentu, wyciągu z dokumentu, informacji, informacji przetworzonej), - jeżeli informacja publiczna nie może być udostępniona w sposób lub w formie określonych we wniosku, podmiot obowiązany do udostępnienia powiadamia pisemnie wnioskodawcę o przyczynach braku możliwości udostępnienia informacji zgodnie z wnioskiem i wskazuje, w jaki sposób lub w jakiej formie informacja może być udostępniona niezwłocznie, - nie ma obowiązku wydania decyzji, ani innego formalnego rozstrzygnięcia potwierdzającego wydanie informacji publicznej, - podmiot udostępniający informację publiczną jest obowiązany zapewnić możliwość: 1) kopiowania informacji publicznej (w tym wykonywania fotografii dokumentów) albo jej wydruk, 2) przesłania informacji publicznej albo przeniesienia jej na odpowiedni, powszechnie stosowany nośnik informacji (CD, DVD). Nie podlegają udostępnieniu informacje chronione: - na zasadach określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych oraz o innych tajemnicach ustawowo chronionych (np. bankowej, skarbowej, lekarskiej), - ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy. Uzasadnienie decyzji o odmowie udostępnienia informacji musi zawierać imiona, nazwiska i funkcje osób, które zajęły stanowisko w toku postępowania o udostępnienie informacji, oraz oznaczenie podmiotów, ze względu na których dobra wydano decyzję o odmowie udostępnienia informacji. Brak tych elementów jako naruszenie art. 107 2 k.p.a. w zw. z art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej należy wykazywać w odwołaniu od decyzji o odmowie udostępnienia informacji publicznej. 15
Środki zaskarżenia - decyzja o odmowie udostępnienia informacji - nieudzielenie informacji w terminie - udzielenie informacji niepełnej, przetworzonej niezgodnie z wnioskiem, itp. nieudostępnianie w BIP dokumentów, o których mowa w art. 24 ust. 2 UOOŚ W przypadku, kiedy wnioskodawca żąda informacji, która nie ma cech informacji publicznej, nie wydaje się decyzji odmawiającej udzielenia informacji, a jedynie informuje się, iż wniosek nie dotyczy informacji publicznej. (wyrok NSA w Warszawie z 25.03.2003 r., II SA 4059/02, Monitor Prawniczy 2003, Nr 10, s. 436) - odwołanie, w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji, - w przypadku odmowy ze względu na: ochronę danych osobowych, prawo do prywatności oraz tajemnicę inną niż państwowa, służbowa, skarbowa lub statystyczna powództwo do sądu powszechnego (cywilnego) o udostępnienie informacji - zażalenie na bezczynność, na podstawie art. 37 1 k.p.a. - wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, - w terminie 30 dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia wezwania o usunięcie naruszenia prawa skarga do sądu administracyjnego - zawiadomienie organów ścigania o popełnieniu czynu zabronionego z art. 23 ustawy o dostępie do informacji publicznej ( Kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, nie udostępnia informacji publicznej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku ). Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Za treść tego dokumentu odpowiada WWF Polska, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej. 16