Raport końcowy z realizacji Przedsięwzięcia pt.: Program podniesienia świadomości obywatelskiej i kultury prawnej mieszkańców regionu wałbrzyskiego

Wałbrzych, 20.09.2008 Raport końcowy z realizacji Przedsięwzięcia pt.: Program podniesienia świadomości obywatelskiej i kultury prawnej mieszkańców regionu wałbrzyskiego Stowarzyszenie Obrona Praw Człowieka i Obywatela St.O.P. w Wałbrzychu w miesiącu wrześniu 2008 roku zakończyło realizację działań skierowanych do mieszkańców ziemi wałbrzyskiej w ramach Przedsięwzięcia pt.: Program podniesienia świadomości obywatelskiej i kultury prawnej mieszkańców regionu wałbrzyskiego. Program współfinansowany był przez Unię Europejską w ramach Grantu Środki Przejściowe 2005 Podnoszenie świadomości społecznej i wzmocnienie rzecznictwa oraz działań monitorujących organizacji pozarządowych. Jednostka finansująco - koordynująca to Fundacja Fundusz Współpracy z Warszawy. Projekt realizowany był w powiecie wałbrzyskim, w gminach: Wałbrzych (siedziba biura przy ul. Mickiewicza 29 w Wałbrzychu, jadłodajnia przy Parafii Św. Jerzego i Matki Bożej Różańcowej na Białym Kamieniu), Czarny Bór, Stare Bogaczowice, o Walim oraz w powiecie świdnickim, w Gminie Świebodzice. Zakończono realizację podstawowych działań skierowanych do mieszkańców regionu Wałbrzyskiego takich, jak: poradnictwo obywatelskie, poradnictwo prawne, rzecznictwo indywidualne i systemowe, a także skierowanych do osób związanych ze Stowarzyszeniem Obrona Praw Człowieka i Obywatela St.O.P., zaangażowanych w realizację projektu. Projekt pozwolił na rozwój zasobów ludzkich, rzeczowych i materialnych Stowarzyszenia, co wpłynie pozytywnie na dalszy rozwój Biura Porad Obywatelskich w Wałbrzychu. Już obecnie pozyskaliśmy środki na dalszą naszą działalność. W czasie trwania projektu realizowaliśmy kampanię Stop dziedziczeniu długów, zainicjowaną przez Związek Biur Porad Obywatelskich w Warszawie, udzielaliśmy porad obywatelskich w tym zakresie oraz dystrybuowaliśmy plakaty ulotki mające na celu ograniczenie dziedziczenia długów. 1

Następnym ważnym wydarzeniem w trakcie realizacji była wizyta w naszym biurze gości z Ukrainy realizowana wspólnie z Fundacją Krzyżowa. W realizację projektu byli zaangażowani: koordynator projektu, prawnik, 5 doradców, księgowa, informatyk, specjalista d/s monitoringu i ewaluacji (socjolog), trener wewnętrzny Stowarzyszenie St.O.P. Udzielanie porad obywatelskich i prawnych, poprawa dostępności do pomocy prawnej i poradnictwa obywatelskiego poprzez rozwój poradnictwa mobilnego w miejscowościach oddalonych od BPO w Wałbrzychu. Mediacje. Porady obywatelskie i prawne były udzielane z poszanowaniem godności i indywidualności każdego z beneficjentów. Profesjonalny zespół działał wg następujących zasad: 1. Poufność - Biuro zapewnia zachowanie w tajemnicy samego faktu pobytu klienta w BPO oraz wszystkich powierzonych przez klienta informacji. Wyjątek od zasady stanowią sytuacje określone prawem, a katalog tych praw znajduje się w biurze i może być udostępniony na prośbę klienta. 2. Bezpłatność - świadczone przez biuro porady są całkowicie bezpłatne. 3. Bezstronność - doradca udzielając porad nie kieruje się własnymi opiniami, przekonaniami i wartościom, nie ocenia klienta i jego działań, nie angażuje się po żadnej ze stron konfliktu. 4. Niezależność - BPO udzielając porad kieruje się wyłącznie dobrem klienta nie zaś interesem kogokolwiek innego. 5. Samodzielność klienta - doradca nie podejmuje decyzji za klienta. To klient sam dokonuje wyboru. 6. Otwartość dla wszystkich - każda osoba może być klientem biura i będzie przyjęta w sposób uwzględniający jej potrzeby i możliwości. 7. Aktualność i rzetelność informacji - każda porada jest udzielana w oparciu o istniejący w BPO system informacyjny. Informacje są zgodne 2

z obowiązującymi przepisami oraz z aktualną ofertą instytucji i organizacji działających na rzecz obywatela. Stowarzyszenie pozyskało program prawniczy LEX, sponsorowany przez firmę Wolters Kluwer. Porad w ramach Projektu udzielał zespół doradczy złożony z 5 doradców oraz prawnika -adwokata. Porady udzielane były także za pomocą poczty elektronicznej, telefony, komunikatorów internetowych. W ramach tego projektu, od lutego do końca września 2008 roku udzieliliśmy w sumie 2727 porad, w tym 1667 kobietom i 1060 mężczyznom. Najwięcej porad udzieliliśmy w siedzibie BPO w Wałbrzychu, przy ul. Mickiewicza 29 (biuro czynne codziennie od godz. 9:00 do 16:00, w czwartek do 18:00) 1853 porady. Porad udzielamy także w Punktach doradczych w ościennych Gminach: Gmina Czarny Bór (środa 14:00-18:00), Gmina Stare Bogaczowice (czwartek 14:00-18:00), Gmina Świdnica (wtorek 09:00-13:00). Gmina Walim (wtorek 14:00-18:00). W Punktach porad udzieliliśmy w sumie 874 porady, w tym w Gminie Świebodzice 277 porad, Gminie Stare Bogaczowice 262 porady, Gminie Czarny Bór 261 porad oraz Gminie Walim 74 porady. Trzeba zaznaczyć, iż dzięki pozyskanym środkom w ramach niniejszego Projektu, udało nam się otworzyć nowe Punkty w Gminach: Świebodzice i Walim. Konieczność powołania punktu porad w Gminie Walim wynikł w czasie realizacji projektu, jest efektem wyjścia na przeciw potrzebom tej lokalnej społeczności. Miejsce BPO Wałbrzych 1853 Punkt Porad Gmina Świebodzice 277 Punkt Porad Gmina Walim 74 Punkty Porad Gmina Czarny Bór 261 Punkty Porad Gmina Stare Bogaczowice 262 Beneficjenci o zakresie działalności BPO dowiadywali się z różnych źródeł. Trzeba zaznaczyć, iż najlepszym środkiem przekazu o naszej działalności były znajomi 3

naszych klientów, osoby, które już skorzystały z naszej pomocy (1088 osób). Nasi beneficjenci dowiadywali się także o naszym Biurze oraz Punktach doradczych z instytucji (568 osób), mediów (449 osób), plakatów, ulotek czy szyldu (343 osób). Skąd wie o ośrodku 1. instytucje 568 2. media 449 3. znajomi 1088 4. Inne (plakaty, ulotki, szyld) 343 5. brak danych/ odmowa odpowiedzi 279 Większość porad udzielany podczas bezpośrednich wizyt naszych petentów w Biurze lub punktach porad. W czasie trwania Projektu udzieliliśmy 2119 porad bezpośrednich. Udzielaliśmy także porad telefonicznych (453 porady), za pomocą poczty elektronicznej (77 porad), listownych (44 porady) oraz z wykorzystaniem komunikatorów internetowych (GG, Skype 34 porady). Typ kontaktu BW - Bezpośrednia wizyta 2119 EMIL - E-mail 77 INFO - Infolinia 34 LIST - Listownie 44 TEL - Telefon 453 Większość klientów naszego biura to mieszkańcy województwa dolnośląskiego (2529 porad), ale nie tylko. Nasze biuro jest otwarte dla wszystkich osób, które potrzebują fachowej i szybkiej pomocy. Dlatego pomagamy mieszkańcom prawie całej Polski, 4

różnych województw, co prezentuje poniższa tabela: Województwo dolnośląskie 2531 kujawsko-pomorskie 4 lubuskie 2 małopolskie 2 mazowieckie 4 opolskie 4 podkarpackie 6 śląskie 24 świętokrzyskie 1 warmińsko-mazurskie 1 wielkopolskie 4 zachodniopomorskie 4 brak danych/ odmowa odpowiedzi 140 Nasi klienci pochodzą nawet ze śląska, czy województwa podkarpackiego. Poniżej prezentujemy, z jakich powiatów pochodzą nasi klienci. Jak widać, najczęściej są to mieszkańcy powiatu wałbrzyskiego, świdnickiego, kamiennogórskiego, sosnowieckiego, kłodzkiego i wrocławskiego. Powiat Brzeski 1 Bytomski 1 Dębicki 1 5

Dzierżoniowski 5 Głogowski 1 Goleniowski 2 Grudziądzki 4 Jaworski 3 Jeleniogórski 6 Kamiennogórski 22 Katowicki 2 Kielecki 1 Kluczborski 1 Kłodzki 14 Krakowski 1 Krośnieński 5 Legnicki 1 Leszczyński 3 Nowotarski 1 Olsztyński 1 Płocki 3 Raciborski 1 Sosnowiecki 16 Starogardzki 2 Szamotulski 3 Świdnicki 299 Trzebnicki 2 Wałbrzyski 2152 Warszawski 1 Wrocławski 11 6

Ząbkowicki 1 brak danych/ odmowa odpowiedzi 160 Z usług BPO korzystali osoby zamieszkujące różne miejscowości. Poniższe zestawienie podaje z jakich miejscowości najczęściej pochodzili nasi beneficjenci. Wałbrzych 1633 Świebodzice 288 Czarny Bór 137 Boguszów - Gorce 83 Stare Bogaczowice 78 Walim 33 Szczawno Zdrój 35 Kamienna Góra 29 Sosnowiec 18 Struga 18 Jabłów 17 Świdnica 17 Gostków 16 Jedlina Zdrój 15 Mieroszów 13 Wałbrzyszanie pochodzili praktycznie ze wszystkich dzielnic Wałbrzycha. Wielu z nich zamieszkuje Śródmieście (245 porad), Podzamcze (208 porad), Piaskową Górę (189 porad), Podgórze (172 porady) i Biały Kamień (161 porad), Stary Zdrój (113 porad), Nowe Miasto (109 porad). W czasie trwania Projektu, BPO odwiedziły najczęściej osoby w wieku produkcyjnym. Największą liczbę naszych beneficjentów stanowiły osoby w wieku 26-40 lat (657 porad) oraz 41-50 lat (481 porad). Osoby przed 26 rokiem życia oraz po 75 roku życia, były osobami najrzadziej korzystającymi z naszej pomocy. Przedział wiekowy < 25 lat 119 7

26-40 657 41-50 481 51-60 438 61-75 346 75 lat > 67 brak danych/ odmowa odpowiedzi 619 Wśród beneficjentów BPO w Wałbrzychu przeważały osoby z średnim wykształceniem (1116 porad). Znaczna część osób przyznała, iż ma wykształcenie zawodowe (679 porad). Wykształcenie 1. podstawowe 257 2. zawodowe 679 3. średnie 1116 4. wyższe 178 5. brak danych/ odmowa odpowiedzi 497 Doradcy porad oraz prawnik najczęściej udzielali porad osobom pracującym (1077 porad w tym 40 praca dorywcza). Jednak to nie jedyni beneficjenci. Naszej pomocy oczekują, także osoby ze złą sytuacją życiową. Wiele naszych beneficjentów to osoby, które twierdzą, iż nie mają żadnego dochodu (257 porad), korzystają z pomocy społecznej (80 porad), PUP-u (43 porady) są na rencie (242 porady), czy emeryturze (450 porad). Wiele osób liczy na pracę rodziny 63 porady, albo posiada pieniądze z ZUS-u (16 porad). Można wywnioskować, iż dochody niektórych beneficjentów i ich rodzin są bardzo niskie, mogą one być osobami narażonymi na wykluczenie społeczne. 8

Dochody 01. brak dochodu 257 02. alimenty 43 03. emerytura 450 04. pomoc społeczna 80 05. pomoc znajomych 2 06. praca 1039 07. praca dorywcza 40 08. praca rodziny 63 09. renta 242 10. renta rodzinna 38 11. rodzina 3 12. PUP 43 13. stypendium 3 14. zasiłek rodzinny 14 15. ZUS 16 16. inne 63 17. brak danych/ odmowa odpowiedzi 331 W trakcie realizacji Projektu do BPO zgłaszało się bardzo dużo osób niepełnosprawnych. Do BPO zgłosiły się w ciągu 8 miesięcy 642 osoby niepełnosprawne. Z naszych usług skorzystało 270 osób o lekkim stopniu niepełnosprawności (lub/i częściowa niezdolność do pracy), 262 osoby o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (całkowita niezdolność do pracy) oraz 110 osób o znacznym stopniu niepełnosprawności (całkowita niezdolność do pracy i samotnej egzystencji). W czasie trwania projektu zdarzyło się, iż doradcy udawali się na poradę bezpośrednio do domów beneficjentów, którzy ze względu choroby, nie mogli skorzystać z pomocy bezpośrednio w Biurze, czy punkcie doradczym. 9

512 osób nie udzieliła odpowiedzi na te pytanie, dlatego też odsetek osób niepełnosprawnych (wg bezpośrednich danych ponad 24% ogólnej liczby osób zgłaszających się do BPO)korzystających z naszych usług mógł być jeszcze większy. stopień niepełnosprawności lekki stopień niepełnosprawności 270 umiarkowany stopień niepełnosprawności 262 znaczny stopień niepełnosprawności 110 brak danych/ odmowa odpowiedzi 512 nie 1573 Z pomocy BPO w Wałbrzychu korzystają też osoby osadzone oraz ich rodziny. W sumie pomogliśmy 39 takim osobom. Trzeba zaznaczyć iż mogą to być statystyki niepełne, z uwagi na to, iż często rodziny osób osadzonych, nie przyznają się do tego, ukrywają ten fakt. Pomogliśmy także 2 wychowawcą zatrudnionym w zakładach karnych. Zakłady Karne 1. Osoba osadzona 32 2. Osoba opuszczająca zakład karny 1 3. Rodzina osoby osadzonej/opuszczającej ZK 6 wychowawca ZK 2 suma 40 Czternaście spośród osób przychodzących na poradę stwierdziło jednoznacznie, że są dyskryminowane. Źródła dyskryminacji są różne, co przedstawia poniższa tabela: 10

Dyskryminacja 1. narodowość 7 3. rasa 1 7. wiek 1 9. inne 5 suma 14 W ramach naszych działań pomagamy beneficjentom konstruować pisma administracyjne i procesowe napisanych zostało 375 pism. Pismo Nie 2352 Tak 375 Rozpowszechniamy także materiały informacyjne zarówno poradniki BPO jak i materiały na przykład udostępnione nam przez MZB Wałbrzych, Gminę czy Powiat Wałbrzych. Na 920 poradach rozdaliśmy takie materiały. materiały informacyjne Nie 1807 Tak 920 W czasie trwania Projektu rozpowszechniliśmy ponad 500 Informatorów Praca i nauka w UE (3 części), które zostały sfinansowane w ramach opisywanego Projektu. Specjalista d/s monitoringu i ewaluacji przeprowadzał sukcesywne działania 11

monitorujące i ewaluacyjne. Jednym z jego elementów było przeprowadzenie ewaluacji badań ankietowych ankieta zadowolenia klienta. Badania były przeprowadzane w 2 turach, w celu porównania wyników w trakcie i pod koniec działań: 1 badanie - w miesiącu kwietniu i maju 2008, 2 badanie w sierpniu 2008. Ogółem w badaniach wzięło udział 113 osób, w tym 68 kobiet i 45 mężczyzn. Badania dotyczyły jakości działań podejmowanych w czasie trwania niniejszego Projektu. Zbieraliśmy również takie informacje jak: ile razy dana osoba korzystała z naszych usług, jaki był okres oczekiwania na poradę, czy nasze działania pomogły w rozwiązaniu problemów, czy w Wałbrzychu są potrzebne tego typu działania, a także poprosiliśmy o ewentualne inne uwagi. Wyniki badań są bardzo pozytywne dla naszego Biura. Wiele osób wielokrotnie korzystało z naszych porad, świadczy to o tym, że są zadowoleni z udzielonego wsparcia i chętnie wracają po następna poradę. Przychodzą do nas równie często nowe osoby i jak wynika z ankiet osoby te dowiadują się o nas najczęściej od zadowolonych znajomych, którzy już korzystali z naszych usług. W celu uniknięcia niepotrzebnych kolejek w biurze wprowadziliśmy system zapisów na porady. Okres oczekiwania na porady, jak wynika z ankiet, jest stosunkowo krótki (najczęściej od 2 do 5 dni), jednak często, gdy wymagała tego sytuacja, osoby potrzebujące porady zostały przyjęte natychmiast. Jak wynika z ankiet zadowolenia klientów BPO, doradcy stosują się do zasad obowiązujących w sieci biur porad obywatelskich, udzielają klientom wyczerpujących i jasnych informacji i porad, często proponują im inne formy pomocy, m.in. mediacje, rzecznictwo systemowe, czy indywidualne. Wizyta w BPO pomagała w dużym stopniu, w rozwiązywaniu problemów beneficjentów, Ogólna ocena naszego biura jest bardzo wysoka 75 osób oceniła działania bardzo dobrze, a 45 dobrze. W pierwszej turze badań bardzo dobrze działalność biura oceniło 23 osoby, 28 osób oceniła jako dobrze, natomiast trzy osoby jako dostateczne. Drugie badania potwierdziły, że jakość usług udzielanych przez BPO uległa jeszcze poprawie - 52 osoby ocenia nasza działalność jako bardzo dobrą, 19 jako dobrą. Większość osób osoby stwierdziło, że w razie potrzeby skorzystają z pomocy BPO 12

powtórnie, polecą biuro innym osobom i twierdza, że jest ono niezbędne w miejscu ich zamieszkania. Osoby często podkreślały, iż są zadowolone z porady, składały podziękowania. Jest miła atmosfera, fachowa obsługa, znaczna pomoc w załatwianiu spraw. Jeżeli chodzi o uwagi naszych beneficjentów, to dotyczą one najczęściej warunków lokalowych, podkreślali oni, że biuro ma małe pomieszczenia, jest tu ciasno, brak okien w pokojach doradczych. Jednak, mimo tych niedogodnie badania wykazały, że beneficjenci są zadowoleni z naszych usług i chętnie do nas wracają. Są też sugestie, że BPO powinno mieć punkty w innych dzielnicach miasta. Zaproponowaliśmy naszym beneficjentom nową, także bezpłatną usługę mediacje. Mediacja to alternatywna, pozasądowa metoda rozwiązywania sporów. Celem mediacji jest pomoc stronom konfliktu w osiągnięciu porozumienia akceptowalnego i zadowalającego dla wszystkich stron. Mediacja to proces, w którym bezstronna i neutralna osoba trzecia [mediator], wspomaga komunikację oraz działania stron zmierzające do rozwiązania problemu i opracowania ugody. W mediacji strony zachowują kontrolę nad procesem, wypracowane porozumienie jest ich własnym dziełem. Zasady mediacji, przyjęte przez Stowarzyszenie: 1. dobrowolność, 2. bezstronność mediatora w stosunku di stron i problemu, 3. autonomia konfliktu (konflikt należy do stron, to one podejmują decyzje), 4. nieformalność postępowania, 5. gotowość (dążenie) do zawarcia porozumienia (ugody/ kompromisu/ pojednania), 6. poszanowanie godności wszystkich uczestników postępowania, 7. postępowanie w dobrej wierze (uczciwość, brak manipulacji), 8. satysfakcja dla obydwóch stron, Osoby zaangażowane w projekt aktywnie promowały ten sposób łagodzenia konfliktów. Nasze materiały informacyjne (ulotki, plakaty) zawierały tego typu informacje. Doradcy często, widząc możliwość rozwiązania danej sprawy z zastosowaniem mediacji często tłumaczyli i namawiali na ten sposób rozwiązania sporu. Niestety, nie udało się przeprowadzić żadnej mediacji do końca. Jest ona w dalszym ciągu niepopularna, ludzie 13

boją się nowości. Nasi klienci, poznawszy plusy tego typu rozwiązania, m.in. to, iż może ona na trwale rozwiązać spór, często da obydwu stronom możliwość wysłuchania, a także poczucie bezpieczeństwa, wyrażali chęć przeprowadzenia postępowania mediacyjnego. Jednakże druga strona nie zgadzała się na mediację, wolała iść np. do sądu. Świadczy to jednoznacznie o tym, iż potrzebne są działania promujące mediację na szerszą skalę. Dzięki realizacji Projektu zwiększyliśmy liczbę mediatorów w Stowarzyszeniu o 2 osoby. Chcemy zbudować silny zespół mediatorski, stworzyć centrum mediacji w regionie. Rzecznictwo indywidualne i rzecznictwo systemowe W czasie trwania Projektu prowadzone było rzecznictwo indywidualne i rzecznictwo systemowe. Rzecznictwo indywidualne: Rzecznictwo indywidualne realizowano w celu stworzenia warunków do korzystania z pełni praw obywatelskich osobom wykluczonym na różnym poziomie życia społecznego i osobistego. Adresowane było w szczególności do osób niepełnosprawnych, chorych i starszych, dla osób mających trudności w uczeniu i komunikowaniu się. Doradca, w roli rzecznika osobistego, nie narzucał swoim podopiecznym swojego zdania ani nie podejmował decyzji niezgodnych z jego wolą. Rzecznik bronił i reprezentował interesy danych osób. Rzecznik osobisty swoje działania realizował szczególnie poprzez: 1) pomoc w odwoływaniu się od niekorzystnych decyzji, w tym administracyjnych czy sądowych (poprzez pomoc w pisaniu pism, pozwów, odwołań); Stało się to w 375 przypadkach. Pismo Nie 2352 14

Tak 375 Nasi beneficjenci otrzymywali wzory pism administracyjnych, sądowych. Doradcy tłumaczyli swoim klientom, jak prawidłowo je skonstruować, jakie załączniki należy do nich dołączyć, gdzie wysłać itp. 2) wizyty w miejscu zamieszkania klientów, pomoc w załatwianiu spraw osób, które są niezdolne do poruszania się, wychodzenia z domu, np. przez ciężką chorobę 3) wizyty z beneficjentami w urzędach, bankach, instytucjach, jeżeli zachodziła obawa, iż nie załatwią sami ważnej dla siebie spawy 4) telefony w imieniu interesantów i wyjaśnianie spraw beneficjentów Rzecznictwo systemowe: Rzecznictwo systemowe to planowe, zorganizowane działanie na rzecz zmiany świadomości społecznej oraz wpływanie na decydentów i instytucje odpowiedzialne za politykę społeczną w celu poprawy jakości życia grup osób poprzez wprowadzenie systemu pomocy i zapewnienie warunków bytowania odpowiadających ich potrzebom. Rzecznictwo systemowe podczas tego projektu realizowano poprzez: opracowanie, przeprowadzenie, zanalizowanie oraz rozpowszechnienie 3 badań ankietowych dotyczących problematyki dyskryminacji, korupcji, oraz mieszkalnictwa. Tematy poszczególnych badań: a) Mieszkalnictwo problemy lokalowe. Badania te pokazały, iż warunki mieszkaniowe wielu beneficjentów, a więc i mieszkańców Wałbrzycha, są bardzo trudne. Wiele osób stwierdza, iż chce zamienić mieszkanie na inne, bardziej komfortowe. Wiele osób nie ma w mieszkaniu wc, czy łazienki, mają tez problemy z ogrzewaniem. Pojawiają się problemy zawilgocenia, zniszczeń górniczych, czy złego oświetlenia mieszkań. Sytuacja osób niepełnosprawnych jest katastrofalna. Mieszkania nie są dostosowane do ich potrzeb, nie mają własnych pokoi itp. Kamienice, czy bloki, a także mieszkania, w których mieszkają nasi respondenci, często od wielu lat nie były remontowane. Beneficjenci często wnioskowali, o gruntowny remont 15

budynku w którym mieszkają. b) Nierówności społeczne Dyskryminacja płci. Rola kobiet i mężczyzn. Czas wolny, podział pracy i obowiązków między partnerami. Badania pokazały, iż w Polsce nie do końca realizowany jest, najczęściej postulowany także przez badanych, model małżeństwa partnerskiego. Kobiety w dalszym ciągu mają więcej obowiązków niż mężczyźni. Występują także nierówności dotyczące czasu wolnego, pracy niezarobkowej. Kobiety niestety twierdzą wielokrotnie, iż czas wolny jest pożytkowany na pracę w domu, opiekę nad dziećmi itp. Mężczyźni bardzo mało czasu poświęcają domowi, a szczególnie dzieciom, które powinny być wychowywane przez obydwoje rodziców. c) Korupcja i łapownictwo postrzeganie i doświadczenia. Korupcja w instytucjach. Respondenci postrzegają Polskę, jako miejsce gdzie często dochodzi do aktów korupcji i łapownictwa, i to w wielu dziedzinach życia społecznego. Łapówki są powszechne, w niektórych sytuacjach (np. ratowanie zdrowia czy życia), są akceptowalne. Badani widzą korupcję, na szczeblu ogólnopolskim (np. wśród polityków, w urzędach centralnych), ale także na poziomie lokalnym (wśród radnych, lekarzy, administracji itp.). Dostrzeganie zjawiska korupcji i łapownictwa jest powszechne. Rzadziej respondenci przyznają się do bezpośrednich doświadczeń związanych z łapownictwem i korupcją. Jest to temat niewątpliwie drażliwy, choć badania były anonimowe, respondenci często bali się odpowiadać na zadawane pytania. Korupcja jest postrzegana zazwyczaj z perspektywy łapownictwa, szczególnie łapówek pieniężnych. Przyczyny korupcji tkwią dla wielu z nich w niesprawiedliwym, wadliwym systemie prawnym, brak odpowiednich przepisów prawnych, a także w braku sprawnej i dobrze działającej administracji. Dawanie łapówek umożliwia nam przyspieszenie toku załatwianych spraw, jest jedyną deską ratunku, aby załatwić sprawy trudne i skomplikowane, a osoby biorące łapówki staja się bardziej rzetelne i wykonują swoje obowiązki. Z badań wynika, iż urzędnicy niższego, czy wyższego szczebla, często wykorzystują swoje stanowiska, biorą łapówki. Szczegółowe raporty z przeprowadzonych badań dostępne są na stronie internetowej Stowarzyszenia oraz w siedzibie BPO w Wałbrzychu przy ul. Mickiewicza 29. 16

Poprzez te działanie staraliśmy się wpłynąć na zmianę lokalnego prawa oraz wzrost świadomości na temat problemów dotykających mieszkańców regionu. podjęliśmy współpracę z lokalnymi władzami, np. poprzez współdziałanie w zakresie problematyki rozwiązywania problemów społecznych na terenie Gminy Wałbrzych, włączenie się do projektu społecznego dla lokalnego programu rewitalizacji, uczestnictwo w posiedzeniach Rady Miasta i Rady Powiatu śledzenie respektowania prawa, śledzenie śledzić powstawanie i wdrażanie nowych aktów prawnych, szczególnie tych dotyczących prawa miejscowego. Diagnozowanie i monitorowanie problemów petentów BPO do władz samorządowych. Jednym z głównych zadań podjętym w ramach Projektu, była też analiza i diagnoza problemów społecznych oraz sukcesywne informowanie o nich władz samorządowych. Prowadzono dokumentację spraw klienta według jednolitego wzoru obowiązującego w Związku Biur Porad Obywatelskich i zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa o ochronie danych osobowych. Dokumentacja powstałą w formie papierowej (ankieta, karta sprawy, dokumenty dodatkowe, np. kopie dokumentów klientów)i komputerowej (internetowa baza danych). Opracowano narzędzia (ankiety, karty spraw klientów), mające na celu diagnozowanie problemów społecznych. Dane w ankiecie oraz karcie sprawy były poufne, posłużyły jako materiał do analiz statystycznych. W konsekwencji powstał bogaty materiał badawczy, dzięki któremu można było zdiagnozować problemy beneficjentów, a w szerszym aspekcie monitorować problemy społeczne występujące w naszym regionie. Staraliśmy stać na straży respektowania prawa, szczególnie na poziomie lokalnym. Na przykład monitorowaliśmy, możliwości załatwienia spraw w miejscowych urzędach i instytucjach (poprzez monitoring spraw poszczególnych klientów). Nasi doradcy 17

monitorowali także takie problemy, które wynikają z braku odpowiednich przepisów prawa, luk w prawie, czy też złej praktyki w stosowaniu prawa. Kierownik BPO oraz doradcy aktywnie uczestniczyli w sesjach Rady Powiatu i Rady Miasta Wałbrzycha. Niejednokrotnie staraliśmy się nagłaśniać problemy, pojawiające się na terenie objętym naszymi działaniami. Poprzez zintegrowany system stworzony przez Związek Biur Porad Obywatelskich możliwe było systematyczne monitorowanie prawa na poziomie ogólnopolskim, a w efekcie zaistniała możliwość wpływania na decyzje władz państwowych. Doradcy obywatelscy oraz nasz prawnik udzielają porad w różnych sprawach. Najczęściej jednak w sprawach rodzinnych (487 porad), mieszkaniowych (443 porady) oraz finansowych (330 porady), spadkowych (316 porad) i dotyczących zatrudnienia i bezrobocia (277 porad). Z głębszych analiz wynika, iż kobiety i mężczyźni nie zawsze zgłaszają się ze sprawami o podobnej tematyce. Kobiety na przykład częściej niż mężczyźni zgłaszają się ze sprawami rodzinnymi, czy spadkowymi. Dziedzina 01. FINANSE 330 02. IMIGRACJA / REPATRIACJA 6 03. MIESZKANIA/ LOKALE/ DOMY 443 04. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ 32 05. OBYWATEL A INSTYTUCJA 311 06. POZBAWIENIE WOLNOŚCI 46 07. RODZINA 487 08. SPADKI 316 09. SPRAWY KONSUMENCKIE 40 10. STOSUNKI MIĘDZYLUDZKIE 53 11. ŚWIADCZENIA ZASIŁKI 226 12. WŁASNOŚĆ 77 13. ZATRUDNIENIE BEZROBOCIE 277 18

14. INNE 83 Rozmiar problematyki spraw rozwiązywanych przez naszych doradców jest bardzo szeroki. Mieszkańcy naszego regionu borykają się z bardzo wieloma, często skomplikowanymi problemami. Poniżej prezentujemy sprawy naszych beneficjentów w poddziedzinach, czyli jeszcze bardziej szczegółowe zestawienie niż powyżej: Poddziedzina 01.01. Zadłużenia 135 01.02. Instytucje parabankowe (np. systemy argentyńskie itp.) 3 01.03. Odzyskiwanie długów 34 01.04. Podatki 54 01.05. Formy zabezpieczenia zobowiązań (weksle i czeki oraz inne) 6 01.06. Odpowiedzialność za zobowiązania innych osób 9 01.07. Roszczenia finansowe, odszkodowania 46 01.08. Ubezpieczenia majątkowe, osobowe i komunikacyjne 4 01.09. Akcje i udziały w spółkach 4 01.10. Pomoc finansowa ze środków UE 4 01.12. Informacje o instytucjach pomocowych 2 01.13. Inne 34 02.01. Prawo pobytu na terytorium RP 3 02.03. Prawa uchodźców 3 03.01. Tytuł prawny (nabycie, utrata) 97 03.02. Zameldowanie/wymeldowanie 22 03.03. Kaucje/wkłady mieszkaniowe i budowlane 11 03.04. Zamiana 6 19

03.05. Przekształcenia własnościowe/wykup 41 03.06. Czynsze, media, inne opłaty 89 03.07. Konflikty sąsiedzki/ze współlokatorem 25 03.08. Konflikty z zarządcą 24 03.09. Remonty/przebudowy 39 03.10. Eksmisje 30 03.11. Lokale socjalne zamienne 19 03.12. Prawa i obowiązki użytkowników mieszkań 7 03.13. Informacje o instytucjach pomocowych 6 03.14. Inne 33 04.01. Orzekanie o niepełnosprawności dla celów pozarentowych 8 04.02. Ulgi i uprawnienia osób niepełnosprawnych 12 04.03. Likwidacja barier architektonicznych 1 04.04. Informacje o instytucjach pomocowych 4 04.05. Inne 7 05.01. Postępowanie przed sądem 111 05.02. Postępowanie przed urzędem 70 05.03. Policja i prokuratura 31 05.04. Postępowanie egzekucyjne 12 05.05. Instytucje szczególne 27 05.06. Skargi 17 05.07. Informacje o instytucjach pomocowych 7 05.08. Inne 36 06.01. Prawa osób pozbawionych wolności 15 06.02. Pomoc dla skazanych i ich rodzin / pomoc postpenitencjarna 4 06.03. Informacja o instytucjach pomocowych 5 06.04. Inne 22 20

07.01. Rozwód /separacja /unieważnienie małżeństwa 85 07.02. Ustalenie ojcostwa /macierzyństwa 27 07.03. Władza rodzicielska 37 07.04. Alimentacja 172 07.05. Sprawy majątkowe 86 07.06. Konflikty rodzinne 26 07.07. Ubezwłasnowolnienie 11 07.08. Rodziny zastępcze / adopcja 6 07.09. Przemoc w rodzinie 16 07.10. Informacja o instytucjach pomocowych 4 07.11. Inne 18 08.01. Postępowanie spadkowe 129 08.02. Testamenty 80 08.03. Dziedziczenie ustawowe 37 08.04. Odpowiedzialność za długi spadkowe 46 08.06. Inne 26 10.01 Konflikty sąsiedzkie 32 10.02 Konflikty w miejscu pracy/mobbing/molestowanie 1 10.04 Naruszenie dóbr osobistych 7 10.06 Przemoc wobec dorosłych 1 10.08 Inne 12 11.01. Świadczenia rodzinne 40 11.02. Zasiłki z pomocy społecznej 15 11.03. Domy pomocy społecznej 1 11.04. Dodatki mieszkaniowe 10 11.05. Renty z tytułu niezdolności do pracy 26 11.06. Emerytura 93 21

11.07. Świadczenia z tytułu choroby 17 11.08. Świadczenia dla bezrobotnych 5 11.09. Świadczenia dla kombatantów 1 11.10. Informacja o instytucjach pomocowych 1 11.11. Inne 18 12.01. Nieruchomości 56 12.02. Rzeczy ruchome 6 12.03. Ograniczone prawa rzeczowe (np. służebności, dożywocie) 2 12.04. Spory graniczne 3 12.05. Ochrona własności / naruszenie posiadania/ wywłaszczenie 4 12.06. Prawa autorskie i pokrewne, znaki towarowe, użytkowe i patenty 2 12.08. Inne 4 13.01. Umowy o pracę (nawiązywanie, rozwiązywanie) 58 13.02. Urlopy 29 13.03. Inne prawa i obowiązki pracownika 32 13.04. Czas pracy 13 13.05. Wynagrodzenia 41 13.06. Dokumentacja pracownicza 11 13.07 Umowy cywilnoprawne 27 13.08. Bezrobocie 13 13.09. Podnoszenie/zmiana kwalifikacji 3 13.10. Działalność gospodarcza 14 13.11. Informacja o instytucjach pomocowych 2 13.12. Inne 35 14.01. Brak dziedziny 83 9.01. Prawa konsumenta 29 9.02. Informacje o instytucjach pomocowych 3 22

9.03. Inne 8 suma 2743 Uzyskane dane sygnalizują, w jakich dziedzinach życia społecznego potrzebne jest wprowadzenie zmian, w jakim kierunku powinno się edukować społeczność naszego regionu, do jakiego rodzaju informacji nie mają dostępu beneficjenci i ich rodziny. Sygnalizuje to jakimi problemami społecznymi powinny zająć się miejscowe władze, instytucje oraz organizacje. Pokazuje to też, jak bardzo lokalnej społeczności potrzebne są działania mające na celu podniesienie świadomości prawnej i obywatelskiej. Wskazuje to też, że należy objąć działaniami poradnictwa obywatelskiego inne ościenne powiaty. Już obecnie podjęliśmy działania zmierzające w tym kierunku. Podniesienie kwalifikacji zawodowych pracowników i współpracowników Biura Porad Obywatelskich. Pozyskanie nowych wolontariuszy. W celu podniesienia jakości naszych usług założyliśmy, że nasi doradcy i wolontariusze BPO nabędą nowych umiejętności i kwalifikacje. Pozyskaliśmy też nowych wolontariuszy, którzy poprzez pomoc w pracy w biurze nabywali nowe umiejętności. Nowi doradcy BPO odbyli szkolenia w Warszawie, lub też zostali przeszkoleni przez trenera i kierownika BPO. Nowe umiejętności i kwalifikacje zdobyte na kursach i szkoleniach organizowanych przez zewnętrzne firmy miały na celu wzmocnienie działań naszej organizacji oraz poszczególnych osób zajmujących się rzecznictwem i monitoringiem Zaplanowaliśmy i zrealizowaliśmy następujące szkolenia: 1. "Zarządzanie konfliktem" 2. Skuteczna komunikacja interpersonalna" 23

3. Szkoła mediacji" 4. Asertywność 5. Sztuka prezentacji i wystąpień publicznych" 6. "Zasady współpracy z mediami" Poza tym uczestniczono w konferencjach i szkoleniach, nie zaplanowanych przy realizacji Projektu. Do realizacji projektu zaangażowano 4 wolontariuszy. Uczestniczyli ono w działaniach realizowanych w ramach Projektu, uczestniczyli w szkoleniach i warsztatach. Zostali oni przeszkoleni przez trenera wewnętrznego organizacji, kierownika BPO oraz prawnika zaangażowanego w działania Biura. Część z nich uczestniczyło w szkoleniach zorganizowanych przez ZBPO w Warszawie. Wolontariusze nabywali nowych umiejętności na miejscu w biurze, a także w punktach doradczych (m.in. pomagali przy wpisywaniu do bazy danych spraw klientów, w pisaniu pism itp., pomagali w kampanii promocyjnej, czy też przeprowadzaniu badań zaplanowanych w Projekcie). W ocenie zespołu realizującego Projekt, przedsięwzięcie zakończyło się sukcesem. Świadczą o tym nie tylko liczby przedstawionych wyżej zestawień. Przede wszystkim zwrotne informacje docierające do Biura Porad Obywatelskich świadczą o tym, iż osoby, które skorzystały z naszego wsparcia nie tylko skutecznie potrafiły rozwiązać swe bieżące problemy, lecz dzięki sposobowi, w jaki otrzymały pomoc będą one w przyszłości w mniejszym stopniu uzależnione od tego wsparcia. Jest to niezwykle istotne, gdyż zasadniczym celem działania było spowodowanie wzrostu świadomości i kultury prawnej w lokalnej społeczności. Realizacja projektu dostarczyła zespołowi nowych doświadczeń, lepiej przygotowując go do podjęcia kolejnych wyzwań. Utrudnieniem realizacji projektu było relatywnie duże zainteresowanie naszą ofertą doradczą w Wałbrzychu, co w powiązaniu z ograniczeniami wypływającymi z niewielką powierzchnią lokalu, jaki posiada BPO powodowało, iż niektórzy interesanci zmuszeni byli oczekiwać na poradę kilka, a nawet kilkanaście dni. 24

Niewątpliwie kontynuacja działalności Biura Porad Obywatelskich leży w dobrze pojętym interesie lokalnej społeczności. 25