SUPLEMENTACJA DIETY KORZYŚCI I ZAGROŻENIA W ŚWIETLE BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH dr hab. Barbara Pietruszka, prof. SGGW dr inż. Ewa Sicińska Zakład Podstaw Żywienia Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych Wszechnica Żywieniowa, Warszawa, 14.12.2011
Suplementy diety - definicja: środek spożywczy skoncentrowane źródło witamin, składników mineralnych, innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedyncze (1 składnik) lub złożone (co najmniej dwa składniki) forma umożliwiająca dawkowanie w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych: kapsułki, tabletki, drażetki, saszetki z proszkiem, ampułki z płynem, butelki z kroplomierzem Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Dz. U. z dnia 25 sierpnia 2006 r. nr 171, poz. 1225 z późn. zmianami Dz. U. z dnia 8 lutego 2010 r.
Rozpowszechnienie suplementacji diety na świecie: od 1-4% - osoby starsze, Włochy (badania Seneca) do 87% - kobiety, USA (badania Raab, 1987) w Polsce: 12-76% osób badanych Wyniki zależne między innymi od: badanej grupy metody zbierania danych zdefiniowania osoby stosującej suplementy diety okresu objętego badaniem
Cele suplementacji diety: 1 2 zwalczanie niedoborów witamin i składników mineralnych w organizmie, profilaktyka chorób cywilizacyjnych powstających na tle wadliwego żywienia.
Kto może odnieść korzyści ze stosowania suplementów diety? DZIECI I MŁODZIEŻ Kto Noworodki Niemowlęta Dzieci na ścisłej diecie wegetariańskiej Dzieci niejadki lub z nadwagą na diecie niskokalorycznej Ciężarne nastolatki Które składniki/jakie suplementy Pojedyncza dawka wit. K po urodzeniu W zależności od stanu żelazo, inne składniki Wit. B12, żelazo, cynk, wit. D w przypadku braku ekspozycji na słońce Preparaty multiwitaminowo/mineralne, dawki składników nie przekraczające norm Żelazo i kwas foliowy, inne składniki w przypadku ubogiej diety Thompson i Manore; Pearson Education, San Francisco 2009, 344-349
Kto może odnieść korzyści ze stosowania suplementów diety? DOROŚLI Kto Które składniki/jakie suplementy Kobiety Suplementy wapnia: kobiety potrzebują 1000 1300 mg Ca/d z pożywienia, suplementy mogą być niezbędne Kobiety w wieku rozrodczym (planujące ciążę) Kobiety w ciąży i okresie laktacji Osoby starsze Preparaty multiwitaminowe lub multiwitaminowo/mineralne zawierające 0,4 mg kwasu foliowego Preparaty multiwitaminowo/mineralne zawierające żelazo, kwas foliowy, cynk, miedź, wapń, wit. B6, C i D Preparaty multiwitaminowo/mineralne Wit. B12 Thompson i Manore; Pearson Education, San Francisco 2009, 344-349
Kto może odnieść korzyści ze stosowania suplementów diety? INNE WSKAZANIA Kto osoby z wyniszczającą chorobą, narkomani i alkoholicy Weganie Osoby z zaburzeniami wchłaniania Osoby z nietolerancją laktozy Osoby na długotrwałej diecie redukującej masę ciała Które składniki/jakie suplementy Preparaty multiwitaminowo/mineralne ub suplementy z pojedynczymi składnikami odżywczymi Wit. B12, B2, wapń, wit. D, żelazo, cynk W zależności od stanu zdrowia Suplementy wapnia Preparaty multiwitaminowo/mineralne Thompson i Manore; Pearson Education, San Francisco 2009, 344-349
2 profilaktyka chorób związanych z nieprawidłowym żywieniem Epidemiologia żywieniowa - badanie działania składników odżywczych, przyjmowanych w postaci suplementów diety, na organizm człowieka 1. Działanie korzystne 2. Brak wpływu 3. Działanie niekorzystne
WYNIKI BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH pozytywny wpływ suplementacji diety witaminami i/lub składnikami mineralnymi
Autier i Gandini, Arch Intern Med. 2007; 167(16): 1730-1737 Metaanaliza opublikowanych badań nt. SUPLEMENTACJA WITAMINĄ D I UMIERALNOŚĆ 18 niezależnych badań klinicznych, czas trwania badań ok. 5,7 lat liczba uczestników 57 311 osób, badani dostawali suplementy diety: witaminę D - 300-2000 j.m./dzień (7,5-50 ug/d) kontrola placebo WNIOSKI spożycie witaminy D w dawkach fizjologicznych wydaje się mieć związek z obniżeniem umieralności ogółem, zalecane dalsze badania w celu potwierdzenia wyników
Metaanaliza 9 badań nt. SPOŻYCIA WITAMIN ANTYOKSYDACYJNYCH I RYZYKA CHORÓB SERCOWO-NACZYNIOWYCH liczba uczestników 293 172 osób, zdrowe (> 35 lat) obserwacja w ciągu 10 lat analizowano spożycie (dietą i suplementy): witaminy E, karotenoidów (m.in. β-karoten, luteina, likopen) witaminy C WNIOSKI ryzyko wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych przy stosowaniu wysokich dawek suplementów: witamina C - znaczący spadek witamina E - niewielki spadek wymagane są dalsze badania Knekt i wsp., Am J Clin Nutr 2004;80:1508 20.
WYNIKI BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH niejednoznaczne, zależne m.in. od: płci osób badanych, stanu zdrowia przed rozpoczęciem badania, stylu życia, rodzaju składnika, wielkości dawki.
The Physicians Health Study (USA) Długoterminowe (1982-1995) badanie interwencyjne -prewencja chorób nowotworowych: liczba uczestników 22 071 lekarze, zdrowi na początku badania, wiek uczestników 40-84 lat, czas trwania 13 lat, 2 667 potwierdzonych przypadków chorób nowotworowych badani dostawali suplementy diety: -karoten (25 mg/dzień) kontrola - placebo cyt za: Goodman i wsp., Free Radic. Biol. Med., 2011; 51;1068-1084
The Physicians Health Study (USA) WNIOSKI brak wpływu suplementacji -karotenem na ryzyko chorób nowotworowych ogółem, raka prostaty, jelita grubego i płuc, przeprowadzono analizę ryzyka w podgrupach, wpływ: wieku, masy ciała, spożywania alkoholu Zróżnicowany efekt dla jednego składnika na ryzyko występowania różnych typów nowotworów cyt za: Goodman i wsp., Free Radic. Biol. Med., 2011; 51;1068-1084
Długoterminowe badanie interwencyjne wpływ składników antyoksydacyjnych na nowotwory prostaty grupa badana - 5141 mężczyzn, wiek 45-60 lat czas obserwacji - 8 lat zdiagnozowano 103 przypadki nowotworu prostaty badani dostawali suplementy diety: witamina C (120 mg), witamina E (30 mg), -karotenu (6 mg), selen (100 g), cynk (20 mg) kontrola placebo wniosek - działanie suplementów ze składnikami antyoksydacyjnymi zależne od stanu zdrowia Meyer i wsp. Int. J. Cancer, 2005, 116, 182
WYSOKIE DAWKI SUPLEMENTÓW WITAMINY E ZWIĘKSZAJĄ UMIERALNOŚĆ metaanaliza 19 badań klinicznych, liczba uczestników 135 967, wiek uczestników 40-84 lata dawki witaminy E w zakresie 16,5-2000 j.m. WNIOSKI stwierdzono istotny statystycznie związek pomiędzy dawką witaminy E i umieralnością, wysokie dawki witaminy E 400 j.m./d mogą zwiększać umieralność ze wszystkich przyczyn, Miller i wsp. Ann. Intern. Med.,2005, 142; 37-46.
WYNIKI BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH negatywny wpływ suplementacji diety witaminami i/lub składnikami mineralnymi
Alpa-Tocoferol and Beta-Caroten Cancer Prevention Study (ATBC, Finlandia) 1985-1993 Założenie - badanie prewencyjne badające skuteczność suplementów α-tokoferolu i -karoten w redukcji zachorowań na nowotwory płuc i in. uczestnicy 29 133 mężczyźni, palący papierosy ( 5 papierosów /dzień) wiek 50-69 lat, czas trwania 5-8 lat, dostawali suplementy diety: α-tokoferol (50 mg/dzień) -karoten (20 mg/dzień) α-tokoferol + -karoten kontrola - placebo Albanes i wsp. J Natl Cancer Inst. 1996, 6, 88(21):1560-70.
Alpa-Tocoferol and Beta-Caroten Cancer Prevention Study (ATBC, Finlandia) PRZEDTERMINOWE PRZERWANIE BADANIA istotny wzrost (16%) występowania raka płuc w grupie otrzymującej -karoten, brak wpływu dla witaminy E Ocena ryzyka nowotworu płuc w stosunku do grupy placebo Grupa Zmiana ryzyka w % Wit. E - 1 Β-karoten + 16* * wynik statystycznie istotny Albanes i wsp. J Natl Cancer Inst. 1996, 6, 88(21):1560-70.
Beta-Carotene and Retinol Efficacy Trial (CARET, USA) 1985-1996 uczestnicy 816 mężczyzn (narażeni na azbest), dostawali suplementy diety: -karoten (15 mg/dzień) retinol (7 500 µg) uczestnicy 1029 (kobiety + mężczyźni), palacze, dostawali suplementy diety: -karoten (30 mg/dzień) retinol (7 500 µg) cyt za: Goodman i wsp., Free Radic. Biol. Med., 2011; 51;1068-1084
Beta-Carotene and Retinol Efficacy Trial (CARET, USA) wykonana w trakcie badań analiza wykazała wzrost ryzyka zachorowań i umieralności na nowotwory płuc PRZEDTERMINOWE PRZERWANIE BADANIA (1996r.) ZE WZGLĘDÓW ETYCZNYCH rok 2001 obserwacja pointerwencyjna niewielki wzrost ryzyka (wynik statystycznie nieistotny) cyt za: Goodman i wsp., Free Radic. Biol. Med., 2011; 51;1068-1084
Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ) 2003-2005 badanie obserwacyjne, próba reprezentatywna dla Polski, wiek osób badanych 20-74 lata uczestnicy 3 132 mężczyzn, 3 529 kobiet WYNIKI suplementy diety mogą skuteczne uzupełniać niedostateczną zawartość w diecie witamin i składników mineralnych, istnieje potencjalne ryzyko wystąpienia u części osób niepożądanych objawów związanych z nadmiernym pobraniem (stwierdzono przekroczenie UL dla witaminy A, niacyny oraz żelaza w całej grupie i dodatkowo wśród kobiet dla kwasu foliowego) Sygnowska i Waśkiewicz, Bromat. Chemia Toksykol., 2008, 3, 389-394
Podsumowanie: Suplementacja witaminowo-mineralna: powszechna w wielu grupach populacyjnych skuteczna u osób z niedoborami składników w organizmie może pełnić istotną rolę w: korygowaniu błędów wynikających z nieprawidłowego sposobu żywienia, zapewnieniu odpowiedniej podaży tych składników odżywczych przy zwiększonych potrzebach organizmu.
Podsumowanie: Rola suplementów witaminowo-mineralnych w prewencji chorób cywilizacyjnych związanych z nieprawidłowym żywieniem kontrowersyjna. Konieczność długoterminowych badań epidemiologicznych, obejmujących duże dobrze zdefiniowane grupy populacyjne (stan odżywienia i stan zdrowia na początku badania).