ŁACIŃSKA TERMINOLOGIA PRAWNICZA Prof. UAM Dr Hab. Wojciech Dajczak I WYKŁAD 09.01.2010 Trzy łacińskie słowa na określenie w jaki sposób rozumieć prawo : FAS, IUS, LEX FAS prawo najwcześniejsze VI-V w. p.n.e. zespół reguł regulujących życie społeczności. Są to wszelkie reguły organizacji społeczeństwa, uznawano, że obejmuje reguły o pochodzeniu nadprzyrodzonym, wszelkie reguły godziwego postępowania, prawo sakralne gdyż FAS zostaje z czasem zawężone do prawa sakralnego związanego z prawem religijnym, IUS to pojęcie funkcjonuje od V w. p.n.e. określenie prawa ogólności zawężenie do tylko prawa (już bez reguł). Jest to prawo uchwalane (stanowione) przez Zgromadzenia Obywateli (cives obywatel) czyli prawo tworzone przez ludzi i dla ludzi. LEX najwęższe znaczenie, początkowo wiązano je z ustawami jedynie. Rys. Podział pojęć wg ogólności: FAS IUS LEX Przykłady powyższych: - contra ius fasque przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu w znaczeniu, że sprawca był zdeterminowany do nagannego zachowania (złamanie wszelkich norm, podkreślenie naganności zachowania sprawcy), - fas est jest rzeczą godziwą syntetyczna akceptacja podkreślająca dobro, - per fas et nefas wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi również oznacza determinację sprawcy uczynku. IUS PRAWO LEX Słownikowo IUS = LEX Jednak to nie to samo - ius est ar bonit et aequi prawo jest sztuką tego co dobre i sprawiedliwe Jest to jedyna zachowana kwazi definicja prawa z Rzymu! Sformułowana w II połowie n.e. autor rzymski prawnik CELSUS. ARS oznacza, że prawo to nie jest technika, nie da się prawa sprowadzić do algorytmu! Prawo jest sztuką znajdowania rozwiązań, rozstrzygnięć tego co dobre i sprawiedliwe a co za tym idzie nie może być tworzone dowolnie, - ius recipsit aequitatem prawo ma na względzie sprawiedliwość, - iustitia-sprawiedliwość/ius-prawo prawo powinno być pochodną sprawiedliwości. Ponad prawem są pewne pierwotne wartości z którymi prawo musi być zgodne, - ius et fraus nonquam cohabitant prawo i działanie podstępnie, nigdy nie współistnieją (fraus podstęp). Myślą przewodnią tego wyrażenia jest to, że prawa nie można wykorzystać do takich działań aby możliwe było działanie podstępnie (przykład: w umowie nie można zapisać treści niekorzystnych dla której ze stron łamiąc podstawowe wartości), - summum ius summa iniura najwyższe prawo najwyższym bezprawiem (i w. n.e.) rygorystyczne przestrzeganie prawa może prowadzić do rażąco krzywdzących rozwiązań stosowanie prawa poprzez myślenie o celowości jego rozwiązań a nie tylko celem zgodności stosowania z zapisami, - dura lex sed lex - surowe prawo ale prawo gdy prawo zostało przyjęte należy je stosować (przestrzegać) bo tracimy pewność prawa i jego przewidywalność, Miroo 1
- lex iubeat non disputet - prawo nakazuje a nie dyskutuje normy prawne mają charakter władzy. Nie są propozycjami, nie są zaleceniami i nie ma miejsca na dyskusję i negocjowanie, PROBLEM RELACJI MIĘDZY PIERWOTNYM POJMOWANIEM PRAWA A JEGO STOSOWANIEM - iustitia est constant et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą (dążeniem) oddania każdemu należnego mu prawa (oddania mu tego co mu się należy) sformułowano w II w. n.e. Zasada ta została przeniesiona z obrazu sprawiedliwości z filozofii greckiej (Arystoteles Etyka Nikomachejska). Arystoteles dzielił sprawiedliwość na: a) rozdzielcza władza rozdziela sprawiedliwie, b) wyrównawcza naprawa wyrządzonej szkody, c) wymienna wymiana świadczeń wzajemnych. - iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alteruj non laedere, suum cuique tribuere nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, nie szkodzić drugiemu, oddać każdemu to co do niego należy. (przykład i zarazem zagadnienie: czy chronić uczciwego nabywcę przedmiotu wadliwego np. kradziony samochód?) - non omne, quo licet, honestum est nie wszystko co jest dozwolone jest godziwe (uczciwe) czy jest granica dopuszczalnej niegodziwości? - male iure nostro uti non debemus nie powinniśmy źle używać naszego prawa. Powyższe dwie reguły: - kto ma uprawnienia może różnie z niego korzystać, - ale są granice, - w XIX wieku nastąpiło rozwinięcie zagadnienia sformułowano pojęcie nadużycia prawa, - np. korzystanie z uprawnień w przeciwieństwie do zasad współżycia społecznego. Pojęcia i zwroty: l.poj. l.mn. l.poj. l.mn. Nom. Lex (fem.) / leges Nom. Ius (neutr.) / iura Gen. legis / legum Gen. Iris / burum Dat. legi / legibus Dat. iuri / iuribus Acc. legem / leges Acc. ius /iura Voc. - lex / leges Voc. ius / iura Abl. - lege / legibus Abl. iure / iuribis Porządek prawny Ius civile uprawnienie Ius disponendi IUS Sąd In ius vocatio Orzeczenie Ius superius Ius - sąd, In ius vocatio- wezwanie przed sąd, Ius superius orzeczenie sądu wyższej instancji, Ius disponendi uprawnienie do rozporządzania czymś / dysponowania. Ius oznaczenie masy prawnej, Ius uprawnienia. Miroo 2
Porządek prawny IUS uprawnienia PORZĄDEK PRAWNY Ius sanguinis Prawo krwi IUS NATURALE Prawo naturalne IUS CIVILE Prawo cywilne Ius soli Prawo ziemi IUS GENTIUM prawo narodów Ius commune Prawo wspólne / powszechne 1) ius naturale prawo naturalne reguły wspólne wszystkim istotom, to czego natura uczy (np. z prawa naturalnego wynika instytucja małżeństwa, bowiem w naturze większość istot łączy się w pary). Ewolucja pojęcia na przestrzeni wieków: a) średniowiecze filozofia św. Tomasza z Akwinu twierdził, Ius Naturalne to prawo wywodzące się od stwórcy, źródłem jest nie natura lecz bóg. b) Oświecenie / czasy nowożytne szkoła prawa natury XVIII w, reguły rozumu są to reguły oczywiste na drodze rozumowania, istniejące nawet gdyby nie istniał bóg, c) XX wiek powrót do prawa naturalnego, 2) ius civile 2 sposoby rozumienia: a) prawo obywatelskie (cives obywatel), geneza to Rzym, jest to prawo kreowane przez obywateli (ich zgromadzenia) i dla obywateli, prawo tylko dla obywateli Rzymu. Treść zawiera regulacje interesów majątkowych i rodzinnych obywateli, b) od czasów nowożytnych pojęcie prawa cywilnego czyli regulującego prawno rodzinne i majątkowe sprawy obywateli państwa, Dodatkowe znaczenie dziś: c) prawo porównawcze porównuje się różne porządku prawne w różnych państwach (systemach prawnych): - common law prawo powszechne w Anglii, w krajach commonwealth i wywodzących się z terytoriów kolonii brytyjskich, - prawo cywilne pojęcie stosowane na kontynencie europejskim i wywodzące się z tradycji rzymskiej. 3) ius gentium prawo narodów geneza: Rzym, reguluje relacje prawne obywateli rzymskich w stosunkach z obcokrajowcami. Sens: - w Rzymie to prawo wspólne dla przedstawicieli różnych narodów (prawo z zakresu prawa prywatnego), - od XVII w prawo narodów regulacje prawne, które dotyczą relacji między różnymi państwami, 4) ius sangiunis prawo krwi przynależność (obywatelstwo) do narodu ze względu na pochodzenie rodziców sytuacja prawna jest pochodną sytuacji jego rodziców, właściwym porządkiem jest porządek kraju pochodzenia, 5) ius soli prawo ziemi przynależność (obywatelstwo) jest pochodną miejsca / położenia w czasie (np. jakiegoś zdarzenia tutaj narodzin), właściwym porządkiem jest porządek kraju w którym się znajdujemy, 6) ius commune prawo wspólne / powszechne regulacje wspólne dla różnych krajów, nauka prawa od XI do XIX wieku w oparciu o tę samą podstawę: - w oparciu o prawo rzymskie zapisane w tekstach, które przetrwały do czasów ówczesnych, - w oparciu o prawo kanoniczne Miroo 3
- ius zbiór tekstów prawnych właściwych dla danego porządku prawnego iuris civilis iustinanei. - ignorantia iuris nocet nieznajomość prawa szkodzi nie można się powoływać na nieznajomość prawa. Nieznajomość prawa nie jest podstawą do uniknięcia kary. Jest to jeden z warunków efektywnego funkcjonowania prawa. - corpus iuris civilis rdzeń prawa cywilnego. SYSTEMATYKA PORZĄDKU PRAWNEGO IUS PUBLICUM IUS PRIVATUM (prawo publiczne) (prawo prywatne) Rozróżnienia tego dokonano w I w. n.e. - publicum ius est quod ad statum rei romanae spectat, privatum quo ad singulorum utilitatem prawem publicznym jest to, które odnosi się do ustroju rzeczypospolitej, prawem prywatnym jest to, które odnosi się do indywidualnych interesów, ius publicum ten fragment porządku prawa, który odnosi się do interesów państwa normy ustrojowe, normy podatkowe, podział terytorialny, normy prawa karnego, publiczno-prawne regulacje służące interesowi państwa. ius privatum fragment porządku prawnego dotyczącego prywatnych interesów, takie reguły które zakładają odrębność podmiotów prawa (obywateli) i zakładają równorzędność relacji między nimi. RELACJE PUBLICUM VS PRIVATUM - ius publicum privatorum pactis mutari non potest prawo publiczne nie może być zmienione poprzez umowy osób prywatnych, - privatorum conventio uri publico non derogat prywatna umowa nie uchyla prawa publicznego. RODZAJE UPRAWNIEŃ (IUS JAKO UPRAWNIENIE) Typy uprawnień (ogólny wzorzec), pary typów uprawnień. ius in personam ius in rem uprawnienie względem osoby uprawnienie względem rzeczy może przysługiwać względem jednej określonej uprawnienie wobec każdej osoby, która narusza osoby! władztwo nad jakimś obiektem majątkowym. Przykład: rzecz sprzedana została przekazana przez sprzedawcę jeszcze przed wydaniem kupującemu innej (trzeciej) osobie kupujący może się domagać od sprzedawcy wydania tej rzeczy na podstawie ius in personam oraz od osoby trzeciej (będącej aktualnie w posiadania przedmiotu sprzedaży) na podstawie ius in rem. - erga omnes względem wszystkich. ius cogens ius dispositivum uprawnienie bezwzględnie skuteczne uprawnienie względnie skuteczne określone uprawnienie nie może być przez uprawnienie które strony mogą zmienić strony zmienione / uchylone przykład rękojmia na sprzedany towar zgodnie z polskim prawem trwa dwa lata nie można jej zmienić np. skrócić. W drugą stronę wydłużyć ją można ale dzieje się to na podstawie gwarancji. ius generale ius specjale typ uprawnienia które jest powszechne, typ uprawnienia które nie jest powszechne przysługuje wszystkim przysługuje wybranym, określonym, wyróżnionym podmiotom TRIADA UPRAWNIEŃ WŁAŚCICIELSKICH Podstawowe uprawnienia właściciela - ius disponendi uprawnienie do rozporządzania przedmiotem, - ius possidendi uprawnienie do posiadania przedmiotu, właściwego władania obiektem, - ius fruendi uprawnienie do pobierania korzyści z obiektu do którego mamy uprawnienia, - ius acquisitum uprawnienie do nabycia przedmiotu, - ius quaesitum uprawnienie do nabycia przedmiotu. UPRAWNIENIA W CZASIE PROCESU - ius apellationis (apelare) uprawnienie do odwołania się, uprawnienie do wniesienie środka zaskarżenia od wyroku cywilnego, - ius avocandi = ius provocationis jak wyżej z tym, że występują następujące róznice: a) provocationis w procesie karnym, b) apellationis w procesie cywilnym. Miroo 4
- ius cavendi uprawnienie do obrony, do ochrony, do ataku prewencyjnego celem ochrony (cavere), uprawnienie do podjęcia działań w celu usunięcia ewentualnego zagrożenia, - ius coercendi uprawnienie do karcenia, do wymierzania kary, - ius gladii prawo miecza uprawnienie do karania. Ius - uprawnienie Privilegium ius singulare uprawnienie przywilej - ius singulare = privilegium przywilej. - ius singulare est, quo contra tenorem rationis propter aliquam utilitatem auctoritate constituentum introductum est prawem szczególnym jest to co zostało wprowadzone wbrew ogólnej zasadzie z powodu jakieś użyteczności, z mocy autorytetu tego kto może stanowić prawo. Rozróżnienie między uprawnieniem a przywilejem: a) uprawnienie jeśli ktoś uzyskał słusznie (nabył) uprawnienie to nie można go tego pozbawić bez słusznych powodów odebrać lub bez kompensacji, b) przywilej można odebrać w dowolnym momencie bez wynagrodzenia. - privilegium causae / w ramach procesu = privilegium exigendi / w ramach egzekucji uprzywilejowane traktowanie, - privilegium favorabile - przywilej który przysługuje ściśle określonej grupie podmiotów, - privilegia fisci przywileje podatkowe. LEX USTAWA Np. Lex Falcidia Lex humana Prawo stanowione przez człowieka, kreowane przez uprawnione podmioty LEX Lex contractus Element czynności prawnej np. kontrakt / umowa lex naturalne lex humana lex humana powinno uwzględniać prawo naturalne i kierować się nim Konkretny porządek prawny Lex patriae (prawo ojczyste konkretnego kraju) Prawo stanowione przyjęte przez konkretne i uprawnione do tego podmioty. a) reguły dotyczące obowiązywania prawa stanowionego: - lex posterior derogat priori ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą sens praktyczny, - lex posterior generalis non derogat legi priori speciali późniejsza ustawa ogólna nie uchyla wcześniejszej szczegółowej, - lex specialis derogat legi generali ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną, - lex superior derogat legi imperiori ustawa wyższa uchyla ustawę niższą (gdy ta sama kwestia jest regulowana przez różne akty prawne np ustawa nad rozporządzeniem, Miroo 5
- lex retro non agit / prawo (ustawa) nie działa wstecz = lex prospicit, non respicit / ustawa patrzy w przyszłość a nie w przeszłość UWAGA! W prawie prywatnym ta zasada może zostać ograniczona. - cessante ratione legis cessat ipsa lex jeżeli odpada uzasadnienie ustawa przestaje obowiązywać. Ta reguła budzi wątpliwość. Nie ma powszechnej zgody na jej stosowanie. Obowiązywała do XVIII w. jest ona zagrożeniem dla pewności prawa, gdyż daje możliwość interpretacji w wyniku której przestaje obowiązywać. Pytanie: kto ma dokonywać takiej interpretacji? W systemach prawa opartych na interpretacji ma znaczenie (np. common law), - lex iniusta non est lex ustawa niesłuszna nie jest prawem również nie ma zgody co do tej zasady powstaje zagrożenie: kto ma decydować o tym, kiedy ustawa jest niesłuszna? Zasada ta łączy się z instytucją obywatelskiego nieposłuszeństwa. - inter arma silent leges pomiędzy armatami prawo milczy prawo / ustawy mogą być zawieszone w stanach nadzwyczajnych (wojna, klęski żywiołowe). b) szczególne reguły dotyczące obowiązywania prawa karnego: - nulla poena sine lege / nie ma kary bez ustawy = nullum crimen sine lege / nie ma przestępstwa bez ustawy. Nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej kogoś, kto popełnił przestępstwo / zachowanie, które nie było / nie jest określane jako przestępstwo, - nullum crimen sine poena nie ma przestępstwa bez kary nieuchronność kary. c) reguły dotyczące innych problemów interpretacji tekstów prawnych (prawa stanowionego): - benigus leges interpetandae sunt, quo voluntas larum conservetur w sposób właściwy ustawy są interpretowane, gdy..- właściwa interpretacja ustawy polega na znalezieniu zamiaru / celu ustawodawcy który przyświecał mu gdy ją stanowił, - in legibus magis simplicitas quam difficultas placet w ustawach bardziej nam się podoba rozwiązanie proste niż skomplikowane prostota przekazu i stosowania prawa, - ubi lex non distinquit, nec nos distinguere est debemus = lege non distinguente nec nostrum est distinguere tam gdzie ustawa nie przeprowadza rozróżnienia nie powinniśmy przeprowadzać rozróżnień, - in maiore minus est w tym, co jest większe mieści się to co jest mniejsze, d) zwroty określające typu argumentacji w ramach interpretacji tekstów prawnych: - argumentum a maior ad minus jeśli można mi więcej to można też mniej, - argumentum a minore ad maius argumentacja z mniejszego na większy, - argumentum a contrario argumentacja z przeciwieństwa, - argumentum a simili argumentacja z podobieństwa, - argumentum analogicum argumentacja z analogii, - argumentum a silentio argumentacja z milczenia. Np. ustawodawca nic na określony temat nie powiedział. Ta argumentacja budzi najwięcej wątpliwości: bo jak zinterpretować milczenie? d) zwroty określające przepisy ustawy z uwagi na sankcję ich naruszenia: - lex imperfecta ustawa niedoskonała taka ustawa, której naruszenie nie pociąga żadnych ujemnych następstw (we wczesnym etapie ewolucji prawa rzymskiego ustawy odwoływały się do dobrych obyczajów przestrzegania prawa), - lex minus quam perfecta ustawa mniej jak doskonała ustawa, której sankcją za naruszenie jest kara ale czynność pozostaje faktem. Np. dokonano darowizny od której należało zapłacić podatek nie zapłacono. Władza się jednak dowiaduje o darowiźnie i nakłada na darującego karę. Jednak darowizna pozostaje faktem i obdarowany może pozostawić darowiznę swoim posiadaniu, - lex perfecta ustawa doskonała czynność sprzeczna z ustawą jest nieważna, - lex plus quam perfecta ustawa więcej niż doskonała jej naruszenie pociąga za sobą dwa skutki: 1) nieważność czynności stanowiącej naruszenie, 2) konieczność poniesienia kary. KONKRETNY PORZĄDEK PRAWNY Określanie określonego obowiązującego porządku prawnego dla zdarzeń, czynności, określenia aktualnego stanu etc. Np. jaki porządek prawny jest właściwy dla małżeństwa X z Y na terenie Z jaki porządek prawny jest właściwy dla interpretacji zdarzenia. - lex causae prawo właściwe dla sprawy głównej, - lex domicili chodzi o porządek prawny właściwy dla miejsca zamieszkania, - lex fori prawo sądu, - lex loci Artus prawo dla miejsca gdzie została dokonana czynność, - lex loci celebrationis - miejsce ceremonii, - lex loci contractus - miejsce zawarca kontraktu / umowy, - lex patriae - prawo ojczyste, prawo tego kraju z którego obywatel pochodzi, Miroo 6
- lex rei sitae - prawo położenia rzeczy. IUS PRIVATUM 1) Bonum / Bona Res corporales et incorporales 5) Ad ius quo persona pertinet 2) Obligatio - obligationes 3) Dominium / proprietas iura in re aliena 4) possesio 1) bonum dobro, bona - dobra - oba pojęcia dotyczą praw majątkowych. Majątek / mienie. Res rzecz obiekt majątkowy, Res corporales rzeczy materialne / dotykalne. Res incorporales - rzeczy niematerialne / niedotykalne. Składniki majątku mogą być rzeczowe i nierzeczowe. 2) Obligatio - zobowiązanie, Obligationes - zobowiązania. Regulacja prawa między dwoma obiektami. 3) Dominium / prioprietas - własność, Iura In Re aliena - prawa na rzeczy cudzej ograniczone prawa rzeczowe. 4) Possesio - posiadanie (faktyczne władanie), 5) Ius quo ad persona pertinet - relacje rodzinne. Prawo które dotyczy osób. IUS QUOD AD PERSONAS PERTINET matrimonium = coniux / maritus / vir + coniux / marita / uxor Małżeństwo = współmałżonek/mąż/mąż+współmałż./małżonka/żona - matrimonium legitimum - małżeństwo zawarte w sposób skuteczny - niesie wszystkie skutki prawne, - matrimonium putativum małżeństwo mniemane wyobrażone, nie ważne; wzięło się stąd, że nawet jeżeli zewnętrznie traktowane było jako ważne małżeństwo to jednak nim nie jest i nie było. Źródłem takiego rozumienia jest prawo kanoniczne: nie można rozwiązać małżeństwa, można stwierdzić że ono nigdy nie miało miejsca. - parentes / genitores - rodzice, - mater / mater semper certa est - matka / matka zawsze pewna jest, matką jest kobieta która dziecko urodziła, - pater / pater est quem nuptiae demonstrant - ojciec / ojcem jest ten na kogo wskazuje małżeństwo. Miroo 7
RELACJE WZGLĘDEM INNYCH OSÓB Ascendentes Ascendenci wstępni, rodzice, Dziakowie Pokrewieństwo w linii prostej Cognatus Krewny Krewny w linii bocznej, wspólny przodek Persona / osoba Afinis powinowaty Afinitae powinowactwo Relacje pomiędzy jednym małżonkiem a krewnymi małżonka Descendentes Descendenci zstępni, dzieci, wnuki Pokrewieństwo w linii bocznej RELACJE MAJĄTKOWE PRAWA PRYWATNEGO - obligatio /est vinculum iuris zobowiązanie /zobowiązanie jest węzłem prawnym, - creditor wierzyciel, (creditum wierzytelność) - debitom dłużnik, (debitum dług) Wierzyciel może zmusić dłużnika do określonego zachowania spłaty długu. Podział ze względu na sposób powstania zobowiązania obligatio ex contractu obligatio ex delicto Zobowiązanie umowne, wskutek umowy zobowiązanie z czynu zabronionego, w następstwie wyrządzenia szkody obligatio quasi ex contracto obligatio quasi ex delicto zobowiązania jak gdyby z umowy zobowiązanie jak gdyby z deliktu podobieństwo polega na: omyłka w czasie zawarcia umowy ponosi się odp. nie ze swojej winy np. zwierzęcia obligatio ex lege - zobowiązanie powstające z mocy samego prawa nie wynika ani z umowy ani z naruszenia obligatio naturalis obligatio civilis zobowiązanie za którym stoi przymus zobowiązanie za którym nie stoi przymus porządku prawnego porządku prawnego obligatio in solidum obligatio pro rata łączą się z przypadkiem wielości podmiotów (dłużników) zobowiązanie ciąży na kilku osobach zobowiązanie które ciąży na kilku osobach solidarnie każdy w swojej części CAUSA - PRZYCZYNA / PODSTAWA/ SPRAWA - causa obligandi vel acquirendi - przyczyna powstania zobowiązania, nabycia (akceptowana przez porządek prawny podstawa, przyczyna powstania zobowiązania), uprawnienie aby żądać od dłużnika wykonania zobowiązania. - causa solvendi - podstawa, przyczyna spełnienia świadczenia, - causa donandi podstawa, przyczyna dokonania darowizny. UWAGA każde przesunięcie majątkowe musi mieć jakąś podstawę! Nie może być bezpodstawne lub przypadkowe. Korzyść majątkowa musi mieć jakąś podstawę!!! IUSTA CAUSA SŁUSZNA / GODZIWA PRZYCZYNA - possidendi słuszna przyczyna objęcia w posiadanie, - traditionis słuszna przyczyna przeniesienia / przekazania własności. Faktyczne posiadanie rodzi skutki prawne. Miroo 8
CAUSA SPRAWA / PROCES - civilis / criminalis - sprawa cywilna / sprawa kryminalna - cognita - sprawa rozpoznana (dwa razy nie można prowadzić sprawy o to samo). DOLUS & CULPA Dolus - zły zamiar, podstęp, zła intencja niestaranność Culpa / Neglegentia DOLUS: - dolus directus - wina umyślna w zamiarze bezpośrednim. Takie nastawienie sprawcy, który chce popełnić określony czyn i dąży do tego, - dolus coloratus wina umyślna zabarwiona zamiar zabarwiony wina umyślna w stanie emocjonalnego uniesienia (np. zemsta), - dolus eventualis wina umyślna w zamiarze ewentualna, podejmując odpowiednie działania, godzę się na wystąpienie określonego negatywnego skutku (np. umyślne podpalenie domu w którym ktoś się znajduje, kto nie będzie mógł się uratować i o tym wiemy), - dolus premeditatus wina umyślna z premedytacją z góry zaplanowane działanie, przygotowanie, - dolus repentinus - zamiar gwałtowny (zamiar powstał w sposób nagły), - dolus subsequens zamiar następczy (zamiar powstał w trakcie jakiegoś działania, CULPA: - culpa lata grube niedbalstwo (rzym. niezrozumienie tego co wszyscy rozumieją), skrajne niedbalstwo (zawsze się za nie odpowiada), - culpa levis lżejsze niedbalstwo np. nie zachowanie pewnego wzorca staranności za nią w pewnych kontekstach (ale nie zawsze)się odpowiada, - culpa in concreto nie dołożenie staranności takiej jak w swojej własnej sprawie, - culpa in abstracto według wzorca abstrakcyjnego polega na tym, że buduje się pewien abstrakcyjny wzorzec staranności i porównuje się z nim zachowanie, - culpa in contrahento wiąże się z umowami. Nie uczciwe, nie uważne, nie staranne zachowanie się w trakcie zawierania umowy. Odpowiedzialność przed umową. Wina w kontraktowaniu, - culpa in custodiendo wina w strzeżeniu, wina w nadzorze (odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta lub dzieci, - culpa in eligendo wina w wyborze np. odpowiedzialność za podwykonawców. II WYKŁAD 16.01.2010 WYMAWIANIE LITER W JĘZYKU ŁACIŃSKIM - ae, oe wymawiamy jak długie e, np. causa, bonae fidei wyjątek stanowi coertitio wymawiamy jak piszemy przez oe, - i przed samogłoskami jak j np. Ius, Iustitia, jak i o ile samogłoska nie należy do następnej zgłoski np. alius, alium, - c przed e, ae, oe wymawiamy jak c np. cessat, cenzus; przed a, o, u i przed spółgłoskami wymawiamy jak K np. causa, casus, contractus, - t przed i, po którym następuje samogłoska wymawiamy jak c, np. vitium; w innych przypadkach jak np. prioprietas wymawiamy jak t, - v wymawiamy jak w, np. venditio. - coertitio karcenie, karanie, - vitium wada, - venditio sprzedaż. ciąg dalszy słownictwa z zakresu zobowiązań - volenti non fit iniuria dosł. chcącemu nie dzieje się krzywda, chcący nie doznaje zniewagi, zgoda pokrzywdzonego może wyłączać odpowiedzialność, dziś uogólnienie zgoda pokrzywdzonego wyłącza odpowiedzialność odszkodowawczą (od tej reguły jest bardzo wiele wyjątków w szczególności dotyczących praw pacjenta i leczenia), - iniuria - opozycja do ius czyli bezprawie (w szerokim znaczeniu), naruszenie dóbr osobistych (węższe znaczenie), CASUS - casus przypadek, rozumiany dwojako: a) stan faktyczny, konkretny, jakaś konkretna sytuacja, zdarzenie, b) określone zdarzenie nastąpiło wskutek losowy. Miroo 9
Rodzaje casus rozumianego jako zdarzenie losowe: 1) casus fortuitus przypadek nadzwyczajny, siła wyższa, zdarzenie nadzwyczajne, w prawie oznacza on zdarzenie jako wyłączające odpowiedzialność odszkodowawczą, 2) casus miętus - przypadek mieszany, szczególna sytuacja: czy można przypisać odpowiedzialność czy nie? Połączenie casus fortuitus z przypadkiem zaniedbania; casus miętus może uzasadniać odpowiedzialność, 3) casus a nullo prestantur nikt nie jest zobowiązany do świadczenia w następstwie zdarzenia przypadkowego, 4) casus sentit dominus w następstwie zdarzenia przypadkowego ryzyko ponosi właściciel. VIS - vis siła, - vis absoluta siła absolutna, - vis maior sił wyższa zdarzenie nadzwyczajne, któremu nie można się przeciwstawić. PERICULUM - periculum ryzyko, zagrożenie, - periculum In mora ryzyko w okresie zwłoki sytuacja w której w określonym czasie nie wypełni się zobowiązania ponosi się ujemne następstwa zwłoki, mora zwłoka, - periculum debitoris ryzyko dłużnika, która ze stron zobowiązania ponosi następstwa zdarzeń losowych, - periculum locatoris - ryzyko najemcy, dzierżawcy, - periculum emptoris - ryzyko kupującego. DAMNUM - damnum szkoda, damnare szkodzić, - damnum compensare - wyrównanie szkody, naprawa szkody, - damnum emergens rzeczywiste umniejszenie majątku, rzeczywiście istniejąca szkoda, rzeczywisty uszczerbek, - lucrum cessans - utracone korzyści, - damnum emergens + lucrum cessans to podstawa zasady pełnego odszkodowania. SOLUTIO - solutio spełnienie świadczenia, zachowanie dłużnika polegające na prawidłowym uregulowaniu zobowiązania które jest w pełni zgodne z treścią jego obowiązków, - solvere świadczyć, - res - rzecz, dłużnik ma świadczyć to co jest sensem umowy, - tempu - czas, zobowiązanie ma być spełnione w odpowiednim czasie, - locus miejsce, zobowiązanie ma być spełnione w odpowiednim miejscu, - datio in solutum danie na zaspokojenie, dochodzi do porozumienia dłużnik może świadczyć zobowiązanie w oparciu o porozumienie (wierzyciel i dłużnik umawiają się jak, tj mogą się umówić na świadczenie inne niż wynikające z treści zobowiązania), - facultas alternativa - upoważnienie przemienne, już w chwili umowy/zobowiązania zakłada się, że jest jedno konkretne świadczenie w przypadku powstania szkody ale dłużnik może zwolnić się z tego świadczenia w inny sposób. Tutaj dłużnik decyduje czy skorzystać z tego, - obligatio alternativa zobowiązanie przemienne, od chwili powstania zobowiązania zakłada się, że może być inaczej załatwione wybór należy do dłużnika ale jeśli dłużnik popadnie w zwłokę, to wierzyciel wybiera sposób świadczenia. Od chwili powstania zobowiązania są dwa sposoby na świadczenie. MORA - mora zwłoka, - mora debitoris - zwłoka dłużnika, dłużnik nie spełnia we właściwym czasie swojego zobowiązania, - mora solvendi zwłoka świadczenia, - interpellatio wezwanie, dotyczy zobowiązań w których termin świadczenia jest nieokreślony albo określony jako na wezwanie. Wezwanie jest koniecznym aby określić zwłokę, - dies interpellat pro homine - odnosi się do przypadku zobowiązania w których treści określa się termin (dies termin), - mora ex rei fit zwłoka wynika ze stanu rzeczy, - fur semper moram facere videtur złodziej zawsze jest w zwłoce, (fur - złodziej, furtum kradzież). Jeżeli złodziej coś ukradł to od razu powstaje obowiązek zwrotu lub zapłaty. Zobowiązania z tytułu czynu niedozwolonego są wymagalne od chwili powstania czynu niedozwolonego, Miroo 10
- perpetuatio obligationes uwiecznienie zobowiązania, zobowiązanie trwa mimo, że szkoda jest następstwem casus mixtus szkoda się uwiecznia, dlatego, że przypadek nastąpił w wyniku zwłoki dłużnika, - mora creditoris - zwłoka wierzyciela, nadszedł termin zobowiązania, dłużnik oferuje zobowiązanie, ale wierzyciel nie przyjmuje bez wyraźnej przyczyny. Sytuacja utrwala stan dla dłużnika, - mora accipienti zwłoka przyjmującego, jak wyżej. CONTRACTUS pactum, conventio - contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis - umowa na początku jest dobrowolna, ale po zawarciu staje się przymusowa, podkreśla, że zawarcie umowy jest dobrowolne (zasada swobody umów), jednak z chwilą zawarcia umowy jej wykonanie ma charakter przymusowy, - contractus bilateralis umowa dwustronna, - contractus multilateralis umowa wielostronna, określenie ma pokazywać, że nie ma antagonizmu między stronami, - contractus innominatus umowa nienazwana, nietypowa, której nie ma w kodeksie, taka bez specyficznej nazwy, - pactum umowa, której wykonania nie można dochodzić przed sądem, - pacta sund servanda umów należy dotrzymywać, każda umowa musi być dotrzymana, - rebus sic stantibus w tym stanie rzeczy co jeśli zmieniły się okoliczności takie, że wykonanie tej czynności stało się bardzo uciążliwe umów należy dotrzymywać jeśli stan rzeczy nie zmienił się znacznie. contractus bonae fidei umowa w dobrej wierze sędzia ma swobodę interpretacyjną aby zasądzić, np. interpretacja uzupełniająca lub korygująca treść umowy contractus stricte Iris umowa ściśle wg prawa, brak swobody interpretacyjnej, formalizm, rygoryzm prawny wszystkie zobowiązania umowne mają charakter dobrej wiary - bona fides dobra wiara, dobra wiara w charakterze subiektywnym ktoś działa w dobrej wierze, jeżeli działa w sprawiedliwym przekonaniu, że nie narusza uprawnień innej osoby, w charakterze obiektywnym klauzula przy pomocy której stosuje się fundamentalne. Zgodnie z zasadami uczciwego postępowania, - mala fides zła wiara, subiektywnie wie, że narusza uprawnienia innej osoby lub nie dochowa staranności, obiektywnie narusza fundamentalne dla porządku prawnego wartości, - venire contra factum prioprium nemini licet nikomu nie wolno postępować wbrew swojemu wcześniejszemu zachowaniu (wytworzonemu przez siebie zaufaniu), wbrew swoim czynom, - tu patere legem quam fecisti powinieneś przestrzegać prawa, które uczyniłeś (ogłosiłeś), - turpitudinem suam allegans nemo audiatur (glossa) nikt nie będzie wysłuchany gdy powołuje się na swoją niegodziwość, powołując się na zachowanie będące wynikiem niegodziwości, (nikt nie może wyciągać skutków prawnych ze swojego niegodziwego postępowania), - dolo facit qui petit quo redditurus est postępuje podstępnie kto żąda, kto domaga się tego co będzie musiał zwrócić, - summum ius summa iniuria - najwyższe prawo najwyższym bezprawiem. INTERPRETACJA UMÓW: - in conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt w umowach bardziej bierze się pod uwagę wolę (zamiar) kontrahentów niż zapis umowy, pierwszeństwo ma zamiar umowy przed niedokładnością jego zapisów, - in ambiguitas contra stipulatorem w przypadku wątpliwości wbrew przyrzeczeniu niejasność oświadczenia tłumaczy się w sposób mniej korzystny dla tego, kto to niejasne oświadczenie złożył, - falsa demonstratio non nocet fałszywe (błędne) oznaczenie nie szkodzi, czyli błąd w zapisie umowy, nie zawiniony nie szkodzi umowie, - impossibilium nulla est obligatio zobowiązanie, oświadczenie niemożliwe jest nieważne, (prawo powinno chronić uprawnienia które są realistyczne, reguła racjonalności prawniczej), innymi słowy: Miroo 11
umowa, której spełnienie jest niemożliwe/ nierealistyczne jest nieważna, tak samo zobowiązanie nierealistyczne jest nie ważne. TRIADA UPRAWNIEŃ WŁASNOŚCI PRAWO RZECZOWE CENTRALNE UPRAWNIENIE WŁASNOŚĆ. - dominium własność, prioprietas własność to władztwo prawne porządek prawny określa do kogo coś należy, - possesio posiadanie czyli faktyczne władanie jakimś obiektem, nie oglądając się na porządek prawny, - ius possidendi uprawnienie do posiadania, faktycznego władania przedmiotem, - ius disponendi uprawnienie do rozporządzania przedmiotem własności, - ius utendi et freuendi prawo do używania i pobierania korzyści z przedmiotu własności, Dwa typy roszczeń przysługujących właścicielowi - actio negatora - skarga lub powództwo negatoryjne (skarga za pomocą której właściciel przeciwstawia się przed zakłócaniem spokojnego korzystania z jego własności), - rei vindicatio powództwo wydobywcze / wydobycie rzeczy, skarga która przysługuje właścicielowi celem odzyskania, odebrania rzeczy, którą ktoś bezprawnie posiada, POSIADACZ Jest to osoba, która łączy dwa stany: - corpus materialne władztwo nad obiektem, faktyczne dysponowanie rzeczą, - animus zamiar, traktowanie rzeczy którą się włada tak jak swoją (animus possidenti) INNE UJĘCIE POSIADANIA - possesio faktyczne posiadanie, - detentio dzierżenie, (denere dzierżyć) detencja oznacza sytuację w której ktoś faktycznie włada rzeczą, ale nie traktuje jej jako swojej nie jest to animus to odwrotność animus bowiem uznaje prawo do własności rzeczy przez inną osobę. - superficies solo cedit to co jest na powierzchni przypada gruntowi, (to co zostało trwale połączone z gruntem staje się przedmiotem własności i należy do właściciela gruntu), - nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet nikt nie może przenieść więcej prawa na inną osobę jak sam ma. III WYKŁAD 23.01.2010 Dwa pojęcia władztwa wg intencji: - bonae fidei possessor posiadacz w dobrej wierze osoba, która obejmuje władztwo nad przedmiotem w usprawiedliwionym przekonaniu, że nie łamie nikogo praw do tego przedmiotu oraz nie narusza porządku prawnego, uczciwy posiadacz, - malae fidei possessor posiadacz w złej wierze ten, kto obejmuje rzecz w faktyczne władztwo z naruszeniem praw innych do tego przedmiotu oraz naruszeniem porządku prawnego lub bez dołożenia należytej staranności. - mala fides supervieniens non nocet późniejsza zła wiara nie szkodzi, jeśli obejmował władztwo w dobrej wierze a później dopiero dowiedział się, że to nabycie naruszyło prawa innej osoby to nie szkodzi, wyłącza to odpowiedzialność osoby obejmującej władztwo; instytucja ta, pochodząca z antyku jest dziś stosowana w przypadku nabycia nieruchomości przez zasiedzenie, - mala fides supervieniens nocet późniejsza zła wiara szkodzi, cały okres sprawowania władztwa bierze się pod uwagę, a nie tylko moment jego obejmowania (zasada średniowieczna); dziś stosowana jest ta zasada przy ocenie nabycia ruchomości w drodze zasiedzenia i oznacza, że przez cały okres sprawowania władztwa (posiadania) musi być w dobrej wierze. - fides wiara/zaufanie, fides publica wiara publiczna, zaufanie publiczne, tutaj oznacza zaufanie do aktów prawnych, sporządzonych lub potwierdzonych przez władzę publiczną, - fiducia powiernictwo, zawierzenie komuś, szczególne zaufanie do kogoś, obecne znaczenie: przewłaszczenie przeniesienie własności dłużnika na wierzyciela ograniczone w pewien sposób, - fictio iuris fikcja prawna, tworzy się fikcję prawną dla celów prawnych, - prior tempore potior iure kto wcześniejszy ten lepszy co do prawa ma zastosowanie w przypadku wykorzystania jednego przedmiotu na zabezpieczenie dla wielu wierzycieli, lepszą sytuację realizacji tego zabezpieczenia ma ten z wierzycieli, który wcześniej sobie zabezpieczył prawo do roszczenia, PRAWO SPADKOWE Sposób powołania do dziedziczenia - ex testamento w oparciu o testament, dziedziczenie wynikające z testamentu, - ab intestato dziedziczenie ustawowe, (bez testamentowe) - hereditas spadek, Miroo 12
- contra tabulas przeciwko (wbrew) tablicom, uprawnienia spadkowe osób najbliższych spadkodawcy, których pominięto w dziedziczeniu na podstawie testamentu przeciw testamentowi, - hereditas nihil aliud est, quam successio in unniversum ius quo defunctus habuerit spadek nie jest niczym innym, jak wstąpieniem w ogół praw jakie miał spadkodawca, defunctus zmarły, spadkodawca, - successio następstwo prawne, - testamentum testament, rodzaje: - testamentum allographum testament alograficzny (ustny), - testamentum holographum testament holograficzny (własnoręczny, pisemny), musi być w całości napisany własnoręcznie przez spadkodawcę, - testamentum militium testament wojskowy, szczególny rodzaj testamentu, jest on przygotowywany w szczególnych warunkach podczas pełnienia służby wojskowej, - testamentum ruptum testament nieważny, nie rodzi skutków prawnych, - ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum wola spadkodawcy jest zmienną aż do momentu aż życie wygaśnie, spadkodawca może zmieniać swoją wolę w sposób dowolny aż do momentu swojej śmierci, - ambulatoria est voluntas defuncti usque morte wola spadkodawcy jest zmienną aż do chwili śmierci, TERMINOLOGIA ŁACIŃSKA Z OBSZARU PRAWA PUBLICZNEGO IUS PUBLICUM - imperium zakres władczych uprawnień, - iudicum skarga/sąd (iudicare-sądzić), - administratio administrować, administracja (ministrale służyć). DZIAŁANIE SĄDÓW / MODEL POSTĘPOWANIA - iura novita curia sąd zna prawa, sąd nie może odmówić rozsądzenia pod pretekstem nieznajomości prawa lub braku regulacji jakieś kwestii, - iudex non calculat sędzia nie liczy, wyraża to, że wydanie wyroku nie jest prostym algorytmem lecz jest to wyważeniem. Sędzia nie dokonuje operacji technicznej, - iudex suspectus - sędzia podejrzany, określenie sędziego co do którego istnieją podstawy by sądzić, że nie powinien rozstrzygać danej sprawy, zachodzą wobec niego wątpliwości co do bezstronności, - nemo iudex in sua causa nikt nie może być sędzią w swojej sprawie, - nemo iudex sine actore nie ma sędziego bez powoda, zasada skargowości proces rozpoczyna się jeżeli uprawniony podmiot wniósł skargę, - actor powód, - reus pozwany, oskarżony, - audiatur et altera pars niech będzie wysłuchana druga strona, rozstrzygnięcie wymaga wysłuchania dwóch stron, - ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat - dowód obciąża tego, który mówi, a nie tego kto przeczy, ciężar dowodu w sprawie spoczywa na powodzie (tym kto wnosi skargę), ciężar dowodu spoczywa na tym kto chce wywodzić skutki prawne, nie trzeba udowadniać swojej niewinności, - in dubio pro reo w przypadku wątpliwości na rzecz pozwanego domniemanie niewinności, indubio semper id, quo minus est, debetur w przypadku wątpliwości należy się mniej, - exceptio zarzuty procesowe, - reus in exceptione actor est pozwany w zakresie zarzutów jest powodem (ciężar dowodu spoczywa na pozwanym), - acto de in rem verso bezpodstawne wzbogacenie się, - negotiorum gestio prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, - res iudicata sprawa osądzona, - ne bis in idem nie drugi raz o to samo (nie można prowadzić postępowania o to samo), Łacińskie zwroty i reguły w dzisiejszej argumentacji prawniczej oznaczają (używane są jako): - wyraz erudycji prawniczej, - sposób wyjaśnienia pojęć prawniczych przy użyciu terminów łacińskich (ma znaczenie w dyskusji pomiędzy prawnikami z różnych krajów, daje sens praktyczny), - wyrażenie pojęć prawniczych nie mających precyzyjnej nazwy w języku narodowym (czasami brak odpowiednika w języku narodowym), - termin techniczny narodowego języka prawniczego (słowa, zwroty, którym przypisuje się precyzyjne znaczenie), - wyrażenie istotnej dla argumentacji zasady prawa. Miroo 13
TERMINOLOGIA ŁACIŃSKA W COMMON LAW - a coelo usque ad centrum from heavens to the centre of the earth określa granicę własności, jaki jest zakres przestrzenny prawa własności ziemi, oczywiście ograniczony przez szczególne zapisy prawa górniczego oraz prawa lotniczego (przestrzeni powietrznej), - actus reus a guilty act naganne zachowanie, - aequitas est quasi aequalitas equality is equity sprawiedliwość jest jakby równość równość jest sprawiedliwością, - a mensa et thoro from board and bed od stołu i łoża przesłanki separacji małżonków, - amicus curiae friend of the Court of tribunal przyjaciel sądu / trybunału, - casus omissus przypadek pominięty a circumstaince nod provided for by common law or statue sytuacja nie uregulowana prawnie, - caveat emptor let the buyer beware niech będzie strzeżony kupujący, - damnum sine iniuria esse potest szkoda może występować także bez winy w przypadku zdarzenia przypadkowego, there May be damage or injury infliced without any wrong being done, - culpa tenet suos auctores a fault binds its own authors, - de minimis rule zasada drobnostek porządek prawny nie interesuje się bardzo drobnymi sprawami. FORMOWANIE SIĘ NARODOWYCH JĘZYKÓW PRAWNICZYCH 1) Szkoła prawa natury XVII, XVIII wiek (szkoła rozumu), J. Domat, Les loix civiles dans leur order naturek, le dront public et legum delectus, 2) Usus modernus pandacterum XVIII w, L. J. F. Hopfner, Theoretish praktisher commentar uber die heineccischen institutionem. ŁACINA PL - Polski F - Francuski I - Włoski UK - Angielski D Niemiecki accesio Akcesja, przyłączenie accesion accesione accesion akzession actus Czynność, akt acte atto act akt apellatio apelacja appel appello appeal appellation bona Majątek, mienie biens beni assets Vermogen cautio Kaucja, zabezpieczenie caution garanzia warranty kaution cessio cesja, przeniesienie cession cessione cession zession wierzytelności clausula klauzula clause clausola clause Klausel Compensatio Kompensacja, potrącenie compensation compensatione Set-off kompensation contractus kontrakt contrat contratto contract kontrakt donatio darowizna donation donazione donation Dantion exceptio Wyjątek, szczególna exception eccepzione exception exception sytuacja depositum Depozyt, przechowanie depot deposito deposit Verwahrung delictum Delikt, czyn Fattoilecito, Unellaubte, delit tort niedozwolony delitto delikt infamia Infamia, pozbawienie kogoś dobrego infamie infamia infamy Infamie imienia vindicatio windykacja vindict vindicatione vindication Vindikation legails Legalny, prawny legal legale Legal, lawful Rechtmabig legatum Legat, zapis legs legato legacy Legat, vermachtnis Mandatum Zlecenie, Auftrag, mandat mandato agency mandat mandat novatio Nowacja, novation novazione novation Novation Miroo 14
odnowienie occupatio Zawłaszczenie, okupacja occupation occupazione occupation Aneignung pactum pakt, umowa pacte patto Pact, agreement Pakt, vertrag poena kara peine pena punishment Strafe possessio posiadanie possesion possesso possesion besitz precarium prekarium precaire precario Precarious, Prekarische, possession uberlassung testamentum testament testaments testamento Will, testament testament prohibitio zakaz prohibe divieto prohibition Verbot promulgation promulgacja promulgation promulgazione promulgation Promulgation provincia prowincja province provincia province Provinz privatus prywatny prive privato private Privat publicus publiczny public pubblico public Offentliches restitutio restytucja restitution restitutione restitution Restitution sanctio sankcja sanction sanzione sanction Sanktion successio sukcesja succesion succesione succesion Sukzession - succesion sukcesja, wstąpienie w czyjeś prawo - novatio nowacja, jest to umorzenie zobowiązania starego i w jego miejsce powstaje nowe zobowiązanie, jest to szczególna forma powstania zobowiązania w związku z umorzeniem starego zobowiązania, IV WYKŁAD 30.01.2010 - res nullius rzecz niczyja (occupatio), - precarium prekarium jednostronne udostępnienie dobra, władztwo prekaryjne oznacza władztwo nad rzeczą otrzymane dobroczynnie co oznacza, że może być w każdej chwili odebrane, - promulgatio- promulgacja, ogłoszenie aktu prawnego, - restitutio restytucja, przywrócenie, - in integrum restitutio przywrócenie do stanu pierwotnego. ŁACIŃSKIE MAKSYMY PRAWNE PRZEJĘTE DO KODYFIKACJI CYWILNYCH JAKO TROPY OGÓLNYCH ZASAD PRAWA PRYWATNEGO KC polski kodeks cywilny, CC francuski Code Civile, CCP- francuski kodeks postępowania cywilnego, ZPO niemiecki kodekc postępowania cywilnego, BGB niemiecki kodeks cywilny. - accesio cedit principali przyłączenie przypada temu co mówi, własność rzeczy dodanej (przyłączonej) przypada właścicielowi rzeczy głównej (art. 193 2 KC), - actor sequitur forum rei powód podąża za sądem pozwanego, maksyma mówi do którego sądu skierować pozew tam gdzie siedziba pozwanego tam sprawa musi być rozsądzona, przeciwdziała to wykorzystywaniu pozwów, - ambiguitas contra stipulatorem w przypadku wątpliwości na niekorzyść składającego oświadczenie, - ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum zmienna jest wola spadkodawcy aż do śmierci, - consuetudo est optima legum inerpres zwyczaj jest najlepszym interpretatorem prawa, przy interpretacji czynności prawnych uwzględnia się takie zwyczaje, - dies interpelat pro homine termin wzywa za człowieka, jeżeli czynność prawna zawiera termin, to w przypadku gdy np. dłużnik nie spełni zobowiązania to popada w zwłokę bez względu czy ktoś go wezwie do tego czy też nie, - dolus omnimodo puniatur podstęp w każdym przypadku jest karany, jeżeli strona kontraktu działała podstępnie musi być ukarana, nie można umownie wyłączyć odpowiedzialności za umyślną szkodę, - emptio tollit locatum kupno uchyla najem, - ex maleficio non oritur contractus z czynu niedozwolonego nie powstaje zobowiązanie umowne, - in contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis w zobowiązaniach umownych są zawarte w sposób milczący nakazy wynikające z obyczajów I zwyczajów, Miroo 15
- in conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt w zobowiązaniach umownych bardziej uwzględnia się wolę niż słowa, prymat ma rzeczywista wola stron nad dosłownym brzmieniem umowy, - male iure nostro uti non debemus źle naszego prawa nie powinniśmy używać, nie powinniśmy źle korzystać z naszego prawa, z naszych uprawnień (II w. n.e.), dziś oznacza zakaz nadużywania prawa, - melior est condicio posidentis lepsze jest położenie posiadacza, z samego faktu posiadania jest lepsze położenie posiadacza, zasada domniemania, iż posiadacz jest właścicielem, - nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur dziecko poczęte a jeszcze nie narodzone jest traktowane jak urodzone gdy chodzi o jego korzyść, oznacza warunkową zdolność prawną dziecka do czasu narodzenia żywego noworodka dziecko może poczęte a nie narodzone może być spadkobiercą, - nulli res sua servit nikomu nie służy jego własna rzecz, nikt nie może mieć służebności na swojej własnej rzeczy, - qui tacet, consentire videtur ubi loqui potuit et debuit - kto milczy jest traktowany jak by się zgadzał, milczenie jest uznawane za zgodę gdy ktoś mógł i powinien mówić, - retihabitio mandato comparatur zatwierdzenie stoi na równi ze zleceniem, zatwierdzenie prowadzi do zlecenia, - rebus sic stantibus (omnis contractus intellegitur) nadzwyczajna zmiana okoliczności jest uwzględniana we wszystkich zobowiązaniach umownych, - semel heres semper heres raz spadkobierca zawsze spadkobierca. Kto raz został spadkobiercą ten jest spadkobiercą zawsze. Nie można zostać/być spadkobiercą czasowo, - servitus in faciendo consistere nequit służebność nie może polegać na działaniu, - servitus civiliter utendum est służebność powinna być wykonywana w sposób jak najmniej uciążliwy, - tutor rem pupili emere non potest opiekun nie może kupić rzeczy podopiecznego, - utile per inutile non vitiatur to co jest poprawne nie doznaje uszczerbku ze strony tego co jest niepoprawne, chodzi o częściową nieważność czynności prawnej częściowa nieważność czynności prawnej nie powoduje całkowitej nieważności, - vim vi repellere licet siłę można odpierać siłą, czyli dozwolone użycie siły w obronie. Łacina Dla studentów prawa Klaus Adomeit, Monika Koncur, Krzysztof Ślobzak, wyd. I Poznań, 2006, wyd. CONTACT Na wykład obowiązują notatki z wykładów! Sylabus znajduje się na stronie katedry prawa rzymskiego: www.rzym.amu.edu.pl Zakładka zajęcia przedmioty sylabus. Kolokwium na ocenę. Pytania: 1) I część łacińskie wyrażenie przetłumaczyć na język narodowy (polski), 2) II część polskie wyrażenie podać jego brzmienie po łacinie, 3) III część: a) krótkie objaśnienie podanej reguły i jej użyteczności w stosowaniu prawa, b) łacińskie wyrażenie (termin) wskazać ich odpowiednik w co najmniej trzech językach narodowych. Miroo 16