Załącznik nr 5 NARODOWY PROGRAM OCHRONY ANTYBIOTYKÓW W POLSCE CHROŃMY ANTYBIOTYKI Zakres realizacji programu w 2005 roku Kierownik programu: Prof. dr hab. med. Waleria Hryniewicz Koordynator programu: dr med. Paweł Grzesiowski Jednostka realizująca program: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Centrum Doskonałości - Zespół Badań Mikrobiologicznych 00-725 Warszawa, ul. Chełmska 30/34 Kwota dofinansowania: 540.000 zł Warszawa, Luty 2005
1. DANE O JEDNOSTCE Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Dyrektor: Prof. dr hab. Zbigniew Fijałek Zespół Badań Mikrobiologicznych Kierownik: Prof. dr hab. med. Waleria Hryniewicz Adres: 00-725 Warszawa, ul. Chełmska 30/34 tel.: 841 33 67; fax 841 29 49; mail: cls@cls.edu.pl NIP 521-32-12-343; REGON 015244176 2
2. OPIS PROGRAMU STRESZCZENIE W myśl decyzji Komisji Europejskiej i rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia, wszystkie kraje są zobowiązane do utworzenia międzysektorowych programów pod nadzorem Ministrów Zdrowia, których celem jest permanentne monitorowanie, bieżąca ocena oraz aktywne modelowanie zużycia antybiotyków we wszystkich gałęziach gospodarki i ochrony zdrowia. W Polsce, realizacja tego postulatu rozpoczęta została w 2004 roku w związku z powołaniem Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków w Polsce, koordynowanego przez Zespół Badań Mikrobiologicznych w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego w Warszawie. Program ten ma na celu opracowanie i wdrożenie kompleksowego systemu mającego na celu powstrzymanie utraty skuteczności antybiotyków w leczeniu zakażeń i chorób zakaźnych na skutek powstawania i rozprzestrzeniania się lekooporności drobnoustrojów. Przedmiotem realizacji projektu jest powołanie do życia wielodyscyplinarnego zespołu ekspertów, inicjującego i wspierającego działania na rzecz realizacji programu oraz uzyskanie precyzyjnych informacji na temat aktualnego zużycia antybiotyków w medycynie, weterynarii i gospodarce, ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa. Na podstawie uzyskanych danych, podjęte zostaną działania mające na celu wdrożenie wielodyscyplinarnego programu racjonalizacji i optymalizacji stosowania antybiotyków w Polsce zgodnie z aktualnymi wytycznymi Komisji Europejskiej. Dotychczas w Polsce nie prowadzono nadzoru nad stosowaniem antybiotyków, co w ostatnim dziesięcioleciu doprowadziło do poważnych zagrożeń epidemiologicznych. W ostatnich latach konsumpcja antybiotyków w Polsce wzrasta i jest jedną z najwyższych w Europie, a jednocześnie wzrasta liczba raportów dotyczących nieskuteczności antybiotyków w leczeniu różnych zakażeń. W wyniku złożonych procesów epidemiologicznych oraz powszechnego nadużywania antybiotyków w medycynie, w ostatnich latach alarmująco wzrasta lekooporność drobnoustrojów odpowiedzialnych za groźne zakażenia, co powoduje poważne zagrożenie dla społeczeństwa, wzrost śmiertelności, szczególnie w skrajnych grupach wiekowych (noworodki, osoby w podeszłym wieku) oraz pacjentów wymagających intensywnej terapii w szpitalach. Nieskuteczność terapii antybiotykowej powoduje, że obecnie koszty antybiotyków stanowią często ponad 30% budżetu przeznaczanego na zakup wszystkich leków w szpitalach, a w niektórych oddziałach, jak np. OIOM, hematologia, przekraczają nawet 50%. Wielosektorowy mechanizm nadzoru, który jest wynikiem realizacji NARODOWEGO PROGRAMU OCHRONY ANTYBIOTYKÓW w POLSCE ma za zadanie dostarczyć racjonalnych przesłanek do podejmowania określonych skutecznych interwencji w różnych obszarach stosowania antybiotyków. Program jest oparty na współdziałaniu między różnymi instytucjami rządowymi i pozarządowymi, współpracy międzynarodowej oraz centralnie koordynowanych działaniach legislacyjnych, administracyjnych, promocyjnych i edukacyjnych. 3
Środki niezbędne na realizację programu w 2005 roku zaplanowano w wysokości 540.000 zł, a w 2006 roku w wysokości 660.000 zł. Oczekiwane rezultaty realizacji programu to: 1. uzyskanie danych reprezentatywnych dla kraju oraz zwiększenie świadomości społecznej wszystkich osób stosujących i zlecających antybiotyki, 2. wdrożenie skoordynowanej polityki antybiotykowej w różnych działach gospodarki 3. wprowadzenie do systemu prawnego zmian i nowych aktów prawnych zapobiegających nadużywaniu antybiotyków i mających na celu racjonalizację diagnostyki i terapii zakażeń oraz redukcji zagrożenia dla zdrowia społeczeństwa, 4. harmonizacja nadzoru nad stosowaniem antybiotyków w Polsce z rekomendacjami i dyrektywami Unii Europejskiej. Końcowymi skutkami powyższych rezultatów realizacji programu są: redukcja wielkości konsumpcji antybiotyków, zmniejszenie zachorowalności i śmiertelności z powodu nie poddających się terapii zakażeń i chorób zakaźnych, zmniejszenie wydatków na leki przeciwbakteryjne i ich refundację, a także powstrzymanie zjawiska utraty skuteczności terapii antybiotykowej w Polsce. Szczegółowe zadania przewidziane do realizacji na 2005 rok obejmują: Gromadzenie i analiza danych o zużyciu antybiotyków w sektorze medycyny, weterynarii i rolnictwie Organizacja systemu profilaktyki, edukacji i promocji w zakresie stosowania antybiotyków Powołanie i wyposażenie ośrodka koordynującego, wyposażonego w nowoczesne narzędzia do monitorowania i gromadzenia danych dotyczących konsumpcji antybiotyków w poszczególnych sektorach Współpraca krajowa i zagraniczna oraz upowszechnianie wyników realizacji programu Szkolenia uczestników programu i ewaluacja efektywności programu Wyniki uzyskane w ramach realizacji programu umożliwią Ministrowi Zdrowia i kierownictwu innych resortów podejmowanie działań w zakresie racjonalnego stosowania leków przeciwbakteryjnych w oparciu o najnowocześniejsze technologiach badawcze oraz wiarygodne dane farmakoepidemiologiczne. Centrum Doskonałości - Zespół Badań Mikrobiologicznych w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego, zgodnie ze swoimi zadaniami statutowymi jest delegowane do koordynacji działań w powyższym zakresie, dysponuje zarówno wyspecjalizowaną kadrą naukową, jak i nowoczesną aparaturą badawczą. 4
2. A/ UZASADNIENIE POTRZEBY REALIZACJI PROGRAMU NARODOWY PROGRAM OCHRONY ANTYBIOTYKÓW W POLSCE Dynamiczny rozwój współczesnej medycyny, nowoczesne możliwości diagnostyczne i terapeutyczne, wprowadzenie programów szczepień ochronnych oraz poprawa poziomu życia ludności doprowadziły do opanowania, a nawet eliminacji wielu chorób zakaźnych i zakażeń. Antybiotyki stały się jednym z najważniejszych odkryć w medycynie, dzięki ich wprowadzeniu wiele zakażeń bakteryjnych zostało opanowanych, a nawet wyeliminowanych. Pojawiły się jednak nowe zagrożenia, ponieważ stosowanie, a zwłaszcza nadużywanie antybiotyków w różnych obszarach medycyny, weterynarii, hodowli, rolnictwie, kosmetologii, a także w przemyśle przyczyniło się do rozprzestrzenienia oporności na te leki wśród wielu gatunków drobnoustrojów. Niektóre antybiotyki stają się nieskuteczne w walce z bakteriami, coraz częściej brakuje opcji terapeutycznych w przebiegu groźnych zakażeń. Problem uzyskał wymiar globalny, dlatego zgodnie z regulacjami Komisji Europejskiej i WHO, wszystkie kraje muszą powołać międzysektorowe zespoły, których zadaniem jest ocena zużycia antybiotyków oraz podejmowanie interwencji w celu jego ograniczenia i podnoszenia świadomości profesjonalistów i opinii publicznej w zakresie konsekwencji i zagrożeń wynikających z niekontrolowanego stosowania antybiotyków. Przykładem ciężkich zakażeń opornych na dotychczas skuteczne leczenie są zakażenia wywołane przez szczepy gronkowca złocistego opornych na meticylinę (MRSA: methicilin resistant Staphylococcus aureus), a także wankomycynę, jak również oporne na wankomycynę enterokoki i wielooporne bakterie Gram-ujemnych, np. z rodziny Enterobacteriaceae, Pseudomonas aeruginosa, czy Acinetobacter baumanii. Problem oporności na leki nie ogranicza się już wyłącznie do bakterii wywołujących zakażenia szpitalne. Przykładem mogą być pozaszpitalne szczepy Streptococcus pneumoniae najczęstszego czynnika etiologicznego zapalenia płuc, wśród których coraz częściej obserwuje się oporność na penicylinę, makrolidy i fluorochinolony. Mimo pilnej potrzeby wprowadzania do lecznictwa nowych antybiotyków, podejmowane w tym kierunku badania są niewystarczające. Firmy farmaceutyczne wykazują coraz mniejsze zainteresowanie badaniami nad nowymi lekami przeciwbakteryjnymi w obliczu olbrzymich nakładów finansowych, których wymagają badania nad nowymi związkami, a także ogromnych kosztów badań klinicznych, coraz większych i bardziej restrykcyjnych działań ze strony agencji rejestrujących leki oraz szybkiej utraty skuteczności antybiotyków w rezultacie łatwego pojawiania się opornych szczepów bakteryjnych. 5
W USA, na podstawie zebranych danych, oszacowano, że liczba nowych antybiotyków wprowadzanych na rynek w przeciągu ostatnich 20 lat (porównano lata 1998-2002 w stosunku do 1983-1987) zmalała o 56%. Na 225 nowych leków przeciwbakteryjnych dopuszczonych na rynek od stycznia 1998 roku do września 2003 tylko 9 było związkami nowymi. Natomiast nowy mechanizm działania posiadały tylko 2 spośród nich: linezolid i daptomycyna wprowadzone na rynek odpowiednio w 2000 i 2003 roku. Jednak już po roku stosowania linezolidu odnotowano drobnoustroje oporne na ten antybiotyk. Antybiotyki znajdują również zastosowanie w hodowli zwierząt, gdzie sprzyjają powstawaniu, selekcji i rozprzestrzenianiu się oporności. Lekooporne drobnoustroje mogą przemieszczać się w łańcuchu żywieniowym i zasiedlać przewód pokarmowy człowieka, tworząc rezerwuary potencjalnych patogenów człowieka, w tym również bakterii wyposażonych w geny oporności (np. Salmonella sp., Campylobacter sp., Enterococcus sp.). Antybiotyki nie działają selektywnie na chorobotwórcze drobnoustroje, które wywołują zakażenia. Ich działanie polega również na eliminacji flory saprofitycznej człowieka, która odgrywa ważną rolę w blokowaniu receptorów dla patogenów chorobotwórczych i ułatwionej ich kolonizacji w organizmie. Aby chronić skuteczność antybiotyków i zachować możliwości leczenia odzwierzęcych zakażeń bakteryjnych u ludzi oraz infekcji u zwierząt, szczegółową kontrolą należy również objąć antybiotykoterapię weterynaryjną, której stosowanie powinno być poddane regulacjom analogicznym do stosowanych w medycynie. Obok wskazań terapeutycznych, antybiotyki podaje się również zwierzętom celem zwiększenia efektywności ekonomicznej hodowli. Paszowe dodatki antybakteryjne (angielskie skróty: AGP Antibiotic Growth Promoters lub AMGP Antimicrobial Growth Promoters), stosowane celem hamowania rozwoju drobnoustrojów przewodu pokarmowego zwierząt hodowlanych, mają służyć optymalizacji procesów trawienia i wchłaniania składników pokarmowych, a tym samym intensyfikować przyrost wagi zwierząt. Dodawane do pasz antybiotyki, należące do grup terapeutycznych stosowanych w medycynie, zwiększają prawdopodobieństwo rozpowszechniania oporności wśród patogenów człowieka. Przykładem może być pojawienie się mechanizmów oporności na glikopeptydy (szczepy VRE enterokoków opornych na wankomycynę), jako efektu jednoczesnego nadużywania wankomycyny w lecznictwie i awoparcyny (antybiotyku z tej samej grupy glikopeptydów, o krzyżowej oporności z wankomycyną) jako dodatku do pasz w hodowli zwierząt. Na podstawie obserwacji tych zależności i w obawie przed przeniesieniem szczepów VRE od zwierząt do ludzi, awoparcyna zaczęła być stopniowo wycofywana z użytku: w Danii w 1995 roku, czy decyzją Komisji Europejskiej w 1997 roku. Światowa Organizacja Zdrowia 6
znaczenie problemu podkreśla swoim raportem z 1997 roku (The medical impact of the use of antimicrobials in food animals. Report of WHO meeting, Berlin, Germany, 13-17 October 1997, WHO/EMC/ZOO/97.4). Istotną decyzją Komisji Europejskiej było wprowadzenie w 1998 roku zakazu stosowania na terenie Unii Europejskiej dostępnych wcześniej paszowych dodatków antybiotykowych, takich jak: tylosyna, spiramycyna, bacytracyna i wirginamycyna (European Commission. Commission regulation (EC) No 2788/98 of 22 December 1998 amending Council Directive 70/524/EEC concerning additives in feedingstuffs as regards the withdrawal of authorization for certain growth promoters). Komisja, oprócz zakazu stosowania antybiotyków jako dodatków paszowych w celach optymalizacji warunków hodowli, zaleca również racjonalizację ich stosowania w celach terapeutycznych w weterynarii. W Szwecji stosowania antybakteryjnych dodatków paszowych zakazano już w 1986 roku i od tego czasu środki antybakteryjne można podawać zwierzętom tylko wg wskazań weterynarzy w dawkach terapeutycznych, w celach leczniczych lub zapobiegawczych. Szereg analiz sytuacji epidemiologicznej w Szwecji po wprowadzeniu wspomnianego zakazu wykazało zwiększenie kontroli hodowli, brak dodatkowych zachorowań zwierząt i potwierdziło możliwość uzyskiwania dobrych i konkurencyjnych efektów produkcji żywności pochodzenia zwierzęcego bez stosowania antybakteryjnych dodatków paszowych. W ciągu 13 lat od wprowadzenia zakazu stosowania antybiotyków w celu wspomagania hodowli, ich zużycie spadło o 55%. Szwedzkie doświadczenia ścisłej kontroli produkcji zwierzęcej pokazuje wyraźnie możliwość ograniczania poziomu konsumpcji antybiotyków i rozpowszechnienia zjawisk oporności drobnoustrojów. Problem spadku skuteczności antybiotyków przekroczył granice państw i kontynentów, i nabrał wymiaru globalnego. Brak radykalnych działań interwencyjnych, ograniczających sygnalizowane niebezpieczeństwa, grozi wyczerpaniem możliwości terapii zakażeń i chorób zakaźnych o etiologii bakteryjnej. Opisywany problem, ze względu na swoją dynamikę i zasięg geograficzny, stał się przedmiotem zainteresowań międzynarodowych instytucji i organizacji kształtujących politykę zapobiegania i ograniczania zagrożeń zdrowia publicznego, takich jak Komisja Europejska i Światowa Organizacja Zdrowia. Według ustaleń Komisji Europejskiej przedstawione problemy wymagają natychmiastowego podjęcia zorganizowanych działań, a priorytetem zmian systemowych w ochronie zdrowia jest zdrowie publiczne. W ramach tych zmian nakazuje się krajom członkowskim opracowanie narodowych programów nadzoru i kontroli zużycia antybiotyków i lekooporności, celem przeprowadzenia odpowiednich interwencji. Kierunki działań, które według Komisji należy podjąć w ramach 7
monitorowania antybiotykooporności wymienia dokument Communication From The Commission On A Community Strategy Against Antimicrobial Resistance. Według sformułowanych w dokumencie zasad i regulacji, kraje członkowskie Unii opracowują własne strategie zapobiegania powstawaniu i szerzeniu się lekooporności drobnoustrojów niebezpiecznych (lub potencjalnie niebezpiecznych) dla zdrowia publicznego. Programy krajów członkowskich uwzględniają specyfikę organizacyjną i sytuację epidemiologiczną danego państwa. Odpowiedzialność za realizację i finansowanie programów ponoszą rządy poszczególnych państw, a w ich imieniu ministrowie właściwi do spraw zdrowia. Lista najistotniejszych działań obejmuje: I. Monitorowanie antybiotykooporności oraz kontrola i nadzór nad konsumpcją antybiotyków, tworzenie/wzmacnianie odpowiednich systemów kontroli i nadzoru nad konsumpcją antybiotyków, powstawaniem i rozprzestrzenianiem się antybiotykooporności w medycynie, weterynarii i środowisku, a także projektowanie odpowiednich działań interwencyjnych i ocena ich skuteczności. Działanie 1: Organizacja skoordynowanych i spójnych w działaniach sieci europejskich. Zachęcanie krajów spoza Unii Europejskiej do udziału w tworzonych sieciach. Wspieranie i współpraca z istniejącymi programami/sieciami monitorującymi lekooporność w medycynie i weterynarii. Działanie 2: Organizacja i kontrola gromadzenia danych na temat konsumpcji antybiotyków. II. Profilaktyka i kontrola chorób zakaźnych i zakażeń, racjonalizacja stosowania i konsumpcji antybiotyków (ukierunkowana ściśle na ograniczanie stosowania i konsumpcji antybiotyków, ustalenie konkretnych rekomendacji postępowania w medycynie i poza nią). Działanie 3: Zwiększanie znaczenia informacji na temat lekooporności w procesie dopuszczania na rynek środków stosowanych w medycynie, weterynarii i rolnictwie. Działanie 4: Wspieranie kampanii edukacyjnych na temat ograniczania nadużywania i niewłaściwego stosowania antybiotyków, przeznaczonych zarówno dla profesjonalistów (w dziedzinach medycyny, weterynarii i rolnictwa), jak i powszechnej opinii publicznej. Działanie 5: Wprowadzenie odpowiednich regulacji gwarantujących, że antybiotyki dostępne w medycynie i weterynarii wydawane są tylko na receptę, a ich stosowanie w rolnictwie podlega określonym procedurom kontroli. Opracowanie sposobu nadzoru i egzekwowania tych regulacji. Działanie 6: Wspieranie programów zapobiegania zakażeniom i chorobom zakaźnym w medycynie i weterynarii, w szczególności programów szczepień ochronnych. 8
Działanie 7: Analiza systemów monitorowania żywności na etapie procesu dopuszczania produktów na rynek, badań żywności i sporządzanych na ich podstawie raportów. Działanie 8: Stopniowe wycofywanie z użycia antybiotyków dodawanych jako czynniki wzrostu do pasz i zastępowanie ich innymi substancjami. Działanie 9: Przegląd środków dopuszczonych do stosowania w produkcji żywności pod względem ich potencjalnego wpływu na powstawanie oporności drobnoustrojów. Działanie 10: Wprowadzenie odpowiednich regulacji zapewniających szczególną kontrolę i ocenę ryzyka środowiskowego związanego z wykorzystywaniem do celów medycznych lub weterynaryjnych genetycznie modyfikowanych organizmów lekoopornych. III. Wspieranie badań w kierunku poszukiwania nowych leków, środków, a także metod terapii i profilaktyki zakażeń i chorób zakaźnych o etiologii bakeryjnej. Działanie 11: Wspieranie opracowywania nowych leków i preparatów antybakteryjnych. Działanie 12: Wspieranie badań ukierunkowanych na rozwój nowych metod leczenia i szczepień. Działanie 13: Wspieranie opracowywania szybkich i wiarygodnych testów diagnostycznych i testów wrażliwości bakterii. IV. Współpraca międzynarodowa (współpraca i konsultacje z Komisją Europejską, krajami członkowskimi Unii oraz innymi grupami i organizacjami zajmującymi się na poziomie międzynarodowym zagadnieniami antybiotykooporności i konsumpcji antybiotyków). Działanie 14: Tworzenie i wspieranie współpracy pomiędzy krajami Unii Europejskiej i organizacjami międzynarodowymi. Działanie 15: Zachęcanie krajów rozwijających się i kandydujących do członkostwa w Unii do tworzenia odpowiednich struktur i udziału w sieciach monitorowania antybiotykooporności. Ze względu na wymiar problemu utraty skuteczności antybiotyków, walka z tym zjawiskiem uznana została za działanie priorytetowe w obszarze zdrowia publicznego również przez szereg innych (poza Komisją Europejską) prestiżowych organizacji i agencji na całym świecie, m.in.: przez Światową Organizacja Zdrowia, Parlament Europejski, Centres for Diseases Control and Prevention (CDC), czy Food and Drug Administration (FDA). 9
DOKUMENTY STANOWIĄCE PODSTAWY PROGRAMU 1. European Commission. Commission regulation (EC) No 2788/98 of 22 December 1998 amending Council Directive 70/524/EEC concerning additives in feedingstuffs as regards the withdrawal of authorisation for certain growth promoters. 2. European Commission. Commission regulation of amending council directive 70/524/eec concerning additives in feedingstuffs as regards withdrawal of the authorization of certain antibiotics. Document N.: VI/7767/98, Brussels, Belgium. 3. European Commission. Veterinary Pharmaceutical Committee Final Summary Record of the 11 th Meeting, 1 June 2001. 4. European Commission. Communication From The Commission, Follow-up to the high level reflection process on patient mability and health care developments in the European Union. Brussels, 20.04.2004, COM(2004) 333 final. 5. European Commission. Communication From The Commission On A Community Strategy Against Antimicrobial Resistance, Brussels, 20.06.2001, COM(2001) 333 final, Volume 1. 6. European Parliament. Decision No 2119/98/EC of the European Parliament and of the Council of 24 September 1998 setting up a network for the epidemiological surveillance and control of communicable diseases in the Community. 7. The Council of European Communities. Council Regulation (EC) No 2821/98 of 17 December 1998 amending, as regards of the authorisation of certain antibiotics, Directive 70/524/EEC concerning additives in feedingstuffs, Official Journal of the European Communities. 8. The Council of European Communities. Council Resolution of 8 June 1999 on antibiotic resistance A strategy against the microbial threat (1999/C 195/01), Official Journal of the European Communities. 9. The Council of European Communities. Council Recommendation of 15 November 2001 on the prudent use of the antimicrobial agents in the human medicine (Text with EEA relevance), Official Journal of the European Communities, 2002/77/EC. 10. The Council of European Communities. Template for reporting of Members States on the Implementation of the Council Recommendation of 15 November 2001 (2002/77/EC) on the Prudent Use of Antimicrobial Agents in Human Medicine. 11. The Council of European Communities. Programme of Community action in the field of public health (2003 to 2008), Official Journal of the European Union L 271, October 9 th, 2002. 12. World Health Organization 1997. The medical impact of the use of antimicrobials in food animals. Report of WHO meeting, Berlin, Germany, 13-17 October 1997, WHO/EMC/ZOO/97.4. 13. World Health Organization 2001. Antibiotic resistance: synthesis of recommendations by expert policy groups, APUA: Alliance for the Prudent Use of Antibiotics, JL Avorn, JF Barrett, PG Davey, SA Mc Ewen, TF O Brien and SB Levy, Boston, MA United States of America. 14. World Health Organization 2001. WHO Global Strategy for Containment of Antimicrobial Resistance. 15. Ministry of Health, Ministry of Food, Agriculture and Fisheries, Copenhagen, Denmark. The Copenhagen Recommendations, Report from the Invitational EU Conference on The Microbial Threat, Denmark, 9-10 September 1998, (Edited by: Vibele Thamdrup Rosdahl, Division Director, Statens Serum Institut and Knud Pedersen, Director, Danish Veterinary Laboratory). 16. Food Safety and Inspection Service, United States Department of Agriculture. The Future of FSIS Veterinarians: Public Health Professionals For the 21st Centur,. Draft Report, Washington D.C., December 1999. 17. The National Board of Health and Welfare, Visby, Sweden. The Microbial Threat, Progress Report on Antimicrobial Resistance, Socialstyrelsen, June 13-15, 2001. 10
2. B/ WYKAZ ZADAŃ DO WYKONANIA W RAMACH PROGRAMU W 2005 roku realizowane będą zaplanowane działania, w szczególności mające na celu opracowanie szczegółowego katalogu podmiotów zaangażowanych w produkcję, dystrybucję i stosowanie antybiotyków w Polsce w medycynie, weterynarii oraz rolnictwie. W toku realizacji projektu nawiązana będzie współpraca i wymiana informacji między instytucjami rządowymi i pozarządowymi realizującymi swoje zadania statutowe w zakresie programu. Rozpoczęte zostanie, na poszczególnych szczeblach systemu, gromadzenie danych o konsumpcji antybiotyków w wytypowanych sektorach, a uzyskane dane zostaną poddane wszechstronnej analizie opisowej i statystycznej. Ośrodek koordynujący zostanie wyposażony w nowoczesne narzędzia informatyczne zapewniające szybkie analizy danych zgodne z aktualnymi potrzebami. Uruchomiona zostanie internetowa strona programu zawierająca niezbędne informacje dla uczestników projektu oraz materiały edukacyjne i promocyjne dla szerokiego kręgu odbiorców. Dzięki wykorzystaniu najnowocześniejszych technologii informatycznych prowadzone będą bieżące analizy farmakoepidemiologiczne na szczeblu lokalnym i krajowym, a także formułowane standardy racjonalnego stosowania antybiotyków. W 2005 roku wykonana zostanie również analiza obowiązujących regulacji prawnych w Polsce i Unii Europejskiej w zakresie stosowania i monitorowania konsumpcji antybiotyków w poszczególnych sektorach, opracowane zostaną projekty i przeprowadzony pilotaż programów promocyjnych, edukacyjnych i profilaktycznych we współpracy ze środkami komunikacji masowej. SZCZEGÓŁOWY WYKAZ ZADAŃ: 1. Gromadzenie i analiza danych o zużyciu antybiotyków w sektorze medycyny 2. Gromadzenie i analiza danych o zużyciu antybiotyków w sektorze weterynarii 3. Gromadzenie i analiza danych o zużyciu antybiotyków w sektorze rolnictwa 4. Organizacja systemu profilaktyki, edukacji i promocji w zakresie stosowania Antybiotyków 5. Realizacja centralnej bazy danych dotyczącej konsumpcji antybiotyków w poszczególnych sektorach 6. Współpraca krajowa i zagraniczna oraz upowszechnianie wyników realizacji programu 7. Szkolenia uczestników programu i ewaluacja efektywności programu 8. Opracowanie raportu rocznego 9. Zakupy inwestycyjne 11
2. C/ Plan rzeczowo-finansowy związany z realizacją zadań programu Lp Zadanie planowane 1. Gromadzenie i analiza danych o zużyciu antybiotyków w sektorze medycyny 2. Gromadzenie i analiza danych o zużyciu antybiotyków w sektorze weterynarii 3. Gromadzenie i analiza danych o zużyciu antybiotyków w sektorze rolnictwa 4. Organizacja systemu profilaktyki, edukacji i promocji w zakresie stosowania antybiotyków 5. Realizacja centralnej bazy danych dotyczącej konsumpcji antybiotyków w poszczególnych sektorach 6. Współpraca krajowa i zagraniczna oraz upowszechnianie wyników realizacji programu 7. Szkolenia uczestników programu i ewaluacja efektywności programu Opis zadania 1. Opracowanie szczegółowego programu działań i katalogu instytucji zaangażowanych w realizację projektu. 2. Nawiązanie współpracy i wymiana informacji na poszczególnych szczeblach systemu. 3. Gromadzenie danych o konsumpcji antybiotyków w poszczególnych sektorach. 4. Analiza opisowa i statystyczna danych. 5. Opracowania wniosków i projektów interwencji 1. Opracowanie szczegółowego programu działań i katalogu instytucji zaangażowanych w realizację projektu. 2. Nawiązanie współpracy i wymiana informacji na poszczególnych szczeblach systemu. 3. Gromadzenie danych o konsumpcji antybiotyków w poszczególnych sektorach. 4. Analiza opisowa i statystyczna danych. 5. Opracowania wniosków i projektów interwencji 1. Opracowanie szczegółowego programu działań i katalogu instytucji zaangażowanych w realizację projektu. 2. Nawiązanie współpracy i wymiana informacji na poszczególnych szczeblach systemu. 3. Gromadzenie danych o konsumpcji antybiotyków w poszczególnych sektorach. 4. Analiza opisowa i statystyczna danych. 5. Opracowania wniosków i projektów interwencji 1. Analiza obowiązujących regulacji prawnych w zakresie konsumpcji antybiotyków w poszczególnych sektorach 2. Opracowanie projektów i pilotaż programów profilaktycznych 3. Opracowanie projektów i pilotaż programów edukacyjnych 4. Opracowanie projektów i pilotaż programów promocyjnych 5. Współpraca z mediami. 1. Opracowanie projektu systemu gromadzenia i wymiany danych 2. Organizacja ośrodka informacji i analiz w jednostce koordynującej 3. Wykonanie specjalistycznego oprogramowania 4. Opracowanie zasad przepływu informacji 5. Opracowanie i wykonanie narzędzi analizy danych. 1. Organizacja spotkań Zespołu Wykonawczego 2. Organizacja spotkań w Podzespołach 3. Organizacja posiedzeń Komitetu Sterującego 4. Organizacja konferencji naukowo-szkoleniowych, wydawnictwa, strona internetowa 5. Nawiązanie współpracy międzynarodowej 1. Opracowanie programów szkoleniowych dla uczestników programu 2. Przeprowadzenie szkoleń 3. Ocena skuteczności prowadzonych działań 8. Opracowanie raportu rocznego Opracowanie raportu rocznego z realizacji zadań przewidzianych w programie 9. Zakupy inwestycyjne 1. Zakup sprzętu komputerowego dla ośrodka koordynującego 2. Zakup sprzętu audio-wizualnego dla ośrodka koordynującego 3. Zakup sprzętu do przygotowywania i powielania materiałów 4. Zakup licencji dla oprogramowania komputerowego 12
KOSZTORYS PLAN FINANSOWY NA 2005 ROK KWOTA ŁĄCZNA 540.000,- w tym I. Koszty bezpośrednie PLN 1. koszty osobowe związane z realizacją programu 200.000,- 2. szkolenia, warsztaty edukacyjne, seminaria i konferencje 50.000,- 3. wydawnictwa i materiały informacyjne 30.000,- 4. upowszechnianie programu, promocja w mediach 40.000,- 5. wyjazdy służbowe, organizacja i obsługa spotkań 20.000,- 6. materiały zużywalne (nośniki komputerowe, papier, tonery itp.) 30.000,- II. KOSZTY POŚREDNIE (w tym opłaty telekomunikacyjne, pocztowe, inne) 70.000,- III. ZAKUPY INWESTYCYJNE 100.000,- 1. Zakup sprzętu komputerowego dla ośrodka koordynującego 2. Zakup sprzętu audio-wizualnego dla ośrodka koordynującego 3. Zakup sprzętu do przygotowywania i powielania materiałów 4. Zakup licencji oprogramowania komputerowego ŁĄCZNIE I + II + III 540.000,- 13
KOSZTORYS na 2006 ROK PLAN FINANSOWY NA 2006 ROK KWOTA ŁĄCZNA 660.000 w tym I. Koszty bezpośrednie PLN 1. koszty osobowe związane z realizacją programu 280.000 2. szkolenia, warsztaty, seminaria i konferencje 90.000 3. wydawnictwa i materiały informacyjne 40.000 4. upowszechnianie programu i promocja w mediach 50.000 5. wyjazdy służbowe, organizacja i obsługa spotkań 40.000 6. materiały zużywalne (biurowe, nośniki danych itp.) 40.000 II. KOSZTY POŚREDNIE (w tym opłaty telekomunikacyjne, pocztowe, inne) 120.000 ŁĄCZNIE I + II 660.000 14
3. INFORMACJA O PROWADZONEJ DZIAŁALNOŚCI a/ informacja o wielkości, strukturze zasobów i doświadczeniu zakładu Jednostka realizująca program Realizatorem programu jest Zespół Badań Mikrobiologicznych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego. Jest to wiodący ośrodek naukowy w dziedzinie medycyny zakażeń w Polsce realizujący długofalową strategię w zakresie monitorowania oporności, konsumpcji leków przeciwbakteryjnych i kontroli zakażeń szpitalnych. W 2004 roku Zespół otrzymał status Centrum Doskonałości w wyniku oceny dotychczasowej działalności przez Komitet Badań Naukowych. Jednostka posiada w pełni przygotowany wielodyscyplinarny zespół naukowców (mikrobiolodzy, lekarze, farmaceuci, pielęgniarki), wyposażenie spełniające najwyższe standardy jakości oraz wieloletnie doświadczenie. Od 1996 roku (początkowo jako Centralne Laboratorium Surowic i Szczepionek, od 2002 roku jako Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego) realizuje zaawansowane badania naukowe w zakresie wykrywania nowych mechanizmów oporności, skuteczności nowych leków przeciwbakteryjnych i szczepionek oraz optymalizacji kosztów opieki zdrowotnej poprzez analizy farmakoekonomiczne i racjonalizację antybiotykoterapii. Od 2000 roku realizuje system monitorowania lekooporności, który został włączony w strukturę Europejskiej Sieci Monitorowania Oporności (EARSS) oraz Europejskiej Sieci Monitorowania Konsumpcji Antybiotyków (ESAC). Ponadto prowadzone są badania mikrobiologiczne, molekularne i biostatystyczne w ramach międzynarodowych projektów Europejskiej Grupy ds. Zakażeń Szpitalnych (ESGNI), programu IPSE/HARMONY, Międzynarodowe wieloośrodkowe badanie wrażliwości na leki bakterii wywołujących zakażenia dolnych dróg oddechowych w środowisku poza szpitalnym, RESIST (Międzynarodowe badanie opornych enterokoków i gronkowców), SENTRY (Światowy Program Badań Przeglądowych Wrażliwości Bakterii). Udokumentowane efekty działalności jednostki obejmują publikacje w czasopismach krajowych i zagranicznych, wydawnictwa własne oraz ekspertyzy wykonane na zlecenie ponad 50 szpitali w kraju, Ministerstwa Zdrowia i Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Jednostka posiada zespół naukowców i techników dysponujących wiedzą i znajomością nowoczesnych metod badawczych i statystycznych w zakresie planowanego projektu. Wyposażenie laboratorium spełnia najwyższe standardy jakości i posiada sprzęt specjalistyczny do badań serologicznych, jak i immunologicznych. Aparatura obejmuje między innymi zestaw do automatycznej identyfikacji drobnoustrojów, urządzenie do sekwencjonowania DNA, zestawy do elektroforezy pulsacyjnej (PFGE), aparaty do PCR, piece hybrydyzacyjne, zestaw do izoelektroogniskowania białek, czytnik ELISA, cytometr przepływowy, 15
chemiluminometr, komory laminarne, cieplarki CO 2, zamrażarki do 70oC. Istnieje również sieć telekomunikacyjna z wykorzystaniem komputerów i łącz o wysokiej przepustowości (100 MB) w oparciu o własny serwer pocztowy i router, zapewniające szybkie połączenie z Internetem (2-3 MB/sek). Oprogramowanie systemu jest w pełni licencjonowane, a sieć chroniona jest nowoczesnym pakietem antywirusowym. Istnieje również możliwość pełnej obsługi administracyjno-księgowej programu przez Pion Administracyjno-Ekonomiczny Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego. Wykaz najważniejszych osiągnięć jednostki w ciągu ostatnich lat: 1. Nagroda Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej przyznana w dniu 11 listopada 1998 r. za szczególne osiągnięcia w dziedzinie ochrony zdrowia w tym za badania epidemiologiczne najważniejszych klinicznie mechanizmów oporności na leki wśród drobnoustrojów odpowiedzialnych za zakażenia szpitalne w Polsce zespołowi w składzie: prof. dr hab. Waleria Hryniewicz, dr n. med. Krzysztof Trzciński, dr n. przyr. Marek Gniadkowski, mgr Tomasz Łęski 2. Nagroda Ministra Zdrowia za szczególne osiągnięcia w dziedzinie ochrony zdrowia, w tym za przeprowadzenie badań epidemiologicznych nad stanem uodpornienia polskiej populacji przeciw błonicy i tężcowi przyznana zespołowi w składzie: prof. dr hab. Waleria Hryniewicz, dr n. med. Paweł Grzesiowski, dr n. med. Jarosław Walory 3. Uzyskanie w 2004 roku statusu Centrum Doskonałości przyznanego przez Komitet Badań Naukowych Osiągnięcia badawczo-rozwojowe: 1. Zidentyfikowano nowego typu β-laktamazy o rozszerzonym spektrum substratowym (ESBL), CTX-M.-3. Enzym ten należy do słabo znanej rodziny β- laktamaz, charakteryzujących się szczególnie wysoką aktywnością wobec cefotaksymu i ceftriaksonu w porównaniu z innymi oksyimino-β-laktamami. 2. Opisano pierwszą w Europie epidemię szpitalną wywołaną przez szczepy produkujące ESBL z rodziny CTX-M. Badania CTX-M.-3, w połączeniu z pracami wykonanymi w laboratoriach USA i Grecji, zmieniły dotychczasowy pogląd badaczy ESBL na temat rzadkości występowania enzymów CTX-M. w środowiskach szpitalnych w Europie. 3. Odkryto zjawisko ewolucji szczepu polegającego na podwyższeniu produkcji β- laktamazy, co doprowadziło do powstania nowego szczepu o znacznie wyższym stopniu oporności na β-laktamy niż szczep wyjściowy. Był to drugi przypadek takiej analizy w dotychczasowych badaniach ESBL i pierwszy przykład analizy ilościowej mrna transkrybowanego z genu kodującego ESBL na świecie. 4. Zastosowano analizę porównawczą rybosomalnego DNA zamplifikowanego metodą PCR do identyfikacji gatunkowej/genomowej szczepów należących do rodzaju Acinetobacter spp. 5. Oceniono przydatność metod feno- i genotypowych w typowaniu epidemiologicznym szczepów Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae i Streptococcus pneumoniae wyhodowanych od chorych z zakażeniami ośrodkowego układu nerwowego i od osób z kontaktu.. 6. Opracowano autorski schemat typowania pałeczek z gatunku Pseudomonas aeruginosa, o wysokim stopniu czułości. Ze względu na dużą częstość występowania tego drobnoustroju w polskich szpitalach i ryzyko występowania 16
epidemii szpitalnych schemat ten może służyć do szybkiej analizy powstających ognisk epidemicznych. 7. Odkryto epidemiczny oporny na meticylinę (MRSA) klon S. aureus obecny zarówno w kraju jak i w innych państwach Europy Środkowej, nie identyfikujący się do gatunku na podstawie wyniku testu na obecność czynnika CF i trudnego do identyfikacji w klasycznym teście oznaczania wytwarzania wolnej koagulazy. 8. Rozbudowano zbiór izolatów od chorych na krztusiec z terenu Warszawy. Ogółem zgromadzono ponad 100 szczepów B. pertussis i B. parapertussis izolowanych w latach 1995 2001 w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Warszawie. 9. Wyjaśniono przyczynę zwiększonej liczby zachorowań na krztusiec w Warszawie (obserwowaną także w całej Polsce). Wykazano, że za zachorowania nie jest odpowiedzialny jeden klon pałeczek krztuśca, ale różne klony posiadające zmienione czynniki zjadliwości. 10. Oceniono poziom przeciwciał przeciwbłoniczych populacji mieszkańców województwa rzeszowskiego w różnych grupach wiekowych. U 24% dorosłych mieszkańców woj. rzeszowskiego stwierdzono brak uodpornienia przeciw błonicy. 11. Opracowano metodę rutynowej diagnostyki oznaczania przeciwciał tężcowych. Metoda ta jest czuła, swoista i szybka. Nadaje się do powszechnego stosowania w placówkach zajmujących się określaniem poziomu przeciwciał przeciwtężcowych. 12. Opracowano schemat szybkiego i wiarygodnego typowania molekularnego szczepów K.pneumoniae. 13. Opracowano pierwsze w Polsce ogniska zakażeń szczepami enterokoków opornymi na glikopeptydy. Opracowano metodykę analizy epidemiologicznej szpitalnych zakażeń Enterococcus spp. 14. Wykazano wzrastającą częstość występowania szczepów pałeczek Gram-ujemnych produkujących ESBL z rodziny CTX-M w polskich szpitalach. Wraz z danymi pochodzącymi z innych krajów zmieniło to pogląd na temat sporadycznego występowania tych enzymów w szpitalnych populacjach bakterii. 15. Przeprowadzono unikatową analizę struktury populacji wytwarzających ESBL szczepów K.pneumoniae w środowisku pojedyńczego oddziału szpitalnego na przestrzeni dwóch lat. Wykazano utrzymywanie się i dalsze rozprzestrzenianie jednego szczepu, który może dysponować szczególnym potencjałem epidemicznym. 16. Zidentyfikowano szczepy pałeczek Gram-ujemnych o szczególnie skomplikowanych kombinacjach mechanizmów oporności, takich jak jednoczesna produkcja dwóch różnych enzymów ESBL oraz produkcja β-laktamazy ESBL w mechanizmie AmpC. 17. Rozpoznano zjawisko rozprzestrzeniania się mechanizmów oporności na mupirocynę w populacjach szpitalnych różnych gatunków gronkowców. Pierwsza na świecie identyfikacja szczepów dysponujących jednocześnie dwoma mechanizmami oporności na ten antybiotyk. 18. Wybrano 19 szczepów reprezentujących najczęściej występujące typy wzorów RFLP/PFG, spośród bieżącej kolekcji izolatów B. pertussis na podstawie wyników genotypowania dokonano oceny ich właściwości do produkcji szczepionki. 19. Rozbudowano kolekcję szczepów w ramach projektu MIKROBANK i opracowano bazę danych pozwalającą na łatwy i szeroki dostęp do informacji. 20. Oceniono stan odporności przeciw błonicy w populacji polskiej i wykazano u 23% badanej populacji nie zabezpieczający poziom przeciwciał. 17
21. Opracowano i opublikowano rekomendacje leczenia, profilaktyki i diagnostyki zakażeń układu moczowego i oddechowego. 22. Opracowano i opublikowano zbiór Rekomendacji i zasad kontroli zakażeń szpitalnych. 23. Opracowano zintegrowany program racjonalnej polityki antybiotykowej w szpitalu. 24. Zidentyfikowano i scharakteryzowano nowy wariant β-laktamazy, TEM-68, posiadającej zarówno rozszerzony zakres preferencji substratowych (ESBL), jak i zmniejszoną podatność na działanie inhibitorów (IRBL). Jest to trzeci enzym na świecie tego typu odnaleziony do tej pory w szczepie pochodzenia klinicznego. 25. Wykazano rolę pozycji Arg275 w sekwencji aminokwasowej β-laktamaz z rodziny TEM w hamowaniu aktywności hydrolitycznej tych enzymów przez inhibitory β- laktamowe, zwłaszcza tazobaktam. 26. Zidentyfikowano trzy dalsze warianty β-laktamaz z rodziny TEM w szczepach klinicznych z polskich szpitali (w tym dwóch o nieznanej dotąd sekwencji). 27. Zidentyfikowano szczep Klebsiella pneumoniae wytwarzający ESBL TEM-47 w trzech różnych szpitalach w Polsce; szczep ten może charakteryzować się wysokim potencjałem epidemicznym i stanowić zagrożenie także dla innych ośrodków. 28. Zaadoptowano i wdrożono szeroki zestaw metod mikrobiologicznych i biologii molekularnej służących badaniom opornych na wankomycynę szczepów enterokoków. 29. Opracowano analizę epidemiologiczną pierwszych szczepów VRE, jakie pojawiły się w polskich szpitalach: charakterystyka polimorfizmu genetycznego izolatów i obecnych w nich zespołów genów vana i vanb. Dane te będą stanowić w przyszłości punkt wyjścia i odniesienia w badaniach kolejnych szczepów VRE identyfikowanych w Polsce 30. Zidentyfikowano mechanizmy oporności na makrolidy, linosamidy i streptograminy szczepów Streptococcus pyogenes i Streptococcus pneumoniae. 31. Opracowano metodykę oznaczania cech zjadliwości u gronkowców poprzez wykrywanie genów enterotoksyn gronkowcowych z grup A,B,C,D,E oraz genu toksyny wstrząsu septycznego z wykorzystaniem multiplex PCR. 32. Scharakteryzowano rozkład odporności przeciw krztuścowi w populacji polskiej oraz wykazano korelację między odpowiedzią w zakresie IgA i IgG. Stwierdzono krótkotrwałe utrzymywanie się odpowiedzi poszczepiennej po szczepieniu przeciw krztuścowi. 33. Zamplifikowano gen podjednostki S1 toksyny krztuścowej (s1) i przeprowadzono analizę polimorfizmu genu s1 wszystkich badanych szczepów. 34. Stwierdzono znamiennie częstsze występowanie przeciwciał przeciw C.pneumoniae w klasach IgA i IgG w grupie pacjentów z zaawansowaną miażdżycą tętnic. 35. Wykazano u pacjentów z zaawansowaną miażdżycą tętnic znamiennie wyższy odsetek osób z podwyższonym poziomem przeciwciał przeciw Borrelia burgdorferi w klasie IgG bez serologicznych cech ostrego zakażenia w klasie IgA. 36. Wykazano, że bajkalina, barwnik roślinny z grupy flawonoidów, posiada pewną aktywność przeciwbakteryjną wobec bakterii Gram-ujemnych oraz niektórych bakterii Gram-dodatnich. Nie wykazano aktywności przeciwbakteryjnej w zakresie badanych stężeń wobec paciorkowców i enterokoków. 37. Nie wykazano wzrostu liczby osób zakażonych Borrelia burgdorferi po okresie ekspozycji na zakażenie podczas służby wojskowej w regionach uznawanych za endemiczne. 18
38. Utworzono bazę informacyjną i dydaktyczną dla kształcenia przed i podyplomowego i udostępnienie szerokiej grupie odbiorców danych za pośrednictwem Internetu. 39. Opisano mechanizm rozprzestrzenienia szczepów wytwarzających β-laktamazę o rozszerzonym spektrum substratowym (ESBL) CTX-M-3 wśród szpitalnych pałeczek Enterobacteriaceae. Wykazano, że w latach 1996-2000 szczepy takie obecne były w 18 szpitalach 12 polskich miast, należały do kilku różnych gatunków (w tym Salmonella enterica), a gen kodujący CTX-M-3 wydajnie był przekazywany pomiędzy szczepami w drodze koniugacji plazmidów. 40. Przeprowadzono kompleksową analizę epidemii opornych na wankomycynę szczepów Enterococcus faecalis i Enterococcus faecium (VRE). Szczególne znaczenie miała charakterystyka wyselekcjonowanego w warunkach naturalnych mutanta E. faecium o fenotypie VanB opornego na teikoplaninę. 41. Opracowano nowy, oparty na różnych wariantach reakcji PCR, schemat badania zmienności genu kodującego podjednostkę S1 toksyny krztuścowej. Metoda ta zapewnia ekonomiczny i szybki sposób analizy częstości występowania różnych alleli genu S1 w krążących populacjach Bordetella pertussis. 42. Opracowano oryginalną metodę typowania molekularnego drobnoustrojów poprzez sekwencjonowanie fragmentów określonego zestawu genów (MLST) oraz zastosowano ją do charakterystyki reprezentatywnej grupy wyizolowanych w Polsce wieloopornych szczepów Streptococcus pneumoniae. 43. Opracowano pierwszy w Polsce kompleksowy program kontroli zakażen szpitalnych oparty na aktywnym monitorowaniu zakażeń szpitalnych. 44. Opracowano pierwszą w Polsce metodę whole-cell ELISA umożliwiającą szybką i szczegółową charakterystykę serologiczną szczepów N.meningitidis, która może być wykorzystana w badaniach epidemiologicznych izolatów z klinicznie ważnych zakażeń. 46. Określono wrażliwość klinicznych izolatów S. pneumoniae i S. pyogenes na dwa nowe antybiotyki: telitromycynę i lewofloksacynę. Wszystkie badane izolaty wykazywały in vitro wrażliwość na oba testowane antybiotyki. 47. Wśród klinicznych izolatów P. mirabilis wykazano wysoki odsetek szczepów produkujących beta-laktamazy o punkcie izoelektrycznym około 9.0, które odpowiadały za oporność szczepów na amoksycylinę/kwas klawulanowy, cefotaksym i ceftazydym. 48. Opracowano pierwszy w Polsce raport dotyczący lekooporności drobnoustrojów w skali kraju. Raport Krajowego Ośrodka ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów za lata 1997-2000 przedstawia aktualne dane epidemiologiczne dotyczące lekowrażliwości ważnych z klinicznego punktu widzenia drobnoustrojów na leki przeciwbakteryjne. 49. Uzyskano charakterystykę szczepów H. influenzae opornych na ampicylinę izolowanych z zakażeń ośrodkowego układu nerwowego w Polsce w latach 1997-2000. Oporność taka w Polsce występuje w 11,5% i związana jest z wytwarzaniem β-laktamaz klasy TEM. 50. Przeprowadzono charakterystykę czynników etiologicznych zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci w Polsce. Po raz pierwszy w Polsce wykazano zjawisko zmiany otoczki u szczepów S. pneumoniae, które ma poważne implikacje epidemiologiczne. 51. Wdrożono czułą metodę oceny pokrewieństwa szczepów (PFGE), która może być uznana za metodę referencyjną w typowaniu N. meningitidis i S. pneumoniae. 19
Wyniki przeprowadzonych badań umożliwiają kreowanie zasad profilaktyki i terapii zakażeń ośrodkowego układu nerwowego w oparciu o krajowe dane. 52. Zastosowano innowacyjną metodę inaktywacji antygenów bakteryjnych wysokim ciśnieniem uzyskując redukcję liczby żywych bakterii gatunku Bordetella pertussis w zależności od stosowanych warunków. 53. Na podstawie badań serologicznych wykryto współwystępowanie zakażenia Ehrlichia i Babesia u znacznego odsetka osób, które zetknęły się z kleszczami zakażonymi przez Borrelia burgdorferi. Współpraca naukowa międzynarodowa i krajowa 1. Współpraca naukowa krajowa Akademie Medyczne w Warszawie, Wrocławiu, Szczecinie, Bydgoszczy, Krakowie, Poznaniu Centrum Zdrowia Matki Polki, Centrum Zdrowia Dziecka, Instytut Kardiologii, Centrum Onkologii, Centrum Leczenia Oparzeń, Instytut Biochemii i Biofizyki PAN Instytut Biotechnologii i Antybiotyków Wytwórnia Surowic i Szczepionek w Warszawie i Krakowie Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów Krajowy Ośrodek Referencyjny Zakażeń Bakteryjnych Ośrodkowego Układu Nerwowego Ośrodek Badania Jakości w Mikrobiologii 2. Współpraca naukowa międzynarodowa Europejska sieć laboratoriów CEM/NET zajmujących się molekularną epidemiologią oporności drobnoustrojów na antybiotyki, Uniwersytet Rockeffelera w Nowym Jorku, Stany Zjednoczone Centrum Biologii Molekularnej w Oxfordzie, Wielka Brytania Instytut Mikrobiologii i Epidemiologii w Pradze, Czechy Centers for Diseases Control and Prevention, Atlanta, Stany Zjednoczone Europejskie Centrum Kontroli Chorób (ECDC), Sztokholm 20
Opracowanie projektu: Prof. dr hab. Waleria Hryniewicz Kierownik Programu Dr n. med. Paweł Grzesiowski Koordynator Programu Mgr Anna Olczak Członek zespołu Współpraca i nadzór: Mgr Elżbieta Strzyżewska Departament Polityki Zdrowotnej Ministerstwo Zdrowia 21