MI IINNI IISSTTEERRSSTTWWOO SSPPOORRTTUU II I TT UURRYYSS TTYYKKI II Badanie wykonano w Instytucie Turystyki na zlecenie Ministerstwa Sportu i Turystyki w ramach Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej na rok 28 temat Turystyka zagraniczna. IInsttyttutt Turrysttykii Charaktterysttyka przyjjazdów do Pollskii w ciiągu ttrzech kwarttałłów 28 roku Analizując wyniki z 28 roku naleŝy pamiętać, Ŝe warunki realizacji badań po wejściu Polski do strefy Schengen są duŝo trudniejsze niŝ w sytuacji obowiązkowej kontroli granicznej, która ułatwiała dostęp do respondentów. Stąd naleŝy poniŝsze dane traktować jako przybliŝone. Brak kontroli na granicach wewnętrznych strefy Schengen sprawił, Ŝe w 28 roku wielkość ruchu przyjazdowego jest szacowana na podstawie: pomiarów w wylosowanych punktach przekraczania granic wykonywanego przez Instytut Turystyki; publikowanych przez StraŜ Graniczną bieŝących danych o ruchu granicznym (są one cząstkowe, ograniczone do granicy zewnętrznej strefy Schengen); miesięcznych danych GUS o liczbie cudzoziemców korzystających z obiektów zakwaterowania zbiorowego według krajów. Do uogólnienia wyników pomiaru ruchu słuŝą równieŝ: wyniki obserwacji i pomiarów ruchu granicznego wykonywanych w 27 roku przez Instytut Turystyki, dane StraŜy Granicznej z wcześniejszych lat. I. Przyjazdy do Polski Jak podaje GUS, z obiektów zakwaterowania zbiorowego w ciągu trzech kwartałów 28 roku skorzystało 3265 tys. cudzoziemców. W tym samym okresie ubiegłego roku w obiektach noclegowych rejestrowanych przez GUS nocowało 358 tys. gości z zagranicy. Tak więc liczba korzystających spadła o 6,9. Liczba udzielonych noclegów zmalała w podobnym stopniu (o 6,3). Zgodnie z oczekiwaniami największe spadki zanotowano w liczbie gości zza wschodniej granicy: Białorusi, Ukrainy i Rosji. Warto zauwaŝyć, Ŝe spadek liczby gości z tych krajów malał z kwartału na kwartał. StraŜ Graniczna podaje obecnie jedynie informacje o ruchu na granicy zewnętrznej strefy Schengen. Na granicach z Rosją, Białorusią i Ukrainą liczba przekroczeń granicy przez cudzoziemców przyjeŝdŝających do Polski zmalała w analizowanych okresie o blisko 5. Biorąc pod uwagę wszystkie wspomniane źródła Instytut Turystyki szacuje, Ŝe w okresie od stycznia do września 28 roku było ok. 46,9 mln przyjazdów cudzoziemców, o 8 mniej niŝ w tym samym okresie 27 roku. Liczbę przyjazdów turystów w tym czasie szacujemy na blisko 1,2 mln (o 13 mniej). Tabela 1. Liczba przyjazdów w ciągu trzech kwartałów 28 r. według głównych grup krajów (w tys.) Kraj/grupa krajów Przyjazdy ogółem Zmiana Instytut Turystyki, 2-511 Warszawa, Merliniego 9a tel. (22) 844-63-47, fax. (22) 844-12-63 E-mail: it@intur.com.pl, www.intur.com.pl w tym turyści Zmiana świat 46875-8 116-13 27 krajów Unii Europejskiej 4765-2 712-6 15 UE 35-4 5585-8 w tym: 2794-4 375-8 Wielka Brytania 445 9 395 5 Holandia 35-1 27-5 Austria 275 7 23-3 Włochy 225-14 21-14 Francja 19-5 165-11 Szwecja 17-4 14-13 15 5-7 425-14 1715 5 1535 w tym: Czeska Republika 555-2 14 9 Słowacja 269 9 65 27 Litwa 147 32 57-1 Łotwa 46 14 29-3 Węgry 21-5 185-1 12 335-2 285 4 Sąsiedzi spoza Schengen 511-39 21-32 Ukraina 252-39 115-29 Białoruś 159-45 64-37 Rosja 1-22 31-28 WaŜne 41-1 385-12 USA 22-18 29-2 pozostałe * 19 3 176 Reszta świata 59 2 555 3 Źródło: oszacowania Instytutu Turystyki. *) Australia, Kanada, Korea Płd., Japonia
II. Charakterystyka przyjazdów turystów zagranicznych w trzech kwartałach 28 roku Tabela 2. Cele przyjazdów cele przyjazdów () Turystyczne 27 36 38 14 14 44 SłuŜbowe 26 18 25 37 29 21 Odwiedziny 17 22 21 7 12 2 Tranzyt 11 6 3 27 14 3 Zakupy 5 2 1 18 zróŝnicowanie celów pobytu między tymi, którzy podróŝowali drogą lotniczą i pozostałymi. Rys. 1. ZróŜnicowanie celów pobytu według środka transportu 4 3 2 1 Inne cele 14 16 12 15 13 12 Turystyczne SłuŜbow e Odw iedziny Tranzyt Zakupy Wyniki uzyskane w trzech kwartałach 28 roku wskazują na pewną zmianę struktury celów pobytu. Dotyczy to zwłaszcza podróŝy tranzytowych, których było wyraźnie mniej niŝ w 27 roku. Zmniejszyły się teŝ rozmiary segmentu turystyki zakupowej, co wiąŝe się z utrudnieniem ruchu na wschodniej granicy. Utrzymuje się poziom przyjazdów słuŝbowych i rodzinno-towarzyskich, podczas gdy odsetek wizyt motywowanych celami turystyczno-wypoczynkowymi wzrósł do 27. Najwięcej przyjazdów słuŝbowych i biznesowych deklarują turyści z nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej, najwięcej zaś przyjazdów w celach typowo turystycznych i turyści z pozostałych krajów starej Unii (oznaczeni w tabelach jako ). Wizyty u krewnych lub znajomych ( odwiedziny ) są głównym celem przyjazdu dla około co piątego turysty z krajów starej Unii i głównych krajów pozaeuropejskich (do tej grupy zaliczamy Stany Zjednoczone, Kanadę, Australię, Japonię i Koreę Południową). Ponad jedna czwarta przyjazdów biznesowych ma charakter delegacyjny (tj. związany z prowadzeniem interesów w imieniu firmy), jedna piąta ma na celu prowadzenie samodzielnych interesów. Kolejna jedna piąta przyjazdów słuŝbowych przypada na podróŝe kierowców i innych osób związanych z usługami transportowymi. Uczestnictwo w targach, wystawach lub konferencjach zgłosiło 2 ogółu turystów biznesowych (wyraźnie więcej niŝ w 27 r.). Badania prowadzone w 28 roku charakteryzują się nadreprezentacją turystów ankietowanych na lotniskach. W związku z tym warto zwrócić uwagę na Rys. 2. ZróŜnicowanie form turystyki biznesowej według środka transportu 5 4 3 2 1 W imieniu firmy Samodzielne Transport interesy Targi i w ystaw y Kongres, konferencja W badanym okresie 28 roku średnia długość pobytu turystów w Polsce była większa niŝ w 27 roku i wyniosła 4,2 noclegu. Długość pobytu zaleŝy od środka transportu. Przyjazdy drogą lotniczą wiąŝą się z dłuŝszym pobytem w Polsce (6,4 nocl.), podczas gdy osoby, które przyjechały drogą lądową przebywały znacznie krócej (3,5 nocl.). Stwierdzamy teŝ zróŝnicowanie sezonowe: w trzecim kwartale 28 roku średni pobyt był dłuŝszy niŝ w pierwszym półroczu (odpowiednio 3,9 i 4,4 nocl.). 2
Tabela 3. Długość pobytu Tabela 5. Baza noclegowa Liczba noclegów () Miejsce noclegów () 1 do 3 nocl. 59 53 34 75 84 53 4 do 7 nocl. 28 34 43 23 11 16 8 do 28 12 13 22 2 4 28 Ponad 4 tyg. 1 1 1 3 Średnia liczba noclegów 4,2 4,4 6, 2,5 2,7 6,7 Tabela 4. Sposób organizacji przyjazdu Organizacja przyjazdu () Zakup pakietu 24 23 26 3 9 51 Zakup części usług Tylko rezerwacja 8 8 13 11 2 1 8 11 11 4 3 6 Samodzielnie 6 58 5 55 86 33 Rys. 3. ZróŜnicowanie sposobu organizacji podróŝy według środka transportu. 8 6 4 Hotele, motele 47 48 55 36 4 68 U rodziny/ znajomych 19 22 21 13 19 23 Pensjonaty 1 14 13 5 5 8 Kwatery prywatne 5 4 4 5 11 Inne 19 12 7 41 25 1 Z noclegów w obiektach typu hotelowego korzystało ogółem 47 turystów. W grupie gości z krajów starej Unii udział nocujących w hotelach lub motelach był większy niŝ wśród ogółu. Zdecydowanie zaś górują pod tym względem turyści z krajów zamorskich. Ponad 6 turystów badanych na lotniskach korzystało z bazy typu hotelowego, podczas gdy wśród pozostałych odsetek ten wyniósł 43. Do dość licznej kategorii inne naleŝą: domy letnie, apartamenty, campingi, pola namiotowe, sanatoria, schroniska, oraz takie miejsca noclegu, które nie mieszczą się w standardowej kategoryzacji bazy noclegowej. Są to, jak wynika z odpowiedzi na odpowiednie pytanie ankiety głównie: parking i samochód. Ponadto respondenci wymieniali teŝ: autokar, nocleg w firmie, własne mieszkanie. Rys. 4. ZróŜnicowanie bazy noclegowej według środka transportu. 7 6 5 4 2 3 2 Zakup pakietu Zakup części usług Tylko rezerw acja Samodzielnie 1 Hotele, motele U rodziny, Pensjonaty znajomych Kw atery pryw atne Inne w badanym okresie 28 roku pakiet lub część usług wykupiło znacznie więcej turystów, niŝ w 27 roku. Wzrost ten obserwuje się zarówno w grupie korzystających z transportu lotniczego, jak i podróŝujących innymi środkami transportu. Udział wykupujących pakiety był zdecydowanie największy wśród turystów z krajów pozaeuropejskich. Struktura wieku turystów odwiedzających Polskę jest niezmiennie zdominowana przez osoby w wieku od 35 do 44 lat; odsetek młodzieŝy do 24 lat wciąŝ jest raczej niski. Patrząc na zróŝnicowanie wieku ze względu na środek transportu widzimy, Ŝe samolotami 3
podróŝują najchętniej młodsi. O ile odsetek młodzieŝy w wieku do 24 lat wyniósł wśród ogółu badanych 7, to w grupie korzystających z połączeń lotniczych 11,4, a wśród pozostałych 5,6. Podobnie jest w grupie wiekowej 25-34 lat: stanowi ona 26,4 wśród badanych na lotniskach, podczas gdy wśród pozostałych 19,4. Rys. 5. ZróŜnicowanie wieku turystów według środka transportu 5 4 3 2 1 do 24 lat 25 do 34 35 do 44 45 i w ięcej Rozmieszczenie terytorialne wizyt turystów zagranicznych W ciągu trzech kwartałów 28 roku do najczęściej odwiedzanych województw naleŝały: mazowieckie, małopolskie, zachodniopomorskie, dolnośląskie i pomorskie. Dwa czołowe województwa zawdzięczają swoją pozycję głównie turystom korzystającym z transportu lotniczego, pozostałe są odwiedzane przede wszystkim przez turystów zmotoryzowanych. (Uwaga: liczby podane na mapce naleŝy traktować jako wstępne i przybliŝone!) Rys. 6. Odwiedzane województwa w ciągu trzech kwartałów 28 r. (tys. wizyt) Konstrukcja ankiet realizowanych od zeszłego roku pozwala na określenie struktury wizyt w poszczególnych województwach według wykorzystywanej bazy noclegowej. Warto zwrócić uwagę na dwa rodzaje bazy: hotele i motele oraz kwatery prywatne. Tabela 6. Struktura korzystających i udzielonych im noclegów w hotelach i motelach według województw (ogółem Polska = 1). Korzystający Noclegi dolnośląskie 1 13 kujawsko-pomorskie 1 1 lubelskie 3 2 lubuskie 2 1 łódzkie 4 2 małopolskie 19 23 mazowieckie 23 23 opolskie 1 podkarpackie 2 1 podlaskie 3 2 pomorskie 8 8 śląskie 5 5 świętokrzyskie 1 warmińsko-mazurskie 2 1 wielkopolskie 5 4 zachodniopomorskie 13 14 Tabela 7. Struktura korzystających i udzielonych im noclegów w kwaterach prywatnych według województw (ogółem Polska = 1). Korzystający Noclegi dolnośląskie 6 4 kujawsko-pomorskie 1 1 lubelskie 14 7 lubuskie 4 3 łódzkie 7 4 małopolskie 18 21 mazowieckie 1 12 opolskie 3 3 podkarpackie 6 13 podlaskie 11 9 pomorskie 3 3 śląskie 3 2 świętokrzyskie 2 1 warmińsko-mazurskie 3 2 wielkopolskie 5 8 zachodniopomorskie 5 8 4
III. Wielkość i struktura wydatków turystów Badania przeprowadzone w okresie od stycznia do września 28 roku pozwalają oszacować przeciętne wydatki turystów poniesione na terenie Polski na poziomie 498 USD na osobę i 116 USD na jeden dzień pobytu. Rys. 7. Przeciętne wydatki turystów na osobę w okresie styczeń-wrzesień 28 roku w USD (według krajów) USD Kraje * Włochy Wielka Brytania Francja Belgia Austria Skandynaw ia Białoruś Holandia Rosja Ukraina Węgry Republika Czeska Litw a Słow acja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 21 197 285 265 249 437 412 385 384 498 53 485 6 676 66 786 * Kraje : Australia, Japonia, Kanada, Korea Płd. i USA. 882 Przeciętne wydatki na osobę rozpatrywane według krajów wyniosły od 197 USD (Słowacja) do 882 USD (wybrane kraje ). Tendencje, jakie zaobserwowano w ciągu trzech kwartałów 28 roku są w zasadzie jednokierunkowe: w odniesieniu do prawie wszystkich krajów wydatki od początku roku rosły (zwłaszcza w trzecim kwartale). Z waŝnych dla Polski rynków tylko w odniesieniu do turystów z Niemiec zaobserwowano spadek przeciętnych wydatków na osobę. Na szczególną uwagę zasługuje wzrost wydatków turystów przyjeŝdŝających z sąsiedzkich krajów wschodnich (zwłaszcza Ukrainy i Białorusi) oraz Wielkiej Brytanii, Włoch, krajów Beneluksu i Austrii. Warto zauwaŝyć takŝe wzrost wydatków turystów z krajów zamorskich. W badanym okresie przeciętne dzienne wydatki turystów wahały się w granicach od około 6 USD (Słowacja) do 145 USD (Białoruś). Rys. 8. Przeciętne wydatki turystów na 1 dzień pobytu w okresie styczeń-wrzesień 28 roku (w USD) według krajów USD Kraje * Włochy Wielka Brytania Francja Belgia Austria Skandynaw ia Białoruś Holandia Rosja Ukraina Węgry Republika Czeska Litw a Słow acja 4 7 1 13 16 6 67 74 73 81 8 99 99 17 15 116 112 12 126 12 136 145 W ciągu trzech kwartałów 28 roku zwraca uwagę wzrost przeciętnych dziennych wydatków turystów prawie ze wszystkich analizowanych krajów, z wyjątkiem Litwy i Rosji. Szczególnie duŝe wzrosty zanotowano w przypadku przyjazdów nierezydentów z Ukrainy, Francji i Belgii. DuŜy wzrost przeciętnych wydatków na osobę, obserwowany zarówno od początku roku, jak i kolejny rok z rzędu, skutkuje równieŝ wzrostem wydatków według deklarowanych celów podróŝy i miejsca zakwaterowania. W ciągu trzech kwartałów 28 roku najwięcej pozostawiały w Polsce osoby wskazujące na przyjazdy w celach zdrowotnych (66 USD na osobę), w celach dokonywania zakupów na własne potrzeby (547 USD) i zawodowych (542 USD na osobę). Tradycyjnie mniej niŝ przeciętnie wydają osoby odwiedzające krewnych i znajomych (394 USD), najmniej zaś przejeŝdŝający tranzytem (161 USD). W trzecim kwartale wysoki poziom wydatków, 5
ale niŝszy niŝ w pierwszym półroczu, deklarowały osoby wskazujący cele typowo turystyczne. W badanym okresie notuje się stosunkowo niski (ale rosnący) poziom wydatków osób odwiedzających krewnych i znajomych: pozostawiały one w Polsce blisko 84 przeciętnych wydatków deklarowanych przez podróŝujących w celach typowo turystycznych i około dwie trzecie przeciętnych wydatków osób przyjeŝdŝających do Polski w celach zdrowotnych. WciąŜ duŝe wydatki deklarują takŝe nierezydenci przyjeŝdŝający w celu dokonania zakupów na własne potrzeby (547 USD na osobę). Wydatki na sprzedaŝ, jako nieturystyczne są z ogólnych przychodów eliminowane. Rys. 9. Wydatki turystów w ciągu trzech kwartałów 28 roku według celu podróŝy (w USD) Typow a turystyka Odw iedziny u krew nych, znajom. Spraw y zaw odow e, słuŝbow e Zakupy na w łasne potrzeby Tranzyt Udział w konferencji, kongresie Cele zdrow otne 161 394 47 542 547 533 66 to związane ze strukturą ruchu latem, kiedy dominują pobyty typowo turystyczne oraz odwiedziny u krewnych i znajomych. Z badań wynika, Ŝe turyści przeznaczyli 19,6 wydatków na noclegi, a 16,7 na wyŝywienie. Dalsze rozszacowanie wydatków ponoszonych w ramach głównych grup rodzajowych, zwłaszcza w odniesieniu do wyŝywienia i transportu, pozwala zauwaŝyć, Ŝe wśród wydatków przeznaczonych na wyŝywienie 62 wiązać naleŝy z korzystaniem z usług gastronomii. W kosztach transportu ponad połowę (59,5) stanowił w okresie styczeń - wrzesień 28 roku zakup paliwa. W trzecim kwartale notuje się wzrost udziału wydatków przeznaczonych na noclegi, transport i zakupy. Rys. 11. Struktura wydatków poniesionych przez turystów na terenie Polski w ciągu trzech kwartałów 28 roku (w ) Usługi rekreacyjne 4, Transport 17,2 Zakupy na w łasne potrzeby 22,5 Zakupy w celu odsprzedaŝy 8, Inne 12, Rys. 1. Wydatki turystów w ciągu trzech kwartałów 28 roku według rodzaju wykorzystywanej bazy noclegowej (w USD) Hotele, motele Pensjonaty Domki letnie, apartamenty U rodziny, znajomych Kw atery pryw atne 388 392 414 458 461 Dane z trzech kwartałów 28 roku pokazują, Ŝe w badanym okresie najwięcej wydawały osoby zatrzymujące się w pensjonatach (461 USD na osobę) i hotelach (przeciętnie 458 USD). Najmniejsze sumy pozostawiały osoby zatrzymujące się na kempingach. Warto zwrócić uwagę, Ŝe w trzecim kwartale wzrosły przeciętne wydatki osób korzystających z noclegów u rodzin i znajomych oraz w kwaterach prywatnych. Jest WyŜyw ienie 16,7 IV. Wydatki odwiedzających jednodniowych Noclegi 19,6 Badania przeprowadzone w okresie styczeń-wrzesień 28 roku pozwalają oszacować przeciętne wydatki odwiedzających jednodniowych na poziomie 153 USD na osobę. W badanym okresie w tej grupie nierezydentów zdecydowanie najwyŝsze wydatki deklarowali Ukraińcy (31 USD), przy czym zwraca tu uwagę bardzo duŝy wzrost wydatków w trzecim kwartale. Od początku roku znacznie takŝe wzrosły przeciętne wydatki Białorusinów (do 23 USD za trzy kwartały) i Rosjan (do 15 USD). Wydatki Czechów, Słowaków i Litwinów nie ulegały w ciągu badanego okresu tak istotnym zmianom. W trzecim kwartale znacząco spadły natomiast wydatki odwiedzających jednodniowych z Niemiec co spowodowało, Ŝe średnia 6
za cały badany okres wyniosła 122 USD. Przeciętne wydatki jednoznacznie rosną wraz z odległością od granicy, na jaką podróŝują nierezydenci. Rys. 12. Przeciętne wydatki odwiedzających jednodniowych w ciągu trzech kwartałów 28 roku według krajów (w USD) USD Ukraina Białoruś Litw a Rosja Czechy Słow acja 5 1 15 2 25 3 41 87 98 122 15 153 23 31 US Rys. 13. Struktura wydatków odwiedzających jednodniowych w trzech kwartałach 28 roku (w ) Usługi rekreacyjne 3, Transport 11,8 Zakupy na w łasne potrzeby 45,8 WyŜyw ienie 1,3 Inne 17,1 Zakupy w celu odsprzedania 12, W ciągu badanych trzech kwartałów 28 roku odwiedzający jednodniowi wydawali największe sumy w związku z zakupami na własne potrzeby (45,8), a następnie na transport (11,8). Ponad połowę kwot przeznaczonych na wyŝywienie (tj. 54,2) stanowiły wydatki na usługi gastronomiczne. W kosztach transportu największy udział (aŝ 87) stanowi zakup paliwa. Udział zakupów w celu dalszego odsprzedania nieco zmalał w trzecim kwartale w porównaniu z pierwszym półroczem. Stosunkowo duŝy, większy niŝ w ubiegłym roku udział pozycji inne, moŝna w części zaliczyć do usług innych niŝ rekreacyjne. V. Podsumowanie Pamiętając o tym, Ŝe badania przeprowadzane w ciągu trzech kwartałów tego roku były realizowane w trudnych warunkach co, przynajmniej na początku roku, skutkowało zakłóceniem reprezentatywności próby oraz duŝym zróŝnicowaniem wyników w odniesieniu do niektórych krajów lub celów podróŝy, warto podkreślić kilka rysujących się tendencji: W okresie od stycznia do września 28 roku liczba przyjazdów cudzoziemców spadła o około 8 w porównaniu z porównywalnym okresem 27 roku. Liczba przyjazdów turystów spadła o 13, do poziomu 1,2 mln. Pewnym zmianom uległa struktura celów pobytu, zwłaszcza w odniesieniu do podróŝy tranzytowych, których było wyraźnie mniej niŝ w 27 roku. Trzy kwartały 28 roku to okres dynamicznego (choć nierównomiernie rozłoŝonego w czasie) wzrostu wydatków cudzoziemców, poniesionych na terenie Polski. Warto zwrócić uwagę przede wszystkim na ostatni z badanych kwartałów, kiedy to na szczególną uwagę zasługuje wzrost wydatków cudzoziemców z Ukrainy i Białorusi oraz z tych krajów, które są miejscem emigracji zarobkowej Polaków. Są to zmiany dość jednorodne, obejmujące w mniejszym lub większym stopniu prawie wszystkie analizowane kraje (z wyjątkiem Litwy). RównieŜ wydatki odwiedzających jednodniowych znacząco wzrosły. Dotyczy to w szczególności Ukrainy, Białorusi i Rosji. MoŜna wnioskować, Ŝe wprawdzie przekraczanie granic jest dla obywateli tych krajów znacznie utrudnione (co skutkuje spadkiem liczby podróŝy) ale z trudem zorganizowana podróŝ jest związana z wyŝszymi wydatkami (w tym ponoszonymi w związku z zakupami). WaŜną dla polskiej gospodarki obserwacją jest spadek wydatków odwiedzających jednodniowych z Niemiec. Witold Bartoszewicz, Teresa Skalska Warszawa, grudzień 28 r. 7