Ekonomiczno-społeczne determinanty rozwoju lokalnego w warunkach funkcjonowania Polski w strukturach zintegrowanej Europy i przechodzenia do społeczeństwa informacyjnego Redakcja Jerzy Olszewski Wydawnictwo Wyższej Szkoły Komunikacji i Zarządzania w Poznaniu Poznań 2008
Recenzent: Prof. zw. dr hab. Kazimierz Pająk Redakcja: Jerzy Olszewski Projekt okładki: Jan Ślusarski Korekta wydawnicza: Irena Gawron, Krystyna Sobkowicz Skład i łamanie: Robert Leśków Poznań 2008 ISBN 978-83-88018-54-1 Wydawnictwo Wyższej Szkoły Komunikacji i Zarządzania 61-577 Poznań, ul. Różana 17a, (061) 8345 914, fax 8345 912 www.wskiz.edu e-mail: wydawnictwo@wskiz.poznan.pl
Spis treści Wprowadzenie... 5 Część I Dylematy rozwoju społeczeństwa informacyjnego Piotr Adamczewski, Infrastrukturalne uwarunkowania rozwoju społeczeństwa informacyjnego w aspekcie lokalnym na przykładzie województwa wielkopolskiego... 11 Tomasz Bilski Ekonomiczne aspekty przechowywania danych w systemach informatycznych... 25 Andrzej Grzybowski Uwarunkowania efektywnego wdrażania technologii informacyjno-komunikacyjnych w edukacji... 45 Katarzyna Lis Zagrożenia społeczeństwa informacyjnego... 59 Adam Minkowski, Robert Perdał Poziom przygotowania gmin województwa wielkopolskiego do świadczenia elektronicznych usług publicznych... 71 Jerzy Olszewski, Społeczeństwo informacyjne a system pracy (aspekty ekonomiczno-społeczne, ergonomiczne i ekologiczne)... 103 Janusz Pochmara Wpływ technologii informatycznych na rozwój społeczeństwa informacyjnego... 117 Część II Aspekty pedagogiczne w zarządzaniu lokalnym Maria Dąbrowska-Bąk Szkoła w świetle koncepcji kapitału społecznego... 129 Marzena Binczycka-Anholcer, Andrzej Kaniewski, Jerzy T. Marcinkowski, Ewa Modrzejewska, Daniel Zielonka, E learning: aktualne opinie... 145 Zbigniew Ostrach Rola i zadania dyrektora współczesnej szkoły... 151 Marek Rybakowski Efektywność i skuteczność procesu kształcenia i ich pomiar w dydaktyce ergonomii i bezpieczeństwa pracy na przykładzie badań własnych w szkole wyższej... 163 Ewa Roman Streetwork społeczna odpowiedzialność wobec kapitału dzieci i młodzieży... 173 Barbara Skałbania Wybrane konteksty wychowania dzieci i młodzieży w obszarze polityki społecznej... 187
4 Spis treści Część III Demograficzne uwarunkowania rozwoju lokalnego Maria Chromińska Przeobrażenia w wielkości i strukturze urodzeń na wsi w Polsce i w województwie wielkopolskim w latach 1999-2006... 203 Walentyna Ignatczyk Postawy rodzinne młodzieży akademickiej... 219 Barbara Kalinowska Modele rodziny i polityka rodzinna wobec pracy kobiet w Polsce... 233 Dorota Kopczyńska Przestrzenne zróżnicowanie procesu rozpadu małżeństw w Polsce... 249 Marek Ręklewski Zmiany w wielkość i strukturze urodzeń w województwie kujawsko-pomorskim w latach 1999-2006... 263 Część IV Edukacja i bezpieczeństwo pracy w rozwoju społeczności lokalnej Zygmunt Białka Logistyka w mieście rewitalizacja linii kolejowej... 281 Marzena Binczycka-Anholcer Mobbing jako przemoc w miejscu pracy. Przyczyny oraz implikacje zdrowotne, społeczne i moralne... 295 Joanna Czerna-Grygiel Aspekty pedagogicze kształtowania kapitału ludzkiego na obszarach wiejskich... 305 Maria K. Horst Propozycja listy kontrolnej wspomagającej budowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem i zdrowiem w pracy... 313 Wiesława M. Horst, Witold F. Horst Ergonomia w zarządzaniu zasobami ludzkimi w organizacji... 335 Jan Janiga Możliwości i problemy wykorzystania aktywności racjonalizacyjnej i wynalazczej nauczycieli szkół zawodowych w ergonomicznym projektowaniu i doskonaleniu wyrobów... 353 Tomasz Maciejewski Środowiskowe uwarunkowania produkcji rolnej w wielkopolsce północnej oraz zmiany w strukturze zasiewów... 363 Wiesław Maszewski Działania Powiatu Czarnkowsko-Trzcianeckiego na rzecz pozyskiwania środków z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej... 373 Dariusz Smoliński Problemy z wdrożeniem dyrektywy Unii Europejskiej w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na tymczasowych lub ruchomych budowach... 379 Barbara Szychowiak Osoby z niepełnosprawnością na wyższej uczelni... 395 Maria Trojanek Znaczenie nieruchomości w kształtowaniu dochodów gmin... 409
Wprowadzenie Niniejsza monografia jest czwartym opracowaniem wydanym przez Wyższą Szkołę Komunikacji i Zarządzania w Poznaniu, poświęconym problematyce rozwoju lokalnego. Trafia ona do czytelników w okresie, kiedy nasz kraj staje się dojrzałym partnerem Unii Europejskiej. Zawarte w monografii treści ujmują ciekawe analizy minionego okresu, po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej, jak również prezentują pozytywne i negatywne doświadczenia wspólnot lokalnych, i stanowią podstawę do formułowania postulatów dotyczących dalszego doskonalenia zarządzania rozwojem lokalnym. Monografia jest adresowana do szerokiego grona odbiorców: pracowników świata nauki, praktyków życia gospodarczego, a w szczególności samorządowców, studentów, polityków i publicystów. Jej zasadniczym celem jest przybliżenie czytelnikowi zagadnień dotyczących uwarunkowań rozwoju lokalnego w warunkach funkcjonowania Polski w strukturach zintegrowanej Europy i stopniowego rodzenia się społeczeństwa informacyjnego. Mając na uwadze znalezienie możliwości jak najlepszego wykorzy stania przez nasz kraj szansy jaką daje członkowstwo w UE, autorzy podjęli trud łączenia wniosków wypływających z badań naukowych minionego okresu z elementami ujęć teoretycznych i postulatami praktycznymi skierowanymi do władz samorządowych oraz podmiotów funkcjonujących na szczeblu lokalnym. Zrealizowanie tak ambitnego celu wymagało nadanie niniejszej monografii interdyscyplinarnego charakteru uwzględniającego osiągnięcia badawcze wielu dyscyplin naukowych, takich jak: ekonomii, finansów, polityki społecznej, socjologii, prawa, demografii, pedagogiki, ergonomii czy też zarządzania bezpieczeństwem pracy.
6 Wprowadzenie Autorzy w swoich opracowaniach wskazali nie tylko na potrzebę zintensyfikowania rozwoju endogenicznego, ale przede wszystkim przełamywania stereotypowego traktowania problematyki rozwoju lokalnego, przywiązywania większej niż dotychczas wagi do profesjonalnego zarządzania, inwestowania w kapitał ludzi, podnoszenia jego produktywności i jakości. Wieloaspektowy i zróżnicowany charakter rozwoju lokalnego znalazł swoje odbicie w większości tekstów przygotowanych przez współautorów niniejszej publikacji. Większość zaprezentowanych tekstów trudno było jednoznacznie zakwalifikować tematycznie i przedłożyć czytelnikowi przejrzystą strukturę opracowania, która byłaby wyczerpująca w swej tematyce. Monografia zawiera 29 opracowań autorskich i składa się z czterech wzajemnie powiązanych bloków tematycznych. W ich obrębie zastosowany został układ alfabetyczny wyznaczony nazwiskami autorów. Pierwsza część monografii zawiera 7 artykułów, i została poświęcona dylematom rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Otwiera ją artykuł P. Adamczewskiego, w którym scharakteryzowano infrastrukturalne uwarunkowania rozwoju społeczeństwa informacyjnego w aspekcie lokalnym na przykładzie województwa wielkopolskiego. T. Bilski zaprezentował ekonomiczne aspekty przechowywania danych w systemach informatycznych. A Grzybowski skoncentrował się nad uwarunkowaniami efektywnego wdrażania technologii informacyjno-komunikacyjnych w edukacji. Zagrożenia społeczeństwa informacyjnego zostały omówione w artykule K. Lis. Z kolei autorzy, A. Minkowski i R. Perdał wykorzystując wyniki badań empirycznych przeprowadzonych w województwie wielkopolskiem, dokonali oceny poziomu przygotowania gmin do świadczenia elektronicznych usług publicznych. Problematyką wpływu społeczeństwa informacyjnego na system pracy ujął się w swoim artykule J. Olszewski. W szczególności zaakcentowano tutaj zagadnienia ekonomiczno-społeczne oraz ekologiczne i ergonomiczne. Pierwszą część monografii zamyka opracowanie J. Pochmary, w którym poruszono wpływ technologii informatycznych na rozwój społeczeństwa informacyjnego. Na drugą część monografii dotyczącą zagadnień aspektów pedagogicznych w zarządzaniu lokalnym składa się 6 opracowań. Autorka pierwszego artykułu M. Dąbrowska-Bąk przedstawiła szkołę w świetle koncepcji kapitału społecznego. Autorzy referatu M. Binczycka-Anholcer, A. Kaniewski, J.T. Marcinkowski, E. Modrzejewska, D. Zielonka, podjęli w swoim artykule problematykę dotyczącą aktualnych opinii na temat e-learningu. Rolę i zadania dyrektora współczesnej szkoły przedstawił w swoim opracowaniu Z. Ostrach. W kolejnej pozycji M. Rybakowski scharakteryzował efektywność i skuteczność procesu kształcenia i jego pomiar w dydaktyce ergonomii i bezpieczeństwa pracy na przykładzie badań własnych w szkole wyższej. Kolejny artykuł autorstwa E. Roman dotyczy streetworkingu społecznej odpowiedzialności wobec kapitału dzieci i młodzieży. Drugą część monografii zamykają rozważania ujęte w opracowaniu autorstwa B. Skałbanii
Wprowadzenie 7 na temat wybranych kontekstów wychowania dzieci i młodzieży w obszarze polityki społecznej. W trzeciej części monografii zaprezentowano demograficzne uwarunkowania rozwoju lokalnego. Zamieszczonych tutaj zostało 5 opracowań. M. Chromińska scharakteryzowała przeobrażenia w wielkości i strukturze urodzeń na wsi w Polsce, i w województwie wielkopolskim w latach 1999-2006. W. Ignatczyk omówiła w swoim opracowaniu postawy rodzinne młodzieży akademickiej. B. Kalinowska scharakteryzowała modele rodziny i politykę rodzinną wobec pracy kobiet w Polsce. Przestrzennym zróżnicowaniem procesu rozpadu małżeństw w Polsce zajęła się w swoim opracowaniu D. Kopczyńska. Omawiany blok tematyczny kończą rozważania na temat zmian w wielkości i strukturze urodzeń w województwie kujawsko- -pomorskim w latach 1999-2006, autorstwa M. Ręklewskiego. Ostatnia, czwarta część monografii obejmuje zagadnienia edukacji i bezpieczeństwa pracy w rozwoju społeczności lokalnej, i składa się z 11. artykułów. Pierwszy, pióra Z. Białka dotyczy logistyki w mieście, a w szczególności rewitalizacji linii kolejowej. Artykuł M. Binczyckiej-Anholcer przybliża problematykę mobbingu jako formy przemocy w miejscu pracy, przyczyny tego zjawiska oraz implikacje zdrowotne, społeczne i moralne. Autorka Joanna Czerny-Grygiel podjęła w swoim opracowaniu problematykę dotyczącą aspektów pedagogicznych kształtowania kapitału ludzkiego na obszarach wiejskich. Kolejny artykuł dotyczy propozycji listy kontrolnej wspomagającej budowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem i zdrowiem w pracy, i jest autorstwa M.K. Horst. Ergonomia w zarządzaniu zasobami ludzkimi w organizacji, to kolejne opracowanie dwóch autorów, W.M. Horst i W.F. Horst. Autor J. Janiga zajął się problematyką możliwości wykorzystania aktywności racjonalizacyjnej i wynalazczej nauczycieli szkół zawodowych w ergonomicznym projektowaniu i doskonaleniu wyrobów. T. Maciejewski przeprowadził analizę środowiskowych uwarunkowań produkcji rolnej w Wielkopolsce północnej oraz zmiany w strukturze zasiewów. Autor W. Maszewski swoje rozważania poświęcił problematyce działania powiatu Czarnkowsko-Trzcianeckiego na rzecz pozyskiwania środków z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. D. Smoliński, przedstawił problemy jakie wiążą się z wdrożeniem dyrektywy Unii Europejskiej w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na tymczasowych lub ruchomych budowach. B. Szychowiak scharakteryzowała sytuację osób z niepełnosprawnością na wyższej uczelni. Ostatnią część monografii zamyka artykuł M. Trojanek ukazujący znaczenie nieruchomości w kształtowaniu dochodów gmin. Będzie satysfakcją zespołu autorów i redakcji monografii, jeżeli zamieszczone w niej opracowania w jakimś stopniu pogłębią wiedzę czytelników i zainspirują do przemyśleń i dyskusji. Jerzy Olszewski
Część I Dylematy rozwoju społeczeństwa informacyjnego
Piotr Adamczewski Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu Infrastrukturalne uwarunkowania rozwoju społeczeństwa informacyjnego w aspekcie lokalnym na przykładzie województwa wielkopolskiego Wprowadzenie Termin społeczeństwo informacyjne odnosi się do społeczeństwa, które nie tylko posiada rozwinięte środki przetwarzania informacji i komunikowania, lecz środki te są podstawą tworzenia dochodu narodowego i dostarczają źródła utrzymania większości społeczeństwa. Cechy jego można ująć następująco 1 : informacja staje się podstawowym zasobem ekonomicznym, środkiem wzrostu i akumulacji dochodu, a także konkurencyjności (produkt cyfrowy), informacja w coraz większym stopniu staje się czynnikiem życia społecznego i politycznego, ludzie pochłaniają coraz więcej informacji jako konsumenci, rosnącą rolę informacji wymusza szybki rozwój sektora środków i usług komunikacyjnych; jednostki-podmioty polityczne oraz ekonomiczne zużywają coraz więcej informacji, co z kolei wymusza rozrost tego sektora. Aspekty ekonomiczno-społeczne społeczeństwa informacyjnego można syntetycznie określić jako 2 : społeczeństwo charakteryzuje się nie tylko rozwojem nowych technologii (zwłaszcza informacyjnych), lecz także nowych sposobów zarządzania i organizacji pracy, nowych zawodów, sektor informacji w gospodarce można podzielić na podsektory zajmujące się odpowiednio: tworzeniem, przetwarzaniem i dystrybucją informacji, zasadniczym wymiarem zmian gospodarczych w powiązaniu z rozwojem środków komunikacji jest proces globalizacji; to dzięki nim mogło dojść do skurczenia się czasoprzestrzeni jako istoty globalizacji, 1 M. Castells, Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. 2 J.N. Luftman, Competing In the Information Age, Oxford University Press, 2003.
12 Piotr Adamczewski społeczeństwo informacyjne charakteryzuje się dehierarchizacją struktur ekonomicznych, co oznacza m.in. odejście od fordyzmu i tayloryzmu, następuje proces decentralizacji produkcji i zarządzania, pojawiają się przedsiębiorstwa wirtualne, np. banki, rozwija się gospodarka sieciowa ( network economy); logika sieci stała się ważnym elementem ekonomii chwili (now economy) charakteryzowanej przez zdolność do generowania wiedzy, przesyłania oraz zarządzania informacją i na jej podstawie podejmowania działań w czasie rzeczywistym w skali globalnej, sieć jako forma ekonomicznej organizacji koncentruje się na realizacji specyficznych projektów biznesowych; jednostką procesu produkcyjnego nie jest firma, lecz projekt biznesowy, logika sieci dotyczy także obszaru działań politycznych, związków społecznych, kontaktów międzyludzkich (tzw. indywidualizm sieciowy). Ogólny mechanizm transformacji do globalnego społeczeństwa informacyjnego jest następujący. Postęp naukowo-techniczny w informatyce i telekomunikacji, niezależnie od tego, czym był inspirowany, prowadzi do nowych rozwiązań biznesowych, które są wprowadzane do gospodarki 3. Zmiany funkcjonowania przedsiębiorstw wymuszają zmiany form, środków, metod i organizacji pracy. Zmiana stylu pracy wraz z ofertą nowych produktów i usług, w szczególności cyfrowych świadczonych przez sieć, wpływa na zmianę stylu życia. Równolegle, nowe możliwości techniczne, zmiany gospodarcze i zmiany stylu pracy i życia, wpływają na zmianę organizacji społeczeństwa i jego instytucji. Transformacja obecnego społeczeństwa do globalnego społeczeństwa informacyjnego jest czymś zasadniczo różnym od informatyzacji obecnego społeczeństwa. Informatyzacja obecnego społeczeństwa przyczynia się do transformacji do społeczeństwa informacyjnego, ale nie może jej zastąpić. Transformacja do globalnego społeczeństwa informacyjnego polega na zmianach jakościowych w sferze gospodarczej i społecznej, porównywalnych z transformacją społeczeństwa agrarnego, symbolizowanego przez chłopów pańszczyźnianych, do społeczeństwa industrialnego. 3 e-wielkopolska. Strategia budowy i rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie wielkopolskim, Poznań 2004.
Infrastrukturalne uwarunkowania rozwoju społeczeństwa informacyjnego 13 Potencjał województwa wielkopolskiego w aspekcie społeczeństwa informacyjnego Województwo wielkopolskie należy do największych regionów kraju: pod względem powierzchni (29 826 km 2 ) zajmuje drugie miejsce, a pod względem liczby mieszkańców trzecie (8,8% ogółu ludności Polski) 4. Na koniec roku 2005 w rejestrze REGON było zarejestrowanych ponad 334 tys. podmiotów gospodarki narodowej, tj. 9,4% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w kraju. Na 10 000 ludności przypadało 1012 podmiotów (w kraju 948), z czego aż 1011 stanowiły małe i średnie przedsiębiorstwa. Nieco większy, bo ponad 9,7% udział w wielkości krajowej miały osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą i spółki cywilne: działalność prowadziło ponad 295 tys. takich podmiotów. Jest regionem o wyższym niż średnia krajowa poziomie gospodarowania i sprawnej organizacji życia społecznego. Gospodarka regionalna województwa wielkopolskiego jest dobrze zdywersyfikowana, prezentuje wysoki stopień inwestowania i poziom uprzemysłowienia oraz otwartość na rynki zewnętrzne. W przemysłowym krajobrazie Wielkopolski obecni są światowi i europejscy partnerzy gospodarczy, a produkcja wyróżnia się ponadprzeciętną wartością na jednego zatrudnionego. Notuje się tu najwyższy wzrost nakładów inwestycyjnych wśród polskich regionów, a najwięcej środków na inwestycje trafia do sektora przemysłowego. Województwo wielkopolskie charakteryzuje się znaczącym zaangażowaniem inwestorów zagranicznych. Do końca roku 2005 powstało około 4,9 tys. przedsiębiorstw z udziałem tego kapitału. W branżowej strukturze zainwestowania dominują sektory: spożywczy, chemiczny i farmaceutyczny, środków transportu oraz maszyn i urządzeń. Znaczący jest także udział sektora finansowego oraz rosnący ostatnio udział handlu. Ponad 80% podmiotów z kapitałem zagranicznym jest zlokalizowanych w Poznaniu i subregionie poznańskim. Generalnie potencjał gospodarczy województwa wielkopolskiego można scharakteryzować jako wyróżniający się skalą na mapie kraju, ale o dużym subregionalnym zróżnicowaniu pod względem liczby podmiotów gospodarczych, o stosunkowo wysokim poziomie nakładów inwestycyjnych, o dużym napływie bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz o dysproporcjach wewnątrzregionalnych w lokalizacji kapitału zagranicznego. Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) wywiera w ostatnich latach znaczący wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy województwa wielkopolskiego. Od początku transformacji region cechuje się stosunkowo dużą dynamiką rozwoju przedsiębiorczości, a dotyczy to przede wszystkim małych i średnich firm. Szczególnie mocno wzrasta liczba podmiotów z kapitałem zagranicznym, których dynamika dla lat 2004/2000 w województwie wyniosła 4 Tamże.
14 Piotr Adamczewski 126,6%. W poszczególnych podregionach wahała się od 115,4% w podregionie konińskim, który przyciąga zdecydowanie najmniej tego typu podmiotów, do 121,7% w podregionie poznańskim, który ze względu na oddziaływanie Poznania jest zdecydowanym liderem w tym zakresie. Sektor MSP województwa wielkopolskiego charakteryzuje duża dynamika i mobilność gospodarcza, wysoki udział w międzynarodowej wymianie gospodarczej, ale jednocześnie mała innowacyjność oraz dysproporcje w rozmieszczeniu firm. Województwo wielkopolskie charakteryzuje się wysokim odsetkiem jednostek administracji publicznej na poziomie gminnym, posiadających własne strony internetowe (97,42%). Oferowane przez witrynę internetową usługi interaktywne (określane również mianem usług elektronicznych) wymagają jednak znacznej rozbudowy, np. w zakresie płatności on-line. Także całkowite załatwianie spraw drogą elektroniczną nie jest możliwe w żadnej z gmin wielkopolskich. Również nie najlepiej prezentuje się województwo poznańskie na tle innych regionów pod względem wykorzystania przez obywateli poszczególnych kanałów dostępu do kontaktów z administracją publiczną. Wiąże się to ze słabą infrastrukturą w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych 5 liczba komputerów przypadających na jednego pracownika administracji publicznej wynosi 0,65. Dominującą rolę w dostępie do szerokopasmowego Internetu odgrywają łącza światłowodowe. Sieć szkieletowa poszczególnych operatorów liczyła w 2004 r. ponad 4000 km (2936 km T.P.S.A., 909 km Telekomunikacja Kolejowa S.A., 600 km sieć naukowa PIONIER i 176 km sieć metropolitalna m. Poznania operator Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe). Siecią światłowodową, łączącą cyfrowe centrale telefoniczne, objętych jest 97% gmin (99% ludności i przedsiębiorstw). Drugą najpopularniejszą technologią jest technologia bezprzewodowa oparta na łączach radiowych (28% w przypadku klientów indywidualnych i 38% w przypadku klientów biznesowych). Użycie technologii szerokopasmowej Internetu w ramach telewizji kablowej w województwie wielkopolskim jest niewielkie zaledwie 6,0% mieszkańców objętych jest zasięgiem tej technologii. Odsetek osób mających dostęp do Internetu w warunkach domowych wynosi około 50,0%, ale w przypadku dostępu szerokopasmowego odnosi się to tylko do około 48,0% internautów. Dodać należy, że aktualny stan dokonań w zakresie budowy społeczeństwa informacyjnego w województwie wielkopolskim, jako zdecydowanie wyższy od średniej krajowej w tym zakresie, jest rezultatem konsekwentnej realizacji od roku 2004 strategii e-wielkopolska 6. Dlatego też nasycenie szkól wszystkich stopni pozytywnie odbiega od średniego poziomu w kraju (ale jest poniżej standardów Unii Europejskiej). Mimo że prawie 100% gmin ma własne portale WWW, obserwuje się stanowczo niski udział usług elektronicznych we wspomaganiu relacji obywatel-urząd administracji. 5 ICT Information and Communication Technology. 6 e-wielkopolska
Infrastrukturalne uwarunkowania rozwoju społeczeństwa informacyjnego 15 Istotą analizy SWOT, przeprowadzonej na potrzeby Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego 2007-13, była odpowiedź na pytanie, jakie są relacje między silnymi a słabymi stronami województwa wielkopolskiego oraz czy silne bądź słabe strony neutralizują zagrożenia lub wzmacniają szanse, jakie tkwią w otoczeniu 7. Odpowiedzi tej należało udzielić z dwóch punktów widzenia: dla całości zidentyfikowanych zjawisk oraz dla problemów będących przedmiotem interwencji programu. Analiza ta miała charakter jakościowy, a zatem wnioski końcowe określają jedynie względne proporcje między jej elementami, wyznaczające tylko kierunki spodziewanych zmian i rekomendacje niezbędnych działań. Biorąc pod uwagę zarówno liczbę, jak i wagę zidentyfikowanych silnych i słabych stron regionu należy stwierdzić, iż przeważają pierwsze z nich. Stanowi to dobrą prognozę dla perspektyw rozwoju województwa, pomimo że w wielu przypadkach Wielkopolska nie należy do liderów w skali kraju i znacznie odbiega od standardów wspólnotowych. W odniesieniu do poszczególnych analizowanych dziedzin relacje między silnymi i słabymi stronami a otoczeniem są zróżnicowane. I tak 8 : przestrzeń korzyści wynikające z przebiegu korytarzy transportowych są czynnikami rozwojowymi tylko dla części województwa. Pozostały obszar zagrożony jest marginalizacją, co przede wszystkim wymusza działania zwiększające spójność terytorialną, szczególnie komunikacyjną oraz poprawę atrakcyjności inwestycyjnej w subregionach peryferyjnych. Można nawet mówić o niebezpieczeństwie dezintegracji przestrzeni województwa i potencjalnym przejściu w sfery wpływu sąsiednich metropolii północnego i południowego krańca Wielkopolski. Konieczne zatem staje się wzmocnienie powiązań komunikacyjnych obszarów zagrożonych marginalizacją z pozostałymi obszarami regionu, w szczególności z aglomeracją poznańską, oraz wzmocnienie potencjałów rozwojowych ośrodków subregionalnych i ponadlokalnych; środowisko przyrodnicze systematyczna poprawa stanu środowiska, duży odsetek obszarów chronionych, a przede wszystkim dotychczasowe inwestycje proekologiczne, choć jeszcze niewystarczające, tworzą dobrą perspektywę w tym zakresie; zasoby ludzkie w najbliższych latach nasilać się będą negatywne tendencje, takie jak niekorzystna struktura demograficzna, emigracja zarobkowa czy marginalizacja niektórych grup mieszkańców. Zahamowanie tych tendencji będzie trudne, szczególnie ze względu na obszar jego interwencji. Najmniej korzystną stroną tej sytuacji jest duża skala natężenia niekorzystnych zjawisk wewnątrz regionu. Dlatego kluczowym zadaniem dla strategii programu jest właściwe ukierunkowanie wsparcia na obszary będące w najtrudniejszej sytuacji; 7 Wielkopolski regionalny Program Operacyjny na lata 2007-13, Poznań 2007. 8 Tamże.
16 Piotr Adamczewski potencjał ekonomiczny analiza stanu tej sfery wskazuje na jej małą konkurencyjność, a przede wszystkim za małą innowacyjność. Jest ona także zbyt mała, jak na wielkość regionu porównywalną z kilkoma innymi krajami Unii Europejskiej. Klucz do rozwiązania problemów tkwi z jednej strony w poprawie warunków funkcjonowania rodzimej gospodarki, a z drugiej w poprawie warunków inwestowania celem pozyskania jak największego kapitału zewnętrznego. Ta sfera znajduje się pod najsilniejszym wpływem czynników zewnętrznych; sektor B + R mimo dużego, lecz niewykorzystanego w pełni potencjału, istnieje groźba marginalizacji tego źródła wiedzy, innowacji i technologii dla regionu. Bilans nie jest korzystny i wymaga zdecydowanych działań, gdyż utrzymywanie się obecnej sytuacji stwarza zagrożenie, iż województwo stanie się w znacznym stopniu importerem w tym zakresie. Choć możliwości programu są ograniczone, niekorzystny bilans można poprawić przede wszystkim budując mechanizmy łączące gospodarkę z nauką, w szczególności w zakresie upowszechniania systemu transferu i komercjalizacji technologii. Właściwe wykorzystanie znacznego potencjału naukowego regionu przy wzmocnieniu jego zaplecza infrastrukturalnego może przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności województwa; infrastruktura techniczna bilans silnych i słabych stron jest niekorzystny, mimo znacznego postępu w ostatnich latach. Bez inwestycji infrastrukturalnych nie jest możliwy właściwy przepływ osób, towarów i usług w gospodarce. Brak nakładów w tej dziedzinie skutkować może małą efektywnością nakładów w innych dziedzinach, a szczególnie w gospodarce. Okolicznością łagodzącą negatywne skutki tej sytuacji mogą być znaczne inwestycje w przebiegających przez województwo korytarzach transportowych, są one bowiem źródłem czynników rozwojowych, ale wymagają połączenia z równomiernie rozmieszczoną i adekwatną do potrzeb infrastrukturą regionalną i lokalną. Szczególnie istotny dla wszystkich aspektów społeczno-gospodarczego rozwoju województwa wielkopolskiego jest szybki rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego. Bez odpowiednio rozwiniętego systemu infrastruktury informacyjnej niemożliwa jest nowoczesna, konkurencyjna gospodarka. Z przytoczonych wyników analizy SWOT widać, jak istotną rolę w dalszej modernizacji województwa wielkopolskiego w kontekście rozwoju społeczeństwa informacyjnego ma do odegrania uruchomiony Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny 2007-13, który za jeden z priorytetów przyjął rozbudowę infrastruktury społeczeństwa informacyjnego. Należycie zaplanowane i alokowane środki finansowe w zdecydowany sposób mogą przyczynić do wzrostu konkurencyjności tego ważnego regionu Polski.
Infrastrukturalne uwarunkowania rozwoju społeczeństwa informacyjnego 17 E-przedsiębiorstwo w społeczeństwie informacyjnym Chociaż budowa społeczeństwa informacyjnego obejmuje wszystkie sfery funkcjonowania układu państwowo-gospodarczego, to szczególna rola w tych działaniach przypada na obszary biznesowe, w których poczesną rolę mają do odegrania e-przedsiębiorstwa. E-przedsiębiorstwo, jako układ ekonomiczny wykorzystujący w swojej wewnętrznej organizacji i komunikacji (także zewnętrznej) zaawansowaną infrastrukturę teleinformatyczną. Oznacza to w praktyce wsparcie technologią informatyczną podstawowych struktur przedsiębiorstwa i realizacji koncepcji now economy (ekonomii chwili) w trybie on-line, obejmując 9 : poziom infrastruktury technicznej (sprzętowej), poziom infrastruktury systemowo-komunikacyjnej, poziom oprogramowania aplikacyjnego, poziom integracji procesów biznesowych z kontrahentami zewnętrznymi przedsiębiorstwa. Swoisty ekosystem informatyczny e-przedsiębiorstwa opiera się na zaawansowanych rozwiązaniach klasy ERP (Enterprise Resource Planning). Tradycyjnie rozumiane systemy ERP jako rozwiązania integrujące infrastrukturę informacyjną przedsiębiorstwa już nie wystarczają. Ich podstawowa funkcjonalność została wzbogacona o systemy zarządzania kontaktami z klientami (CRM Customer Relationship Management), systemy zarządzania kontaktami z dostawcami (SRM Supplier Relationship Management), systemy zarządzania łańcuchem dostaw (SCM Supply Chain Management) i systemy zarządzania cyklem życia produktu (PLM Produkt Lifecycle Management). Jednocześnie rozwój systemów ERP rozbudził zapotrzebowanie na rozwiązania informatyczne określane jako inteligencja biznesowa (Business Intelligence). Oznaczają one efektywne wspomaganie procesów decyzyjnych bazujące na tzw. analityce biznesowej (Business Analytics). Obejmuje ona narzędzia i aplikacje do analizowania, monitorowania, modelowania, prezentowania oraz raportowania danych wspierających podejmowanie decyzji. W tym celu wykorzystuje się hurtownie danych, analizy operacyjne łańcuchów dostaw, analityczne systemy CRM i SRM, analizy finansowe i wskaźniki wydajności przedsiębiorstw. Użytkownikami takich rozwiązań jest szczebel strategiczny firm, bazujących na pewnych agregatach danych. Wykorzystanie w skali masowej technologii internetowych w systemach informacyjnych wzmocniło mechanizmy globalizacji działań gospodarczych i integracji łańcuchów powiązań pomiędzy partnerami biznesowymi. Towarzyszy temu postępująca rewolucja informacyjna, której zadaniem jest dostarczenie informacji niezbędnych 9 P. Adamczewski, E-przedsiębiorstwo w strukturze społeczeństwa informacyjnego, w: Fenomen Internetu, pod red. A. Szewczyk, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2008.
18 Piotr Adamczewski do efektywnego wspomagania decyzji korporacyjnych. Wyzwaniom tym podołać mogą jedynie systemy klasy ERP II, o mocno rozszerzonej funkcjonalności w stosunku do klasy ERP. Realizowane w ich obrębie procesy biznesowe daleko wykraczają poza obszar funkcjonowania pojedynczego przedsiębiorstwa. Łączą przepływy informacyjne w ramach zintegrowanych obszarów gospodarczych, obejmujących partnerów biznesowych, instytucje finansowe i ubezpieczeniowe, instytuty naukowo-badawcze i inne ogniwa otoczenia organizacji, wykorzystując do tego celu technologie internetowe i mechanizmy rynku elektronicznego. Systemy ERP II pozwalają na rozszerzenie i pogłębienie zakresów oraz funkcjonalności rozwiązania zintegrowanego, a także skupienie się na strategicznie ważnych dla działalności przedsiębiorstwa zadaniach. Wykorzystują nowe biznesowe technologie informatyczne i kategorie rozwiązań, a w tym 10 : hurtownie danych i rozwiązania klasy Business Intelligence (OLAP OnLine Analytical Processing), zarządzanie wiedzą (KM Knowledge Management), zaawansowane techniki planowania i harmonogramowania (APS Advanced Planning and Scheduling), metody oceny sprawności operacyjnej zarządzania (CPM Corporate Performance Management), strategiczną karta wyników (BSC Balanced ScoreCard). Zakres upowszechnienia się systemów ERP w zakresie informatycznego wspomagania nowoczesnych organizacji upoważnia tezę, że są one postrzegane jako element architektury informatycznej, która praktycznie stanowi warunek ich efektywnego funkcjonowania. Systemy ERP podlegają ewolucji, m.in. pod wpływem nowych wymagań biznesu, zmian technologii rozwiązań informatycznych oraz infrastruktury technicznej. Charakteryzują się silną orientacją na budowanie związków z klientami i partnerami biznesowymi oraz tzw. inteligencję systemową. Skalę upowszechniania tej klasy rozwiązań informatycznych w Polsce charakteryzuje dynamika 14-procentowa w skali ostatnich dwóch lat, a prognozy w tym zakresie są również optymistyczne. Systemy ERP stały się bowiem wyróżnikiem nowocześnie funkcjonujących organizacji gospodarki globalnej. Zjawisko to również dostrzegalne jest także w sektorze MSP. Dowodzą one nowego jakościowo etapu informatyzacji polskich przedsiębiorstw, w którym wysoce przetworzone dane (informacje) stanowią podstawę systemu zarządzania wiedzą. Głównie dotyczy to rozwiązań klasy ERP i Business Intelligence, które wykorzystywane są w ramach nowoczesnych metod zarządzania na konkurencyjnym rynku. 10 Tamże.