załącznik nr 29 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008 r. Nazwa programu: LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO ICD-10 I27 inne zespoły sercowo płucne I27.0 pierwotne nadciśnienie płucne Dziedzina medycyny: choroby układu krążenia lub choroby płuc I. Cel programu: 1. wydłużenie przeżycia chorych na tętnicze nadciśnienie płucne; 2. poprawa wydolności wysiłkowej; 3. zmniejszenie duszności; 4. poprawa jakości życia. II. Opis problemu medycznego: Tętnicze nadciśnienie płucne (TNP) to grupa rzadkich patologii dotyczących krążenia płucnego, kiedy średnie ciśnienie w tętnicy płucnej (PAP) oznaczane bezpośrednim pomiarem przekracza wartości fizjologiczne, które wynoszą 14 33 mmhg. W przebiegu TNP naczynia krążenia płucnego tracą swoją drożność, co z czasem prowadzi do niewydolności prawej komory serca i zgonu pacjenta. Obecna definicja nadciśnienia płucnego uwzględnia dwa odchylenia standardowe i określa górną fizjologiczną wartość graniczną PAP na 20 mmhg. Tętnicze nadciśnienie płucne stanowiące wskazania do swoistego leczenia zgodnie z kryteriami zastosowanymi w badaniach klinicznych wymaga stwierdzenia PAP > 25 mmhg oraz w przypadku chorych w wieku powyżej 40 roku życia lub z objawami klinicznymi/echokardiograficznymi uszkodzenia lewego serca ciśnienie zaklinowania w tętnicy płucnej, Pw < 15 mmhg, a także w przypadku chorych z wadami przeciekowymi - naczyniowy opór płucny (PVR) > 24 dyn cm s. Ze względu na rzadkie występowanie TNP zostało uznane przez Komisję Europejską oraz odpowiednie instytucje zdrowotne w USA, Australii i Japonii za chorobę ultrarzadką. Epidemiologia: 1
Idiopatyczne nadciśnienie płucne występuje u 1-2 osób na milion populacji na rok, w Polsce około 35 70 osób rocznie. Biorąc pod uwagę pozostałe choroby prowadzące do TNP zapadalność ogółem wynosi około 4-5 przypadków na milion populacji. Średnia wieku pacjentów z idiopatycznym TNP nie przekracza 35 lat. Kobiety chorują dwa razy częściej niż mężczyźni. Rokowanie w TNP jest poważne czas przeżycia bez odpowiedniego leczenia wynosi około 2,8 lat od chwili rozpoznania. III. Opis programu w celu poprawy wydolności wysiłkowej oraz złagodzenia objawów u pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi zakwalifikowanymi jako III i IV klasa czynnościowa wg NYHA. 1. Substancja czynna finansowana w ramach programu: sildenafil, iloprost, bosentan Opis działania leku Sildenafil jest aktywnym po podaniu doustnym, silnym i selektywnym inhibitorem cgmpfisfodiesterazy (PDE) typu 5, którego działanie farmakologiczne polega na zwiększeniu wewnątrzkomórkowego stężenia cgmp (cykliczny monofosforan guanozyny). Zwiększenie poziomu tego nukleotydu ma działanie antyproliferacyjne i wywołuje rozkurcz komórek mięśni gładkich naczyń krwionośnych. Iloprost jest syntetycznym analogiem prostacykliny, którego działanie farmakologiczne po podaniu w inhalacji polega na bezpośrednim rozszerzeniu naczyń łożyska tętniczego płuc. Skutkuje to poprawą ciśnienia w tętnicach płucnych, zmniejszeniu płucnego oporu naczyniowego, zwiększeniu rzutu serca i poprawą saturacji mieszanej krwi żylnej. Bosentan jest podwójnym antagonistą receptora endoteliny (ERA) z powinowactwem zarówno do receptorów typu A jak i B (ET A i ET B ). Bosentan zmniejsza opór naczyniowy zarówno płucny, jak i ogólnoustrojowy, czego wynikiem jest zwiększenie pojemności minutowej serca, bez zwiększenia częstości akcji serca. Neurohormon endotelina-1 (ET-1) jest jednym z najsilniejszych znanych czynników naczyniokurczących i może także sprzyjać zwłóknieniu, rozrostowi komórek, przerostowi serca, przebudowie i wykazuje działanie pozapalne. Endotelina działa poprzez wiązanie z receptorami ET A i ET B, znajdującymi się w śródbłonku i komórkach mięśni gładkich naczyń. Ilość ET-1 w tkankach i osoczu zwiększa się w wielu zaburzeniach naczyniowo-sercowych oraz w chorobach tkanki łącznej, w tym w nadciśnieniu płucnym twardzinie, ostrej i przewlekłej niewydolności serca, niedokrwieniu mięśnia sercowego, nadciśnieniu tętniczym systemowym i miażdżycy tętnic, sugerując udział ET-1 w patomechanizmie 2
tych chorób. W nadciśnieniu płucnym i niewydolności serca, jeśli nieobecny jest antagonista receptora endoteliny, zwiększone stężenia ET-1 są silnie skorelowane z ciężkością przebiegu tych chorób i rokowaniem. Bosentan konkuruje z ET-1 i innymi peptydami ET o wiązanie zarówno do receptorów ET A, jak i ET B, z nieco wyższym powinowactwem do receptorów ET A. niż do receptorów ET B. Bosentan wybiórczo blokuje receptory ET i nie wiąże się z innymi receptorami. 2. Kryteria włączenia do programu: 2a. u dorosłych a) leczenie I rzutu b) leczenie II rzutu I. Wiek powyżej 18 roku życia; II. Pacjenci ze zdiagnozowaną oraz udokumentowaną jedną z poniższych postaci nadciśnienia płucnego: 1. Idiopatyczne nadciśnienie płucne; 2. Rodzinne tętnicze nadciśnienie płucne; 3. Tętnicze nadciśnienie płucne w przebiegu choroby układowej tkanki łącznej (konieczne jest wykluczenie postaci choroby z dominującym włóknieniem płuc); III. Pacjenci w III klasie czynnościowej wg WHO, u których w ostrym teście hemodynamicznym nie stwierdzono spadku ciśnienia w tętnicy płucnej (według aktualnych standardów leczenia). Pacjenci z tętniczym nadciśnieniem płucnym I. po nieskutecznym leczeniu I rzutu; II. nowo rozpoznanym w IV klasie czynnościowej nie kwalifikujący się do leczenia doustnego. 2b. u dzieci wiek od 12 do 18 roku życie (bezpieczeństwo i skuteczność u pacjentów w wieku poniżej 12 lat nie zostały odpowiednio udokumentowane); pierwotne (idiopatyczne i rodzinne) nadciśnienie płucne; wtórne nadciśnienie płucne związane z chorobą tkanki łącznej; nadciśnienie płucne przebiegające z wrodzonym przeciekiem lewo prawym; zespół Eisenmengera; III klasa czynnościowa wg WHO; zastosowanie skutecznej metody antykoncepcji u miesiączkujących dziewcząt. 3. Schemat podawania leku: 3
3a. Leczenie TNP u dorosłych: leczenie I rzutu - sildenafil 20 mg 3 razy dziennie leczenie II rzutu - iloprost Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 Dawka na jedną inhalację: 2,5 mikrograma lub 5,0 mikrogramów iloprostu (podawanego w inhalacji przez ustnik nebulizatora), rozpoczynając od podania mniejszej dawki 2,5 mikrograma w pierwszej inhalacji, a następnie w drugiej inhalacji podając 5,0 mikrogramów. W przypadku słabej tolerancji dawki 5 mikrogramów, dawka ta powinna być zmniejszona do 2,5 mikrograma. 6 do 9 inhalacji na dobę. 3b. Leczenie TNP u dzieci: leczenie dzieci bosentan kontynuacja leczenia TNP u osób przekraczających wiek 18 lat i wcześniej otrzymujących bosentan w ramach leczenia TNP u dzieci Masa ciała (kg) Dawka początkowa (4 tygodnie) Dawka podtrzymująca 20 x 40 31,25 mg dwa razy na dobę 62,5 mg dwa razy na dobę > 40 kg 62,5 mg dwa razy na dobę 125 mg dwa razy na dobę Określenie czasu leczenia w programie: Kryteria wyłączenia oraz wykluczenia z programu wyznaczają czas leczenia. 4. Monitorowanie programu Na monitorowanie programu składa się: a) monitorowanie leczenia. W celu przeprowadzenia kwalifikacji pacjenta do udziału w programie i monitorowania leczenia świadczeniodawca jest zobowiązany wykonać w wyznaczonych terminach badania, których lista i harmonogram wykonania zawiera załącznik nr 1 do programu. Dane dotyczące monitorowania leczenia należy gromadzić w dokumentacji pacjenta i każdorazowo przedstawiać na żądanie kontrolerom NFZ. b) przekazywanie do NFZ zakresu informacji sprawozdawczo rozliczeniowych ujętych w załączniku nr 4 do umowy. 4
c) uzupełnianie danych zawartych w rejestrze nadciśnienia płucnego dostępnym za pomocą aplikacji internetowej nie rzadziej niż co 3 6 miesięcy oraz na zakończenie leczenia. 5. Kryteria wyłączenia z programu: 5a. Leczenie TNP u dorosłych a) leczenie I rzutu b) leczenie II rzutu nieskuteczność terapii; ciężka choroba niedokrwienna serca lub ciężka niewydolność wątroby; niestabilna dławica piersiowa; przebyty udar mózgu; zawał mięśnia sercowego przebyty w zawał mięśnia sercowego; ciągu ostatnich 6 miesięcy; ciśnienie tętnicze krwi < 90/50 mmhg; niewyrównana niewydolność serca jednoczesne stosowanie azotanów, leków niekontrolowana przez lekarza; przeciwgrzybicznych, leków ciężkie zaburzenia rytmu serca, przeciwwirusowych. zaburzenia naczyniowo-mózgowe (np. przejściowe niedokrwienie mózgu, udar) przebyte w ciągu ostatnich 3 miesięcy; wrodzone wady zastawkowe z istotnymi klinicznie zaburzeniami czynności mięśnia sercowego nie związane z nadciśnieniem płucnym; aktywne wrzody trawienne; uraz; krwotok wewnątrzczaszkowy. Kryteria wyłączenia z programu dla I i II rzutu nadwrażliwość na substancję czynną lub którąkolwiek substancję pomocniczą; nadciśnienie płucne o innej etiologii niż podano w kryteriach włączenia; brak współpracy z strony pacjenta w zakresie prowadzenia terapii oraz okresowej kontroli; ciąża, laktacja. 5b. Leczenie TNP u dzieci nadciśnienie płucne o innej etiologii niż podano w kryteriach włączenia; wrodzona wada serca z nadciśnieniem płucnym, w której istnieje możliwość leczenia operacyjnego; brak współpracy ze strony pacjenta w zakresie prowadzenia terapii oraz okresowej kontroli leczenia; nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą; umiarkowane do ciężkiego zaburzenie czynności wątroby; wartości początkowe aminotransferaz wątrobowych (tj. AspAT i AlAT) większe niż trzykrotna wartość górnej granicy normy; 5
jednoczesne stosowanie cyklosporyny A; ciąża; Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 miesiączkujące dziewczęta nie stosujące skutecznych metod antykoncepcji. 6. Kryteria wykluczenia z programu: a) zgon, b) rezygnacja pacjenta, u dzieci rezygnacja rodziców, c) dyskwalifikacja z powodu działań niepożądanych. 7. Wymagania wobec świadczeniodawców udzielających świadczeń w ramach programu terapeutycznego: a) lekarze: co najmniej 2 lekarzy specjalistów w dziedzinie pulmonologii lub kardiologii z doświadczeniem w diagnozowaniu i leczeniu nadciśnienia płucnego. W przypadku leczenia dzieci kardiologii dziecięcej lub pediatrii i kardiologii. b) pozostały personel: co najmniej 2 pielęgniarki c) organizacja udzielania świadczeń: szpitalne oddziały kardiologiczny, pulmonologiczny lub transplantologii klinicznej, lub poradni pulmonologiczna/kardiologiczna z możliwością przeprowadzenia pełnej diagnostyki. W przypadku leczenia dzieci ośrodek referencyjny kardiologii dziecięcej z możliwością przeprowadzenia pełnej diagnostyki. d) zapewnienie realizacji badań: wyposażenie umożliwiające prowadzenie diagnostyki, monitorowania skuteczności stosowanego leczenia oraz rozpoznawania i leczenia działań niepożądanych - pracownia hemodynamiczna pozwalająca na wykonanie cewnikowania prawego i lewego serca pod kontrolą RTG, - Pracownia USG z możliwością wykonania echokardiografii dopplerowskiej, - pracownia tomografii komputerowej z możliwością wykonania angio-ct - testy czynnościowe płuc (w tym pletyzmografia nie dotyczy dzieci), - scyntygrafia perfuzyjna płuc, - spiroergometria, - RTG, - EKG, - zaplecze laboratoryjne z możliwością wykonania następujących badań: hematologiczne, biochemiczne, ocena układu krzepnięcia, panel autoimmunologiczny, badania serologiczne, biomarkery troponina, NT-pro-BNP. 6
Załącznik nr 1 do programu Kwalifikacja pacjenta do udziału w programie Badania nieinwazyjne Badania inwazyjne Uwagi - ocena klasy czynnościowej wg NYHA, - test 6-minutowego marszu, - oznaczenie NT-pro-BNP, - badanie echokardiograficzne - badani hemodynamiczne cewnikowanie prawego serca z oceną ciśnienia zaklinowania, naczyniowego oporu płucnego, pojemności minutowej i saturacji mieszanej krwi żylnej, testy wazodylatacyjne. Ocena postępu leczenia powinna być wykonywana w stanie możliwie jak najbardziej stabilnym. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 13 grudnia 2004 (Dz. U. Nr 267 poz. 2661 z 2004 r.) diagnostyczne cewnikowanie serca u dzieci do lat 18 jest procedurą wysokospecjalistyczną finansowaną z budżetu państwa z części pozostających w dyspozycji ministra właściwego do spraw zdrowia i nie jest rozliczana w ramach programu terapeutycznego. Monitorowanie leczenia / termin wykonania badań Badania nieinwazyjne Badania inwazyjne Uwagi 7
I. Panel badań nieinwazyjnych: 1. co 3-6 miesięcy w trakcie uczestnictwa w programie 2. w sytuacji pogorszenia zgłoszonego przez pacjenta 3. uzupełnione o badanie echokardiograficzne (w przypadku rozbieżności wyników badań podstawowych) II. Badanie hemodynamiczne: 1. co 12-24 miesiące 2. w sytuacji progresji choroby do klasy IV, przed włączeniem terapii II rzutu 3. jeśli panel badań nieinwazyjnych wskazuje na pogorszenie (patrz punkt interpretacja wyników) Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 - ocena klasy czynnościowej wg NYHA, - test 6-minutowego marszu, - oznaczenie NT-pro-BNP, - badanie echokardiograficzne (w przypadku rozbieżności wyników badań podstawowych) Interpretacja wyników: Jeśli zostaną stwierdzone następujące zmiany: - klasa czynnościowa ulegnie zmianie na IV wskazanie jest włączenie terapii II rzutu po wykonaniu badania hemodynamicznego lub Jeśli spełnione są dwa z trzech wymienionych niżej warunków pacjent powinien mieć wykonane badanie hemodynamiczne: - klasa czynnościowa III wg NYHA, - dystans 6-minutowego marszu < 380m i niższy o 10% niż wartość wyjściowa, - NT-pro-BNP>3400 pg/ml i wyższy o 20% niż wartość wyjściowa. W innych sytuacjach powinna być kontynuowana terapii I rzutu. W przypadku znacznych rozbieżności w wynikach wspomnianych testów należy wykonać badanie echokardiograficzne i decyzję o cewnikowaniu podjąć po uwzględnieniu także jego wyniku. Badanie hemodynamiczne cewnikowanie prawego serca z oceną ciśnienia zaklinowania, naczyniowego oporu płucnego, pojemności minutowej i saturacji mieszanej krwi żylnej, testy wazodylatacyjne. Interpretacja wyników: Na pogorszenie wskazujące na potrzebę zmiany terapii na II rzut składa się spełnienie 3 z 4 poniższych warunków w trakcie leczenia lekiem I rzutu: - naczyniowy opór płucny wzrost o 10% w stosunku do wartości wyjściowych, - indeks sercowy obniżenie o 10% w stosunku do wartości wyjściowych, koniecznie powyżej 10 mmhg, - średnie ciśnienie w prawym przedsionku wzrost o 20% w stosunku do wartości wyjściowych, koniecznie powyżej 10 mmhg, - saturacja mieszanej krwi żylnej obniżenie o 10% w stosunku do wartości wyjściowych. Ocena postępu leczenia powinna być wykonywana w stanie możliwie jak najbardziej stabilnym. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 13 grudnia 2004 (Dz. U. Nr 267 poz. 2661 z 2004 r.) diagnostyczne cewnikowanie serca u dzieci do lat 18 jest procedurą wysokospecjalistyczną finansowaną z budżetu państwa z części pozostających w dyspozycji ministra właściwego do spraw zdrowia i nie jest rozliczana w ramach programu terapeutycznego. 8