PRÓBY POSZERZENIA GEOLOGICZNEJ BAZY ZASOBOWEJ KGHM POLSKA MIEDZ SA

BIULETYN PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 423: 189 196, 2007 R. PRÓBY POSZERZENIA GEOLOGICZNEJ BAZY ZASOBOWEJ KGHM POLSKA MIEDZ SA ATTEMPTS TO EXTEND THE KGHM POLSKA MIEDZ SA RESOURCES CEZARY BACHOWSKI 1,JAN KUDE KO 1,HERBERT WIRTH 1 Abstrakt. Omówiono aktualn¹ sytuacjê geologicznej bazy zasobowej KGHM Polska MiedŸ SA w obszarach koncesyjnych i perspektywicznych, zlokalizowanych w bezpoœrednim s¹siedztwie prowadzonej eksploatacji. Przytoczono regu³y stosowane w bran y górniczej w zakresie bie ¹cego odtwarzania bazy zasobowej, w relacji proporcjonalnej do zu ycia i strat w zasobach. Przeanalizowano kierunki i trendy inwestowania œwiatowego górnictwa rud metali w ujêciu geograficznym (regiony, pañstwa) oraz w ujêciu klasyfikacji typów projektów górniczych (grassroots, minesite, late stage). Przedstawiono aktualne dane na temat bazy zasobowej rud miedzi w niecce pó³nocnosudeckiej i perspektywy mo liwoœci udokumentowania z³o a na granicy tej niecki i perykliny ar. Omówiono perspektywy nabycia z³ó w obszarach po³o onych w s¹siedztwie saksoñskich wyst¹pieñ rud miedzi, zagadnienia zwi¹zane z mineralizacj¹ miedzi¹ rodzim¹ na Wo³yniu oraz przytoczono dane z jedynego jak dotychczas realizowanego przez Spó³kê projektu zagranicznego w DR Kongo. Wyszczególniono projekty bêd¹ce w ostatnim czasie przedmiotem zainteresowania KGHM Polska MiedŸ SA. S³owa kluczowe: geologiczna baza zasobowa, prospekcja, projekt górniczy, z³o e rud miedzi. Abstract. The paper describes the current situation with regard of KGHM Polska MiedŸ SA resources on concession and prospective areas, located in the direct vicinity of present mining activity. The rules of current restoring the resources, proportionally to consumption and loses of reserves are given. Directions and trends in investments in world wide metals mining industry per regions, countries and per mining project type (grassroots, minesite, late stage) were analysed. Current data on copper resources in the North Sudetic Basin as well as possibilities of increasing the resources at the boundary of ary Perycline and the North Sudetic Basin were presented. The perspectives for purchasing the deposits located close to Saxony copper ore occurrence were discussed. Native copper mineralization on Wo³yñ was described. The only one foreign project of KGHM in Democratic Republic of Congo was developed. Additionally some projects being within the interest of KGHM Polska MiedŸ SA were listed. Key words: resources, prospection, mining project, copper ore deposit. WSTÊP Zasoby rud miedzi na monoklinie przedsudeckiej s¹ ograniczone i z up³ywem czasu oraz wybieraniem z³o a baza zasobowa bêdzie siê systematycznie zmniejszaæ. Szacuje siê, e eksploatacja prowadzona w starych obszarach koncesyjnych oraz udostêpnienie nowych zasobów rud miedzi ze z³o a G³ogów G³êboki-Przemys³owy, Gaworzyce i Radwanice Zachód pozwol¹ zachowaæ obecny poziom wydobycia do ok. 2030 r. Utrzymuj¹ce siê korzystne relacje cen miedzi i srebra na gie³dach oraz prognozowana d³ugoterminowa hossa na rynku metali kolorowych z pewnoœci¹ bêd¹ sprzyjaæ wyd³u eniu tego okresu. Aktualne zasoby w 6 posiadanych przez Spó³kê z³o ach wynosz¹ (wg KGHM Dep. Gosp. Zasob. i Ochr. Pow., stan na 31.12.2005 r.): zasoby bilansowe 1603,2 mln Mg 1 KGHM CUPRUM sp. z o.o. CBR, pl. Jana Paw³a II nr 1, 50 136 Wroc³aw

190 Cezary Bachowski i in. rudy, 32,2 mln Mg Cu, 89 115 Mg Ag, 1495,7 tys. Mg Pb i szacunkowe iloœci pierwiastków towarzysz¹cych: kobalt 103,0 tys. Mg, nikiel 42,8 tys. Mg, wanad 120,0 tys. Mg oraz molibden 64,6 tys. Mg. Nad z³o em rud miedzi Sieroszowice udokumentowano pok³ad soli kamiennej o zasobach 3894 mln Mg. Poza obszarem z³o owym G³ogów G³êboki-Przemys³owy, poruszaj¹c siê po upadzie w kierunku pó³nocno-wschodnim, znajduj¹ siê udokumentowane zasoby bilansowe wielkoœci 372 mln Mg rudy, w tym 7,6 mln Mg miedzi. Jednak siêganie po zasoby rud znajduj¹ce siê na znacznej g³êbokoœci (1200 1400 m) bêdzie obarczone problemem wzrostu temperatury i ciœnienia ska³ z³o owych. Te dwa naturalne elementy bêd¹ mia³y znacz¹cy wp³yw na wzrost górniczych kosztów eksploatacji (sch³adzanie wyrobisk i wzrost naprê- eñ pierwotnych w górotworze, a w konsekwencji wiêksze ciœnienia i wzrost zagro enia t¹paniami). Wielokrotnie przeprowadzana na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat analiza mo liwoœci powiêkszenia bazy zasobowej rud miedzi na podstawie z³ó krajowych, przy cenach oscyluj¹cych wokó³ kwoty 2000 USD, wykaza³a ich nisk¹ efektywnoœæ ekonomiczn¹. Istotnym elementem rozwoju przedsiêbiorstw górniczych jest dzia³alnoœæ eksploracyjna. W sektorze górnictwa zaleca siê, aby 1/3 wypracowanego zysku by³a przeznaczana na eksploracjê (Metals..., 2004a). Wydaje siê jednak, e w przytoczonym sformu³owaniu tkwi sporo nieœcis³oœci. Po pierwsze, kategoria zysku powinna byæ dok³adniej zdefiniowana. Po drugie, nie wiadomo, czy podane kryterium musi dotyczyæ ka dego roku. Po trzecie, czy wydatki na eksploracjê mog¹ byæ zwi¹zane z istniej¹c¹ i dzia³aj¹c¹ kopalni¹. W wiêkszoœci firm na œwiecie dotycz¹ one wy³¹cznie nowych przedsiêwziêæ górniczych (Metals..., 2005a, b). Naczeln¹ zasad¹ realizowan¹ w œwiatowych korporacjach górniczych jest odtwarzanie bazy zasobowej na poziomie przynajmniej porównywalnym z wielkoœci¹ jej bie ¹cego sczerpywania. Kompanie górnicze faktycznie przeznaczaj¹ nawet kilka procent swoich przychodów na w³asne poszukiwania z³ó. Inn¹ formu³¹ jest inwestowanie 0,5 USc z ka dego funta sprzedanej miedzi na prace prospekcyjne. Powszechnie funkcjonuj¹ na rynku transakcje wykupów i przejêæ projektów górniczychv (Metals..., 2005a, b). Maj¹c na uwadze wyd³u enie okresu istnienia firmy, wzrost jej wartoœci i atrakcyjnoœci dla akcjonariuszy, jednym z nadrzêdnych celów strategicznych rozwoju KGHM sta³o siê ponowne przeanalizowanie mo liwoœci powiêkszenia bazy zasobowej w najbli szym otoczeniu, zarówno w kraju, jak i za granic¹, a tak e pozyskanie nowych, zagranicznych aktywów zasobowych. Dla realizacji przyjêtych za³o eñ niezbêdne wydaj¹ siê byæ nastêpuj¹ce dzia³ania: 1. Pozyskiwanie bazy zasobowej ukierunkowane g³ównie na rudy miedzi o niskiej zawartoœci siarki, jako d³ugofalowe zapewnienie materia³u wsadowego dla hut KGHM, bêd¹ce alternatyw¹ lub uzupe³nieniem dla zakupu obcego koncentratu i z³omów. W pierwszym etapie zabezpieczenie potrzeb istniej¹cej ju nadwy ki mocy hutniczych nad zdolnoœciami wydobywczymi zak³adów górniczych (60 70 tys. Mg metalu rocznie). 2. Nabywanie aktywów górniczych charakteryzuj¹cych siê niskimi kosztami operacyjnymi o zasobach powy ej 500 tys. Mg metalu. 3. Poszukiwanie projektów o kosztach operacyjnych poni ej 1 $/lb. 4. Za³o enie eksploatacji z³o a w okresie d³u szym ni 5 lat (op³acalnoœæ inwestycji w relacji fizycznej amortyzacji obiektów infrastruktury i urz¹dzeñ). 5. Wykorzystanie posiadanych kompetencji i doœwiadczenia w zakresie górnictwa rud do eksploatacji rud innych metali nie elaznych i szlachetnych (Au, Ag, Co, Ni, Mo, PMG). 6. Wykorzystanie obecnej wiarygodnej i silnej pozycji finansowej na rynku. Dodatkowym pozytywnym czynnikiem takiego dzia³ania bêdzie powiêkszenie portfela produktów i dywersyfikacja geograficzna obszaru dzia³ania. Dla wszystkich branych pod uwagê do ewentualnej realizacji projektów musi byæ stosowana generalna zasada: projekt musi spe³niaæ podstawowe kryteria rentownoœci przy daj¹cym siê zaakceptowaæ poziomie ryzyka. Projekty o du ym potencjale zasobowym bezpieczniej jest realizowaæ w konsorcjach, gdy pozwala to zmniejszyæ obci¹ enia kapita³owe i roz³o yæ ryzyko inwestycyjne na wiêksz¹ liczbê udzia³owców (Bachowski i in., 2001). Realnoœæ takiej mo liwoœci uzasadnia fakt licznych propozycji adresowanych do KGHM przez wysokiej rangi przedstawicieli wiod¹cych œwiatowych koncernów górniczych na przestrzeni ostatnich lat. Wszystkie projekty inwestycyjne powinny byæ analizowane pod k¹tem synergii z aktualn¹ podstawow¹ dzia³alnoœci¹ KGHM. Nie licz¹c incydentalnej w skali firmy realizacji projektu górniczego w DR Kongo, ca³a dotychczasowa dzia³alnoœæ inwestycyjna i produkcyjna KGHM opiera siê tylko na z³o ach krajowych. Poci¹ga to za sob¹ brak umiejêtnoœci poruszania siê na miêdzynarodowym rynku inwestycyjnych projektów górniczych. KGHM nie wykszta³ci³ w zwi¹zku z tym kadry specjalistów, analityków rynku w zakresie nabywania i zbywania projektów górniczych. Œwiadomoœæ koniecznoœci wyjœcia z inwestycjami górniczymi poza granice Polski funkcjonuje w firmie od wielu lat. Prób¹ przybli enia problemu jest powo³anie w strukturach Biura Zarz¹du KGHM i w jednostce zaplecza naukowego Spó³ki wroc³awskim KGHM Cuprum Sp. z o.o. CBR wyspecjalizowanych komórek zajmuj¹cych siê kompleksowymi poszukiwaniami i analizami mo liwoœci poszerzenia bazy zasobowej rud miedzi i innych metali nie elaznych poza granicami kraju. W wyniku prowadzonej eksploatacji, realna baza zasobowa KGHM PM SA zmniejsza siê co roku o wielkoœæ wydobytej rudy (ok. 30 mln Mg) i powsta³e w zasobach straty. Aktywa zasobowe bêd¹ce g³ównym Ÿród³em przychodów malej¹, a koszty pozyskania rudy, z przyczyn naturalnych i technicznych, bêd¹ coraz wiêksze. Utrzymanie konkurencyjnych kosztów produkcji miedzi ze z³ó LGOM, w stosunku do licz¹cych siê œwiatowych producentów miedzi, bêdzie coraz trudniejsze.

Próby poszerzenia geologicznej bazy zasobowej KGHM Polska MiedŸ SA 191 Ostatnie lata w sposób dobitny pokaza³y ogrom problemów firm o profilu hutniczym, bazuj¹cych na obcych wsadach, niemaj¹cych oparcia we w³asnej bazie zasobowej. Dostêpne sposoby pozyskania zasobów z³ó mineralnych to: nabycie, przejêcie dzia³aj¹cej kopalni lub firmy posiadaj¹cej w swoich aktywach kopalniê; wznowienie projektu od³o onego ze wzglêdu na uwarunkowania techniczne lub ekonomiczne; pozyskanie projektu wymagaj¹cego modernizacji i dodatkowych nak³adów inwestycyjnych; nabycie udokumentowanych zasobów (zasoby pewne, lub prawdopodobne) projekt musi mieæ pozytywn¹, wiarygodn¹ ocenê ekonomiczn¹; szczegó³owe rozpoznanie znanego z³o a (bogactwa s¹ okreœlone, ale w stopniu niewystarczaj¹cym do podjêcia decyzji inwestycyjnej); wstêpne rozpoznanie znanego z³o a (efektem tych prac bêdzie oszacowanie bogactw i wstêpna ocena ekonomiczna); poszukiwanie nowego z³o a, projekt zwyk³y (grassroots). Proces inwestycyjny w przemyœle górniczym jest wieloetapowy. Ka dy z etapów cechuje siê okreœlonym stopniem ryzyka i poziomem kosztów koniecznych do poniesienia. Najwy szy stopieñ ryzyka zwi¹zany jest z faz¹ poszukiwañ geologicznych, im wy szy etap prac eksploracyjnych, tym koszty s¹ wiêksze (Wirth i in., 2000). KGHM Polska MiedŸ SA nie powinien wykluczaæ adnej z przedstawionej powy ej mo liwoœci pozyskania nowych aktywów zasobowych, lecz priorytetowo analizowaæ projekty zaawansowane, na etapie co najmniej wstêpnie rozpoznanego z³o a. Istotnymi przes³ankami decyduj¹cymi o zaanga owaniu siê w projekt s¹: wielkoœæ i jakoœæ bazy zasobowej, atrakcyjnoœæ warunków nabycia, niskie nak³ady inwestycyjne, koszty operacyjne poni ej œredniej œwiatowej, wskaÿniki efektywnoœci ekonomicznej konkurencyjne w stosunku do innych projektów inwestycyjnych, otoczenie biznesowe, polityczne i geograficzne w kraju, regionie planowanej inwestycji. KIERUNKI INWESTOWANIA GÓRNICTWA METALI NA ŒWIECIE Analiza kierunków inwestowania przez du e firmy górnicze daje pogl¹d na sytuacjê w bran y i stanowi cenn¹ wskazówkê dla firmy o niewielkim doœwiadczeniu w tej dziedzinie. Dostêp do wiarygodnych materia³ów Ÿród³owych jest utrudniony. Liczne publikacje w periodykach specjalistycznych, a tak e informacje podawane przez firmy doradcze i konsultingowe, s¹ czêsto niekompletne, a zawarte w nich dane w sposób znacz¹cy ró ni¹ siê miêdzy sob¹. Przeanalizowane, dostêpne witryny internetowe firm górniczych i publikowane przez nie raporty roczne zawieraj¹ z regu³y informacje ogólne, adresowane do obecnych i potencjalnych udzia³owców, akcjonariuszy. S¹ to sprawozdania podsumowuj¹ce wyniki omawianego okresu, bez zag³êbiania siê w pomijane niekiedy œwiadomie szczegó³y, maj¹ce na celu przedstawienie firmy w jak najlepszym œwietle, co jest zrozumia³e i logiczne. Sk³ania to do korzystania ze specjalistycznych opracowañ (Bachowski, Kude³ko, 2006). Poszukiwania baz danych i informacji sk³oni³y autorów artyku³u do oparcia siê w g³ównej mierze na raportach i materia³ach opracowanych przez kanadyjsk¹ specjalistyczn¹ firmê Metals Economics Group. MiedŸ razem z niklem, cynkiem i o³owiem zaliczana jest do grupy metali bazowych. W opracowaniach analitycznych grupa ta rozpatrywana jest razem ze z³otem, platynowcami, diamentami i grup¹ metali, wystêpuj¹c¹ pod nazw¹ inne. Znamienne jest, e do grupy tej nale ¹ tak wa ne metale, jak srebro czy kobalt. Wymienione wy ej metale i diamenty bêd¹ przedmiotem dalszych rozwa añ w tej czêœci opracowania. BUD ETY NA EKSPLORACJÊ GÓRNICZ W LATACH 1997 2006 Hossa na wszystkich rynkach metali nie elaznych sk³ania do wielkiego optymizmu. Ceny gie³dowe bij¹ kolejne rekordy. Nierentowne dotychczas dzia³ki górnicze bez trudu znajduj¹ nabywców, którzy bez wahania oferuj¹ zawy- one kwoty pieniê ne. Nastêpuje masowy powrót do nierentownych, dawno zaniechanych projektów. Po okresie stagnacji w latach 1998 2003 nast¹pi³ korzystny rok 2005. Rok 2006 z kwot¹ 7,5 mld USD na eksploracjê œwiadczy ju o wyraÿnym trendzie wzrostowym i przekonaniu o d³ugoterminowej hossie na rynku metali (tab. 1). Analitycy Metals Economics Group (Metals..., 2006b) zwracaj¹ uwagê na fakt, e istotny wk³ad w znacz¹cy wzrost bud etów eksploracyjnych w 2005 i 2006 r. mia³y firmy typu junior. Kierunki inwestowania rozpatrzono w dwóch aspektach: geograficznym z podzia³em na regiony i pañstwa; górniczym z podzia³em na rodzaje projektów górniczych. Dziêki raportom z kolejnych lat mo na przeœledziæ kierunki w okresie 2002 2005 r. Kierunki inwestowania z podzia³em na regiony przedstawiono na figurze 1a. Jak widaæ, w 2005 r. wiêkszoœæ inwestycji by³a lokowana w Ameryce aciñskiej oraz Kanadzie. Na miejscu trzecim znalaz³a siê Afryka. W ostatnich latach poczynaj¹c od roku 2003 znacz¹co spad³ udzia³ Australii, a wzrós³ Kanady. Nie mniej interesuj¹co prezentuje siê figura 1b. Najwiêksz¹ dynamikê odnotowano w reszcie œwiata, tj.

192 Cezary Bachowski i in. Rok Tabela 1 Bud ety z przeznaczeniem na eksploracjê w latach 1997 2006 (wg Metals..., 2006b) Prospecting budges in the years 1997 2006 (after Metals..., 2006b) Kwota bud etu (mld $) Zmiana procentowa w stosunku do roku poprzedniego Zmiana kwotowa w stosunku do roku poprzedniego (mln $) 2006 7,5 +53,1 +2600 2005 4,9 +28,9 +1100 2004 3,8 +58,3 +1400 2003 2,4 +26,3 +500 2002 1,9 13,6 300 2001 2,2 15,4 400 2000 2,6 7,1 200 1999 2,8 24,3 900 1998 3,7 28,8 1500 1997 5,2 +13,0 +600 a b w Chinach, Rosji oraz Mongolii. Wysoce popularna jest niezmiennie Ameryka aciñska, natomiast w Australii odnotowuje siê stopniowy spadek nak³adów na eksploracjê. Je eli chodzi o kierunki inwestowania z podzia³em na pañstwa, dysponowano danymi z 2005 r. (Metals..., 2006a), a ich obraz przedstawiono na figurze 2. Tradycyjnie trzy pierwsze miejsca w nak³adach na eksploracjê zajê³y: Kanada, Australia oraz USA. Rosja awansowa³a z siódmego miejsca w 2004 r. na czwarte, a Meksyk wyprzedzi³ RPA. Nale y równie odnotowaæ nieobecnoœæ Chin, które jeszcze rok wczeœniej plasowa³y siê na 11 pozycji. Rodzaje projektów górniczych i podzia³ œrodków wydatkowanych w poszczególnych grupach obrazuje figura 3. Wyodrêbniono ich 3 rodzaje: projekty realizowane od podstaw (grassroots), projekty w istniej¹cych kopalniach (minesite) oraz projekty w póÿnej, zaawansowanej fazie realizacji (late stage). W ostatnich latach najwiêcej œrodków poch³ania³y projekty zwyk³e, a najmniej modernizacyjne. W roku 2005 w projektach realizowanych od podstaw i projektach w istniej¹cych kopalniach odnotowano niewielkie kilkuprocentowe spadki wydatków eksploracyjnych. Wzrost wydatków o ok. 5% nast¹pi³ natomiast w projektach w póÿnej fazie realizacji. Utrzymuje siê tendencja spadkowa wydatków na projekty realizowane od podstaw i wzrost nak³adów na projekty w fazie zaawansowanej, poprzedzaj¹cej podjêcie eksploatacji z³o a. Wyt³umaczenie tej sytuacji nie jest trudne, trzeba jedynie uwzglêdniæ dwa fakty znacz¹cy wzrost cen metali oraz trudnoœci nak³ady i czas na odkrywanie nowych z³ó. Wzrost cen sprawi³, e siêgniêto po rozwi¹zania proste i szybkie. Dokonano niezbêdnej modernizacji w ju dzia³aj¹cych kopalniach. Wdro ono te do realizacji projekty dotychczas nierentowne, lecz opracowane i zakoñczone. W przypadku projektów zwyk³ych utrzyma³a siê natomiast dynamika normalna, gdy podyktowana by³a czynnikiem obiektywnym, jakim jest mo liwoœæ odkrycia nowego z³o a. Fig. 1. Bud et na eksploracjê z podzia³em na regiony Rok 2005 1431 firm, bud et ³¹czny 4,9 mld USD (wg Metals..., 2006a) Prospecting budgets per regions 2005 1431 companies, aggregate budget of US$ 4.9 billion (after Metals..., 2006a) POSZERZENIE GEOLOGICZNEJ BAZY ZASOBOWEJ W najbli szym otoczeniu starych obszarów koncesyjnych, tj. Lubin, Ma³omice, Rudna (I i II), Polkowice, Sieroszowice, Radwanice Wschód, z trzech obszarów rezerwowych: Bytom Odrzañski, G³ogów i Retków, kieruj¹c siê jakoœci¹, budow¹ z³o a i g³êbokoœci¹ jego zalegania,wydzielono nowy obszar górniczy G³ogów G³êboki-Przemys³owy (Banaszak i in., 2006). Aktualnie niezagospodarowane z³o a monokliny przedsudeckiej, bêd¹ce perspektywiczn¹ baz¹ zasobow¹, to Gaworzyce i Radwanice Zachód. Ze wzglêdu na przyleganie do obszarów koncesyjnych, porównywaln¹ z nimi g³êbokoœæ zalegania i zawartoœæ metali, zostan¹ one wyeksploatowane w miarê postêpu prowadzonych robót wybierkowych. Zasoby tych z³ó przedstawiaj¹ siê nastêpuj¹co:

Próby poszerzenia geologicznej bazy zasobowej KGHM Polska MiedŸ SA 193 Gaworzyce: zasoby bilansowe rudy miedzi 44,8 mln Mg, zasoby Cu 1,4 mln Mg, œrednia zawartoœæ Cu 3,05%, iloœæ wystêpuj¹cego w rudzie srebra 1981 Mg, œrednia zawartoœæ srebra w rudzie 44 g/mg; Radwanice Zachód: zasoby bilansowe rudy miedzi 18,6 mln Mg, zasoby Cu 0,5 mln Mg, œrednia zawartoœæ Cu 2,50%, iloœæ wystêpuj¹cego w rudzie srebra 783 Mg, œrednia zawartoœæ srebra w rudzie 42 g/mg; Bytom Odrzañski: zasoby bilansowe rudy miedzi 31,5 mln Mg, zasoby Cu 0,8 mln Mg, œrednia zawartoœæ Cu 2,47%, iloœæ wystêpuj¹cego w rudzie srebra 1762 Mg (56 g/mg); Fig. 2. Bud et na eksploracjê w 10 pañstwach w 2005 r. Bud et 10 krajów 3,4 mld USD, stanowi¹cy 69% ca³kowitego bud etu 4,9 mld USD (wg Metals..., 2006b) Exploration budgets for 10 countries in 2005 Aggregate budgets of 10 countries was US$ 3.4 billion and accounted for 69% of global expenditures of US$ 4.9 billion (after Metals..., 2006b) Fig. 3. Podzia³ bud etów na rodzaje projektów górniczych 1624 firmy z ³¹cznym bud etem 7,13 mld USD (wg Metals..., 2006b) Breakdown of expenditures per mining project type 1624 companies budgets totaling US$ 7.13 billion (after Metals..., 2006b) Retków: zasoby bilansowe rudy miedzi 135,8 mln Mg, zasoby Cu 2,4 mln Mg, œrednia zawartoœæ Cu 1,77%, iloœæ wystêpuj¹cego w rudzie srebra 11 645 Mg, œrednia zawartoœæ srebra w rudzie 86 g/mg; G³ogów: brak udokumentowanych zasobów bilansowych (tylko zasoby pozabilansowe). Z uwagi na brak kryteriów bilansowoœci dla z³ó rud miedzi zalegaj¹cych poni ej g³êbokoœci 1250 m, obszary górnicze Bytom Odrzañski, G³ogów i Retków, pozosta³e po wyodrêbnieniu obszaru z³o owego G³ogów G³êboki-Przemys³owy, maj¹ zasoby bilansowe wyliczone tylko do tej granicznej g³êbokoœci. W œwietle aktualnych i prognozowanych uwarunkowañ cenowych miedzi od ywa zainteresowanie z³o ami niecki pó³nocnosudeckiej. S¹ to 3 z³o a: Niecka Grodziecka, Wartowice i Nowy Koœció³. Zachowane pozosta³e wed³ug stanu na 31 XII 2005 r. (Przenios³o, 2006) geologiczne zasoby bilansowe wynosz¹ ³¹cznie 129 702 Mg, w tym Cu 1493 tys. Mg i srebro 3076 Mg. W rozbiciu na poszczególne z³o a: Niecka Grodziecka: zasoby bilansowe rudy miedzi 57,2 mln Mg, zasoby Cu 0,67 mln Mg, iloœæ wystêpuj¹cego w rudzie srebra 2493 Mg; Wartowice: zasoby bilansowe rudy miedzi 59,0 mln Mg, zasoby Cu 0,71 mln Mg; Nowy Koœció³: zasoby bilansowe rudy miedzi 13,5 mln Mg, zasoby Cu 0,12 mln Mg, iloœæ wystêpuj¹cego w rudzie srebra 583 Mg. Kopalnia Konrad bazuj¹ca na z³o u Niecka Grodziecka zakoñczy³a swoj¹ dzia³alnoœæ, z uwagi na wysok¹ deficytowoœæ produkcji, w 1989 r. Wczeœniej, w latach 1972 1975 analizowana by³a koncepcja dalszego rozpoznania z³ó rud miedzi synkliny grodzieckiej. Przyst¹piono wówczas do prac projektowych kopalni miedzi Boles³awiec. W Kombinacie Geologicznym Zachód rozpoczêto realizacjê dokumentacji geologicznej z³o a. Projekt zak³ada³ eksploatacjê dwoma szybami: B I, o wydobyciu rocznym 2,0 mln Mg, i B II, z zak³adanym wydobyciem 3,0 mln Mg. Niekorzystna dla planowanej inwestycji decyzja premiera P. Jaroszewicza z 1975 r. o manewrze gospodarczym i ograniczeniu inwestycji zakoñczy³a plany budowy kopalni (PaŸdziora, 1996). Przejawy cechsztyñskiej mineralizacji miedziowej na monoklinie przedsudeckiej i w niecce pó³nocnosudeckiej obarczone s¹ mankamentami niskich zawartoœci metalu, ma³ymi mi¹ szoœciami, g³êbokim zaleganiem serii z³o owej oraz nak³adaniem siê z wyst¹pieniami wêglowodorów (Oszczepalski, Rydzewski, 1997). Jednym z potencjalnych obszarów perspektywicznych, gdzie mineralizcja siarczkowa zwi¹zana z facj¹ redukcyjn¹ zalega na stosunkowo ma³ej g³êbokoœci, jest rejon Nowin (fig. 4), usytuowany na pograniczu po³udniowej czêœci perykliny ar i niecki pó³nocnosudeckiej. Spoœród otworów z utworami redukcyjnymi, odwierconymi w tym rejonie, wzglêdnie wysokie zawartoœci miedzi wykaza³ jedynie otwór Nowiny SP 6, w którym mineralizacja siarczkowa wystêpuje bezpoœrednio ponad utlenionymi utworami piaskowcowymi bia³ego sp¹gowca, w utworach ³upku miedzionoœnego. Zgodnie z kryteriami bilansowoœci (zawartoœæ

194 Cezary Bachowski i in. Fig. 4. Nowiny rejon otworu SP 6 (wg Oszczepalskiego i in., 1996) Nowiny SP 6 borehole area (after Oszczepalski et al., 1996) ekwiwalentna miedzi w próbce 0,7%), otwór Nowiny SP 6 jest otworem pozabilansowym (interwa³ zmineralizowany znajduje siê na g³êbokoœci 547,70 548,14 m, mi¹ szoœæ interwa³u 0,47 m, œrednia zawartoœæ Cu e 3,62%, zasobnoœæ Cu e 42,2 kg/m 2 ). Otwór ten spe³nia³ kryteria bilansowoœci obowi¹zuj¹ce do 1993 r. dla rud miedzi, po uwzglêdnieniu doœæ wysokich zawartoœci srebra. W interwale miedzionoœnym dominuje mineralizacja chalkozynowo-bornitowa, przechodz¹ca ku górze w mineralizacjê chalkopirytowo-galenowo-sfalerytow¹ z pirytem i markasytem (Oszczepalski, Rydzewski, 1993; Oszczepalski i in., 1996). Z analizy rozk³adu mineralizacji siarczkowej na obszarze pogranicza perykliny ar i niecki pó³nocnosudeckiej, prowadzonej zgodnie z metodyk¹ uznaj¹c¹ zasadnicze znaczenie obszarów utlenionych, wokó³ których wystêpuj¹ cia³a miedzionoœne, wynika, e najbardziej perspektywiczny jest rejon po³o ony miêdzy parti¹ utlenion¹ i granic¹ bloku przedsudeckiego (Oszczepalski, Rydzewski, 1995). Mo na tu wyznaczyæ obszar ok. 50 60 km 2, o bardzo korzystnej g³êbokoœci zalegania utworów zmineralizowanych w granicach od ok. 200 do 700 m. Stwierdzone parametry mog¹ wskazywaæ na istnienie zmineralizowanego pola, które przy optymalnym rozprzestrzenieniu mineralizacji mo e zawieraæ nawet 50 100 mln Mg rudy i do 1 mln Mg Cu e (Rydzewski i in., 1996). Pole to jest ograniczone od pó³nocy otworami, w których sp¹g cechsztynu jest utleniony, a mineralizacja miedziowa wystêpuje w obrêbie wapienia cechsztyñskiego. Istnieje zatem miêdzy obszarem utlenionym i otworem Nowiny SP 6 realna mo liwoœæ napotkania cia³a rudnego o rozci¹g³oœci równole nikowej i szerokoœci od 1 do 3 km porównywalnego ze z³o em Spremberg Weisswasser maksymalnie o szerokoœci do ok. 5 10 km w przypadku, gdyby cia³o rudne kontynuowa³o siê w kierunku po³udniowo-wschodnim, w stronê bloku przedsudeckiego. Genetycznym przed³u eniem opisanego wy ej obszaru Nowiny jest po stronie niemieckiej rejon z³o owy Spremberg Weisswasser Graustein. W obrêbie antyklinalnej struktury rozci¹gaj¹cej siê wzd³u granicy landów Saksonia/Brandenburgia, a do granicy z Polsk¹, w sp¹gu cechsztynu wystêpuje produktywny pok³ad ³upku miedzionoœnego (Franz i in., 1967). W wyniku systematycznych prac poszukiwawczych prowadzonych w latach 70. ubieg³ego wieku zosta³o odkryte i przebadane znacz¹ce jak na warunki europejskie z³o e miedzi Spremberg Graustein. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, sk³ada siê ono z dwóch oddzielnych pól: Spremberg i Graustein. Z³o e to rozci¹ga siê pasem szerokoœci 2 3 km wzd³u tzw. struktury Mulkwitz. Strefy wzbogacone w metale wystêpuj¹ w pasie o szerokoœci do 2,5 km na po³udnie od tej struktury. Tym samym facja Rote F ule stanowi u yteczny horyzont przewodni dla poszukiwañ miedzi, o³owiu, cynku i srebra. Mineralizacja rudna obejmuje zarówno warstwê ³upku miedzionoœnego, jak i warstwy stropowe i sp¹gowe, osi¹gaj¹c w wyj¹tkowych przypadkach 8 m mi¹ szoœci (przy przeciêtnej mi¹ szoœci ok. 1 m). Z³o a Spremberg i Graustein s¹ rozdzielone kredowym rowem Turkendorf. Zasoby bilansowe tych z³ó zosta³y wykazane zgodnie z ówczesn¹ klasyfikacj¹ w zakresie g³êbokoœciowym od 940 do 1550 m. W obrêbie granic wydzielonych z³ó Spremberg i Graustein zawartoœæ miedzi zmienia siê od 8 do 26 kg/mg, Pb od < 0,1 do 180 kg/mg, a Zn od < 0,1 do 40 kg/mg. Po ponownym przeanalizowaniu materia³ów archiwalnych z lat 1970 1974 planowane jest dalsze badanie i opróbowanie potencjalnego obszaru z³o owego o powierzchni ok. 200 km 2. Oprócz mo liwego rozszerzenia zasiêgu z³o a w kierunku NW, uwzglêdnione jest równie geologiczne rozpoznanie transgraniczne, pocz¹wszy od terenu Polski, poprzez Saksoniê a do Brandenburgii. Planowane prace rozpoznawcze w obrêbie przedmiotowego obszaru bêd¹ prowadzone jako eksploracja szczegó³owa, która ma s³u yæ wykazaniu zasobów okreœlanych w klasyfikacji europejskiej jako pewne. Kolejnym przejawem mineralizacji miedziowej, nosz¹cym znamiona potencjalnej rezerwy zasobowej, zlokalizowanej w stosunkowo bliskim s¹siedztwie instalacji hutniczych KGHM, jest obszar yriczi na Wo³yniu. Rejon prospekcyjny jest podzielony na dwie czêœci: z³o e yriczi o powierzchni ok. 53 km 2 i z³o e Eastern Flank (Ratne) o powierzchni ok. 26 km 2. Dotychczas wykonano: 42 otwory pe³nordzeniowe z uzyskiem rdzenia 82 100% o sumarycznej d³ugoœci ok. 18 000 m (odleg³oœci miêdzy otworami wynosz¹ od 300 do 3500 m, œrednio 600 700 m); 5 profili sejsmicznych o ³¹cznej d³ugoœci ok. 18 km; 3 profile geoelektryczne o ³¹cznej d³ugoœci ok. 65 km; mapê rozk³adu natê enia pola magnetycznego oraz mapê grawimetrycznych anomalii rezydualnych. Z³o e yryczi jest zaliczane do typu z³ó miedzi rodzimej w zasadowych ska³ach wylewnych. Genetycznie jest

Próby poszerzenia geologicznej bazy zasobowej KGHM Polska MiedŸ SA 195 uwa ane za wulkanogeniczne z³o e hydrotermalne, nale ¹ce do formacji miedzi rodzimej w asocjacji z chlorytem, epidotem, zoizytem, serycytem, kwarcem, kalcytem, prehnitem, datolitem, lomontytem i analcymem wœród aglomeratów felzytowych, przewarstwionych lawami bazaltowymi. Ten rodzaj z³ó jest zaliczany do z³ó hydrotermalnych ma³ych g³êbokoœci. W z³o u mineralizacj¹ objête s¹ bazalty, ich tufy i brekcje. Przybli one proporcje rozmieszczenia miedzi w ska³ach s¹ nastêpuj¹ce: bazalty 70%, tufy 20%, brekcje 10%. Informacje literaturowe na temat wielkoœci zasobów s¹ diametralnie rozbie ne, od 0,5 mln Mg Cu w raporcie ukraiñskim (Pivniczukrgeologia, 1997) do 15,6 mln Mg Cu w pracy Emetza i in. (2006). Wyjaœnienia wymaga kwestia, w jakim stopniu rozbie noœci wynikaj¹ z uszczegó³owienia informacji w toku dodatkowych badañ przeprowadzonych w okresie 1998 2006. Ze wzglêdu na ma³¹ liczbê analizowanych próbek, na obecnym etapie rozpoznania z³o a nie ma podstaw do szacowania zasobów metali towarzysz¹cych. Jedyn¹ jak dotychczas inwestycj¹ zagraniczn¹ KGHM w obszarze typowej prowincji metalogenicznej by³a rozpoczêta w 1997 r. eksploatacja z³o a heterogenitu Kimpe w DR Kongo. Utworzony zosta³ jedyny w historii Spó³ki Oddzia³ Robót Górniczych Congo, przekszta³cony w 1998 r. w spó³kê prawa kongijskiego ze 100% udzia³em KGHM. Urobek pozyskany z kopalni odkrywkowej przetapiano na stop Co Cu o zawartoœci ok. 17% kobaltu i 30% miedzi, w piecach elektrycznych w hucie Likasi. W latach prowadzonej dzia³alnoœci wydobywczej i przetwórczej, tj. do 1999 r., wytworzono ok. 1500 Mg stopu. W 2000 r. produkcjê zatrzymano ze wzglêdu na brak mocy przetwórczych. W roku 2004 podjêto dzia³ania maj¹ce na celu wznowienie wydobycia i budowê hydrometalurgicznej instalacji przerobowej, której rozpoczêcie planowano na 2005 r. (PAN, 2006). W roku 2006 odst¹piono od tej koncepcji ze wzglêdu na zbyt wysokie, szacowane nak³ady inwestycyjne na budowê zak³adu przeróbki rudy i ryzyko techniczne zwi¹zane z budow¹ tej prototypowej instalacji. Zawarta w 1997 roku umowa dawa³a KGHM prawo do 605 tys. Mg rudy o zawartoœci 0,78% kobaltu i 4,22% miedzi. Na podstawie prac geologicznych, wykonanych przez KGHM Congo s.p.r.l. w obszarze tzw. anomalii kobaltowej Kipapila I (800 m d³ugoœci), zasoby oszacowane do g³êbokoœci 50 m od powierzchni, wed³ug stanu z maja 1999 r., wynosi³y: ruda 513 557,17 Mg o zawartoœci Co 1,34% i Cu 4,60%; kobalt 6888,28 Mg; miedÿ 23 616,375 Mg. Na przestrzeni ostatnich lat zarówno w Biurze Zarz¹du KGHM, jak i w KGHM Cuprum we Wroc³awiu analizowano szereg œwiatowych projektów górniczych. Z ogromnej liczby wstêpnie kwalifikowanych ofert wybrano kilka najciekawszych. Poddano je szczegó³owej analizie, okreœlono strukturê w³asnoœci, po³o enie, wielkoœæ zasobów, wartoœæ koniecznych nak³adów inwestycyjnych i kosztów operacyjnych. Charakterystyka projektów poprzedzona zosta³a informacj¹ o kraju, w jakim zlokalizowany jest dany projekt. W opisie tych pañstw uwzglêdniono dane administracyjne, gospodarcze, geograficzne i spo³eczne. Oceniono poziom ryzyka i rekomendowano do dalszego szczegó³owego rozpoznania nastêpuj¹ce projekty: Rio Blanco, Toromocho i Michiquillay (Peru), Tampakan (Filipiny), Mirador (Ekwador), Baogedashan (Chiny) oraz Vientiane (Laos). Przedmiotowe opracowanie wykonano w kwietniu 2006 r. aden z projektów nie zosta³ przez KGHM nabyty. Specyfika rynku projektów górniczych wymaga podejmowania relatywnie szybkich i co najwa niejsze trafionych decyzji w zakresie nabywania i zbywania w³asnoœci z³ó. Negatywne doœwiadczenie Ÿle poprowadzonego projektu kongijskiego k³adzie siê cieniem na oczywist¹ i nadrzêdn¹ w górnictwie zasadê odtwarzania bazy zasobowej na poziomie nie mniejszym ni jej bie ¹ce zu ycie. Od lat problematyka nabycia zagranicznych aktywów zasobowych pozostaje w sferze opracowañ analitycznych. Istnieje pilna koniecznoœæ zmiany tej sytuacji i przejœcia od fazy rozwa añ do fazy dzia³ania. W przeciwnym razie pojawi siê realne zagro enie zakoñczenia dzia³alnoœci Spó³ki wraz z wyczerpaniem siê krajowych zasobów rud miedzi. LITERATURA BACHOWSKI C., KICKI J., KUDE KO J., WIRTH H., 2001 Metoda oceny wartoœci kapita³owej z³o a rud miedzi. Materia³y konferencyjne XI konferencji z cyklu Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi, Szklarska Porêba. BACHOWSKI C., KUDELKO J., 2006 Kierunki inwestowania górnictwa rud metali na œwiecie. XVI Szko³a Eksploatacji Podziemnej, PAN Sympozja i Konferencje Nr 69, Kraków. BANASZAK A., TOMANIK R., LESZCZYÑSKI R., 2006 Charakterystyka bazy surowcowej z³ó rud miedzi KGHM PM S.A. Materia³y na naradê gospodarki z³o em, Lubin. EMETZ A., PIESTRZYÑSKI A., ZAGNITKO V., PRYHODKO L., GAWE A., 2006 Geology, mineralogy and origin of the Zhyrychi native copper deposit (north-western Ukraine). Ann. Soc. Geol. Pol., 76: 297 314. FRANZ R. i in., 1967 Sprawozdanie z wyników geologicznego rozpoznania ³upków miedzionoœnych w obszarze Spremberg Weisswasser 1958 1964. Przedsiêbiorstwo Pañstwowe, Freiberg. HENNIG D. i in., 1974 Sprawozdanie z wyników rozpoznania z³o a miedzi Spremberg Graustein 1970 1974. Przedsiêbiorstwo Pañstwowe GFE Halle, BT Freiberg. METALS Economic Group, Major Copper Discoveries Since 1998, 2004a Fragment z opracowania Strategies for Copper Reserves Replacement.

196 Cezary Bachowski i in. METALS Economics Group, 2004b Base metals and gold acquisitions activity: 1994 2003. METALS Economics Group, 2005a World Explorations Trends 2004. METALS Economics Group, 2005b Strategies for Copper Reserves Replacement 1993 2004. METALS Economics Group, 2006a A Special Report from Metals Economics Group for the PDAC 2006 International Convention. METALS Economics Group, 2006b Worldwide Exploration Budgets. OSZCZEPALSKI S., RYDZEWSKI A., 1993 Rudy miedzi. W: Zasoby perspektywiczne kopalin Polski wg stanu na 31.XII.1990 (red. B. B¹k, S. Przenios³o): 98 116. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. OSZCZEPALSKI S., RYDZEWSKI A., 1995 Zechstein polymetallic mineralization on the ary Pericline. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 151: 21 34. OSZCZEPALSKI S., RYDZEWSKI A., 1997 Atlas metalogeniczny cechsztyñskiej serii miedzionoœnej w Polsce. Pañst. Inst. Geol., PAE, Warszawa. OSZCZEPALSKI S., RYDZEWSKI A., BANASZAK A., 1996 Stan badañ utworów cechsztynu w Polsce perspektywy odkrycia nowych obszarów metalonoœnych. W: Uroczysta Sesja Naukowa, 40-lecie odkrycia z³ó rud miedzi i 35-lecie KGHM Polska MiedŸ S.A.: 17 23. Warszawa Lubin. PAN, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹, 2006 Bilans gospodarki surowcami mineralnymi Polski i œwiata 2000 2004. Kraków. PA DZIORA J., 1996 Stare zag³êbie. W: Monografia KGHM Polska MiedŸ SA. Lubin. PIVNICZUKRGEOLOGIA, 1997 Geological study (eksploration) and subsequent eksploitation of native copper deposits in Zhyrychi area in the southern part of Tursko Lugivske ore field, Volyn Region. Package of geological information. PRZENIOS O S. red., 2006 Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2005. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. RYDZEWSKI A., BANASZAK A., OSZCZEPALSKI S., 1996 Obszary perspektywiczne dla z³ó miedzi. W: Monografia KGHM Polska MiedŸ SA: 332 339. Lubin. WIRTH H., WANIELISTA K., BUTRA J., KICKI J., 2000 Strategiczna i ekonomiczna ocena przemys³owych projektów inwestycyjnych. IGSMiE PAN, Kraków.