Zarządzanie miejscami wpisanymi na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce i Norwegii Realizacja projektu Kwiecień 2009 - Marzec 2011
SPIS TREŚCI O MCK 3 Opis projektu 4 Partnerzy projektu 5 Realizacja 6-8 Kontakt 9 Str. 2
O MCK Międzynarodowe Centrum Kultury zainaugurowało działalność 29 maja 1991, podczas spotkania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w Krakowie. Był to moment szczególny: pierwsze po pamiętnym 1989 roku spotkanie przedstawicieli Wschodu i Zachodu poświęcone kulturze i dziedzictwu kulturowemu. Dzięki temu nowa instytucja z jasno określoną misją od początku zaistniała na forum międzynarodowym. Ideą przewodnią Centrum jest komunikacja międzykulturowa, tworzenie wspólnej Europy ponad podziałami - państwowymi, ideologicznymi, religijnymi. Projekty realizowane w Centrum oscylują wokół takich zagadnień, jak: istota cywilizacji europejskiej; stereotypy narodowe; tożsamość narodowa wobec globalizacji; pamięć zbiorowa; wielokulturowość Europy Środkowej; Polska w Europie; dziedzictwo kulturowe i nowa filozofia jego ochrony; fenomen miasta historycznego; kultura a rozwój; miejsce kultury w społeczeństwie. Międzynarodowe Centrum Kultury jest instytucją badawczą, ekspercką, prowadzi działalność wystawienniczą, promocyjną, edukacyjną i wydawniczą. Skutecznie łączy współczesność z tradycją, czego wyrazem jest także siedziba Centrum, kamienica Pod Kruki", której zabytkowe wnętrza zostały wyposażone w najnowsze rozwiązania techniczne. Tutaj szeroka publiczność spotyka się z uczonymi, artystami i politykami, tu młodzież może dyskutować z wybitnymi intelektualistami, tu można obcować ze sztuką dawną i nowoczesną. Str. 3
Zarządzanie miejscami wpisanymi na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce i Norwegii OPIS PROJEKTU Projekt miał na celu stworzenie platformy wymiany doświadczeń w dziedzinie zarządzania miejscami wpisanymi na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce i Norwegii. Adresowany był zarówno do polskich i norweskich ekspertów w dziedzinie zarządzania dziedzictwem kulturowym, jak i do podmiotów oraz osób bezpośrednio zaangażowanych w zarządzanie i gospodarowanie zabytkowym zasobem (instytucje kultury, instytucje konserwatorsko-badawcze, organizacje pozarządowe, lokalna administracja itp.) w wybranych miejscach i obiektach światowego dziedzictwa UNESCO w Norwegii (kościół w Urnes; Bryggen; Archipelag Vega) i w regionie Małopolska w Polsce (Kraków; Wieliczka; Kalwaria Zebrzydowska i Lanckorona; wybrane wpisane na listę UNESCO drewniane kościoły w Małopolsce). Projekt składał się z części eksperckiej, w ramach której zostały przygotowane i zaprezentowane opracowania porównawcze dotyczące funkcjonowania systemu ochrony zabytków w obu krajach i jego wdrażania oraz części praktycznej - wymiany informacji i doświadczeń pomiędzy podmiotami i instytucjami zarządzającymi miejscami i obiektami dziedzictwa odbywającej sie podczas konferencji i seminariów objazdowych połączonych z warsztatami (2 konferencje, 2 seminaria objazdowe połączone z warsztatami). Rezultaty wymiany doświadczeń i dyskusji zostały opublikowane pod koniec projektu oraz zaprezentowane w formie wystawy planszowej. Podjęto takie tematy jak: zrównoważone zarządzanie miejscami i obiektami wpisanymi na listę UNESCO i ich obszarami ochronnymi; współpraca pomiędzy miejscami wpisanymi na listę UNESCO oraz poszczególnymi poziomami administracji publicznej; tworzenie programów ochrony i zarządzania oraz sprawozdań okresowych; turystyka w obiektach wpisanych na listę UNESCO i ich promocja wśród różnych grup docelowych; angażowanie lokalnych społeczności w ochronę i zarządzanie zabytkowymi zasobami. Str. 4
PARTNERZY PROJEKTU RIKSANTIKVAREN, DIRECTORATE FOR CULTURAL HERITAGE Zadaniem partnera norweskiego było ogólne zarządzanie projektem po stronie norweskiej, polegające m.in.: na stałych kontaktach z polskimi partnerami, nawiązywaniu kontaktów i rekrutowaniu norweskich ekspertów; rekrutowaniu norweskich uczestników konferencji oraz seminariów połączonych z warsztatami (przedstawicieli i zarządzających miejscami i obiektami w Norwegii wpisanymi na listę światowego dziedzictwa UNESCO); udział w przygotowaniu norweskojęzycznej informacji o projekcie, w szczególności dla potrzeb strony internetowej. Partner norweski miał również za zadanie zorganizowanie części projektu odbywającego się bezpośrednio w Norwegii tj. seminarium objazdowe połączone z warsztatami (zarówno jego zawartość dotyczącą spraw merytorycznych jak i praktyczno-organizacyjnych) oraz zorganizowanie spotkania Komitetu Sterującego projektu w Norwegii. Str. 5
REALIZACJA PROJEKTU W ramach projektu w jego pierwszej fazie (kwiecień 2009-wrzesień 2009) eksperci z obu krajów przygotowali syntetyczne raporty nt. funkcjonowania systemu ochrony zabytków (pod względem administracyjnym, prawnym, finansowym itp.) w obu krajach. W ramach drugiego etapu projektu (październik 2009-październik 2010) przygotowano i zrealizowano 2 konferencje projektu (obie w Krakowie) oraz 2 seminaria objazdowe połączone z warsztatami (pierwsze seminarium w wybranych miejscach i obiektach Światowego Dziedzictwa w Małopolsce, drugie natomiast w wybranych miejscach UNESCO w Norwegii). Ostatnim stadium projektu (listopad 2010-marzec 2011) stało się przygotowanie przez stronę polską a następnie dystrybucja książki podręcznika będącego pokłosiem projektu, oraz we współpracy ze stroną norweską wystawy planszowej pokazującej tematykę prezentowaną i dyskutowaną w trakcie konferencji i warsztatów w ramach projektu. KONFERENCJA PROMUJĄCA, OTWIERAJĄCA PRO- JEKT, 19-20.10.2009 Trwająca półtora dnia konferencja, zgromadziła najważniejszych specjalistów z Polski i Norwegii z zakresu dziedzictwa, jego ochrony, promocji. Spotkanie otworzyli JE Ambasador Królestwa Norwegii Enok Nygaard oraz Minister Tomasz Merta Główny Konserwator Zabytków i Podsekretarz Stanu w MKiDN. Podczas pierwszego dnia obrad, otwartego dla szerokiej grupy osób z Krakowa, Małopolski i całego kraju, zaprezentowane zostały referaty ogólne wprowadzające w problematykę projektu, pokazujące podejście obu wymienionych krajów do dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Drugi dzień, zamknięty dla publiczności, służył już szczegółowemu zaprezentowaniu miejsc biorących udział w projekcie. WARSZTATY W MAŁOPOLSCE, 20-25.10.2009 Po zakończeniu obrad konferencyjnych, rozpoczęły się warsztaty, organizowane w ramach seminarium objazdowego po wybranych miejscach Małopolski, będących uczestnikami projektu. W ramach 5-dniowego seminarium norweska grupa uczestników projektu miała okazję zapoznać się z problematyką w zakresie zarządzania miejscami wpisanymi na Listę UNESCO w Małopolsce. Odbyły się liczne spotkania z przedstawicielami władz i organizacji odpowiedzialnych za wybrane obiekty Kraków, Wieliczka, Kalwaria Zebrzydowska, kościoły drewniane w Sękowej, Lipnicy Murowanej i Binarowej. Obie strony miały okazję poznać się wzajemnie, nawiązać ściślejszą dwustronną współpracę, która ma w założeniu być długofalowym efektem projektu. Goście z Norwegii wnikliwie studiowali zaprezentowane im przypadki, szczególnie interesowali się skomplikowaną problematyką własności i kompetencji w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, pytali o wpływ turystyki na zarząd poszczególnymi miejscami, kwestię promocji i współpracy wzajemnej, a przede wszystkim o rolę społeczności lokalnych, ich zaangażowanie i świadomość posiadania tak cennych obiektów w najbliższym sąsiedztwie. WARSZTATY W NORWEGII, 15-23.06.2010 W ramach warsztatów w Norwegii, polscy uczestnicy projektu odwiedzili wszystkie, uczestniczące w projekcie miejsca wpisane na Listę UNESCO. Warsztaty rozpoczęły się w Bergen, by następnie przez fiordy (również figurujące na Liście UNESCO) dotrzeć do kościoła słupowego w Urnes, stamtąd zaś do niezwykle surowego w swej naturze miasteczka Røros, by całą wyprawę zakończyć w bliskości koła podbiegunowego na wyspie Vega. W tym czasie polska grupa miała okazję spotkać się z osobami odpowiedzialnymi za opiekę nad poszczególnymi obiektami, wymienić doświadczenia, spostrzeżenia, ale także zdobyć wiedzę, jak w praktyce wygląda w Norwegii zarządzanie i ochrona dziedzictwa światowego i zabytków w ogóle. W przeciągu tych blisko 10 dni strona polska nie tylko niejako dotknęła bogactwa krajobrazu, surowości i piękna natury, ale przede wszystkim poznała wielu ludzi mocno zaangażowanych w działania na rzecz dziedzictwa. Te odbywające się kilka razy każdego dnia rozmowy, prelekcje i spotkania, również z przedstawicielami władz każdego szczebla, ukazały ciągłość (aktualnie obowiązująca ustawa o ochronie zabytków pochodzi z roku 1921), złożoność i skuteczność norweskiego systemu opieki nad dziedzictwem. Str. 6
REALIZACJA PROJEKTU Na zakończenie seminarium odbyło się na wyspie Vega spotkanie podsumowujące, podczas którego polska grupa podkreślała co ich zainspirowało podczas wyjazdu, na co zwrócili szczególną uwagę w Norwegii. Głównie komentowali i ustosunkowywali się do sposobów finansowania obiektów, harmonijnej współpracy kapitału prywatnego i państwowego, dużego zaangażowania lokalnych władz i społeczności w promocję i ochronę dziedzictwa, współgranie, symbiozę człowieka i przyrody, wreszcie silną pozycję konserwatora. Podkreślono również stałe zaangażowanie państwa w promocję i ochronę dziedzictwa w Norwegii, tworzenie i dbałość o stałą aktualizację planów zarządzania i zagospodarowania, w które zaangażowane są wszystkie szczeble władzy. KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA PROJEKT 27.10.2010 W październiku 2010 r. do Krakowa zostali zaproszeni wszyscy polscy i norwescy uczestnicy projektu, aby podzielili się swoimi wnioskami i wrażeniami z projektu. Spotkanie z dnia 27.10, miało charakter otwarty, do wysłuchania przygotowanych referatów zostali zaproszeni przedstawiciele władz lokalnych, regionalnych, państwowych, opiekunowie obiektów zabytkowych, specjaliści z zakresu ochrony, konserwacji oraz zarządzania. Podczas trwającej cały dzień konferencji, głos zabrali przedstawiciele wszystkich miejsc, zaangażowanych w realizację projektu. Spotkanie zostało podzielone na 3 części, w pierwszej, mającej charakter wprowadzenia, blisko dwuletnią współpracę podsumowali członkowie Komitetu Sterującego. Nakreślili oni najpierw cele jakie stawiano sobie na początku projektu, by następnie ukazać sposoby i formy realizacji, wzajemne relacje, wreszcie to, co wynika ze współpracy na przyszłość, czego się od siebie nawzajem nauczono. Dwie kolejne części (sesje), to już referaty uczestników projektu, które zostały podzielone według następującego klucza: duże miasta przyszłość wobec przeszłości, miasto górnicze dziedzictwo przemysłowe, dziedzictwo zaklęte w drewnie oraz ochrona krajobrazu kulturowego. Wnioski i obserwacje były różne, ale to co się przewijało w każdym wystąpieniu to podkreślenie faktu, iż największą wartością projektu byli sami ludzie, możliwość spotkania z nimi, wymiany wiedzy i doświadczeń oraz nadzieja, że współpraca będzie kontynuowana. PUBLIKACJA KSIĄśKOWA W swoim założeniu jeszcze na etapie aplikowania publikacja książkowa została określona jako kompendium wiedzy o norweskim i polskim systemie ochrony i zarządzania dziedzictwem kulturowym i cel ten został zrealizowany. Ale przede wszystkim zawierała rezultaty wymiany doświadczeń i dyskusji. Książka została podzielona na 3 duże rozdziały: pierwszy jest ogólnym nakreśleniem podejścia Polski i Norwegii do problematyki światowego dziedzictwa; drugi szeroko charakteryzuje miejsca biorące udział w projekcie, jak również zawiera wnioski płynące z realizacji projektu z perspektywy norweskiej i polskiej; trzeci jest podsumowaniem projektu, zawiera sprawozdania z warsztatów, konferencji, ogólne wnioski oraz opinie uczestników projektu. Publikacja została dedykowana pamięci Tomasza Merty. Wydawnictwo zostało rozesłane do polskich i norweskich uczestników projektu, jak również do instytucji zajmujących się na co dzień problematyką dziedzictwa kulturowego, bibliotek różnych szczebli, w przypadku Norwegii egzemplarze książki otrzymały Ministerstwo Kultury oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych. WYSTAWA Wystawa prezentowała rezultaty projektu wnioski zarówno strony polskiej jak i norweskiej, zawierała opis miejsc uczestniczących w projekcie, porównanie polskiego i norweskiego systemu ochrony, finansowani i zarządzania dziedzictwem kulturowym, jak również kilka słów o samej Liście Światowego Dziedzictwa i obowiązujących kryteriach wpisu. Treść została wzbogacona materiałem fotograficznym, powstałym na etapie realizacji projektu. Str. 7
REALIZACJA PROJEKTU Wystawa była prezentowana: w Sękowej (19.06 3.07.2010), w Lipnicy Murowanej (11.07 31.07.2010) oraz w Lanckoronie (20.08 4.09.2010). Elektroniczna wersja wystawy (na płycie CD-R) została dołączona do publikacji. STRONA INTERNETOWA PROJEKTU Na potrzeby realizacji i promocji projektu została utworzona strona internetowa www.heritage.org.pl, na której oprócz informacji o partnerach w projekcie, miejscach biorących w nim udział, zostały zamieszczone także informacje o samym projekcie, darczyńcach, Funduszu Wymiany Kulturalnej. Najważniejsze jednak było informowanie osób, które zaglądały na stronę o bieżącym stanie realizacji projektu, o najistotniejszych wydarzeniach, spotkaniach. Str. 8
KONTAKT Z ORGANIZATORAMI MIĘDZYNARODOWE CENTRUM KULTURY Rynek Główny 25 31-008 Kraków tel. 12 424-28-11 sekret@mck.krakow.pl www.mck.krakow.pl www.heritage.org.pl PARTNER PROJEKTU Riksantikvaren, Directorate for Cultural Heritage Dronningens gate 13, N-0034 Oslo, Norway www.riksantikvaren.no Str. 9