Maryja Matka Jezusa w Ewangelii Łukasza Najwięcej szczegółów o Matce Jezusa przekazał Łukasz w ewangelii dziecięctwa Jezusa (Łk 1-2). W porównaniu do opowiadania o dziecięctwie Jezusa w Ewangelii Mateusza zachodzi tu następująca różnica: Mateusz przedstawia dzieciństwo Jezusa z punktu widzenia Józefa, głowy Świętej Rodziny i świadka dziewiczego narodzenia. Józef działa, zastanawia się, zmaga się z Bogiem i ludźmi. Maryja jest tu na drugim planie. Pierwsza ewangelia nie mówi nam nawet, czy Maryja była świadomie i osobiście włączona w tę tajemnicę. Łukasz natomiast przedstawia wszystko z punktu widzenia Maryi. Ona jest centralną postacią opowiadania; to Ona zachowywała wspomnienia w swym sercu (Łk 2, 19 i 51). Z Ewangelii Łukasza dowiadujemy się o zwiastowaniu Maryi narodzin Chrystusa, poznajemy Jej reakcję, Jej postępowanie, modlitwę przyszłej Matki Zbawiciela oraz Jej postawę wobec Boga, zwłaszcza Jej wiarę. 1. Szczególna pozycja Łukasz pokazał wywyższenie Maryi w kontraście do Jej wielkości dzięki łasce Boga. Maryja jest ubogą dziewczyną, kobietą, którą Bóg ubogacił. Wyrazem tej świadomości Maryi jest Jej pieśń Magnificat, w której zalicza Ona siebie do kategorii ubogich i pokornych. Maryja jest pierwowzorem ubogich, których Bóg wywyższa.
2 W scenie zwiastowania anioł Gabriel pozdrawia Maryję nazywając Ją ϰεχαριτωμένη. Słowo to zwyczajnie jest tłumaczone jako pełna łaski. Rdzeń tego słowa χάρις oznacza: życzliwość, łaskawość, wybranie, dar piękności, wdzięk. Forma gramatyczna słowa ϰεχαριτωμένη (participium perfecti passivi) oznacza, że przyszła Matka Chrystusa posiada te cechy w sposób ciągły, stały i doskonały. W sposób ciągły i stały Maryja jest przedmiotem Bożego upodobania w całym tego słowa znaczeniu. Określenie Maryi ϰεχαριτωμένη pochodzi z wysoka, od Boga. Jest to Jej imię. Posłaniec Boga wyjaśnia Jej to imię: znalazłaś bowiem łaskę u Boga (Łk 1, 30). Pozycję Matki Jezusa tej, która znalazła łaskę u Boga objaśniają także inne sformułowania w Ewangelii Łukasza, jak np. Pan z Nią, błogosławiona jest między niewiastami (Łk 1, 28b), Duch Święty zstąpi na Nią i moc Najwyższego Ją osłoni (Łk 1, 35), wielkie rzeczy uczynił Jej Wszechmocny (Łk 1, 49). 2. Dziewictwo W scenie zwiastowania bardzo wyraźnie zostało podkreślone dziewictwo Maryi. Z rozmowy Maryi z aniołem wynika, że dziewictwo stanowiło przedmiot wyraźnego postanowienia Maryi. Pytała anioła, który zwiastuje Jej Boskie macierzyństwo: Jakże się to stanie, skoro nie znam męża? (Łk 1, 34). Jest to zadziwiające pytanie niewiasty już zaręczonej i oczekującej na wesele przeprowadzenie do narzeczonego. Z powyższego tekstu wynika
3 następujące znaczenie: Maryja powzięła decyzję zapewne w porozumieniu z narzeczonym, że nie zna i nie pozna męża w biblijnym, semickim znaczeniu. Słowo poznać w terminologii hebrajskiej określało także współżycie małżeńskie. Poczęcie Jezusa w łonie Maryi nastąpiło dzięki bezpośredniej interwencji Ducha Świętego, jeszcze przed wspólnym zamieszkaniem z Józefem. Maryja została nazwana παρϑένος = panna (Łk 1, 27), lecz z samego tego określenia nie wynika jeszcze Jej dziewictwo. Termin ten oznaczał bowiem w środowisku greckim zarówno młodą mężatkę, jak i dziewicę. 3. Wiara Obraz wiary Maryi przedstawił Łukasz w scenie zwiastowania. W tej scenie nie ma słów wiara, wierzyć, ale odczytujemy je z postawy Maryi. Treść zwiastowania niewiarygodna, niemożliwa z ludzkiego punktu widzenia i niezrozumiała. A jednak Maryja zaufała Bogu i powiedziała: Oto Ja służebnica Pańska, niech Mi się stanie według twego słowa! Wtedy odszedł od Niej anioł (Łk 1, 38) Maryja uwierzyła bez wahania słowom wysłannika Bożego i przyjęła objawienie Boże. Postawione aniołowi pytanie: Jakże się to stanie, skoro nie znam męża? (Łk 1, 34) nie oznacza wątpliwości, lecz dotyczy tylko sposobu poczęcia Syna Bożego. Odpowiedź anioła wskazuje na moc Bożą, która umożliwiła naturalną ciążę Elżbiety, niepłodnej, starej kobiety (Łk 1, 36n).
4 Pochwałę wiary Maryi wyrazi później Elżbieta, gdy przywita Matkę Jezusa w swoim domu: Szczęśliwa (μαϰαρία), która uwierzyła, że spełnią się słowa powiedziane jej przez Pana (Łk 1, 45). Ponieważ Maryja uwierzyła, stała się Matką Mesjasza i Matką wiary. 4. Duchowość Bł. Jan Paweł II powiedział, że Bogurodzica całą swoją duchowość wyraziła w pieśni Magnificat, którą wyśpiewała w odpowiedzi na powitanie Elżbiety (Łk 1, 46-55). Magnificat daje nam obraz głębokiej duchowości Matki Jezusa. Jej duchowość jest modelem, wzorem duchowości chrześcijańskiej. Ten kantyk jest zbudowany z bardzo wielu motywów biblijnych, co świadczy o tym, że Maryja była przepełniona słowem Bożym i żyłą nim. O niezwykle wysokim poziomie duchowości Matki Jezusa świadczy refleksja Łukasza po adoracji pasterzy i po znalezieniu dwunastoletniego Jezusa w świątyni: Maryja zachowywała wszystkie te sprawy i rozważała je w swoim sercu (Łk 2, 19). A Matka Jego chowała wiernie wszystkie te wspomnienia w swym sercu (Łk 2, 51). Piękną charakterystykę swojej Matki i Jej duchowości daje sam Jezus. Gdy pewna kobieta z tłumu, zachwycona Jego nauką błogosławi jego Matkę, On odpowiada jej: Szczęśliwi (μακάριοι), którzy słuchają i strzegą słowa
5 Bożego (Łk 11, 27-28). Matce Zbawiciela nie dorównuje żadna kobieca postać w trzeciej Ewangelii i jest to zupełnie zrozumiałe, ze względu na jej niepowtarzalną historiozbawczą i chrystologiczną rolę. 5. Bogurodzica Obraz Maryi jako Matki Jezusa pięknie oddaje scena zwiastowania. Scena ta przedstawia ludzkie pochodzenie Jezusa (Łk 1, 30-33) oraz Jego Boskie pochodzenie (Łk 1, 34-36). Zaczyna się pozdrowieniem Maryi przez anioła: Raduj się, co polskie tłumaczenia oddają przez bądź pozdrowiona. W hebrajskim środowisku tak się nie pozdrawiano. Zwyczajnie posługiwano się słowem radość. = pokój. W tym przypadku anioł ogłasza ש ל ום Motywem tej radości jest przyjście oczekiwanego przez Izrael od dawna Mesjasza. Jest to wyraz zbliżenia się i obecności Boga w Izraelu. Maryja w tej chwili reprezentuje naród wybrany. Maryja zmieszała się (διεταράχϑη). Jej niepokój można tłumaczyć można tłumaczyć w następujący sposób: (1) był to wstrząsem, którego doznają ludzie w chwili zetknięcia się z Bogiem; (2) z drugiej strony Maryja uświadomiła sobie, że skoro Bóg Ją wyróżnia, to będzie od Niej czegoś oczekiwać; wiedziała o tym z historii biblijnej. Otrzymuje niesłychaną i nieprawdopodobną obietnicę. Oto nadszedł wreszcie czas zbawienia, a Ona będzie Matką Zbawiciela. Jej Syn przychodzący z wysoka nie
6 jest tylko człowiekiem, lecz samym Bogiem. Inaczej: W Niej zamieszka Bóg. Anioł wyjaśnia najpierw ludzkie pochodzenie Mesjasza: Będzie On wielki i będzie nazwany Synem Najwyższego, a Pan Bóg da Mu tron Jego praojca, Dawida. Będzie panował nad domem Jakuba na wieki, a Jego panowaniu nie będzie końca (Łk 1, 32-33) Następnie mówi o Jego Boskim pochodzeniu: Duch Święty zstąpi na Ciebie i moc Najwyższego osłoni Cię. Dlatego też święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym (Łk 1, 35). Pełne znaczenie tytułu Syn Boży wyjaśniają dopiero inne uroczyste wypowiedzi odnoszące się do Jezusa: np. przy chrzcie (Łk 3, 22) i przy przemienieniu (Łk 9, 35). Przede wszystkim jednak po Jego śmierci na krzyżu (Łk 22, 70). Na pytanie Maryi: jakże się to stanie?, anioł odpowiada: Duch Święty zstąpi na Ciebie i moc Najwyższego osłoni Cię. Dlatego też Święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym (Łk 1, 35). Słowo ἐπισκιάζω oznacza: rzucać cień, ocieniać, osłaniać. Słowo to nawiązywało do obłoku, który był znakiem obecności Jahwe; objawił się on po raz pierwszy podczas ustanowienia kultu mozaistycznego. Obłok okrył swym cieniem Arkę Przymierza, podczas gdy chwała Boża, czyli sam Bóg w niej przebywał. Teraz z kolei Maryja ma
7 stać się przedmiotem tego podwójnego objawienia Boga: obecności nad Nią i w Niej Pana chwały. 6. Matka Boża Bolesna Opowiadanie o przedstawieniu Jezusa w świątyni, czterdziestego dnia po narodzeniu (Łk 2, 22-39), kreśli obraz Matki Bożej Bolesnej. Symeon zapowiada, że wielu sprzeciwi się Mesjaszowi i odrzuci Go. Los Jezusa dotknie Jego Matkę. Mówi o tym obraz miecza (Łk 2, 35). Cierpienia Bogurodzicy (Łk 2, 35) mają również wymiar kościelny. Są obrazem cierpień Kościoła, którego boleśnie dotknie los Chrystusa. Jako obraz Kościoła Matka Jezusa została ukazana w scenie Bożego narodzenia. Kościół, podobnie jak ona, zachowuje oraz interpretuje tajemnice Boże: Maryja jest obrazem Kościoła i chrześcijanina, który wydarzenia ewangeliczne zachowuje w sercu oraz rozważa, wciąż na nowo je interpretuje i wyciąga z nich życiowe wnioski. Św. Łukasz nie powraca już do Maryi w opisie męki. Zgodnie ze swym zwyczajem zbiera w jednym miejscu szczegóły odnoszące się do jakiejś osoby, a kończąc je zapowiedzią przyszłych wydarzeń, nie wspomina już o nich więcej.