ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXVI, NR 3, S. 83 89, WARSZAWA 1985 JA N BORKOWSKI, ZYGM UNT MIKOŁAJCZAK DYNAMIKA FOSFORU PRZYSW AJALNEGO W GLEBIE ŁĄKOW EJ NAW OŻONEJ FOSFOREM NA ZAPAS Katedra G leboznaw stw a i Katedra U praw y Łąk i P astw isk A kadem ii Rolniczej w e W rocław iu P rzy stosow aniu dużych daw ek naw ozów fosforow ych nde tylko dostarcza się fosfor roślinom, ale zwiększa się zaw artość fosforu p rzy sw ajaln e go w glebie [2, 3, 5, 6, 8, 9, 11, 13]. Zawartość ta ulega ciągłym zmianom, a jej dynam ika zależy od zespołu czynników, w śród których szczególną rolę odgrywa nawożenie, gleba, jej sposób użytkow ania oraz pobieranie fosforu przez rośliny. Dotychczasowe badania obejm ow ały głównie dynam ikę fosforu w glebach ornych, natom iast w stosunkowo m ałym zakresie uwzględniane są gleby łąkowe. M ając to na uwadze podjęto badania nad dynam iką przysw ajalnego fosforu V/ glebach łąkowych. METODYKA BAD AN W dośw iadczeniu polow ym prow adzonym w latach 1976 1980 w P a włowicach W rocławiu pobierano próbki glebowe do badań wiosną przed wysiewem nawozów i po każdym pokosie z poziomu próchniczno- -damdowego na głębokości 0 10 cm i 10 15 cm z różnie nawożonych obiektów (tab. 1). W pobranych próbkach glebow ych oznaczono zaw artość fosforu przyswajalnego m etodą Egnera-Riehm a i inne właściwości chemiczne gleby m etodam i pow szechnie stosow anym i w gleboznaw stw ie. W YNIKI BADAŃ W yniki badań poziomu próchniczno-da^niowego m ady średniej, na której założono doświadczenia, w skazyw ały na stosunkow o dużą zaw artość m ateria organicznej i azotu w glebie. Je j odczyn był słabo kw aśny.
84 J. Borkowski, Z. Mikołajczak Tabela 1 Eadunc cbiokty i ich niwożenie w kg na h^/ctnr In v estig atio n trectu en te and f e r t ili z a ti o n in kg per hectare Iłr obiektu Txeataent No. P X I - - - I I 120-99,6 /120 K20 / I I I 120 4Э,8 /60?2 5^ C0I<>CLnle every year IT 240 49*8 /60 corocznie every year? 240 149,4 oo 3 la ta every 3 years 99,6 99,6 99,ó zaw artość potasu niska, m agnezu wysoka, a fosforu przysw ajalnego średnia w w arstw ie 0 5 cm i niska w głębszych w arstw ach (tab. 2 i 3). Z aw artość fosforu przysw ajalnego na obiekcie kontrolnym odpow iadała średniej zasobności, z w yjątkiem paru próbek pobranych w różnych term inach z górnej częśoi poziomu A jd, w ykazujących wysoką zasobność, a w dolnej części niską. Na obiektach nawożonych zawartość fosforu przysw ajalnego układała się w zależności od term inu stosowania nawozów fosforowych i plonów oraz pobrania fosforu przez rośliny. Obiekt II nawożony tylko potasem i azotem w poziomie A td na głębokości 0 10 cm w ykazyw ał zawartość fosforu przysw ajalnego w przedziale 3,2 4,8 mg P/100 g gleby i w większości w ypadków było to m niej niż na obiekcie kontrolnym. Równocześnie stw ierdzono wyższe plony i większe pobranie fosforu przez rośliny na tym obiekcie i to w arunkuje obniżenie zaw artości fosforu przysw ajalnego w glebie (tab. 4). Niektóre właściwości poaionu prochniczno-darniowego mady średniej Soae properties of the huaua-sod horizon of nedlub a llu v ia l s o il Tabela 2 Głębokość pobrania próbki Sanpling depth om > 1 Procentowa zawartość fra k c ji 0 3 W Till Per cent of fractio n s of dia in ma 1-0,1 0,1- -0,02 Procentowa zawartość Per oerît of < 0,02 < 0,002 С N ph 77 1 N дс 1 p К Mg а /;30 g gleby rag/100 g of ooil 0-5 0,5 30,0 39,0 31,0 14,0 4,05 C,3'3,з 4,23 3,73 22,5 5-10 1,0 23,0 39,0 33,0 14,0 3.57 0,34 6,3 2, 18 2,90 9,4 10-15 0,0 26,0 44,0 30,0 13,0 4,23 0,38 6,3 2,18 2,90 9,0
P w glebie łąkowej nawożonej P na zapas 85 Tabela 3 Dynamika zawartości foeforu prryewajalnego w mg р / ю о g gleby Dynamice of the available phosphorus content in ag P/100 g of s o il Interesująco układa się dynam ika fosforu przyswajalnego na obiektach nawożonych NPK. Na obiekcie III nawożonym corocznie (N 120 kg, p 49^ kg i К 99 6 kg rocznie na ha) uzyskano w yraźnie większe plony oraz większe pobranie fosforu przez rośliny w porów naniu do obiektu kontrolnego. Je d n ak dzięki zastosow aniu daw ki 49,8 kg P n a stą pił nieznaczny wzrost zawartości fosforu przyswajalnego praw ie w e wszystkich term inach pobrania próbek glebowych z głębokości 0 10 cm. N atom iast na obiekcie IV o takim sam ym poziomie naw ożenia potasow e go i fosforowego, ale podwójnej dawce azotu (N 240 kg/ha) uzyskano większe plony, a rośliny pobrały w ięcej fosforu niż na obiekcie III. Dlatego zm niejsza się zaw artość fosforu przysw ajalnego w glebie. Duża daw ka azotu pow oduje bardziej w yraźny w zrost plonu, większe pobranie fosforu przez rośliny i zmniejszenie zawartości fosforu przysw ajalnego w glebie. Podobne zależności zostały stw ierdzone w pracach in nych autorów [7, 10, 12]. Na szczególną uwagę zasługuje obiekt V, nawożony 240 kg N, 149,4 kg P i 99,6 kg К skomasowaną potrójną dawką na h ektar co trzy lata (1976, 1979). Na obiekcie ty m uzyskano rów nież duże plony i w ystąpiło znaczne pobranie fosforu przez rośliny (tab. 3). Zaw artość fosforu przysw ajalnego w próbkach glebowych pobranych z w arstw y 0 10 cm w ahała się w przedziale 5,2 8,3 mg P/100 g gleby i odpow iadała w ysokiej jego zasobności. Tak więc na obiekcie V naw ożonym fosforem na zapas stw ier-
T a b e l a 4 Plony suchej maay, zaw artość fo e fo r u w suchej masie r o ś lin i pobranie fo efo r u prsez r o ś lin y Czy n a tter y ie ld s, phosphorus content in dry m atter o f p la n ts and phosphorus uptake by p lan te Obi:-, t i У Treatm ents Bok I II I II J.V V 1JIR I I 11 I I I IV V I II III 17 7 Year plony ouohej e a sy - dry t/h a n a tte r y ie ld s LSD zaw artość fo sfo r u w o.n e r o ś lin phosphorus con ten t in dry m atter pobranie fo s fo r u przez r o ś lin y - phpsphorus contont by p lan ts kg 1976 7,72 10,60 10,78 11,73 12,43 1,89 0,33 0,32 0,36 0,34 0,47 25,47 33,92 38,80 46,92 58,42 1977 6,06 10,20 10,52 13,94 10,36 1.60 0,43 0,46 0,33 0,51 0,49 25,80 46,92 39,98 71,09 50,76 1978 3,17 7,13 7,17 8,44 8,04 0,80 0,39 0,35 0,33 0,39 0,39 12,36 24,96 27,25 32,92 31,36 1979 3,13 5,82 5,06 6,45 6,54 0,72 0,47 0,33 0,40 0,39 0,44 14,71 22,12 23,44 25,15 28,78 1980 3,00 8,40 7,80 1С,Г:0 8,50 0,C5 0,33 0,32 0,30 0,31 0,34 11,40 26,88 23,40 31,62 20,90
P w glebie łąkowej nawożonej P na zapas 87 dzono najw iększy wzrost zawartości fosforu przysw ajalnego w glebie i najw iększe w ahania tej zawartości na tle term inów pobrania próbek glebow ych (tab. 3). Dynam ika fosforu przyswajalnego w glebie uzależniona jest od wielu czynników, wśród których czynniki klim atyczne odgryw ają znaczną rolę. W odniesieniu do dynam iki fosforu w glebach łąkowych z elem entów siedliska należy uw zględnić w ilgotność gleb, k tóra w dużym stopniu zależy od opadów (tab. 5). Opady /Wrocław-Pawłowrice/ Atmospheric precipitation /.Yrocław-Pawłowice/ Tabela 5 Bok Ïé a ï Opady /шт/ w miesiącach Precipitation /тт/ in monthe IV V VI VII VIII IX okres IV-IX period of IV-И rocznie per year 1976 5,7 79,5 26,6 107,6 47,1 67,2 334,1 563,5 1977 28,6 74,0 90,4 72,9 113,6 32,1 411,6 601,2 1978 16,8 87,4 18,7 70,9 89,6 93,9 377,3 544,0 1979 34,9 12,5 51,1 67,0 23,5 74,2 268,2 477,5 1960 57,2 19,4 51,1 20 3,7 45,7 33,0 415,1 560,3 i Porów nując plony w poszczególnych latach stwierdzono w yraźną ich zależność od ilości opadów. P lony najniższe zebrano w roku 1979, odznaczającym się m ałą ilością opadów rocznych, a przede w szystkim w m aju i lipcu. Również w innych doświadczeniach plony najniższe uzyskano w roku 1969 ze względu na bardzo niskie opady [4]. Można zatem mówić o bezpośrednim w pływ ie opadów na plon, a pośrednio i na dynam ikę fosforu w glebie łąkowej. W ystępuje m ałe zróżnicowanie zawartości fosforu w roślinach (tab. 4). Na wszystkich obiektach zawartość ta jest zbliżona, a w ro k u 1978 w ahała się w bardzo w ąskim przedziale 0,37 0,39% fosforu. Na podstaw ie uzyskanych w yników badań stw ierdzono dynam ikę fosforu przyswajalnego głównie w górnej części poziomu próchniczno-darniowego na tle term inów pobrania próbek glebow ych i stosow anego n a wożenia oraz plonów i pobrania fosforu przez rośliny. W NIOSKI 1. Największe w ahania zawartości fosforu przysw ajalnego w ystępują w w arstw ie do 10 cm. Na tej podstaw ie można uznać górną część poziom u próchniczno-darniowego za najbardziej dynamiczną w profilu gleby łąkow ej. 2. Nawożenie użytków zielonych fosforem corocznie i na zapas nie w pływ a różnicująco na plony i n a zaw artość fosforu w roślinach. W zrost
88 J. Borkowski, Z. Mikołajczak jednak zaw artości fosforu przysw ajalnego w glebie na obiekcie nawożonym fosforem na zapas przem awia za celowością stosowania tego sposobu naw ożenia na użytkach zielonych. LITERATURA {1] Adamus М., К o w а 1 i ń s к a J.: D ynam ika przysw ajalnych form P 20 5, K20 i Mg na tle naw ożenia organicznego i m ineralnego w glebie lekkiej. Zesz. probl. Post. Nauk roi. 137, 271 279, 1972. [2] Adamus М., Boratyński K., Czuba R., Gaszę k., Kowalińska I., Kozłowska H., Skowroński S., Włodarczyk Z.: Zm iany zasobności gleb pod w pływ em naw ożenia w św ietle w ieloletnich dośw iadczeń IUNG. S e ria 17, P uław y 1972. [3] Adamus M., Boratyński K., Kozłowska H., W pływ w ieloletn iego n a w ożenia fosforem na plonow anie roślin i dynam ikę fosforu w glebie. Pam. puław ski 59, 1975, 27 37. [4] Bartmański A.: W pływ zróżnicowanego naw ożenia fosforem i potasem na produkcyjność użytku zielonego. Zesz. probl. Post. Nauk roi. 210, 1978, 81 90. [5] Boguszewski W.. Gosek S., Grześkiewicz H.: W yniki dośw iadczeń z w ysokim i daw kam i fosforu i potasu w Zakładach D ośw iadczalnych IUNG Cz. I. Pam. puław ski 42, 1971, 55 80. [6] Czuba R.: Badania nad naw ożeniem w płodozm ianie cz. II. W pływ naw ożenia organicznego i m ineralnego na niektóre w łaściw ości gleby. Rocz. N auk roi. ser. A, 1.97, z. 1, 1967, 2 53. [7] Czuba R., Murzyński J.: Zawartość fosforu przysw ajalnego w glebie łąkow ej kształtow ana w pływ em długoletniego stosow ania w zrastających daw ek azotu i potasu Prace naukow e A kadem ii Ekonom icznej w e W rocław iu nr 132 (154) 1978, 29 36. [8] F o t y m a M.: Zasady naw ożenia fosforem w Polsce. Prace naukow e A kadem ii Ekonom icznej w e W rocław iu nr 132 (154) 1978, 19 28. [9] Gajek Fr.: W pływ w ieloletniego naw ożenia m ineralnego na w ysokość p lonów roślin upraw nych oraz niektóre zm iany w łaściw ości chem icznych gleby. Cz. II. W łaściw ości chem iczne gleby. Pam. P uław ski, 42, 37 53. [10] Mikołajczak Z., Nowak W.: P lonow anie runi oraz niektóre w łaściw ości chem iczne gleby w w arunkach długotrw ałego stosow ania naw ozów azotow ych (maszynopis). [11] P o n d e 1 H., Gałczyńska J.: W pływ poziom u naw ożenia fosforow ego na zaw artość różnych form fosforu w glebie. Roczn. glebozn 28, 1977, 125. [12] S с h e с h t n e r G.: Problem e der G rünlanddüngung. Bodenkultur 15, 1964, nr 3. [13] Szukalski H.: W7pływ w zrastających dawek naw ozów fosforow ych i potasow ych na plony oraz zaw artość m akro- i m ikroskładników w glebie i roślinach. Rocz. Nauk roi. Seria A 100, 1974, s. 69.
P w glebie łąkowej nawożonej P na zapas 89 Я. БОРКОВСКИ, 3. МИКОЛАЙЧАК ДИНАМИКА УСВОЯЕМОГО ФОСФОРА В ЛУГОВОЙ ПОЧВЕ УДОБРЯЕМОЙ ФОСФОРОМ В ЗАПАС Кафедра почвоведения, Кафедра луговодства Сельскохозяйственной академии во Вроцлаве Р езю м е В условиях луговых опытов применяли фосфорное удобрение в запас и исследовали содержание усвояемого фосфора в гумусно-дерновом горизонте средне-легкой аллювиальной почвы. Результаты исследований за период 1977-1980 гг. показали существенные изменения в содержании усвояемого фосфора на объектах с фосфорным удобрением и повышение его содержания в условиях применения в трехгодовых сроках укрупненных доз фосфора. Результаты показали динамические изменения усвояемого фосфора, преимущественно в верхней части гумусно-дернового горизонта на фоне сроков отбора образцов почвы, вносимого удобрения и усваивания фосфора растениями. J. BORKOWSKI, Z. MIKOŁAJCZAK DYNAM ICS OF AVAILABLE PHO SPH ORUS IN TH^E STOCK FERTILIZATION OF GRASSLAND SOIL WITH PHOSPHORUS D epartm ent of Soil Science, D epartm ent of Grassland Farming, A gricultural U niversity of W rocław Summary The stock fertilization w ith phosphorus w as applied and the dynam ics of the available phosphorus content in the hum us-sod horizon of m edium alluvial soil w as investigated in a grassland experim ent. The results obtained in 1977 1980 prove distinct available phosphorus flu ctu ations in the fertilization treatm ents. A lso a grow th of available phosphorus content in the treatm ent of stock fertilization in the am ount of 78,5 kg P per hectare ap plied every three years has been found. The results prove dynam ics of available phosphorus m ainly in the upper part of the hum us-sod horizon against the background of soil sam pling dates and fertilization applied as w ell as of yields and the phosphorus uptake by plants. P ro f. d r hab. Jan B o r k o w s k i K a te d r a G le b o z n a w s tw a A R W ro c ła w, u l. G ru n w a ld zk a 53 W p ły n ę ło do r e d a k c ji w p a ź d z ie r n ik u 1984