W PŁYW W ZRASTAJĄCYCH DAWEK NAWOŻENIA NPK NA PLO NOW ANIE ŁĄ K M INERALNYCH

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE, T. X IX, z. 2, W AR SZA W A 1968 ROMAN MORACZEWSKI, MIKOŁAJ NAZARUK W PŁYW W ZRASTAJĄCYCH DAWEK NAWOŻENIA NPK NA PLO NOW ANIE ŁĄ K M INERALNYCH Katedra Uprawy Łąk i Pastwisk SGGW, Warszawa WSTĘP Na tle wzmożonej produkcji nawozów m ineralnych w Polsce pow staje pytanie, jak dalece będzie można zwiększać dawki na użytkach zielonych, by ich efektywność była opłacalna. W tym celu jeszcze w 1955 r. założono wieloletnie doświadczenie na kośnej łące trw ałej w Jaktorow ie ze w zrastającym i daw kam i nawożenia potasowego i fosforowego, a w 1959 r. także ze w zrastającym i dawkam i nawożenia azotowego. W yniki uzyskane w tych badaniach do 1959 r. zostały już częściowo opublikowane [9]. W niniejszej pracy p rezen tu jem y w yniki uzyskane w latach METODYKA BADAN D ośw iadczenia założono na łące trw ałej w Jaktorow ie m etodą losowych bloków. Gleba łąki jaktorow skiej ma ph równe 6,4 w H20, zawiera ok. 12% substancji organicznych, zaliczana jest według nom enklatury Polskiego Tow arzystw a Gleboznawczego do gleb m ułow o-glejow ych w y tw orzonych z nam ułów aluw ialnych. N aw ożenie stosow ano w edług następującego schem atu: I. Nawożenie 0 NK NKP, N K P2 NKP3 NK P4 P 20 5 kg/ha jako 18-procentowy superfosfat pylisty oraz 40 kg N /ha w 1959 r. i 80 kg N /ha w 1960 i 1961; nawóz potasowy w ysiew any był w postaci 40-procentowej soli potasowej w ilości 80 kg K 20 /h a; 7 R o czn ik i G leb o zn a w c ze T. X IX, z. 2

2 318 R. Moraczewski, M. Nazaruk II. Nawożenie 0 NP NPKj NPK2 NPK3 NPK4 NPK5 NPK6 K 20 kg/ha 0 Ô КЮ I 2Ö 140 jako sól potasowa oraz 40 kg P 20 5/ha jako superfosfat i nawozy azotowe jak w dośw iadczeniu I; III. Nawożenie 0 PK PK N X PKN2 PK N3 PKN4 N kg/ha ö Ö Rys. 1. Wykres przebiegu opadów i temperatur w 1959 r. 1 średn ie dzienne tem p eratu ry p ow ietrza, 2 m in im aln e dzienne tem p eratu ry p ow ietrza na w y so k o śc i 5 cm Rainfall and temperature course in m ean d aily air tem p eratu res, 2 m inim al d aily air tem p eratu res at th e h igh t o f 5 cm

3 Rys. 2. Wykres przebiegu opadów i temperatur w I960 ob ja śn ien ia jak w ry s. 1 Rainfall and temperature course in I960 exp lanation as in F ig. 1 Rys.'3. Wykres przebiegu opadów i temperatur w 1961 r. ob jaśn ien ia jak w rys. 1 Rainfall and temperature course in 1961 e x p la n a tio n as in F ig. 1

4 320 R. Moraczewski, M. Nazaruk jako saletrzak oraz 40 kg P 20 5/ha jako superfosfat i 80 kg K 20 na hektar jako sól potasow a. W roku 1959 w szystkie nawozy wysiano wiosną, a w roku I960 i 1961 na doświadczeniach z fosforem i potasem nawozy azotowe wysiano po pół dawki wiosną i pół dawki po pierwszym pokosie. W doświadczeniach z nawożeniem azotowym dawki azotu w I960 i 1961 były także dzielone: pół daw ki na w iosnę i pół daw ki po pierw szym pokosie. Sprzętu pierwszego pokosu dokonano w dniach między 1-10 czerwca, II pokosu m iędzy sierpnia. PRZEBIEG WARUNKÓW KLIMATYCZNYCH Przebieg pogody w 1959 r. (rys. 1) nie był korzystny dla wegetacji roślin łąkowych. Maj był stosunkowo chłodny i suchy. Rozkład opadów był także w ybitnie niekorzystny. Na ogólną ilość opadów w okresie od kw ietnia do września 273,4 mm, przeszło połowa z nich przypadała na czerwiec, głównie na pierwszą dekadę, a więc wówczas, gdy były najm niej potrzebne z uwagi na sprzęt I pokosu. Sierpień był również suchy. W 1960 r. (rys. 2) zarówno przebieg tem peratur, jak i rozkład opadów były nieco korzystniejsze w stosunku do 1959 r., ale i tu taj rozkład opadów był daleki od doskonałego. W m aju było ich tylko 18,3 mm, a w lipcu aż 189,9 mm. Ta wielka ilość opadów spowodowała zalanie łąki wodą, a to z kolei mogło wywrzeć w pływ na wym ycie składników m ineralnych z gleby lub ich nam ycie z sąsiednich poletek. N ajkorzystniejszy rozkład opadów zanotowano w 1961 r. (rys. 3). W roku tym suma opadów w okresie od kw ietnia do sierpnia wynosiła 332,6 m m. Biorąc pod uw agę zarów no ilość opadów, jak ich rozkład n a leży sądzić, że roślinność w tym roku nie odczuw ała pow ażniejszych niedoborów w ody i nie cierpiała na jej nadm iar. PLONY PLONY W D O ŚW IADCZENIU Z NAW OŻENIEM FOSFOROW YM W roku 1959, podobnie jak w latach [9], w m iarę zw iększania daw ki fosforu pow yżej 30 kg P 20 5 na h e k ta r zarów no plon bezwzględny, jak i produkcyjność 1 kg P 20 5 m alała (tab. 1-3). W praktyce łąkarskiej nie jest to pierw szy przypadek, że naw ożenie fosforow e powodowało obniżkę plonów siana. Nowak [13] w swojej pracy podsumow ując w yniki dośw iadczeń naw ozow ych z okresu m iędzyw ojennego na

5 Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 321 Tabela 1 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i n aw ożonej fo s fo re m w r G reen m a tte r y i e l d fro m a. meadow f e r t i l i z e d w ith p h o s p h o ru s i n 1959 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j m asy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q /h a fro m th e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a p 20 5 r e f f e c t i v e n e s s i k g p 2o5 w yprodukow ał z i e l o n e j m asy G reen m a tte r p ro d u c e d by 1 k e P ,0 4 3, , Ж 1 0 4,2 4 6, ,2 2 4,8 - - Ж Р ,5 4 0, ,0 2 8,6 3,8 12 Ж Р ,7 4 1, ,5 1 7,1-7,7 - М Р ,0 4 6, ,3 1 2,9-1 1,9 - ^ ,0 3 8, ,4-5, 0-2 9,8 - t. s d p r z y Р-Я» i FG-15 t. s w ith an d FG ,1 1 4,2 1 7, Tabela 2 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i naw ożonej fo s f o re m w r. I9 6 0 G reen m a tte r y i e l d from a meadow f e r t i l i z e d w ith p h o s p h o ru s i n I9 6 0 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j masy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q /h a from th e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a p 2c 5 p 2 5 e f f e c t i v e n e s s 1 t S P2 5 w yprodukow ał z i e l o n e j masy G reen m a tte r p ro d u c e d by 1 ks P ,7 4 2,7 6 3, NK 8 1, , , ,1 - - KKPjO 7 9,2 114,0 1 93, ,8 7,7 25 КЕРад 7 2, , , ,p - 3,3 - ***30 1ЖР60 8 8,2 123,5 211,7 148,5 2 6, , , , ,0 1 7,9 29 t, s d p rz y P-5% i FG-15 t. s d w ith P-5% and FG ,0 1 5,8 2 7, łąkach w Polsce podaje, że na 323 doświadczenia aż w 45 przypadkach stw ierdzono obniżenie się plonu pod wpływem nawożenia fosforowego. W pozostałych doświadczeniach w ykorzystanie fosforu było następujące: dawki do 32 kg P 20 5 na hektar dały średnio zwyżkę 16,3 kg siana na 1 kg P 20 5; dawki do kg 15,1 kg siana, dawki zaś powyżej 64 kg/ha P 20 5 tylko 7,0 kg siana na 1 kg P K onfrontując dane N ow aka z liczbam i zaw artym i w tabelach 1-3 oraz z danym i zaw arty m i

6 322 R. Moraczewski, M. Nazaruk T a b e l a 3 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i naw ożonej fo s fo re m w r, 1961 G reen m a tte r y i e l d from a meadow f e r t i l i z e d w ith p h o s p h o ru s i n 1961 W ariant V a ria n t P lo n z ie lo n e j masy q /h a pokosu Green m a tte r y ie ld q /h a from th e c u t I I I razem t o t a l R óżnica D ifferen c e E fek t d z ia ła n ia P2 5 p2o5 e f f e c - tiv e n e as i kg p 2o5 wyprodukował z ie lo n e j masy Green m a tte r produced by 1 kg P ,0 58,0 140, Ж 137,2 103,4 240,6 100,6 - - МКР50 130,7 102,4 233,1 93,1-7,5 - ЖР40 125,5 102,4 227,9 87,9-1 2,7 - Ж Р50 118,7 113,4 232,1 92,1-8,5 - ^ б о 119,5 107,3 226,8 86,8-1 3,8 - t. s d p rzy Р-5% i FG-15 t. s d w ith P-5% and FG ,4 2 1,0 23, Rys. 4. Średni plon zielonej masy z łąki nawożonej fosforem w latach I pok os, 2 II p o k o s, 3 I-f-II razem Mean green matter yield from a meadow fertilized with phosphorus in the period of st cut, 2 Iln d cut, 3 1st -f- -f U n d c u t we wcześniejszej pracy [9], można wnosić, że o w ykorzystaniu fosforu przez rośliny łąkowe z pewnością decyduje poziom nawożenia potasowoazotowego i typ gleby. Opady atm osferyczne, a ściślej mówiąc stosunki wodne w glebie (jak to zauważono w 1960 r.), także będą w yw ierały niem ały w pływ na w ykorzystanie fosforu. W ydaje się, że w pływ ten ma charakter pośredni. W roku 1960 jedynie w jednym w ariancie stwierdzono nieznaczną obniżkę plonów w stosunku do NK. Jeżeli zważymy, że w roku tym m aj był bardzo suchy (18,3 m m opadów), a lipiec bardzo m okry (189,9 mm opadów), to jest rzeczą zrozum iałą, dlaczego plon II pokosu we w szystkich w a ria n tac h był w iększy niż w pierw szym pokosie. Zjaw isko to

7 Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 323 zdarza s>ię nieczęsto na łąkach z glebą m ineralną o niskim poziomie wody g runtow ej, ale może ono w ystąpić, gdy stosunki w odne w okresie II pokosu będą korzystniejsze niż w okresie I pokosu. W roku 1961 efektywność działania nawożenia fosforowego w zasadzie nie odbiegała od średniej z la t i b yła ujem na. Porów nując skład botaniczny siana z lat 1955 i 1961 (tab. 4) należy stwierdzić, że we w szystkich w ariantach nawozowych nastąpił wzrost udziału traw o 15-18% i znaczny zanik roślin turzy cowatych i sito w aty ch oraz chw astów. R ośliny m otylkow e, w brew oczekiw aniu, nie w y stąpiły T a b e l a 4 S k ła d b o ta n ic z n y s i a n a p ie rw s z e g o p o k o su w p r o c e n c ie c i ę ż a r u p r ó b k i. Dawkowanie fo s fo re m B o ta n ic a l c o m p o s itio n o f th e I s t - c u t h a y i n % o f sam ple w e ig h t. P h o sp h o ru s a p p l i c a t i o n R o ś lin y - P l a n t s 0 NK n k p5 o NKP Traw y - G r a s s e s 6 2,1 7 8,2 7 5,6 9 0,3 7 0,5 8 9,9 7 8,3 9 6,0 T u rz y co w a te i s ito w a te S ed g e s and r u s h e s 9,1 2,4 1 2,7 0,7 1 8,3 0,9 6,9 0,8 M o tylkow ate - Legumes 3,2 5,1 0,2 1,1 0,7 2,8 3,0 + Z i o ł a /c h w a s ty / H erbs and weeds 2 5,6 1 4,3 1 1,5 7,9 1 0,5 6,4 1 1,8 3,2 Razen - T o ta l 100,0 100,0 1 00,0 100,0 100,0 1 00,0 1 00,0 100,0 Tabela 5 Z a w a rto ść a z o tu, f o s f o r u i p o ta s u w s i a n i e I i I I p o k o su w % s. a. z ł ą k i naw ożonej fo sfo rem w r N itr o g e n, p h o s p h o ru s and p o ta s s iu m c o n te n t i n th e I s t - a n d I l n d - c u t h ay i n p e r c e n t o f d r y m a tte r fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith p h o s p h o ru s i n 1961 S k ła d n ik - E lem ent V /a ria n t - V a r ia n t ' 0 KN I p o k o s - c u t KKP40 ^ 5 0 Ш'Т 60 N 1,5 0 1,8 7 1,6 4 1,7 7 1,8 4 1,7 4 p ,6 5 0,5 7 0,6 4 0,6 1 0,6 7 0,6 6 K20 2,3 9 2,6 9 2,3 6 2,4 4 2,5 4 2,3 4 I I p o k o s - c u t N 2,1 1 1,9 8 1,9 2 1,8 1 2,0 1 2,0 2 P 2 5 0,8 2 0,7 2 0,8 2 0,8 8 0,8 1 0,8 3 k2o 2,2 8 2,6? 2,3 7 2,4 5 2,5 0 2,3 8

8 324 R. Moraczewski, M. Nazaruk w ilości wzbudzającej zainteresow anie, chociaż analiza chemiczna siana pierwszego i drugiego pokosu (tab. 5) w skazuje na znaczną zasobność gleby w p rzy sw ajaln y fosfor i potas. PLONY W D O ŚW IADCZENIU Z NAW OŻENIEM POTASOW YM W doświadczeniu ze w zrastającym i daw kam i nawożenia potasowego zauw ażono, że efekt działania K 20 nieznacznie ty lk o w zrastał w m iarę P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i naw ożonej p o ta se m w ro k u 1959 G reen m a tte r y i e l d fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith p o ta s s iu m i n 1959 Tabela 6 W a rian t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j m asy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q /h a fro m th e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a 1^0 к 2о e f f e c t i v e n e s s 1 k g K20 w yprodukow ał z i e l o n e j masy G reen m a tte r p ro d u c e d by 1 kg K ,0 4 8, ,8 _ - KP 8 5,5 4 6, ,9 1 8, ,0 5 2, ,4. 3 8,6 2 0,5 51 Ч о 1 0 1,0 5 9, ,2 4 6,4 2 8,3 47 «6 0 KPK80 9 8,5 5 2, ,4 3 7,6 1 9,5 24 NPKioo 1 0 5,0 6 7, ,2 5 8,4 4 0,3 40 Ш>к ,0 5 9, ,4 4 6,6 2 8,5 23 * ,2 6 2, ,9 8 1,1 6 3,0 45 t Sj p rz y P - % i FG-21 t. s d w ith P-5fc and FG ,8 1 3,0 3 3,4 - - * Tabela 7 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i n aw ożonej p o ta se m w ro k u I9 6 0 G reen m a tte r y i e l d fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith p o ta s s iu m i n I9 6 0 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j masy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q /h a fro m th e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a к 2о к 2о e f f e c t i v e n e s s 1 k g K20 w ypro dukow ał z i e l o n e j m asy G reen m a tte r p ro d u c e d b y 1 k g KgO 0 3 9,0 5 2,2 9 1,2 _ HP 5 7, , ,2 6 7,0 - - ОТЕ40 9 0, , , ,2 4 7,2 118 * , , , ,5 5 5,5 92 ^ , , , ,8 5 6,8 71 NPKioo 9 4, , , ,5 5 3,5 53 ИРК , , , ,3 7 3,3 61 ОТК ,0 133,2 246,2 15 5,0 8 8,0 63 t. d g p r z y P-5fr i FG-21 t. d g w ith P -5 ^ and FG ,4 2 4,8 3 8,

9 Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 325 Tabela 8 P lo n z ie lo n e j masy z ł ą k i nawożonej potasem w ro k u 1961 Green m a tte r y ie ld from a meadow f e r t i l i z e d w ith p o tassiu m i n 1961 W ariant V a ria n t P lo n z ie lo n e j masy q /h a pokosu Green m a tte r y ie ld q /h a from th e c u t I I I razem t o t a l R óżnica D iffe re n c e E fe k t d z ia ła n ia К2 K20 e f f e c tiv e n e s s 1 kg K20 wyprodukował z ie lo n e j masy Green m a tte r produced by 1 kg K ,7 5 9,8 167,5 - NP 142,7 98,5 241,2 7 3,7 - - ^ ,2 114,0 276,2 108,7 3 5,0 87 OTK60 172,0 117,2 289,2 121,7 4 8,0 80 WPK80 158,7 128,5 287,2 119,7 4 6,0 57 NPK ,5 121,1 2 98,6 131,1 37, ,2 1 26,6 507,8 * ,5 66,6 55 UPK^Q 182,7 1 22,0 304,7 137,2 63,5 45 t. s d p r z y P-5% i FG-21 t. s d w ith Р-ЭЗ& and FG ,4. 22,8 4 1, zwiększania daw ek nawozu potasowego od 40 do 140 kg K 20 na hektar (tab. 6, 7, 8). W yraźnie natom iast zm niejszała się produkcyjność 1 kg K 20 m ierzona przyrostam i siana i zielonki. Podobnie jak w doświadczeniu z nawożeniem fosforowym, tak i tutaj w roku 1960 drugi pokos był znacznie w iększy od pierwszego. P ro d u k cyjność 1 kg K 20 przy dawce 40 kg K 20 na hektar w ynosiła 118 kg zielonki, gdy tymczasem przy dawce 100 kg K 20 na hektar tylko 53 kg zielonki. Rys. 5. Średni plon zielonej masy z łąki nawożonej potasem w latach ob jaśn ien ia jak w rys. 4 Mean green matter yield from a meadow fertilized with potassium in the period of e x p la n a tio n as in F ig. 4

10 326 R. Moraczewski, M. Nazaruk A naliza botaniczno-w agow a siana przeprow adzona w roku zakończenia doświadczenia, tj. w 1961, w ykazała wzrost udziału traw w sianie o ok. 20% kosztem znacznego zaniku chwastów dw uliściennych i ziół (tab. 9). W doświadczeniu tym na uwagę zasługuje jeszcze w yczerpyw anie się potasu z gleby przy jednostronnym naw ożeniu łąki naw ozam i fosforowym i i azotowymi (PN) obserwowane już wcześniej [9]. Zawartość potasu Tabela 9 Skład, b o ta n ic z n y s ia n a p ie rw s z e g o p o k c c u w p r o c e n c ie c i ę ż a r u p r ó b k i. Dawkowanie p o ta s u B o ta n ic a l c o m p o s itio n o f th e I s t - c u t b a y i n % o f sam ple w e ig h t. P o ta s s iu m a p p l i c a t i o n R o ś lin y - P l a n t 0 NP btk Trawy - G r a s s e s 5 4,2 7 9,4 6 0,9 9 0,5 6 6,8 9 1,8 7 4,1 9 1,4 T urzycow a t e i s i t o w ate S ed g es and r u s h e s 4,1 1,9 6,6 1,8 3,3 0,8 0,7 1,2 M otylkow ate - Legumes 7,9 7,4 4,3 0,9 4,7 1,4 5,2 1,8 Z i o ła / c h w a s t y / H erbs and weeds 3 5,8 1 1,3 2 8,2 6,8 2 5,2 6,0 2 0,0 5,6 Razem - T o ta l 10 0, ,0 100,0 1 00,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Tabela 1C Z a w arto ść a z o tu, f o s f o r u i p o ta s u w s i a n i e I p o k o su w % s.m. z ł ą k i naw ożonej p o ta se m w ro k u 1961 N itr o g e n, p h o s p h o ru s and p o ta s s iu m c o n te n t i n h ay from tjie I s t - c u t h ay i n p e r c e n t o f d ry m a tte r fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith p o ta s s iu m W a ria n t ^ \ V a r i a n t S k ł a d n i k ^ ^ ^ Elem ent 0 PN PNK^o Р Ж 60 РЖ 80 Р Ж 100 PNKi2o РКК14С N 1,5 9 1,7 2 1,6 1 1,6 1 1,6 2 1,7 0 1,6 7 1,6 5 P 2 5 0,6 9 0,7 7 0,7 2 0,7 1 0,7 1 0,7 3 0,7 1 0,7 1 k2o 2,0 1 1,8 4 2,1 9 2,3 6 2,6 2 2,6 3 2,4 8 2,5 8 w sianie z tych poletek (tab. 10) w ynosiła 1,84%, gdy tym czasem na poletkach kontrolnych (0) 2,01% K 20 w suchej masie. W tym sam ym stopniu zjaw isko to w ystąpiło na poletkach z fosforem p rzy jedn o stro n nym nawożeniu łąki azotem i potasem (NK). Nie stwierdzono jednak tego przy azocie. Zawartość azotu w sianie nie była więc zależna od poziom u naw ożenia łąki potasem i fosforem (PK).

11 Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 327 PLONY W D O ŚW IADCZENIU Z NAW OŻENIEM AZOTOWYM Doświadczenie ze w zrastającym i dawkam i nawożenia azotowego trw ało tylko 3 lata ( ). W odróżnieniu od nawożenia potasowego, a jeszcze w yraźniej od nawożenia fosforowego, efektywność działania azotu nie m alała, lecz w zrastała wraz ze wzrostem dawki azotu na hektar (tab. 11, 12, i 13). Za- T a b e l a 11 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i n aw ożonej azotem w r G reen m a tte r y i e l d fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith n i t r o g e n i n 1959 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j m asy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q /h a fro m th e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a N N e f f e ö - t i v e n e s s 1 k g N w yprodukow ał z i e l o n e j m asy G reen m a tte r p ro d u c e d by 1 k g N 0 7 6,2 5 2, , E? 8 6,0 5 8, ,7 1 6, ,2 5 7, ,1 4 4,8 2 8, = * ,5 6 6, ,4 6 6,1 4 9, ,2 6 9, ,0 8 3,7 6 7, ,0 7 9, , ,7 8 8,3 88 t. s ^ p r z y P - % i FG-15 ' t. s d w ith P - % an d FG ,0 1 0,5 2 2,2 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i naw ożonej azotem w r. I9 6 0 G reen m a tte r y i e l d fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith n i t r o g e n i n I9 6 0 Tabela 12 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j m asy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q / h a fro m th e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a N N e f f e c t i v e n e s s 1 k g N w yprodukow ał z i e l o n e j m asy G reen m a tte r p ro d u c e d by 1 kg N 0 5 0,1 6 6, , KP 6 2,2 7 4, ,4 1 9, ,2 9 8, ,2 6 8,4 4 8,8 122 = % > 1 0 1, , ,5 9 8,7 7 9,1 132 m eo 1 2 5, , , , ,8 148 ^» , , , , ,8 145 t. s d p r z y P-5% i FG-15 t. s d w ith P-5P& an d FG ,7 8,2 2 3,

12 328 R. Moraczewski, M. Nazaruk Tabela 13 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i naw o żo n ej az o tem w r G reen m a tte r y i e l d fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith n i t r o g e n i n 1961 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j m asy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q / h a fro m t h e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a N N e f f e c t i v e n e s s 1 k g В w yprodukow ał z i e l o n e j m asy G reen m a t t e r p ro d u c e d by 1 k g N 0 9 3,4 7 8, , XP 1 1 6,0 8 6, ,1 2 9,9 - - m , , ,7 6 5,5 3 5, , , ,2 9 4,0 6 4, , , , ,9 7 1, , , , ,9 9 6,0 96 t, s d p r z y P-5% i FG-15 t. s ^ w ith P-55& an d FG ,8 1 2,3 2 0, Rys. 6. Średni plon zielonej masy z łąki nawożonej azotem w latach o b ja śn ien ia ja k w r y s. 4 Mean green matter yield from a meadow fertilized with nitrogen in the period of e x p la n a tio n as in F ig. 4 leżność ta obliczona statystycznie okazała się zależnością liniow ą w w a runkach prowadzonego doświadczenia. Także i produkcyjność 1 kg N we wszystkich trzech latach m iała tendencję zwyżkową, a nie m alejącą, jak to można było zauważyć przy potasie w m iarę zwiększania dawki nawozu. Średnio za trzy lata wynosiła ona przy 40 kg N na hektar 91 kg zielo'nki, przy 60 kg 105 kg zielonki, przy 80 kg 106 kg zielonki i przy 100 kg N na hektar 109 kg zielonki. Prow adzone rów nolegle z tym i badaniam i dośw iadczenia na pastw is-

13 Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 329 kach [6, 7, 11, 12] w ykazały, że jeszcze przy 240 kg N na hektar produkcyjność 1 kg N b y ła tak a sam a jak przy 40 kg N na h ek tar. W świetle przytoczonych danych można stwierdzić, że zastosowana daw ka 240 kg N na hektar mimo swej wysokości była znakomicie w y k o rzystana. Analiza botaniczno-wagowa siana I pokosu z 1959 i 1961 r. (tab. 14) w ykazała, że udział traw na poletkach bez nawożenia obniżył się o około 12 /o, a chw astów w zrósł o 18' /o. W pozostałych w arian tach naw ozow ych nie zanotow ano istotniejszych zm ian. W dośw iadczeniu ty m stw ierdzono rów nież, że samo naw ożenie azotowe w znacznym stopniu p rzy czyniło się do lepszego w ykorzystania potasu, gdyż procentowa zawartość K 20 (tab. 15) w raz ze w rostem plonu zielonki nie m alała, lecz w zrastała. Tabela 14 S k ła d b o ta n ic z n y s i a n a p ie rw s z e g o p o k o su w p r o c e n c ie c i ę ż a r u p r ó b k i. Dawkowanie a z o tu B o ta n ic a l c o m p o s itio n o f th e I s t - c u t h a y i n % o f sam ple w e ig h t. N itr o g e n a p p l i c a t i o n R o ś lin y - P l a n t 0 PK P O 40 P O Traw y - G ra s s e s 8 0,5 6 8,2 7 8,7 7 2,6 7 8,6 8 2,0 8 6,9 8 5,8 T u rz y co w a te i s ito w a te S e d g e s an d r u s h e s 4,6 0,5 2,4 0,8 2,9 0,1 2,3 1,6 M o tylkow ate - Legumes 4,9 3,2 7,9 4,4 5,0 3,7 2,0 3,0 Z i o ł a /c h w a s ty / H erb s and w eeds 1 0,0 2 8,1 1 1,0 2 2,2 1 3,5 1 4,2 8,8 9,6 Razem - T o ta l 1 00,0 100,0 1 00,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 T ja b e 1 a 15 Z a w a rto ść a z o tu, f o s f o r u i p o t a s u w s i a n i e z tr a w I p o k o su w % s.m. z ł ą k i n aw ożonej azotem w r N itr o g e n, p h o s p h o ru s an d p o ta s s iu m c o n t e n t i n t h e I s t - c u t h a y i n p e r c e n t o f d r y m a tte r fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith n it r o g e n i n 1961 S k ła d n ik E lem e n t W a ria n t V a r i a n t 0 PK PEN40 PEN60 P O 80 PKN100 N 1,7 9 1,7 6 1,7 3 1,7 2 1,8 1 1,7 9 P2 5 0,6 5 0,7 2 0,7 0 0,7 2 0,7 0 0,7 3 k2o 1,8 2 2,4 1 2,4 4 2,7 2 2,7 2 2,7 8

14 330 R. Moraczewski, M. Nazaruk DYSKUSJA Przedstaw ione w yniki wieloletnich doświadczeń ze w zrastającym i daw kam i naw ożenia fosforowego, potasow ego i azotowego nie mogą sta nowić jeszcze podstaw y do w yciągnięcia ścisłych ogólnych wniosków odnośnie ustalenia optym alnych dawek nawozowych dla łąk m ineralnych. Jednakże szczegółowe obserw acje oraz długoletniość trw an ia ty ch doświadczeń pozw alają poruszyć parę istotnych dla praktyki łąkarskiej problemów. Średnie plony z pierwszego pokosu za okres , (rys. 4) na doświadczeniu fosforowym w yraźnie spadały, co zapewne związane było z dużą koncentracją kw asu fosforowego w glebie. W doświadczeniu tym mogło nastąpić zachw ianie rów now agi w odżyw ianiu się roślin, szczególnie dlatego, ponieważ w latach stosowano tylko 40 kg N na hektar. W literaturze naukowej oprócz obniżek plonu siana na nawożeniu fosforowym można spotkać ogromną efektywność nawożenia fosforem. W edług B ukowieckiego [2] lkg P 20 5, średnio z 87 doświadczeń prowadzonych na łąkach torfowych, dawał przyrost 21,4 kg siana. USzymb o r s к i e j [14] w doświadczeniach prowadzonych przez 5 lat w W erbkowicach na łące torfowej 1 kg P 20 5 przy poziomie nawożenia 15 kg P 20 5 na hektar daw ał przyrost siana rzędu 171 kg, a przy poziomie nawożenia ' 75 kg P 20 5 na hektar 57 kg siana. Ta sam a autorka na łące torfowej w R ząśniku uzyskała średnio za 5 lat na 1 kg P 20 5 przy ro st siana odpow iednio 106 i 40 kg przy ty m sam ym poziomie naw ożenia co w W erbkowicach. Te ostatnie dane należą jednak do w yjątków. Na ogół należy przyjąć, że 1 kg P 20 5 na polskich łąkach daje przyrost siana rzędu kg przy nawożeniu łąk fosforem w granicach kg P 20 5 na hektar. Przy m niejszych daw kach lub je przekraczających należy się liczyć z pew nym i.odchyleniam i. Przedstaw ione w analogiczny sposób jak w doświadczeniu z fosforem plony I i II pokosu dośw iadczenia z potasem (rys. 5), w skazują na sy stem atyczny, lecz nie liniowy wzrost plonów zielonki przy jednoczesnym obniżeniu produkcyjności 1 kg w niesionego na łąkę składnika. Średnie plony z trzech lat doświadczeń azotowych (rys. 6) w yraźnie w skazują, że stosow anie na łąki 100 kg N na h e k ta r nie pow oduje n a grom adzania się azotu w glebie w ilości, która byłaby niebezpieczna dla roślin. System atyczne w zrastanie plonów siana czy zielonki w m iarę podnoszenia dawki azotu do 100 kg N na hektar świadczy o doskonałym w ykorzystaniu tego składnika przez rośliny traw iaste. Nie stwierdzono rów nież nadm iernego nagrom adzenia azotu w roślinach (tab. 15). U zyskane w yniki pozw alają stw ierdzić, że:

15 Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych N aw ożenie fosforow e nie podnosiło plonów zielonki, a naw et w niektórych latach dość istotnie je obniżyło, w stosunku do wielkości plonów uzyskiw anych na KN. 2. Nawożenie potasowe zwiększyło plon zielonki, ale produkcyjność 1 kg K 20 m alała w m iarę w zrostu daw ki od 40 do 140 kg K 20 na hektar. 3. Nawożenie azotowe zwiększyło plon zielonki w postępie liniowym nie powodując zniżki produkcyjności 1 kg N w m iarę zwiększania dawek azotu od 40 do 100 kg N na hektar. LITERATURA [1] B o r n e r D.: Zur Frage von Stickstoffdüngung und Schnitthäufigkeit auf Wiese. Landwirstch. Forschung, t. 17-4, 1964, s [2] Grzymała J., Szymborska H., Grzanka K.: Termofosfaty i fosforyty krajowe w nawożeniu łąk. Nowe Roln., nr 3, 1956, s [3] Honczarenko G.: Wpływ nawożenia mineralnego i organicznego na p nowanie i roślinność łąki na glebie torfowej zdegradowanej. Zeszyty Probl. Post. Nauk Roln., nr 34, 1962, s [4] Honczarenko G., Szipa R., Wesołowski P.: Wpływ nawożenia azotowego na plonowanie i roślinność łąkową. Zeszyty Nauk. WSR Szczecin, nr 13, [51 Knauer N.: Zusammenhänge zwischen Roheiweiss, Rohfaser und Mineralstoffgehalt von Grünlandpflanzen und deren Bedeutung bei der Auswertung von Pflanzenanalysen zur Vorhersage der Düngerwirkung. Zeitsch. für Acker - und Pflanzenbau, t. 116, 4, 1962/63, s [6] Kreil W., К а 11 о f e n H., Wacker G.: Dreijähringe Versuchsergebnisse über die Düngung einer Weide mit verschiedenen hohen N-Gehalt ( ). Zeitsch. für Landeskultur, nr 2, 1961, s [7] Kreil W., Kaltofen H., Wacker G.: Weitere Versuchsergebnisse über die Düngung einer Weide mit verschiedenen hohen N-Gehalt ( ). Zeitsch. für Landeskultur, nr 5, 1964, s [8] Łąkawska I.: Wpływ wzrastających dawek nawozów potasowych na plonowanie łąk torfowych. Wiadomości IMUZ, nr 6-1, 1966, s. 93. [9] Moraczewski R.: Określenie potrzeb nawozowych gleb łąkowych w stosunku do fosforu i potasu ze składu chemicznego traw pierwszego pokosu. Roczn. Glebozn., t. 10, 1, 1961, s. 49. [10] Moraczewski R., Gołębiewski M.: Rytmika przyrostu runi łąkowej na łące przemiennej w zależności od nawożenia. Nowe Rolnictwo, nr 18,1967, s. 25. [11] N a z a r u к М.: Wpływ nawożenia i deszczowania na wydajność pastwisk. Zeszyty Probl. Postępów Nauk Roln., nr , s [12] Nowak М., Nazar u к М.: Wpływ wzrastających dawek azotu na wydajność pastwisk oraz skład chemiczny i botaniczny runi pastwiskowej. Wiadomości IMUZ, nr 7-1, 1967, s [13] Nowak М.: Nawożenie i agrotechnika łąk w świetle doświadczeń polskich. Roczn. Nauk Roln., t. 68-A-2, 1953, s [14] Szymborska H.: Wpływ wzrastających dawek nawozów fosforowych na plonowanie łąk torfowych. Wiadomości IMUZ, t. 6, nr 1, 1968, s. 47.

16 332 R. Moraczewski, M. Nazaruk P. М О РА Ч ЕВС К И, M. Н А З А Р У К ВЛИЯНИЕ ВОЗРАСТАЮЩИХ ДОЗ NPK НА УРОЖАЙНОСТЬ МИНЕРАЛЬНЫХ ЛУГОВ К а ф е д р а В ед е н и я л угов и П астбищ, В а р ш авск ая С ел ь ск о х о зя й ст в ен н а я А к адем и я Резюме В статье обобщаются результаты 3-летних исследований проведенных на укосных лугах в м. Якторов (Сельскохозяйственная Опытная Станция ВСА). От 1955 г. ведутся там опыты с удобрениями. Обсуждаемый здесь период ( ) охватывал исследования по влиянию: возрастающих доз фосфорного удобрения на фоне основного калийноазотного удобрения, возрастающих доз калийного удобрения на фоне основного фосфорноазотного удобрения, возрастающих доз азотного удобрения на фоне основного фосфорнокалийного удобрения. Фосфорное удобрение вносили в дозах от 30 до 60 кг Р20 5 на га с ди ф ф е ренциацией интервалов по 10 кг Р20 5; калийное удобрение применяли в дозах от 40 до 140 кг К ;.0 на га с интервалами по 20 кг К 20, а азотное удобрение давали в дозах от 40 до 100 кг N на га с интервалами по 20 кг N. Полученные результаты дают возможность констатировать что: внесение фосфорного удобрения не повышало урожая зеленой массы а даже в некорых годах его понижало, по сравнению с урожаем полученным в варианте KN; калийное удобрение повышало урожай зеленой массы, но производительность 1 кг К 20 уменьшалась по мере повышения дозы с 40 до 140 кг К 20 на га; удобрение азотом повышало урожай зеленой массы согласно линейной прогрессии, не вызывая понижения производительности 1 кг N с повышением доз азота от 40 до 100 кг N на га. R. M O RACZEW SK I, М. N A Z A R U K INFLUENCE OF INCREASING NPK RATES UPON YIELDING OF MEADOWS ON MINERAL SOIL D epartm ent o f G rassland C ultivation W arsaw A gricu ltural U n iv ersity Summary In the present work 3-year investigations carried out on a permanent mown meadow at Jaktorów (Agricultural Experimental Station of Warsaw Agricultural University) are discussed. The fertilizing experiments are being conducted these

17 Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 333 since The cycle discussed in this paper ( ) comprised the investigations on the action of: 1 increased phosphorus fertilizer rates on the background of basic potassiumnitrogenous fertilization; 2 increased potassium fertillizer rates on the beckground of basic phosphoruspotassium fertilization; 3 increased nitrogenous fertilizer rates on the background of basic phosphorus potassium fertilization. The phosphorous fertilization was differentiated within the range of kg PvCVha at the intervals of every 10 kg P20 5; the potassium fertilization was applied at the rates ranging from 40 to 140 kg K20/h a at the intervals of every 20 kg K20; the nitrogenous fertilization was applied at the rates ranging from 40 to 100 kg N/ha at the intervals of every 20 kg. The results obtained allow to state as follows: the phosphorous fertilization did not increase green matter yields and in some even caused a significant decrease in relation to the yields obtained at KN fertilization; the potassium fertilization increased green matter yield, but the productivity of 1 kg K20 decreased along with the K20 application rate increase from 40 to 140 kg/ha; the nitrogenous fertilization increased green matter yield in linear progression, causing no productivity decrease of 1 kg N along with the N application rate increase from 40 up to 100 kg/ha. Wpłynęło do redakcji w styczniu 1967 r. 8 R o c zn ik i G leb o zn a w cze T. X IX, z. 2

18