SAS-Transprt iejski 8 Pwlna reknrukcja infraruktury transprtu w mach. żliwe dalsze zagrżen transprtu miejskieg. Franciszek Zych Dradca Grntmij Plska Sp. z.. Biur Prjektów Transprt Katwice Katwice, 9 Prjekt Budwanie ptencjału inytucjnalneg jednek samrządu terytrlneg d lepszeg darczan usług publicznych je współfinanswany przez rząd Nrwegii ze śrdków Nrweskieg echanizmu Finansweg
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 Wprwadzenie Syem Analiz Samrządwych (SAS) mierzy miejskie usługi publiczne w tym transprtwe już d dziesięciu lat (999-8). nitrwanie darcza zaintereswanym zespół danych ilurujących rzeczywie pmierzne efekty dzłań przyjętych przez adminirację publiczną i jednki związane dla siągnięc wyznacznych celów w darczaniu usług publicznych. Uzyskujemy również w wynikach SAS zbiry infrmacji, które mgą być inspiracją dla wymny dśwdczeń i prównań między mami, c mże służyć rzpwszechnniu dbrych przykładów w prcesach planwan i eksplatacji miejskich syemów transprtwych. Ze zbiru danych mgą również, i pwinni, krzyać dbircy usług transprtwych mieszkańcy danej wspólnty w celu frmułwan biektywnych cen i wnisków kierwanych d wybranych rganów przedawicielskich w adminiracji publicznej. Dziesięciletn hir SAS przynisła zbiór danych i wskaźników transprcie w 69 mach, które w różnych latach i ze zmienną czętliwścią mnitrwały usługi transprtwe. Pnad % gółu plskich m uczeniczył dtąd w pmrach usług transprtwych. Dyspnujemy więc zbirem reprezentatywnym, pzwalającym na biektywne wniski dtyczące wybranych prblemów anu pdawwych pdsyemów elementów miejskich syemów transprtwych raz zmn w latach 9998. nteresującym i przydatnym w pracy samrządów m je rzpatrywanie rejerwanych przez SAS-Transprt liczbwych wskaźników w płączeniu z wynikami bezpśrednich dyskusji i analiz prwadznych przez uczeników Grup Wymny Dśwdczeń (GWD-Transprt miejski). Grupy te pracują d rku 7 w ramach prjektu Budwanie ptencjału inytucjnalneg jednek samrządu dla lepszeg darczan usług publicznych. Uczenicy GWD (zakńczne zały dwa cykle udzł m, becnie trwa cykl trzeci 5 m) wyknują pmry uzupełnjące, prównują i analizują ruktury i prcesy zarządzan raz uzyskane efekty w transprcie pszczególnych m. W ten spsób wyępują ptymalne warunki dla rzpwszechnn dbrych siągnięć wzrców pmiędzy mami. tną częścią pracy GWD są badan ankietwe pzimu satysfakcji dbirców wybranych usług transprtwych w mach, np. utrzymanie nawierzchni drgwych, funkcjnwanie publiczneg transprtu zbirweg itp. W praktyce śwdczen usług publicznych cena ich jakści przez dbirców nie je w plskich realch jeszcze pwszechna, a jeżeli je przeprwadzana, t jej wyniki czekiwan spłeczne nie zawsze znajdują pełne dzwierciedlenie w dalszych prcesach śwdczen usług publicznych. Badan ankietwe dbirców usług transprtwych, nawet z kniecznści graniczne d niewielkich ilści respndentów, które w krótkim cyklu pracy mgą przeprwadzić grupy wymny dśwdczeń, przynszą wyniki inspirujące przedawicieli samrządów d wnikliwych analiz i wnisków, a w ich wyniku w wielu przypadkach d zmny pglądów na temat darczanych usług transprtwych. Wybrane zagadnien z prac GWD-Transprt miejski zaną zaprezentwane w dalszej części publikacji. www.sas.zmp.pznan.pl Syem Analiz Samrządwych (SAS) Prjekt Budwanie ptencjału inytucjnalneg jednek samrządu dla lepszeg darczan usług publicznych. Związek Plskich, Związek Pwtów Plskich, Związek Gmin Wiejskich RP, Nrweski Związek Władz Lkalnych i Reginalnych współfinanswanie ze śrdków Nrweskieg echanizmu Finansweg. www.sas.zmp.pznan.pl raz www.j.rg.pl
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8. Celwść i przydatnść pmrów, infrmacji, wymny dśwdczeń w transprcie miejskim. Dla efektywneg i skuteczneg zarządzan usługami publicznymi, również transprtwymi w mach, prócz pmrów anu raz badań pinii dbirców usług knieczne je wyznaczanie celów pmierzalnymi parametrami wielkścmi, które prgramuje się siągnąć. Cele pisane wskaźnikami i prównywane z wynikami mnitrwan anu iniejąceg usług, przynszą biektywny braz zmn wynikający z eksplatacji i planwan daneg sektra usług publicznych. Jeszcze w wielu plskich mach w rategch i planach rzwju transprtu znajdujemy najczęściej słuszne gólne pisy celów i zadań, lecz bez sprecyzwanych wskaźników mr prgramwanych w krótkiej bądź długiej perspektywie. Plany takie pzają wyłącznie katalgami załżeń, które w zależnści d różnych czynników, w tym plitycznych, dwlnie są zmienne czę bez uwzględnien czynników merytrycznych syemu transprtweg. Wszykie usługi transprtwe w mach mżna i należy pisać w kategrch andardu wzrca. Wdrżenie andardów usług transprtwych wraz ze zbirem wskaźników i spsbem pmru pn realizacji andardów raz załżnych celów je niezbędne dla prcesów zarządzan, a także wypełnniem knytucyjnej zasady gwarantującej praw bywateli d usług publicznych kreślnym pzimie ilści i jakści. Celem takich rzwiązań je zapbieganie dść czę sptykanym w mach przypadkach śwdczen usług transprtwych niewyarczającym minimalnym pzimie raz przy radykalnie różniących się ksztach usług. Współczesne zasady zarządzan przez adminirację publiczną usługami (np. tzw. nwe zarządzanie publiczne, NP New Public anagement) ukierunkwane je na pprawę efektywnści i na jakść między innymi przy wykrzyaniu: nrumentów finanswych: efektywnść i rachunek ksztów; Definiwanie pmierzalnych celów i mnitrwanie wyników pępu w siąganiu wytycznych celów; Przyjęcie andardów nrm usług publicznych np. transprtwych w mieście a mnitrwanie ich realizacji. tne mżliwści pprawy prcesów śwdczen usług publicznych wg wspmnnej metdy zarządzan siągnąć mżna przez prównywanie na sprawdznych próbach dbrych rzwiązań wymna dśwdczeń, benchmarking, inne frmy adaptacji wzrców. Prblematyka zarządzan jakścią w usługach publicznych, andardów i mierników je przedmitem szeregu pracwań specjaliycznych, np. źródła 5. Przyjęty wrześn 9 r. dkument Kmisji Eurpejskiej CO(9)9 Plan dzłan na rzecz mbilnści w mach 6 uwzględnjący wyniki knsultacji prblemów wyzwań zawartych w Zielna Księga. W kierunku nwej kultury mbilnści w mieście 7 dcen wartści, które w prcesach równważen transprtu w mach wynikają między innymi arek Raczka, Sławmir Wyscki: Zarządzanie jakścią w urzędzie. Szklen Generalne dla człnków krpusu Służby Cywilnej materły szkleniwe. Wydawnictw: Fundacja Rzwju Demkracji Lkalnej. Warszawa 5. Wzrcwy Urząd czyli jak usprawnić adminirację samrządwą, jak mierzyć jej zadan i wyniki. Praca zbirwa pd redakcją Wjciecha isga. nytut Badań nad Gspdarką Rynkwą. Warszawa 5. 5 Wiesław Starwicz: Jakść przewzów w miejskim transprcie zbirwym. Plitechnika Krakwska, Kraków 7. 6 Kmunikat Kmisji d Parlamentu Eurpejskieg, Rady Eurpejskieg Kmitetu Eknmiczn-Spłeczneg i Kmitetu Reginów. Plan dzłan na rzecz mbilnści w mach. CO(9)9. Bruksela,.9.9.
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 ze: zbirów danych i atyyk, mnitrwan mbilnści w mach, a także z prgramów wymny dśwdczeń w realizacji celów kreślnych w rategch i planach transprtwych m. Dla ptwierdzen tych sprzeżeń przytacza się z Kmunikatu6 cytat: Temat 5 Dzielenie się dśwdczeniem i wiedzą. Dzłanie na szczeblu UE mże mieć decydujące znaczenie, aby zapewnić grmadzenie i prównywanie danych, atyyk i infrmacji raz dzielenie się nimi. Takich danych i infrmacji brakuje, chć są niezbędne d pracwan prawidłwej plityki, na przykład w zakresie zamówień na usługi publiczneg transprtu, internalizacji ksztów zewnętrznych raz zintegrwaneg transprtu i planwan przerzenneg W temacie nr 5 Kmunikatu6 kreśln trzy dzłan: Dzłanie 6 Pprawa jakści danych i atyyk Dzłanie 7 Pwłanie centrum mnitrwan mbilnści Dzłanie 8 Udzł w międzynardwym dlgu i wymnie infrmacji. Wymienine wyżej dzłan raz pzałe w tematach -6 na rzecz mbilnści w mach planuje się uruchamć w latach 9 d. Pprawa transprtu miejskieg szczególnie w plskich realch czywiście nie naąpi tylk w wyniku zbieran infrmacji, twrzen atyyk, prównań itp. Rzecz w tym, aby prwadząc prcesy reknrukcji i rzbudwy technicznej infraruktury transprtwej w mach i dknując itnych zmn w rganizacji i zarządzaniu np. miejskim publicznym transprtem zbirwym, skutecznie i efektywnie tymi prcesami kierwać, aby w tych prcesach unikać błędów, które inni w kraju i zagranicą wcześniej ppełnili. Właśnie w tych kwech pmagają pmry, infrmacje, wymna dśwdczeń itp. Śrdków finanswych własnych i funduszy eurpejskich nie arcza na wszykie ptrzeby naprawy syemów transprtwych plskich m. Tym bardziej adminiracja publiczna i pdmity związane pwinny dyspnwać właściwymi inrumentami i wykrzyywać je w celu racjnalneg dyspnwan finansami na najpilniejsze ptrzeby i te zadan, których realizacja zdecydwanie zmniejszy dyans dzielący plskie ma d m eurpejskich równważących transprt, rzwijających infrarukturę i efektywnie zarządzających mbilnścią już d dziesięcileci. Optymiycznym je fakt, że część plskich m dzięki aranim własnym i rganizacji samrządwych np. Związek Plskich Syem Analiz Samrządwych dyspnują bazą danych transprcie. W celu rzpwszechnien mnitringu i dswan d wspmnnych wcześniej dzłań w skali UE (dzłan: 6, 7 i 8 Plan dzłań 6. Knieczne będą zapewne mdyfikacje i udsknalenie SAS-Transprt miejski. Dyspnujemy również praktycznymi wynikami pracy grup wymny dśwdczeń w transprcie miejskim. Drbek ten pwinien zawcwać czynnym i aktywnym udzłem w realizacji zadań kreślnych przez Kmisję Eurpejską na najbliższe lata. 7 Zielna Księga. W kierunku nwej kultury mbilnści w mieście: Kmisja Wspólnt Eurpejskich. Bruksela. CO(7)55.
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8. Aktualne wyzwan dla m w przekształcench syemów transprtwych. W plskich mach wyzwan dtyczące przekształceń syemów transprtwych są zdefiniwane d wielu lat i pzają nadal aktualne. W dużym ugólnieniu skmplikwanej prblematyki transprtu miejskieg, w naszych mach jak wyzwan przyjęt: mdernizacja iniejącej i rzbudwa brakujące elementy sieci infraruktury transprtwej drgwej i tramwajwej, przekształcen głwnie charakterze technicznym i funkcjnalnym publiczneg transprtu zbirweg. W plitykach transprtwych, rategch, zintegrwanych planach transprtu itp. dkumentach lkalnych miejskich zdefiniwan cele d siągnięc w załżnych, już niezbyt dległych terminach. Te rategiczne zamierzen cele przyjęte w plskich mach mżna wyrazić naępując. Uzyskanie syemu transprtweg na takim pzimie sprawnści jeg funkcjnwan, że będzie n spełnł andardy zrównważen wbec czynników technicznych, eknmicznych, przerzennych, śrdwiskwych i gspdarczych. Nadanie prirytetów publicznemu transprtwi zbirwemu ukierunkwanemu dla spłeczeńwa tak, aby transprt ten był ważnym nśnikiem równważen rzwju m. Twrzenie głównie w mach dużych i aglmeracjach syemów transprtwych charakterze metrplitalnym, integrującym różne śrdki transprtu i zwiększającym szerk pjmwaną dępnść transprtwą dla spłeczeńwa. Osiągnięcie wytycznych celów generalnych w transprcie miejskim nie będzie mżliwe bez zintegrwanej plityki miejskiej w tym między innymi: uprządkwaneg planwan przerzenneg, twrzen warunków dla zwiększen mbilnści spłeczeńwa, dejście d pasywneg planwan parteg gspdarwanie psdanymi zasbami na rzecz pzytywneg planwan skierwaneg na rzwój m z rzeczywiym, a nie tylk deklaratywnym pszanwaniem czynników śrdwiskwych. Wnikliwa bserwacja transprtu w mach na przerzeni upływającej pierwszej dekady lat wieku przynsi z jednej rny ptymizm wynikający ze rategicznych zbwiązań gremiów plitycznych i w knsekwencji adminiracji publicznej d radykalnej zmny becneg anu na nwą jakść transprtu w mach. Z drugiej rny realizm pdpwda c najmniej rżnść w cenie wspmnnych zbwiązań, c wynika z braku knsekwencji w dtychczaswej realizacji ambitnych celów. Prwadzna w bardz zróżnicwanym zakresie mdernizacja infraruktury transprtwej raz jej uzupełnnie nwe elementy, niemal we wszykich mach w ilści kilkunau, bądź kilkudziesięciu zadań je bezwzględnie knieczna. Knieczne są również: rzpczęta w mach wymna tabru transprtweg w publicznym transprcie zbirwym, pprawa infraruktury technicznej bsługi pasażerów raz infrmacji, uprszczenie syemów biletwych, itp. Dzłan te przynisą efekty nie pełne, nie takie jak są deklarwane i czekiwane, pnieważ 5
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 w większści m są t dzłan wycinkwe, czę niespójne sektrwe, c nie zbliża nas w akceptwanej perspektywie czasu d uzyskan dczuwalneg zrównważen transprtu. Sytuacja transprtu miejskieg w UE wiele mniej skmplikwana w mach tzw. 5 UE wywłuje ałe dzłan, których celem je kreślanie klejnych zadań praktycznych, krótk i średni terminwych. Wyknanie tych zadań w spsób zintegrwany przynieść ma klejny etap pprawy mbilnści w mach. Wspmnny wcześniej dkument Kmisji UE Plan dzłań. 6 zawiera dwadzieśc zadań dzłań kreślnych w sześciu bszarach tematach: ) Wspieranie zintegrwanej plityki. ntegracja w celu syemweg rzwju infraruktury i usług transprtwych raz zapewnien plityki miejskiej łączącej złżną prblematykę transprtu z: planwaniem przerzennym, czekiwanmi ze rny spłecznej i gspdarczej w kwech dępnści d transprtu, warunkami wynikającymi z tzw. nwej kultury mbilnści, szerkim zbirem zagadnień chrny śrdwiska. W bszarze tym między innymi deklaruje się wsparcie wszelkich frm współpracy mającej na celu chrnę śrdwiska w rzwiązanch transprtwych raz pwiązanie plityk transprtwych z plityką chrny zdrw spłeczeńwa. ) Uwzględnienie dbra bywateli. Pwszechnie akceptuje się, że wyskiej jakści i przyępny cenw transprt publiczny je pdawą syemów transprtwych m zrganizwanych według zasad równwagi. Przy tej akceptacji niezbędne je uznanie między innymi cech: niezawdnść, dępnść, infrmacja, bezpieczeńw, jak głównych czynników decydujących atrakcyjnści wszykich śrdków transprtu wyknujących przewzy w transprcie publicznym. Niezbędne je również zagwarantwanie wyskieg pn chrny praw pasażerów, w tym pasażerów z wszelkimi graniczenmi ruchwymi, W tej grupie zadań ujęt również kweie prtali infrmacyjnych raz kampanii edukacyjnych uśwdamjących spłeczeńwu itę i kniecznść równważen transprtu w mach. ) Bardziej eklgiczny transprt miejski. Rzwój nwych technlgii eklgicznie czyych pjazdów i alternatywnych paliw t bszar pszukiwań wynikających z ptrzeb twrzen przyjazneg transprtu, który równcześnie mże itnie wpłynąć na wsparcie unijneg przemysłu i przez t żywienie eurpejskiej gspdarki. W dążench d eklgiczneg transprtu w mach prpnwane są analizy ksztów zewnętrznych wpływ na śrdwisk, zatry transprtwe na drgach i inne kszty. nternalizacja ksztów zewnętrznych mże wywłać u użytkwników wiele pzytywnych zachwań, np. pniwe przejście na eklgicznie czysze pjazdy lub rdzaje śrdków transprtu, krzyanie z mniej bciążnych elementów infraruktury transprtwej w mach, krzyanie z transprtu innych prach itp. ) Wzmcnienie finanswan. Zrównważenie transprtu w mach wymaga inwewan w infrarukturę, śrdki transprtwe, nwe technlgie, pprawę andardów usług itp. Nie są t nakłady bezzwrtne, pnieważ krzyści uzyskiwane z pprawy mbilnści w mach są wymierne w różnych dziedzinach życ spłeczeńwa i gspdarki. Finanswanie dbywa się głównie ze źródeł lkalnych, w mniejszym pniu ze śrdków krajwych i reginalnych. W itnym pniu wspmagają finanswanie zadań przekształceń transprtu miejskieg fundusze UE. Jednak wbec dynamiki wzru ptrzeb finanswych raz spdziewaneg spadku 6
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 dępnści finanswan publiczneg w przyszłści uzasadninym je wykrzyanie inrumentów ferwanych przez Eurpejski Bank nweycyjny w płączeniu z innwacyjnymi prgramami partnerwa publiczn prywatneg. Plan dzłań 6. zakłada wsparcie merytryczne przez Kmisję Wspólnt Eurpejskich dla rganów władzy i zaintereswanych rn w rzwijaniu wspmnnych frm finanswan zadań służących równważeniu transprtu w mach. Prgramwane je dalsze wsparcie finanswe i kntynuwanie udanej dtąd inicjatywy CTAS. ają zać przeanalizwane również w świetle pracy nad najbliższymi ramami finanswymi UE przyszłe ptrzeby finanswe w związku z rzwjem mbilnści w mach. 5) Dzielenie się dśwdczeniem i wiedzą. Obszar temat dzłań bejmuje zagadnien wymny dśwdczeń, przepływu infrmacji, grmadzen danych i prwadzen atyyk raz rzpwszechnn mdelwych prjektów pracwywanych w ramach prgramów Wspólnty /bardziej szczegółwe mówienie teg bszaru dzłań zawarte je w punkcie publikacji/. Kmisja deklaruje pmc w tych dzłanch, c je szczególnie ważne dla m mających mniejsze dśwdczenie i skrmne mżliwści finanswan. 6) Optymalizacja mbilnści w mach. Uznan, że integracja, interperacyjnść raz płączen pmiędzy różnymi siecmi transprtwymi są pdawą wydajneg syemu transprtu. Upatruje się w tych cechach mżliwści przejśc na bardziej przyjazne dla śrdwiska śrdki transprtu. Pprzez rzwiązan przyępneg cenw i przyjazneg rdzinie transprtu publiczneg w mach, drzegana je szansa zmny ylu życ bywateli plegająca na zmniejszeniu przywiązan d własneg samchdu, krzyan z transprtu publiczneg, większeg zaintereswan pdróżwan rwerem itp. Prgramwane są również dzłan zmierzające d współdzłan pdmitów gspdarczych - pracdawców i rganów władzy publicznej na rzecz zaintereswan pracwników zrganizwanym transprtem zbirwym. Dzłan te w kreślnym pniu pwiązane są z dzłaniem 8 w bszarze dtyczącym między innymi kampanii edukacyjnych, infrmacyjnych itp. dtyczących zrównważneg transprtu miejskieg raz udzłu spłeczeńwa w siąganiu załżnych celów. Optymalizacja t również dzłan dtyczące rzwju inteligentnych syemów transprtwych służących mbilnści w mach raz transprt ładunków na kńcwym etapie daw d dbirców w mach. Przytczne w skrócie pdawwe bszary tematyczne dzłań zawartych w kmunikacie dkument6. są wynikiem szerkiej knsultacji w UE prblematyki równważen transprtu w mach zawartych w Zielnej Księdze z 7r.7. Dkumenty te raz wcześniejsze Błe Księgi kreślające plitykę transprtwą UE wraz z przeglądami ich realizacji, a także liczne dyrektywy i rzprządzen zapczątkwane w kńcu lat sześćdziesiątych ubiegłeg wieku, są iluracją syemweg i zintegrwaneg pdejśc d erwan rzwjem transprtu również w mach. W mrę upływu czasu i wyępujących rzeczywiych warunków funkcjnwan transprtu wprwadzan zmny unijnej plityki transprtwej raz inrumentów służących jej realizacji. Klejnym dkumentem wynikającym z prac UE je Kmunikat Kmisji CO(9)79 Zrównważna przyszłść transprtu: w kierunku zintegrwaneg, zaawanswaneg technlgicznie i przyjazneg użytkwnikwi syemu 8. Kmunikat ten je etapem prac plegającym na eurpejskich knsultacjach i dyskusjach 8 Kmunikat Kmisji Wspólnt Eurpejskich. Zrównważna przyszłść transprtu: W kierunku zintegrwaneg, zaawanswaneg technlgicznie i przyjazneg użytkwnikwi syemu. CO(9)79. Bruksela, 7.6.9 r. 7
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 przyszłści transprtu, które wykrzyane zaną d przygtwan klejnej Błej Księgi kreślającej eurpejską plitykę transprtwą z perspektywą d rku. Plityki transprtwe UE mają przejrzyście sprecyzwany cel zrównważny rzwój transprtu. Zmienją się i rzszerzają natm - w zależnści d kreswych cen transprtu dzłan, anwiące sweg rdzaju szerki zespół inrumentów służących d siągan wytycznych celów. Ten sam cel zrównważny rzwój transprtu - przyjęt w Plsce, lecz z pwdów uwarunkwań wynikających z wielletnich zaległści w infrarukturze transprtwej raz publicznym transprcie pasażerskim, mżliwści budżetwych m wzmcninych funduszami eurpejskimi i warunków spłecznych, słusznie skncentrwaliśmy się na zadanch infraruktury technicznej; w tym infraruktury publiczneg transprtu zbirweg np. transprt tramwajwy. Zamierzenie t kreślane je czę jak prces siągan pzimu m EU-5, ale rateg ta w plskich mach charakteryzuje się kreślnym zbirem dzłań pasywnych sprwadzających się d zarządzan psdanymi zasbami z ich knieczną reknrukcją. Dynamika pzytywnych zmn naszej miejskiej infraruktury transprtwej w atnich latach wzraa, lecz nie na tyle, aby w krótkim bądź średnim terminie siągnąć wyrównanie ze andardami technicznymi i funkcjnalnymi infraruktury i transprtu publiczneg w mach EU-5. W tej sytuacji pwinniśmy w plskich mach przyjąć rategię dynamiczną inicjwać rzwój m i ich syemów transprtu, który p becnym etapie reknrukcji infraruktury technicznej i uzyskaniu kreślneg pzimu zrównważen, będzie w dalszej perspektywie rzwijał się według wcześniej kreślnych andardów i reguł. Od dawna wiemy, że rzwój infraruktury technicznej transprtu w mach nie je wyarczającym śrdkiem dla likwidacji zatłczen dróg, c mżemy bserwwać w mach dyspnujących wyskimi andardami sieci drgwej. Nie mżna drzucać craz częściej wyrażanych pinii, że bez zmny śwdmści spłeczeńwa i jeg zachwań transprtwych, w mach nie naąpi likwidacja zatłczen dróg miejskich / krków /. Obecna mdernizacja infraruktury drgwej i dknywane zmny w publicznym transprcie zbirwym w plskich mach mżna zakwalifikwać d dzłań, które jedynie mgą zmniejszyć dynamikę wzru zatłczen, ale na pewn teg zjawiska nie wyeliminują. Dlateg tak ważnym je inicjwanie rzwju warzająceg płaszczyznę d zintegrwanych rzwiązań przerzennych, urbaniycznych, gspdarczych, spłecznych i śrdwiskwych. W inicjwaniu rzwju i zarządzaniu przyszłścią m je miejsce na zdefiniwanie zasad funkcjnwan syemu transprtweg parteg na służebnej funkcji wbec tczen i nie pzająceg barierą dla mbilnści spłeczeńwa. Nie będzie zaskczeniem, jeżeli wyrażna zanie pin, że przecież nasze ma mają pracwane rategie rzwju, zintegrwanie plany rzwju transprtu /najczęściej d rku - b takie był wymaganie, aby uzyskać wsparcie z funduszy eurpejskich/, inne teg typu pracwan. T prawda, tylk jak realizwać te rategie, gdy np. planwanie przerzenne t prces w Plsce bardz derwany d inicjwan rzwju i rategiczneg zarządzan przyszłścią m? Zaniechanie planów przerzenneg zagspdarwan dla całści m w granicach adminiracyjnych i pracwywanie ich pd draźne ptrzeby planów wycinkwych dla budwnictwa mieszkaniweg, handlu, usług, prdukcji itd. je zaprzeczeniem dla syemwych zadań związanych z równważeniem transprtu miejskieg. Nawet te wycinkwe plany przerzenneg zagspdarwan pkrywają w spsób dalek nie wyarczający pwierzchnię m, chcż p zmnach prawnych mł być lepiej. Pważny niepkój wywływać pwinien becnie w dużych plskich mach, 8
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 wzmacnjący się kierunek d suburbanizacji znaczającej rzwój bszarów taczających m i prwadzącej w knsekwencji d degradacji przerzeni publicznej ref centralnych m /praktyki znane w mach całeg śwta, które przechdzą d hirii rzwju m, jak błędne dktryny urbaniyczne/. W transprcie nieuchrnnie prwadzi t d radykalneg zwiększen ruchu samchdweg w relacjach: dm praca, usługi, szklnictw i w knsekwencji d rzprzerzenn się kngeii zatłczen ulic raz pgarszan warunków śrdwiskwych. Planwanie przerzenne pzbawine cech prmujących rzwój m i barczne różnrakimi uprszczenmi pd presją teraźniejszści mże graniczyć w przyszłści efektywny rzwój m, a w skrajnych przypadkach wywłać efekt niekntrlwaneg rzwju. Klejnym prblemem ważnym dla transprtu częściw dtyczącym planwan - je w plskich warunkach przygtwanie m d włączen lkalnych układów drgwych w planwaną i budwaną sieć drgwą w krytarzach eurpejskich, krajwych i reginalnych. Je t przygtwanie warunków wynikających z równważen transprtu miejskieg dla przyjęc transprtu dużych dległści. Birąc pd uwagę ptencjał m, transprt na dużych dległścch w przewzach pasażerskich i ładunków będzie mł swje cele i źródła na bszarach zurbanizwanych w mach. W tej grupie prblemów mieści się również rganizacja i lgiyka transprtu na jeg kńcwym dcinku. Te kweie naptykają na trudnści wynikające z prcedur uzgdnień pmiędzy zaintereswanymi rganami adminiracji publicznej i adminiratrami dróg, a przyczyną tych trudnści je między innymi brak zasad rzrzygan kntrwersji wyępujących w planach reginalnych raz wyski pień niejednznacznści skmplikwan rządweg syemu planwan przerzenneg. W pdsumwaniu wagi zagadnień planwan przerzenneg w mach dla twrzen warunków, aby syemy transprtwe mżna był rzeczywiście równważyć, przytacza się niektóre tylk knkluzje z rekmendacji OECD (8) dla Plski ze źródła9: - Planwanie na pzimie samrządu je słabe i pzbawine długterminwej wizji, plany inweycji infrarukturalnych nie są pwiązane ze rategmi rzwju reginu, zaś rządzący na wyższych szczeblach nie są w anie zapewnić realizacji rategii przez władze niższych szczebli (np. plany przerzenneg zagspdarwan wjewództw nie są wiążące dla pwtów i gmin). Czasami plany przerzenneg zagspdarwan na różnych szczeblach są p pru za sbą sprzeczne. - Słabści planwan przerzenneg pwdują brak rzwju zintegrwaneg transprtu, c pwduje silny wzr wykrzyan samchdów prywatnych, krki i zanieczyszczenie śrdwiska. - Brak długkresweg planwan już becnie je ksztwny i wyępuje wyskie ryzyk, że prjekty infrarukturalne będą realizwane p maksymalnym kszcie z pwdu wzru cen materłów budwlanych i rbcizny. Strategie redukcji tych ksztów są fragmentaryczne i nieefektywne. Jeszcze klejne knkluzje OECD (8) z rekmendacji dla Plski, cytwana ze źródła9: - Zbyt wiele uwagi pświęca się na zdlnść d wykrzyan wszykich śrdków unijnych, a zbyt małą d jakści tych wydatków. 9 etdlg badan kapitału intelektualneg m w Plsce. Ern&Yung. 7 października 8. Pmc Techniczna. Nardwa Strateg Spójnści. Prjekt współfinanswany ze śrdków EFRR. 9
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 - w plskim syemie inytucjnalnym jedna gmina mże zablkwać duży prjekt infrarukturalny, a pnieważ indywidualiyczne naawienie gmin je nagminne, prwadzi t d dść radykalnej i ekremalnej frmy decentralizacji w Plsce. Pnadt kultura lkalnych liderów plitycznych charakteryzuje się niską skłnnścią d współpracy i brakiem zdlnści myślen w kategrch rategicznych, długterminwych, raczej granicza się d zaścnkweg myślen własnym pdwórku w najbliższym czasie. - d autra: przykładem są trudnści w rzwiązanch integracji transprtu publiczneg w bszarach metrplitalnych. W prwadznych mdernizacjach infraruktury technicznej transprtu w mach raz przekształcench publiczneg transprtu zbirweg, które kreśln realizacją najpilniejszych wyzwań dla m, wyępują inne pważne przeszkdy nie tylk finanswe. Zaliczyć d nich należy skmplikwany przebieg prcedur dtyczących wydawan decyzji adminiracyjnych zezwalających na mdernizacje i budwy dróg. Są t kweie głównie różnych interpretacji przez rgany adminiracji publicznej pszczególnych szczebli, zapisów znwelizwanej uawy szczególnych warunkach przygtwan i realizacji inweycji w zakresie dróg publicznych ptcznie tzw. specuawa. Na terenach m i nie tylk, na których w pasach drgwych zlkalizwane są różne sieci techniczneg uzbrjen terenu raz wyępują skrzyżwan dróg różnych klas adminiracyjnych /krajwe, wjewódzkie, pwtwe i gminne/ ptrzebnych je nawet kilka decyzji adminiracyjnych na realizację jednej inweycji drgwej, która wywłuje kniecznść przebudwy dcinków krzyżujących się dróg innych klas, bądź budwy dcinków techniczneg uzbrjen terenu ze względu na dswanie d nwych rzwiązań drgwych. W praktyce przetewali specuawę drgwą prjektanci, adminiratrzy dróg - inwerzy i dyspnują szerkim katalgiem prpzycji usprawnjących prcedury adminiracyjne bez naruszen ity uaw, c służyć ma przyśpieszeniu naprawy infraruktury drgwej. Wspmnne grupy zawdwe mówią tych prblemach twarcie, publikują przykłady niekiedy na granicy absurdu wyępująceg w prcedurach adminiracyjnych, dają w ten spsób przykład rzeczywieg zaangażwan w budwę i mdernizację dróg chcą budwać drgi. Bardz niewiele ptrzeba w tej sprawie zrbić, pnieważ gólnie specuawa je cenna dbrze. Wyarczy tylk pracwać jej wykładnię, która będzie bwiązywać dla wszykich dróg i na każdym szczeblu adminiracji publicznej. Wykładn bejmwać pwinna te ualen uawy, które są becnie różnie i dwlnie interpretwane w prcedurach adminiracyjnych. Prblem chrny śrdwiska przed uciążliwścmi transprtu drgweg w etapach przygtwan mdernizacji raz inweycji drgwych sprwadza się d swan przepisów uawy O udępnniu infrmacji śrdwisku i jeg chrnie, udzle spłeczeńwa w chrnie śrdwiska raz cenach ddzływan na śrdwisk. Nie mże być dyskutwany cel tej uawy pnieważ chrna naturalnych zasbów niednawlnych i pzawienie ich dla przyszłych pkleń, chrna zdrw ludzi, chrna przyrdy, zwierząt itd. są bwiązkiem współczesnych i przyszłych pkleń. Rzecz w tym jak te niepdważalne zasady realizujemy w praktyce i jakie mamy siągnięc? W prcedurach wydawan decyzji adminiracyjnych tzw. śrdwiskwych mżna pdważyć każdą mdernizację i budwę nwej drgi wykrzyując d teg ualen raprtów cen ddzływan na śrdwisk lub wprwadzić takie wymagan, że inweycja i mdernizacja drgi wywła dzłan zabezpieczen przed degradacją
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 śrdwiska, chcż d pczątku są ne wątpliwe dla skutecznści siągan celów chrny śrdwiska, graniczan ddzływan hałasu drgweg itd. W mach ddzływanie transprtu na bniżenie jakści życ je pważnym prblemem, który nie zanie rzwiązany wyłącznie prymi śrdkami technicznymi np. budwaniem kntrwersyjnych pd względem skutecznści chrny i eetyki w przerzench miejskich ekranów akuycznych. Wiemy, że w kreślnym pniu becnie emisja hałasu ze śrdków transprtu drgweg w mach je między innymi wynikiem zniszcznych nawierzchni ulic, brakiem płynnści ruchu, rzprszen ruchu ciężkich śrdków transprtu na iniejącą sieć drgwą wywłaneg niskimi mżliwścmi segregacji ruchu drgweg itd. Wiemy również, że w prcesach urbanizacji m ulice miejskie budwane zały biektami różnych funkcjach w tym mieszkalnych - w bezpśrednim sąsiedztwie jezdni. Przebudwa, a także w wielu przypadkach mdernizacja takich dróg miejskich wywłuje wiele kntrwersji w sprawach ddzływan na śrdwisk, a szczególnie w prblematyce pzimu hałasu w dniesieniu d iniejącej zabudwy. Drgi w mach remntujemy, mdernizujemy i przebudwujemy również dlateg, aby w mżliwym zakresie zmniejszyć skutki ruchu drgweg dla tczen. Oczekiwać należy, że w interpretacjach i praktycznym swaniu przepisów, ptcznie nazywanych śrdwiskwymi, uzyskamy jednznacznść i realnść cen sytuacji związanych ze anem iniejącym i mżliwymi d siągnięc efektami np. w pzimie emisji hałasu drgweg. Prjektanci, adminiratrzy dróg miejskich, specjaliści pracwujący ceny ddzływan dróg na śrdwisk w mach raz adminiracja publiczna wtedy wnisą itny wkład w sprawnść prcesu reknrukcji infraruktury drgwej m, gdy będą ze sbą współdzłać na każdym etapie przygtwań i realizacji zadań. T współdzłanie parte być pwinn na przepisach prawa uwzględnjąceg kniecznść i zakres mżliwści realnej pprawy anu iniejąceg w rzeczywiych warunkach naszych m. Dalsze utrzymywanie przepisów prawa i takich samych prcedur dla budwy nwych dróg i przebudwy raz mdernizacji dróg iniejących je w icie przeszkdą w reknrukcji zdegradwanych technicznie iniejących dróg nie tylk miejskich. Rewizji pwinny pdlegać w granicach wyznacznych Dyrektywą /9/WE becnie bwiązujące pzimy hałasu. Zgłaszany przez adminirację samrządwą pulat w tych kwech, aby próg pzimu dpuszczalneg hałasu drgweg pdnieść 5dB w mach je szczególnie uzasadniny i zbliżający d realnych mżliwści jeg siągnięc. Ważnym je również w ramach współdzłan wprwadzać na ulicach miejskich tzw. ciche nawierzchnie z dpwiednich kmpzycji asfaltów, które wg dśwdczeń np. niemieckich, angielskich zmniejszają pzim emitwaneg hałasu drgweg kilka db. Obecna trudna sytuacja wymaga spjrzen na przyszłść. Wiele miejsca w publikacji przeznaczn na pdkreślenie wagi planwan przerzenneg w równważeniu transprtu w mach, pnieważ w planwaniu zapadają decyzje dtyczące rezerw terenwych pd infrarukturę transprtwą, linie rzgraniczające, linie zabudwy itp. Twrząc te plany kniecznym je uwzględnienie wymagań nrm śrdwiskwych tak, aby nie pwdwać przyszłych knfliktów pprzez brak mżliwści pgdzen sfery transprtwej m z tczeniem. W wielu krajach ze względu na negatywne ddzływanie transprtu drgweg, decyzje zabudwie nwymi biektami w pbliżu dróg wydawane są z różnymi warunkami np. dwrócenie biektu i zminimalizwanie twrów w ścnach d rny pasa drgweg, zaswanie elewacji z materłów absrbujących dźwięki itp. kształtwanie dpwiednich frm zieleni itp. Zasygnalizwane tylk niektóre rzwiązan łagdzące skutki transprtu drgweg w tczeniu dróg wskazują, że knieczne są różnrdne zintegrwane dzłan również pza transprtwe. Czy w naszych mach ptrafimy pilnie wdrżyć przy kazji reknrukcji i budwy dróg te zintegrwane dzłan, czy też tkwić będziemy w kntrwersjach i przypisywaniu uczenikm prcesów inweycyjn mdernizacyjnych
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 dróg wszykich zadań i dpwiedzlnści p rnie pszanwan śrdwiska? T pytanie wymaga pilnej dpwiedzi ze rny adminiracji publicznej, pnieważ iniejące spsby rzwiązywan prblematyki chrny śrdwiska przed degradacją ze rny transprtu, nie przyczynją się d usprawnien funkcjnalneg i techniczneg dróg w najbliższym czasie, ani też d uzyskan wyraźneg efektu pprawy jakści życ. W wielu przypadkach mżna z bserwacji knkretnych przygtwywanych zadań drgwych wysnuć wnisek, że analizy śrdwiskwe są wyknywane z kniecznści zdefiniwanej różnie interpretwanymi przepisami prawa, a nie z przeknan ptrzebie takieg dzłan i mżliwych d siągnięc efektów w realnie kreślnych granicach.. Transprt w mach gólne sprzeżen na pdawie SAS-Transprt w latach 999-8 raz wyników prac Grup Wymny Dśwdczeń. Rzwój infraruktury technicznej i publiczneg transprtu zbirweg t główne wyzwan i prirytetwe cele przyjęte przez nasze ma. ówimy rzwju i równważeniu transprtu, ale pamiętamy, że pień degradacji infraruktury technicznej był tak wyski, że jeg reknrukcja ała się głównym kierunkiem pracy dla naprawy miejskich syemów transprtwych. SAS-Transprt miejski (999-8) i wyniki trzech cykli prac Grup Wymny Dśwdczeń (GWD) w tym sektrze darczają szerki zeaw pmierznych wartści ilurujących prces wyknywan przyjętych w mach zadań dla siągnięc przyjętych celów. W publikacji zawarte są tylk ugólnine sprzeżen ilurwane wybranymi wielkścmi (rysunki). Pełny i szczegółwy braz transprtu w mach birących w latach 999-8 udzł w SAS-Transprt dępny je na rnach internetwych Związku Plskich w tzw. elektrnicznych pakietach analitycznych. Drgi w mach nfraruktura drgwa m t kł 65 km dróg publicznych (wszykich klas adminiracyjnych: krajwe, wjewódzkie, pwtwe i lkalne miejskie). Drgi miejskie t kł 8% długści wszykich dróg publicznych w kraju. W mach ciągle jeszcze pzaje kł km dróg nawierzchni gruntwej, tj. % całkwitej długści dróg publicznych w mach. W pasy publicznych dróg miejskich wbudwanych je setki tysięcy kilmetrów urządzeń liniwej infraruktury technicznej nie związanych bezpśredni z funkcją transprtwą dróg, ale gwarantujących śwdczenie usług publicznych, np. dawa wdy i dprwadzanie ścieków, przesył energii elektrycznej i cieplnej raz infrmacji, dawy gazu itp. żna biektywnie wierdzić, ze pasy dróg publicznych w mach i zabudwane w nich urządzen decydują w kreślnym pniu andardach śwdcznych usług publicznych, nie tylk transprtwych. Rzeczywia degradacja techniczna dróg miejskich, ilść dróg gruntwych wymagających budwy trwałych nawierzchni, współzależnści dróg z siecmi uzbrjen terenu które mają gwarantwać ciągłe śwdczenie usług publicznych wyżej wspmnnym zakresie, csna budwa pasów drgwych w mach t niektóre czynniki ilurujące lbrzymią skalę pracy, którą kreśla się reknrukcją dróg miejskich. Jakie wyniki uzyskują ma w realizacji przyjętych zadań drgwych? Odpwiedź na t pytanie nie je pra, b wyniki te są funkcją naturalneg zróżnicwan m pd wielma względami, a przede wszykim relacjami pmiędzy ptrzebami i mżliwścmi ich zaspkajan w wymrze spłecznym i eknmicznym. Na pdawie SAS-Transprt raz prac GWD zaryswują się sprzeżen dtyczące infraruktury drgwej m w mininej dekadzie lat.
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 Dępnść d sieci drgwej, która iluruje pkrycie bszaru ma drgami i ma wpływ na graniczenie zatłczen pprzez wybór tras alternatywnych przejazdów. Wartść mierzna w kilmetrach sieci drgwej na km pwierzchni ma i nazywana gęścią dróg wynsi d. d.5 km/km. Wielkść ta (pza dchylenmi pmrwymi spwdwanymi udzłem w pszczególnych latach różnych m w SAS) praktycznie nie ulega zmnm. Dkumentuje t, że nie zbudwaliśmy znaczących długści dróg miejskich, a nakłady finanswe kierujemy głównie na przebudwy i mdernizacje dróg iniejących zgdnie z prirytetem reknrukcji psdanych zasbów. Gęść sieci drgwej ilurują rys. i. Rysunek nr. Gęść sieci drgwej [km/km],5,5,6,6,5,,,5,,, [km/km],5,5,5 999 5 6 7 8 Rysunek nr. Gęść sieci drgwej [km/km] w grupach m ze względu na liczbę mieszkańców,5 [km/km],5 a d tys. mieszk. d d tys. mieszk. d d 5 tys. mieszk. d 5 d tys. mieszk. d d tys. mieszk. pwyżej tys. mieszk. wszykie ma,5,5,5 999 5 6 7 8 Zilurwaną wielkść gęści dróg różną w mach (rys. ) mżna by uznać za prawidłwą, gdyby drgi dswane były d ruktury przerzennej m i zapewnły czekiwane andardy techniczne i przerzenne w pwiązanch wewnętrznych i zewnętrznych m. Nieety większść m nie dyspnuje siecią drgwą funkcjnalnie dswaną d becneg ich zagspdarwan, c je pdawą dla pulatów budwy uzupełnjących elementów sieci drgwej. Parametrem ilurującym rzwój infraruktury je gęść dróg rwerwych w mach, która zwiększyła się w latach 999-8 niemal pięcikrtnie. W rku 999 gęść dróg rwerwych w mach wynsiła,6 km/km, a w rku 8,7 km/km. W jakim pniu drgi te służą przejazdm rekreacyjn-turyycznym raz pdróżm
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 zaępującym samchód sbwy bądź publiczny transprt zbirwy, mżna kreślić przez badan zachwań kmunikacyjnych. Niezależnie d wyników takich badań wierdzić należy, że zrealizwane prjekty dróg rwerwych bardz dbrze służą twrzeniu alternatywnych mżliwści pdróżwan w sunku d transprtu samchdweg. Drgi rwerwe służą również krzewieniu nwej kultury mbilnści spłeczeńwa w mach. Szczególnie ptymiycznym je fakt, że najwyższe wskaźniki dróg rwerwych siągają ma pwyżej tys. mieszkańców. Rysunek nr. Gęść dróg rwerwych [km/km],,7,5 [km/km],,9,,8,5,5,,,,9,6,7,5 999 5 6 7 8 Rysunek nr. Gęść dróg rwerwych [km/km] w grupach m ze względu na liczbę mieszkańców,5 [km/km],,5 a d tys. mieszk. d d tys. mieszk. d d 5 tys. mieszk. d 5 d tys. mieszk. d d tys. mieszk. pwyżej tys. mieszk. wszykie ma,,5,,5 999 5 6 7 8 Skmplikwane i trudne są warunki przygtwan i realizacji każdeg prjektu drgweg w mach. Decydują tym: graniczna dępnść d terenów czę nieuregulwanych frmach własnści, ciągłść ruktury przerzennej zabudwy przylegającej d granic pasów drgwych, rerykcyjne nrmy wymagań śrdwiskwych głównie dpuszczalny pzim hałasu, kniecznść utrzyman ciągłści ruchu drgweg, itne współzależnści przebudwy dróg także budwy z utrzymaniem ciągłści pracy sieci uzbrjen terenu itp. Jednak w każdych warunkach zakres przebudwy i inweycji drgwych determinują mżliwści skierwan na te cele niezbędnych nakładów finanswych. Rysunki nr 5 d ilurują wielkści nakładów finanswych na różne zadan drgwe uzyskane z dępnych źródeł. Na rysunkach tych wszykie wielkści nakładów w złtych przeliczn w dniesieniu na jeden kilmetr dróg iniejących w mach.
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 Rysunek nr 5. Pzim finanswan majątku drgweg gółem [zł/km] 8,8 8 6 56, 6,9 [zł/km] 969,96 8 6 5 6 7 8 Rysunek nr 6. Pzim finanswan majątku drgweg gółem [zł/km] w grupach m ze względu na liczbę mieszkańców 5, 999,9, [zł/km] 5, 8899, 8876,5, 5, 78,55 a d tys. mieszk. d d tys. mieszk. d d 5 tys. mieszk. d 5 d tys. mieszk. d d tys. mieszk. pwyżej tys. mieszk. wszykie ma, 5,, 5 6 7 8 Rysunek nr 7. Wartść mdernizacji i inweycji drgwych [zł/km] 6 796,5,5 87, [zł/km] 8 799,95 6 5 6 7 8 5
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8, Rysunek nr 8. Wartść mdernizacji i inweycji drgwych [zł/km] w grupach m ze względu na liczbę mieszkańców, 9 5 5,5 8 8 7,8, 5 7 9 6,5,,9 5 7 9 9 9 9 [zł/km] 5 6 6 a d tys. mieszk. d d tys. mieszk. d d 5 tys. mieszk. d 5 d tys. mieszk. d d tys. mieszk. pwyżej tys. mieszk. wszykie ma 5 5 6 7 8 Rysunek nr 9. Udzł nakładów finanswych na inweycje (również mdernizacje) z budżetu pańwa raz z Eurpejskich Funduszy Strukturalnych w łącznych nakładach na inweycje drgwe w mieście/gminie [%] 5,9,89 5 9,69 [%] 5,6 5 5 5 6 7 8 Rysunek nr. Udzł nakładów finanswych na inweycje (również mdernizacje) z budżetu pańwa raz z Eurpejskich Funduszy Strukturalnych w łącznych nakładach na inweycje drgwe w mieście/gminie [%] w grupach m ze względu na liczbę mieszkańców 9 8 [%] 7 a d tys. mieszk. d d tys. mieszk. d d 5 tys. mieszk. d 5 d tys. mieszk. d d tys. mieszk. pwyżej tys. mieszk. wszykie ma 6 5 5 6 7 8 6
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 Rysunek nr. Udzł nakładów finanswych z Eurpejskich Funduszy Strukturalnych w gólnych nakładach z budżetu pańwa i samrządów na drgi [%] 5,6 9,5 6, 5 [%],75 5 5 5 6 7 8 Rysunek nr. Udzł nakładów finanswych z Eurpejskich Funduszy Strukturalnych w gólnych nakładach z budżetu pańwa i samrządów na drgi [%] w grupach m ze względu na liczbę mieszkańców 6 9, 5 8 7 6 a d tys. mieszk. d d tys. mieszk. d 5 d tys. mieszk. d 5 d tys. mieszk. d d tys. mieszk. pwyżej tys. mieszk. wszykie ma,8 8 5 6,6 [%] 5,6 9 5 6 7 8 Rysunek nr. Wyskść nakładów z budżetu samrządu na utrzymanie i remnty dróg/ulic gminnych raz pwtwych [zł/km] 5 7,95,68 7,7 5 56,5 785,56 58, 97, [zł/km] 5 78,57 57,68 686, 5 5 999 5 6 7 8 7
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 Rysunek nr. Wyskść nakładów z budżetu samrządu na utrzymanie i remnty dróg/ulic gminnych raz pwtwych [zł/km] w grupach m ze względu na liczbę mieszkańców [zł/km] 8 a d tys. mieszk. d d tys. mieszk. d d 5 tys. mieszk. d 5 d tys. mieszk. d d tys. mieszk. pwyżej tys. mieszk. wszykie ma 6 999 5 6 7 8 Przegląd wartści zilurwanych na rysunkach nr 5- mżna zinterpretwać naępując: W latach mnitrwanych przez SAS (d 5 r.), udzł średni nakładów finanswych ze śrdków eurpejskich w gólnych nakładach na drgi miejskie wynsił w latach 5 6,%, 6,6%, 7 9,5% i bniżył się w rku 8 d,75%. Wyskść nakładów całkwitych na zadan drgwe w mach je bezpśredni pwiązana z terminami ualnymi przez UE dla funduszy rukturalnych. Stwierdzne wyraźne bniżenie nakładów finanswych na drgi miejskie w 8 rku je wynikiem rzpczynan nwych zadań w ramach budżetu UE na lata 7- i należy prgnzwać przyr nakładów na drgi d kńca teg kresu. Finanswanie dróg miejskich je parte głównie na eurpejskich funduszach rukturalnych. Krzyanie z teg źródła zapewnin głównie w mach dużych pwyżej tys. mieszkańców. W mach tych wzr nakładów na drgi gółem (rysunek 6) wynsi: w rku 5 78 zł/km, 6 8 9 zł/km i w rku 7 9 zł/km. W rku 8 wartść wskaźnika bniżyła się d 88 76 zł/km. W pzałych mniejszych mach nakłady te są zdecydwanie niższe. W mach dużych pwyżej tys. mieszkańców udzł nakładów z funduszy eurpejskich wynsił kł 69% w gólnych nakładach na drgi (rysunek ). W tym samym rku w mach mniejszych udzł ten nie przekraczał 8% bądź w góle ma te nie uzyskały teg rdzaju finanswan. Wyskść nakładów z budżetów samrządów na utrzymanie i remnty dróg miejskich pwtwych i lkalnych (rys. i 5) d rku 999 bniża się. Wyraźnie zaryswuje się tendencja, że w kresach wzru nakładów na mdernizacje i inweycje bniża się w budżetach samrządów nakłady na utrzymanie i remnty iniejących dróg. Odwrtnie w latach zmniejszen nakładów na mdernizacje inweycje (rys. ) niec są wyższe nakłady na utrzymanie. Takie tendencje są bardz grźne, pnieważ mgą w niedalekiej przyszłści wywłać dalszą degradację sieci drgwej w mach, a pełna reknrukcja dróg z wielu względów przede wszykim braku wymaganych śrdków finanswych nie zanie siągnięta w krótkim czasie. 8
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 a nie dyspnują w kniecznej wyskści śrdkami finanswymi z uwzględnieniem funduszy UE, aby w perspektywie średnieg kresu przeprwadzić pełną reknrukcję sieci drgwej. Budżety m łącznie ze śrdkami EU nie są w anie skierwać wyższych nakładów na drgi miejskie wbec ich różnrakich innych bciążeń. Aby realnie prwadzić plitykę rzwju m, w tym również przez eliminację barier transprtwych, knieczne są decyzje władz pańwa w tym uawwe precyzujące spsby i tryb uzyskiwan dchdów przez budżety samrządów... Samchdwy transprt indywidualny, wypadki w ruchu drgwym w kntekście anu dróg miejskich. Natężenie ruchu na drgach miejskich je wynikiem wzajemnie pwiązanych czynników np. czętliwść używan samchdów w pdróżach, pień napełnien samchdu, ilść samchdów w dyspzycji i preferencje spłeczeńwa, jakść i andardy usług publiczneg transprtu pasażerskieg. Jednym z wielu parametrów wskazujących na udzł samchdweg transprtu indywidualneg w pdróżach je wskaźnik mtryzacji ilść samchdów sbwych przypadających na mieszkańców. Wskaźnik ten zilurwan na rysunkach nr 5 i 6. Rysunek nr 5. Liczba samchdów sbwych w przeliczeniu na. mieszkańców 5,7,9 5 [ilść] 5,7 66, 9 5 999 8 79 8 77,6 88,68, 5 6 7 8 9
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 Rysunek nr 6. Liczba samchdów sbwych w przeliczeniu na. mieszkańców w grupach m ze względu na liczbę mieszkańców 6 56 5 5 58 9 lść a d tys. mieszk. d d tys. mieszk. d d 5 tys. mieszk. d 5 d tys. mieszk. d d tys. mieszk. pwyżej tys. mieszk. wszykie ma 8 999 5 6 7 8 W latach 999-8 ilść samchdów w mach w przeliczeniu na mieszkańców wzrsła blisk 7%. W rku 999 9 s../ mieszkańców, a w rku 8 s../ mieszkańców (rys. 5). Od rku naępwał radykalny przyr kł 85% - ilści samchdów w mach d d 5 tysięcy mieszkańców birących udzł w SAS (Rysunek 6.). W rku w tej grupie m był 9 s../ mieszkańców, a w rku 8 kł 5 s../ mieszkańców. Je t sygnał dla tych m d analizy zachdzących zmn, w tym d ualen, czy wzr ten je wynikiem załaman się publicznych usług transprtwych np. klejwych w płączench tych m z innymi większymi śrdkami. Zwiększanie się pzimu mtryzacji i transprtu indywidualneg w mach wart dnieść d anu dróg miejskich np. d ich gęści (patrz rys. ). Na rysunku 7 zilurwan długść dróg miejskich w przeliczeniu na mieszkańców zarejerwanych pjazdów samchdwych. Od rku wielkść ta syematycznie bniża się, c je prą współzależnścią: długść dróg miejskich je praktycznie ała, a ilść samchdów zwiększa się. Rysunek nr 7. Długść dróg w przeliczeniu na. zarejerwanych pjazdów samchdwych [km] 9,6 8, 8,8 8, 7,7 8 6,9 [km] 6,69 6, 6, 6, 6 999 5 6 7 8 W mach głównym spsbem pdróżwan aje się z tendencją dużeg wzru indywidualny transprt samchdwy, któreg ptrzeb infrarukturalnych drgwych
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 nie da się zrealizwać. Tendencje te zaprzeczają prcesm równważen transprtu w mach i bniżać będą nadal jakść usług transprtwych. Bezpieczeńw ruchu drgweg je zagadnieniem kluczwym nie tylk w mach niezależnie d pn degradacji dróg, zakresu przebudwy infraruktury i innych skmplikwanych prblemów. Zgdzić się należy z tą częścią pinii, która skłnna je akceptwać craz bardziej rerykcyjny charakter dzłań wbec tych uczeników ruchu drgweg, którzy nie zważając na biektywne uwarunkwan wykraczają pza granice wyznaczne prawem. Pamiętać należy również sensie pinii tych, którzy twierdzą, że eliminwać należy przyczyny wyskieg zagrżen bezpieczeńwa uczeników ruchu drgweg. D tych przyczyn zaliczane są fatalny an dróg i urządzeń zabezpieczen raz rganizacji ruchu, ale także pzim jakści szklen przyszłych kierwców i ntryczne lekceważenie przez użytkwników dróg przepisów prawa. Czę wierdzamy: nie znikną zatry zatłczenie na ulicach miejskich w wyniku naprawy i rzbudwy sieci drgwej. Aby w spsób dczuwalny zmniejszyć zatłczenie dróg knieczna je zmna zachwać kmunikacyjnych spłeczeńwa przez preferencje dla innych d samchdu śrdków pdróży. Nie pprawi się również bezpieczeńw w ruchu drgwym, jeżeli nie naąpi przemna śwdmści uczeników ruchu drgweg, że każdy z nich decyduje zdrwiu i życiu współuczeników teg ruchu. W złżnych prblemach bezpieczeńwa w ruchu drgwym itne efekty mgłby przynieść ciągłe współdzłanie adminiracji publicznej, plicji i spłeczeńwa. Takiemu dlgwi, nie tylk przy kazjach maswych wyjazdów, służyć pwinny śrdki kmunikacji publicznej med, które w cyklicznych prgramach pwinny prpagwać zasady kultury i bezpieczeńwa na drgach szczególnie w sytuacjach, gdy an techniczny infraruktury drgwej niesie wiele zagrżeń. lść wypadków drgwych w mach d rku 999 wyraźnie bniża się w prprcji d zwiększającej się liczby samchdów. Liczna wypadków w 999 rku w przeliczeniu na pjazdów samchdwych wynsiła 5,9 i zmniejszyła się niemal trzykrtnie d, wypadków na pjazdów w 8 r. (rys. 8) Rysunek nr 8. Liczba wypadków drgwych w przeliczeniu na. pjazdów samchdwych 6, 5,9 5,, [ilść],,6,6,9,,,6,7,, 6 7 8,,, 999 5 Liczba śmiertelnych fr w przeliczeniu na wypadków w rku 8 wynsiła 7,9 i była najniższa w dekadzie lat 999-8 (rys. 9). Zmniejszenie ilści i fr wypadków drgwych dntwan na całej sieci drgwej w kraju. Są t infrmacje ptymiyczne.
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 Rysunek nr 9. Liczba zabitych w wypadkach drgwych w przeliczeniu na wypadków,,, 8,89 8,59 7,88 8, [ilść],8 9,5 8,9 8, 7, 7,9 6,,,, 999 5 6 7 8 Liczba rannych w wypadkach drgwych w przeliczeniu na wypadków w latach 999-8 utrzymuje się niemal w tych samych granicach:, rannych / wypadków w 999 rku d 6, rannych na wypadków w rku 8. Wielkści te są wyskie z głębkimi różnrakimi skutkami (rys. ). Rysunek nr. Liczba rannych w wypadkach drgwych w przeliczeniu na wypadków,,, 6, 7,5 7,7 7,58,7 8,5 7,7 5 6,7 6, [ilść], 8, 6,,,, 999 7 8 Nie ppraw się bezpieczeńw niechrninych uczeników ruchu drgweg pieszych, rwerzyów, mtrwerzyów i mtcykliów. Udzł pieszych w wypadkach drgwych w sunku d sumy rannych i zabitych ciągle je bardz wyski i wynsi blisk 5% w rku 8. Sytuacja je alarmująca w rku 8 w mach 57,5 wszykich fr śmiertelnych wypadków drgwych, t zabici piesi uczenicy ruchu. W mach d 5 d tys. mieszkańców udzł pieszych w frach śmiertelnych wypadków drgwych wynsił kł 68%. lść śmiertelnych fr wypadków w grupie pieszych uczeników ruchu wzraa i w latach 999-8 nigdy nie była niższa d % gółu fr tych wypadków. lurują te fakty rysunki nr, i.
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 Rysunek nr. Udzł pieszych w wypadkach drgwych w sunku d sumy rannych i zabitych [%], 9, 8,75 8, 7, [%] 6, 5,, 6,99 5,6 6,85 5,7 5,,7,,6,97 7 8,7,,, 999 5 6 Rysunek nr. Liczba zabitych pieszych w sunku d liczby zabitych w wypadkach drgwych [%] 6, 57,5 5,55 5, 7,,5 [%], 5,9,8,58 6,8 5,97 6 7,9,,,, 999 5 8 Rysunek nr. Liczba zabitych pieszych w sunku d liczby zabitych w wypadkach drgwych [%] w grupach m ze względu na liczbę mieszkańców 8 7 6 a d tys. mieszk. d d tys. mieszk. d d 5 tys. mieszk. d 5 d tys. mieszk. d d tys. mieszk. pwyżej tys. mieszk. wszykie ma [%] 5 999 5 6 7 8 Od rku 7 SAS rejeruje niektóre skutki wypadków z udzłem rwerzyów i mtcykliów. W tej grupie niechrninych uczeników ruchu drgweg udzł rwerzyów wynsił w rku 8 8,% w sunku d sumy rannych i zabitych a mtcykliów 5,%. Ofry śmiertelne wśród rwerzyów t kł 5,8% gółu
Franciszek Zych SAS-Transprt iejski 8 zabitych w wypadkach drgwych. Najwięcej w 8 rku fr śmiertelnych w tej grupie uczeników ruchu był w mach -5 tys. mieszkańców 7,58%. Rysunek nr. Liczba zabitych rwerzyów w sunku d liczby zabitych w wypadkach drgwych [%] w grupach m ze względu na liczbę mieszkańców 6,9 [%] 8 7,58 7, 7,5 6, 6 5,8 a d tys. mieszk. d d tys. mieszk. d d 5 tys. mieszk. d 5 d tys. mieszk. d d tys. mieszk. pwyżej tys. mieszk. wszykie ma,99 7 8 Zagrżenie bezpieczeńwa w ruchu drgwym w mach je nadal bardz wyskie. Wskutek różnych graniczeń na drgach miejskich i w związku z tym zmniejszen prędkści w atnich latach niec zmniejszyła się ilść wypadków. W dalszym ciągu najbardziej zagrżeni są niechrnieni uczenicy ruchu piesi, rwerzyści i mtcykliści. W tej grupie ilść fr śmiertelnych wypadków je bardz wyska. Zmna tej sytuacji mże naępwać pprzez wielrnne dzłan techniczne i rganizacyjne zabezpieczen ruchu, różnrakie ałe kampanie prmujące warunki bezpieczeńwa na drgach itp., których celem je przyjęcie zasady, że p drgach publicznych w mach, zgdnie z przepisami prawa mgą pruszać się nie tylk samchdy.. Publiczny transprt zbirwy w mach Prgramy równważen transprtu w mach parte zały na infrarukturalnych i rganizacyjnych przekształcench publiczneg transprtu zbirweg (PTZ). Załżn, że jakść usług PTZ wywła szersze zaintereswanie spłeczeńwa przewzami publicznymi. Efektywne i skuteczne funkcjnwanie PTZ słusznie uznaje się, jak warunek pdawwy dla bniżen zaintereswan pdróżwaniem własnym samchdem i przez t dla graniczen zatłczen dróg raz dczuwalnej pprawy warunków śrdwiskwych w mach. PTZ ał się drugim prócz reknrukcji dróg miejskich prirytetem dzłań w celu pprawy miejskich syemów transprtwych. Ptrzeby i czekiwan wbec publiczneg transprtu zbirweg wywłały prcedurę legislacyjną dtyczącą uawy tym sektrze usług. Uawa ta wywłana również rzprządzeniem (WE) nr 7/7 - je ptwierdzeniem gólneurpejskiej plityki transprtwej, której celem nadrzędnym je zrównważny rzwój. W uawie uprządkwane zały regulacje dla różnych rdzajów transprtu, w tym kreślna zała definicja tzw. kmunikacji miejskiej. Rzwiązan uawy warzają właściwe warunki dla rganizacyjnej integracji różnych śrdków transprtu zbirweg pprzez syemy taryfwbiletwe, węzły przesdkwe itp. W sunku d aktualneg anu rganizacyjneg PTZ w mach rzwiązan uawy pprzez wprwadzenie: rganizatra publiczneg transprtu zbirweg, peratra PTZ i planu zrównważneg rzwju Prjekt: Uawa publicznym transprcie zbirwym. Przyjęta przez Kmitet Rady inirów, luty. Rzprządzenie (WE) nr 7/7 Parlamentu Eurpejskieg i Rady dtyczące usług publicznych w zakresie klejweg i drgweg transprtu pasażerskieg.