Dariusz Borkowski Procedura likwidacji przez syndyka masy upadłości przedsiębiorstwa - dłużnika banku spółdzielczego - w postępowaniu upadłościowym W praktyce funkcjonowania banków spółdzielczych bardzo często ma miejsce sytuacja upadłości ich dotychczasowych klientów dłużników. Jednym ze sposobów odzyskania przynajmniej częściowo zainwestowanych w tego przedsiębiorcę środków finansowych jest procedura likwidacji masy upadłości przez syndyka w postępowaniu upadłościowym. Zaprzestawanie płacenia zobowiązań przez przedsiębiorców prowadzi do powstawania zatorów płatniczych, które przekładają się na problemy finansowe banków wierzycieli i innych przedsiębiorców. Przedsiębiorcy, którym kontrahenci nie zapłacili, nie regulują zobowiązań wobec swoich wierzycieli i w ten sposób nakręca się spirala zaległości, co doprowadzić może w konsekwencji do kryzysu finansowego. System prawa gospodarczego powinien przeciwdziałać takim zjawiskom. W praktyce obrotu gospodarczego sprawą istotną dla funkcjonowania przedsiębiorcy jest odzyskanie przysługującej mu wierzytelności. Pieniądz ma wartość w czasie, zatem im dłużej trwa odzyskiwanie pieniądza tym jego wartość jest mniejsza. Zadaniem ustawodawcy jest stworzenie systemu prawa, który rozwiązywałby sprawiedliwie konflikt interesów pomiędzy dłużnikiem i wierzycielem. Jeśli chodzi o procedurę sprzedaży przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, nieruchomości i ruchomości, wskazać należy, iż z dniem ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, upadły traci zarząd własny nad przedsiębiorstwem i ma obowiązek wydania całego majątku i pełnej dokumentacji syndykowi. Obowiązek ten nakłada na upadłego przepis art. 57 ust 1 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze. Likwidacja masy upadłości należy do obowiązków syndyka. Syndyk dokonuje czynności w imieniu własnym, ale na rzecz upadłego. W postępowaniu upadłościowym syndyk pełni funkcję zarządu i on jest umocowany do likwidacji masy upadłości poprzez sprzedaż jej składników, dochodzenia wierzytelności oraz wykonywania wszelkich innych praw związanych z likwidacją majątku upadłego. Likwidacja masy upadłości przez syndyka uregulowana została w ustawie - Prawo upadłościowe i naprawcze. Ustawa ta stanowi lex specialis względem norm zapisanych w Kodeksie cywilnym i Kodeksie spółek handlowych oraz regulacji procesowych zawartych w Kodeksie postępowania cywilnego i Kodeksie postępowania administracyjnego. W sprawach związanych z likwidacją majątku upadłego, nieuregulowanych ustawą - Prawo upadłościowe i naprawcze stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Pod rządami poprzedniego prawa upadłościowego, tj. rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 z późn. zm.) sprzedaży majątku upadłego dokonywał syndyk lub komornik działający na wniosek syndyka. Sprzedaży ruchomości syndyk dokonywał z wolnej ręki stosując przepisy Kodeksu cywilnego (art. 535 i nast. k.c.) albo w drodze licytacji publicznej, której tryb określało 1
rozporządzenie. Licytację publiczną przeprowadzał komornik lub notariusz na wniosek syndyka masy upadłości. Wybór trybu sprzedaży w myśl art. 115 i 116 Prawa upadłościowego uzależniony był od tego czy sprzedawane ruchomości miały cenę targową lub giełdową czy też nie. W przypadku ruchomości posiadających cenę targową lub giełdową zasadą była sprzedaż z wolnej ręki a sprzedaż pozostałych ruchomości odbywała się w drodze licytacji publicznej. Sprzedaż nieruchomości oraz innych rzeczy i praw wymienionych w art. 118 Prawa upadłościowego odbywała się drodze licytacji publicznej według przepisów kodeksu postępowania cywilnego dotyczących egzekucji. Jednak za zgodą rady wierzycieli lub sędziego komisarza nieruchomość mogła zostać sprzedana przez syndyka z wolnej ręki. Procedurę sprzedaży z wolnej ręki regulowało rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie trybu sprzedaży z wolnej ręki nieruchomości, handlowego statku morskiego lub statku żeglugi śródlądowej w postępowaniu upadłościowym. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze w art. 311 ust.1 określa sposoby likwidacji masy upadłości. W myśl tego przepisu syndyk dokonuje likwidacji masy upadłości poprzez: sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego w całości lub jego zorganizowanej części, sprzedaż nieruchomości, sprzedaż ruchomości, ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego, wykonanie innych praw majątkowych wchodzących w skał masy upadłości. Likwidacja masy upadłości ma na celu zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu ze środków uzyskanych ze sprzedaży. Wynika z tego dla syndyka obowiązek zoptymalizowania wartości ekonomicznej masy upadłości i wyboru najkorzystniejszego wariantu sprzedaży. Sprzedaż masy upadłości powinna być przeprowadzona w sposób rzetelny, a procedura powinna być otwarta dla wszystkich zainteresowanych nabyciem Przepisy ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze w art. 319-334 określają zasady przygotowania do sprzedaży majątku upadłego i sposoby jego zbycia. Syndyk przejmuje majątek upadłego i niezwłocznie przystępuje do inwentaryzacji i oszacowania masy upadłości a następnie opracowania planu likwidacyjnego. Na wykonanie tych czynności ustawodawca wyznaczył syndykowi miesięczny termin liczony od dnia ogłoszenia upadłości. Spis inwentarza powinien obejmować wszystkie składniki majątku upadłego, zarówno aktywa jak i pasywa. W spisie powinny zostać uwzględnione także przedmioty nie wchodzące do masy upadłości albo podlegające wyłączeniu. Ważną czynnością przygotowawczą w procesie likwidacji majątku upadłego jest oszacowanie. Określenie wartości majątku upadłego pozwala na dokonanie wyboru optymalnego sposobu likwidacji masy upadłości. Inwentaryzacja i oszacowanie poprzedzają sporządzenie planu likwidacyjnego. W planie tym syndyk określa sposoby likwidacji masy upadłości. Biorąc pod uwagę wartość masy upadłości, rodzaj prowadzonej przez upadłego działalności, aspekty ekonomiczne i społeczne syndyk proponuje tryb sprzedaży masy upadłości. Ogłoszenie upadłości z opcją likwidacyjną nie oznacza automatycznie zaprzestania działalności przedsiębiorstwa upadłego, bowiem syndyk nadal może prowadzić działalność przedsiębiorstwa jeżeli uzasadniają takie działanie względy ekonomiczne lub społeczne. Jeżeli z analizy rynku wynika, że najkorzystniejszym wariantem likwidacji masy upadłości jest sprzedaż przedsiębiorstwa w całości w ruchu, to syndyk może prowadzić działalność gospodarczą i poszukiwać nabywcy. Prowadzenie przedsiębiorstwa przez syndyka przez okres dłuższy niż 3 miesiące od daty ogłoszenia upadłości wymaga zgodnie z art. 206 ust 1 ustawy - Prawo upadłościowe i 2
naprawcze zezwolenia rady wierzycieli a w przypadku niepowołania rady wierzycieli, takie zezwolenie na podstawie art. 213 ust.1 wydaje sędzia komisarz. Syndyk zobowiązany został w art. 312 do dołożenia należytej staranności przy prowadzeniu przedsiębiorstwa upadłego w celu zachowania tego przedsiębiorstwa w niepogorszonym stanie co oznacza zachowanie jego wartości. Zakończenie inwentaryzacji i oszacowanie wartości masy upadłości zamyka pierwszy etap procedury likwidacji majątku upadłego. Następny etap likwidacji masy upadłości to zorganizowanie przetargu ofertowego na warunkach zaakceptowanych przez sędziego komisarza lub uzyskanie zgody rady wierzycieli na sprzedaż z wolnej ręki. Zasadę generalną przyjętą przez ustawodawcę w Prawie upadłościowym i naprawczym jest sprzedaż masy upadłości w drodze przetargu. Wyjątkiem od tej zasady jest sprzedaż ruchomości w przypadkach określonych w art. 310 ust.1 tj.: gdy, w masie upadłości brak jest środków na zaspokojenie kosztów postępowania, kiedy przedmiotem sprzedaży są ruchomości łatwo psujące się lub takie, które w wyniku opóźnienia sprzedaży straciłyby znacząco na wartości, gdy, koszty przechowywania rzeczy są niewspółmiernie wysokie w stosunku do ich wartości. Sprzedaż ruchomości w takich przypadkach nie wymaga zgody sędziego - komisarza i może się odbyć przed rozpoczęciem likwidacji masy upadłości. Ustawodawca w art. 320 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze przyjął zasadę sprzedaży przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz nieruchomości i statków morskich wpisanych do rejestru okrętowego w trybie przetargu. Do przetargu stosuje się przepisy kodeksu cywilnego uwzględniając regulacje zawarte w art. 320 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze. Warunki przetargu określa sędzia komisarz. Przetarg może mieć formę pisemną bądź sprzedaż może się dokonać w drodze aukcji Obowiązkiem syndyka jest zawiadomienie o przetargu poprzez obwieszczenie z wyprzedzeniem, co najmniej dwóch tygodni a w przypadku spółek publicznych na sześć tygodni przed jego terminem. W ogłoszeniu o przetargu ( aukcji) należy określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu. Trzecim etapem sprzedaży majątku upadłego jest rozpoznanie ofert, które następuje na posiedzeniu jawnym, prowadzonym przez syndyka pod nadzorem sędziego komisarza. Syndyk dokonuje wyboru oferty, który staje się prawnie skuteczny po zatwierdzeniu przez sędziego komisarza. Wydanie postanowienia zatwierdzającego wybór oferty może zostać odroczone na okres tygodnia i w takim przypadku podlega obwieszczeniu. Przetarg może zostać zakończony bez wyboru którejkolwiek oferty. Na syndyku spoczywa obowiązek powiadomienia uczestników przetargu o jego wyniku lub o zamknięciu przetargu bez dokonania wyboru oferty. Jeżeli wybór został dokonany i zatwierdzony postanowieniem sędziego - komisarza, obowiązkiem syndyka jest zawarcie z wybranym oferentem umowy sprzedaży w terminie określonym w art. 321 ust. 1 tj. miesiąca od daty zatwierdzenia wyboru oferty. W przypadku odstąpienia przez oferenta od zawarcia umowy sprzedaży sędzia - komisarz wydaje postanowienie o ogłoszeniu nowego przetargu z wykluczeniem udziału w przetargu tego oferenta z winy, którego nie doszło do zawarcia umowy sprzedaży. Jeżeli jednak syndyk uchyla się od zawarcia umowy z oferentem a ten ostatni złożył wadium lub ustanowił zabezpieczenie, to na podstawie przepisów kodeksu cywilnego może on żądać zapłaty podwójnego wadium lub naprawienia szkody. Zawarcie umowy sprzedaży kończy procedurę likwidacyjną. 3
W przypadku, kiedy przetarg nie doszedł do skutku - nikt do przetargu nie przystąpił albo zamknięcie przetargu nastąpiło bez wyboru oferty, albo sędzia - komisarz odmówił zatwierdzenia wyboru oferty, ustawodawca w art. 322 przewidział dwa warianty postępowania: pierwszym z nich jest wyznaczenie przez sędziego - komisarza nowego przetargu; drugim rozwiązaniem jest wyrażenie przez sędziego - komisarza zgody na swobodny wybór nabywcy przez syndyka we wskazanym terminie. Wydając taką zgodę sędzia komisarz w myśl art. 322 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, musi określić minimalną cenę sprzedaży oraz warunki zbycia. Ten drugi wariant nazywany jest zgodą na sprzedaż z wolnej ręki. Syndyk posiadając zgodę sędziego - komisarza może dokonać wyboru nabywcy. Ustawa - Prawo upadłościowe i naprawcze przewiduje także krótszą drogę sprzedaży majątku upadłego. Sprzedaż z wolnej ręki z pominięciem procedury przetargowej jest możliwa na podstawie art. 323 za zezwoleniem rady wierzycieli. Rada wierzycieli jest uprawniona do udzielenia syndykowi zezwolenia na sprzedaż z wolnej ręki przedsiębiorstwa, jego zorganizowanych części oraz nieruchomości i statków wpisanych do rejestru okrętowego i określenia warunków zbycia. Z przepisu art. 323 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze nie wynika dla rady wierzycieli prawo określenia minimalnej ceny sprzedaży. Jednak biorąc pod uwagę cel dla którego rada wierzycieli zostaje ustanowiona określony w art. 205 ustawy, tj. kontrola czynności syndyka i nadzór nad funduszami masy upadłości należy przyjąć, że rada wierzycieli jest uprawniona do określenia tak istotnej rzeczy jak minimalna cena zbycia. Po uzyskaniu zezwolenia rady wierzycieli syndyk dokonuje sprzedaży majątku upadłego na warunkach określonych przez radę wierzycieli w uchwale. Ograniczenie swobody wyboru nabywcy przez syndyka stanowi przepis art. 324 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, zobowiązujący syndyka do złożenia oferty sprzedaży spółce pracowniczej z udziałem ponad połowy pracowników upadłego w przypadku likwidacji spółki handlowej z udziałem Skarbu Państwa. Sprzedaż składnikowa ruchomości dokonywana jest co do zasady zgodnie z przepisami art. 320 322 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, tzn. w drodze przetargu. Sędzia - komisarz na podstawie art. 326 ustawy jest uprawniony do wydania zezwolenia na sprzedaż ruchomości z wolnej ręki lub do określenia innego trybu sprzedaży ruchomości. Przepis art. 326 ust. 2 daje sędziemu komisarzowi prawo do zlecenia sprzedaży maklerowi giełdowemu lub innemu pośrednikowi oraz wyboru giełdy i wyznaczenia ceny minimalnej. W procedurze likwidacji wierzytelności i praw majątkowych syndyk zobowiązany jest do likwidacja wierzytelności upadłego przez ich ściągnięcie. Normę taką zawiera art. 331 ust.1 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze. Ściągnięcie wierzytelności w myśl tego przepisu oznacza każdy sposób jej dochodzenia. Syndyk zatem jest uprawniony do wezwania dłużnika do dobrowolnego spełnienia świadczenia a jeśli dłużnik nie spełnia świadczenia, syndyk powinien wytoczyć powództwo przed sądem. Syndyk posiada czynną legitymację procesową w sprawach dotyczących wierzytelności wchodzących w skład masy upadłości. W przypadku wierzytelności, o którą toczył się proces sądowy i postępowanie sądowe zostało zawieszone ze względu na ogłoszenie upadłości z opcją likwidacyjną, syndyk powinien wstąpić do procesu i doprowadzić do podjęcia postępowania z jego udziałem. Po uzyskaniu wyroków syndyk wszczyna egzekucję na zasadach określonych w kodeksie postępowania cywilnego. Jeżeli ściągnięcie wierzytelności napotyka przeszkody albo roszczenie nie jest jeszcze wymagalne, to likwidacja takich wierzytelności nastąpi przez ich zbycie zgodnie z art. 331.ust. 2 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze. 4
Ogłoszenie upadłości nie skutkuje wymagalnością wierzytelności wchodzących w skład masy upadłości względem osób trzecich. Oznacza to w praktyce brak możliwości egzekucji takich wierzytelności przed upływem terminu wymagalności. Oczekiwanie na termin wymagalności mogłoby się przełożyć na zwłokę w likwidacji masy upadłości, z tego powodu ustawodawca umożliwił syndykowi sprzedaż wierzytelności. Likwidacja praw majątkowych upadłego następuje przez ich wykonanie albo zbycie. Przepis ten nie dotyczy prawa własności rzeczy oraz wierzytelności. W skład masy upadłości mogą wchodzić różne prawa np. prawo własności intelektualnej, prawa ochronne na znaki towarowe, udziały w spółkach handlowych, prawa inkorporowane w papierach wartościowych (akcje, obligacje, listy zastawne, skarbowe papiery wartościowe, dowody składowe, konosamenty). Likwidacja tych praw odbywa się poprzez ich sprzedaż. Sprzedaż praw majątkowych i wierzytelności odbywa się zasadniczo w drodze przetargu, do którego stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. Przetarg może odbyć się w formie pisemnej lub w formie aukcji. Na sprzedaż praw majątkowych i wierzytelności z wolnej ręki zgodę może wyrazić sędzia komisarz precyzując warunki sprzedaży. Inna forma zbycia niż przetarg czy sprzedaż z wolnej ręki, wymaga zgody rady wierzycieli. Rada wierzycieli na podstawie art. 334 ust. 2 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze może udzielić syndykowi takiej zgody określając warunki sprzedaży. Przepisy ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze obligują upadłego do współpracy z sędzią komisarzem i syndykiem oraz zabraniają mu działania na szkodę masy upadłości i wierzycieli. Przepis art. 58.ust. 1 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze daje możliwość sędziemu komisarzowi zastosowania środków przymusu w postaci grzywny oraz aresztu wobec upadłego, który: ukrywa się; ukrywa swój majątek; uchybia swoim obowiązkom ( nałożonym przez prawo upadłościowe i naprawcze); podejmuje czynności mające na celu ukrywanie majątku; obciąża majątek pozornymi zobowiązaniami lub w inny sposób utrudnia ustalenie składu masy upadłości. Sędzia komisarz wydaje decyzję o zastosowaniu aresztu w formie postanowienia. Stosując przepisy kodeksu postępowania cywilnego komornik przystępuje do wykonania orzeczenia sądu. Ogłoszenie upadłości z opcją likwidacji majątku pozbawia upadłego prawa zarządu oraz możliwości korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym do masy upadłości. Wyjątek od tej zasady został zapisany w art. 75 ust. 2 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, gdzie ustawodawca mając na względzie potrzeby mieszkaniowe upadłego pozostawił sędziemu- komisarzowi decyzję odnośnie określenia czasu i sposobu korzystania przez upadłego i jego rodzinę z mieszkania znajdującego się w budynku lub w lokalu wchodzącym w skład masy upadłości. Sędzia komisarz wydając postanowienie określa czas i zakres korzystania z mieszkania przez upadłego i osoby z nim wspólnie zamieszkujące. Postanowienie sędziego komisarza jest tytułem egzekucyjnym, który po nadaniu mu klauzuli wykonalności podlega wykonaniu. Egzekucję przeprowadza komornik stosując przepisy kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji. Treść orzeczenia wyznacza sposób egzekucji. Może ona polegać na opróżnieniu lokalu albo na wyegzekwowaniu zakazu dokonania określonych czynności albo nakazu wykonania przez upadłego pewnych czynności. 5