ARTYKUŁ 5 Pytanie A (a) Proszę podać, czy niektórym grupom pracowników i pracodawców zabronione jest ustawowo tworzenie organizacji lub czy ustawa

ARTYKUŁ 5 Pytanie A (a) Proszę podać, czy niektórym grupom pracowników i pracodawców zabronione jest ustawowo tworzenie organizacji lub czy ustawa poddaje tworzenie takich organizacji pewnym ograniczeniom. W przypadku odpowiedzi twierdzącej, proszę podać, w stosunku do których grup pracowników lub pracodawców obowiązują takie zakazy lub ograniczenia. Proszę zwłaszcza: wskazać, czy obowiązują specjalne postanowienia ustawowe lub przepisy wykonawcze, które stosują się do kwestii tworzenia organizacji przez urzędników państwowych i inne osoby zatrudniane przez władze publiczne, centralne lub lokalne; wskazać, w jakim zakresie gwarancje przewidziane w tym artykule stosują się do członków sił zbrojnych i policji, określając, zwłaszcza, rodzaj i zadania stowarzyszeń zawodowych, członkostwo w których jest dla nich ewentualnie otwarte; wskazać, czy obywatele innych Układających się Stron Karty, którzy legalnie mieszkają i pracują nas terytorium waszego kraju mogą przystąpić lub być członkiem-założycielem związku zawodowego; czy mogą oni sprawować funkcje administracyjne lub zarządzające w związku zawodowym; podać informację, czy obywatelom innych Układających się Stron Karty, będącym przedstawicielami związkowymi, przysługuje bierne prawo wyborcze do organów konsultacyjnych, takich jak rady pracownicze. (b) Proszę przedstawić warunki rejestracji lub inne warunki, które muszą spełnić organizacje pracowników i pracodawców w chwili ich tworzenia oraz przepisy, których muszą przestrzegać w trakcie swego istnienia. (c) Proszę opisać środki zmierzające do zagwarantowania wolności związkowej i, zwłaszcza, ochrony organizacji pracowników na wypadek jakiejkolwiek ingerencji ze strony pracodawców lub Państwa. Proszę wskazać, jaka podobna ochrona przysługuje organizacjom pracodawców na wypadek jakiejkolwiek ingerencji z zewnątrz. (d) Proszę wskazać, o ile to właściwe, przepisy prawne dotyczące zrzeszania się organizacji pracowników i pracodawców w krajowe federacje organizacji oraz międzynarodowe organizacje pracowników i pracodawców. Wyjaśnienia udzielone w pierwszym i drugim sprawozdaniu pozostają aktualne. Od 1 października 2001 roku obowiązuje nowa ustawa prawo o ustroju sądów powszechnych. Nie wprowadziła ona żadnych zmian jeżeli chodzi o prawo do organizowania się sędziów (sędziowie nie mają prawa do zrzeszania się w związkach zawodowych, co wynika wprost z artykułu 178 Konstytucji RP). Warunki rejestracji organizacji pracowników i pracodawców: od 1 stycznia 2001 roku nie obowiązują przepisy omówione w poprzednich sprawozdaniach (artykuł 14 ustawy o związkach zawodowych i artykuł 9 ustawy o organizacjach pracodawców) od tej daty stosują się odpowiednie przepisy ustawy z 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym. Zmiana ta nie wprowadziła zmian jeżeli chodzi o warunki rejestracji organizacji pracodawców i pracowników (nastąpiła jedynie zmiana podstawy prawnej). Uwaga ogólna: 61

W resorcie spraw wewnętrznych i administracji, któremu podlega Policja, Państwowa Straż Pożarna i Straż Graniczna, pracownicy cywilni zrzeszają się w związki zawodowe na zasadach przewidzianych w ustawie o związkach zawodowych oraz w ustawie o służbie cywilnej; organizacje związkowe działają bez ograniczeń przewidzianych dla funkcjonariuszy Policji i Straży Granicznej. Informacje dodatkowe: 1/ Prawno-karną ochronę prawa do wolności związkowej zapewnia artykuł 35, ustęp 1 ustawy o związkach zawodowych. Artykuł ten zakazuje następujących zachowań: - przeszkadzanie w utworzeniu zgodnie z prawem organizacji związkowej, - utrudnianie wykonywania działalności związkowej prowadzonej zgodnie z przepisami ustawy, - dyskryminacja pracownika z powodu przynależności do związku zawodowego, pozostawania poza związkiem zawodowym lub wykonywania funkcji związkowej. Czyny te zagrożone są karą ograniczenia wolności lub grzywny. 2/ Wojsko Obecnie opracowywana jest nowa ustawa o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych. Przepisy dotyczące zakazu tworzenia i zrzeszania się w związkach zawodowych żołnierzy zawodowych oraz obowiązek uzyskania zezwolenia na przynależność żołnierza zawodowego do stowarzyszenia i innej organizacji zagranicznej lub międzynarodowej nie ulegną zmianie (omówione w drugim sprawozdaniu). W projekcie nowej ustawy przewiduje się wyłączność dla Ministra Obrony Narodowej na wydawanie zezwolenia. Przepisy obowiązującej ustawy, jak i projektowanej, nie zabraniają przystępowania lub uczestnictwa żołnierzom zawodowym w stowarzyszeniach, organizacjach krajowych lub ruchu obywatelskim, o ile nie stawiają one sobie celów politycznych. Zasady te dotyczą również żołnierzy niezawodowych, z tym wyjątkiem, że nie stosuje się do nich zakazu przynależności do partii i organizacji o charakterze politycznym, a jedynie zobowiązuje się do zawieszenia tej działalności w trakcie pełnienia służby wojskowej. Nowa ustawa o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych stworzy szersze możliwości reprezentowania interesów poszczególnych korpusów żołnierzy zawodowych wobec struktur dowódczych (ustawa zapewni żołnierzom zawodowym możliwość tworzenia organów przedstawicielskich). Minister Obrony Narodowej otrzyma delegację do określenia w drodze rozporządzenia (a nie, jak dotychczas, w drodze decyzji) warunków organizacji, funkcjonowania i trybu wyboru oraz kadencji, zadań i uprawnień organów przedstawicielskich żołnierzy zawodowych, a także form ich współpracy z dowódcami jednostek wojskowych. W resorcie obrony narodowej zatrudnionych jest wiele grup pracowników posiadających odrębne pragmatyki służbowe (członkowie korpusu służby cywilnej, urzędnicy państwowi, nauczyciele, pracownicy jednostek badawczo - rozwojowych, pracownicy ochrony, pracownicy sądów i prokuratur wojskowych) określone w ustawach. Pragmatyki te określają również zakres ochrony prawnej przystępowania do związku zawodowego. Pragmatyki odsyłają w tych kwestiach do przepisów ogólnych, to jest, między innymi, do artykułu 18 1 i artykułu 18 3 Kodeksu pracy. Zgodnie z nimi, pracownikom przysługuje prawo tworzenia i przystępowania do organizacji ich reprezentujących i broniących ich interesów (w tym związków zawodowych), a 62

pracodawcy zobowiązani są do tworzenia warunków umożliwiających działanie organizacji. Najliczniejszą grupę pracowników zatrudnionych w resorcie obrony narodowej (około 87 % ogółu zatrudnionych) stanowią pracownicy wojskowych jednostek organizacyjnych sfery budżetowej. Pracownicy ci objęci są ponadzakładowym układem zbiorowym pracy, zawartym 8 czerwca 1998 roku. Dział czwarty układu, zatytułowany Współdziałanie pracodawców z organizacjami związków zawodowych ma na celu zapewnienie związkom zawodowym zrzeszających pracowników objętych układem warunków realizacji ich statutowych praw, obowiązków i zadań wynikających z ustawy o związkach zawodowych oraz innych przepisów prawa. Układ Zbiorowy Pracy dla Pracowników Wojskowych Jednostek Organizacyjnych Sfery Budżetowej nie ogranicza ochrony prawnej przystępowania do związków zawodowych i innych organizacji. W imieniu Ministra Obrony Narodowej nadzór nad prawidłowym współdziałaniem pracodawców wojskowych z organizacjami związkowymi sprawuje Pełnomocnik Ministra Obrony Narodowej do Spraw Współpracy ze Związkami Zawodowymi, powołany decyzją Nr 186/MON Ministra Obrony Narodowej z 8 lipca 2002 roku. 3/ Policja Artykuł 67 ustawy o Policji zapewnia każdemu policjantowi prawo do zrzeszania się w związku zawodowym Policji, z pewnymi ograniczeniami. Ograniczenia te polegają na tym, że w Policji: - może działać tylko jeden związek zawodowy, - związek zawodowy Policji nie ma prawa do strajku, - do działania związku zawodowego Policji stosuje się ustawę o związkach zawodowych, z ograniczeniami wynikającymi z ustawy o Policji. Związek zawodowy Policji (Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Policjantów z siedzibą w Warszawie) został utworzony 21 kwietnia 1990 roku w oparciu o przepisy ustawy z 8 października 1982 roku o związkach zawodowych (zastąpiona ona została przez ustawę o związkach zawodowych z 1991 roku). Związek zarejestrowany został przez Sąd Wojewódzki w Warszawie 11 maja 1990 roku. Artykuł 11 ustawy o związkach zawodowych i paragraf 8 statutu NSZZ Policjantów gwarantują związkowi zawodowemu możliwość stowarzyszania się z innymi związkami zawodowymi na poziomie krajowym. NSZZ Policjantów przystąpił w kwietniu 2002 roku do Forum Związków Zawodowych (federacja ogólnokrajowa), zrzeszającego 18 ogólnokrajowych związków zawodowych. 3/ Straż Graniczna Tworzenia organizacji związkowych w Straży Granicznej dotyczy artykuł 72, ustęp 1 ustawy z 12 października 1990 roku o Straży Granicznej. Na jego mocy funkcjonariusze Straży Granicznej mogą zrzeszać się w związku zawodowym funkcjonariuszy Straży Granicznej. Zasady funkcjonowania organizacji związkowej określone są w ustawie o związkach zawodowych. Ustawa o Straży Granicznej w artykule 72, ustęp 2 stanowi jedynie, że w Straży Granicznej może działać tylko jeden związek zawodowy i związek ten nie ma prawa do strajku. Straż Graniczna jest jednolitą, umundurowaną i uzbrojoną formacją powołaną do ochrony granicy państwowej. Zasady współdziałania związku zawodowego funkcjonariuszy Straży Granicznej z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz z Komendantem 63

Głównym Straży Granicznej określa Statut związku. Obecnie przygotowywane jest porozumienie między związkiem zawodowym Straży Granicznej a Komendantem Głównym Straży Granicznej w sprawie szczegółowego określenia zasad współpracy. 4/ Państwowa Straż Pożarna Zgodnie z artykułem 58 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej funkcjonariusze PSP mogą swobodnie zrzeszać się w związkach zawodowych. Do praw związkowych funkcjonariuszy PSP stosuje się przepisy ustawy o związkach zawodowych, z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z odrębnych ustaw. Funkcjonariusze i pracownicy Państwowej Straży Pożarnej zrzeszeni są w funkcjonujących obecnie ogólnokrajowych organizacjach związków zawodowych: 1. Krajowej Sekcji Pożarnictwa NSZZ Solidarność 2. Związku Zawodowym Strażaków Florian 3. Niezależnym Samorządnym Związku Zawodowym Pracowników Pożarnictwa oraz w organizacjach związków zawodowych o zasięgu lokalnym, na przykład w Związku Zawodowym Oficerów i Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej Województwa Lubelskiego, jak też w Związku Zawodowym Oficerów Państwowej Straży Pożarnej, działającym przy Komendzie Głównej państwowej Straży Pożarnej. Zgodnie z artykułem 57c ustawy o Państwowej Straży Pożarnej funkcjonariusz nie może być członkiem partii politycznej, z chwilą przyjęcia go do służby ustaje dotychczasowe członkostwo w partii. Przynależność do organizacji lub stowarzyszeń zagranicznych wymaga zezwolenia Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej. Emeryci i renciści: byli członkowie Korpusu Technicznego Pożarnictwa, byli funkcjonariusze pożarnictwa, byli pracownicy Państwowej Straży Pożarnej oraz byli pracownicy cywilnych jednostek ochrony przeciwpożarowej utworzyli własną niezależną, samodzielną organizację posiadającą osobowość prawną stowarzyszenia, pod nazwą Związek Emerytów i Rencistów Pożarnictwa Rzeczypospolitej Polskiej. Pytania dodatkowe 1/ Struktura i zadania Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (w celu umożliwienia ustalenia, w jakim zakresie stosuje się do jej funkcjonariuszy artykuł 5 Karty). Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) została utworzona na mocy ustawy z 24 maja 2002 roku o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu. Jednocześnie został zniesiony Urząd Ochrony Państwa. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego jest właściwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego. Zadania Agencji określa artykuł 5, ustęp 1 ustawy. Należą do nich: - rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność jego terytorium, a także obronność państwa, - rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw: szpiegostwa, terroryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa, godzących w podstawy ekonomiczne państwa, korupcji osób pełniących funkcje publiczne, o których mowa w artykule 1 i 2 ustawy z 21 sierpnia 1997 roku o ograniczeniu prowadzenia działalności 64

gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, jeśli może to godzić w bezpieczeństwo państwa, w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, w obrocie międzynarodowym oraz ściganie ich sprawców, - realizowanie, w granicach swojej właściwości, zadań służby ochrony państwa oraz wykonywanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych, - uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego, - podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych. Zadania Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego są realizowane przez funkcjonariuszy tej Agencji, w ramach służby pełnionej w ABW. Nawiązanie stosunku służby następuje na podstawie artykułu 48, ustęp 1 ustawy, po dobrowolnym zgłoszeniu się kandydata i wydaniu decyzji administracyjnej o przyjęciu go do służby (mianowanie). Funkcjonariusz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego nie jest pracownikiem w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. Funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego nie wchodzą w skład Sił Zbrojnych, ale pełnienie służby odbywa się w ramach formacji uzbrojonej (artykuł 44, punkt 5 ustawy) i umundurowanej (artykuł 86 ustawy). Przyjęcie do służby w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego uwarunkowane jest spełnieniem przez kandydata ustawowo określonych warunków (posiadanie wyłącznie obywatelstwa polskiego, rękojmia zachowania tajemnicy stosownie do wymogów określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych, zdolność fizyczna i psychiczna do służby w formacjach uzbrojonych, wymagających szczególnej dyscypliny służbowej). Prawa i obowiązki funkcjonariuszy wynikające ze stosunku służby pełnionej w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego mają źródło w przepisach ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, nie zaś w regulacjach prawa pracy. Ustawa stawia funkcjonariuszom ABW następujące wymogi związane z pełnieniem służby: - uzależnia czas pełnienia służby od wymiaru obowiązków służbowych, - zakazuje podejmowania bez zgody przełożonego zajęcia zarobkowego poza służbą, - wprowadza wymóg uzyskiwania zgody na wyjazd za granicę, - zakazuje członkostwa w partiach politycznych oraz uczestnictwa w działalności partii lub na jej rzecz, - zobowiązuje do poinformowania przełożonego o przynależności do stowarzyszeń krajowych oraz do uzyskania zezwolenia przełożonego na przynależność do organizacji lub stowarzyszeń zagranicznych, a także - zakazuje zrzeszania się funkcjonariuszy w związkach zawodowych. Struktura i zadania Agencji Wywiadu (w celu umożliwienia ustalenia, w jakim zakresie stosuje się do jej funkcjonariuszy artykuł 5 Karty). 65

Agencja Wywiadu (AW) została utworzona na mocy ustawy z 24 maja 2002 roku o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu. Jednocześnie został zniesiony Urząd Ochrony Państwa. Agencja Wywiadu jest właściwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa zewnętrznego państwa. Zadania Agencji określa artykuł 5, ustęp 1 ustawy. Należą do nich: - uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i międzynarodowej pozycji Rzeczypospolitej Polskiej oraz jej potencjału ekonomicznego i obronnego, - rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniom zewnętrznym godzącym w bezpieczeństwo, obronność, niepodległość i nienaruszalność terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, - ochrona zagranicznych przedstawicielstw Rzeczypospolitej Polskiej i ich pracowników przed działaniami obcych służb specjalnych i innymi działaniami mogącymi przynieść szkodę interesom Rzeczypospolitej Polskiej, - zapewnienie ochrony kryptograficznej łączności z polskimi placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi oraz poczty kurierskiej, - rozpoznawanie międzynarodowego terroryzmu, ekstremizmu oraz międzynarodowych grup przestępczości zorganizowanej, - rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi oraz towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią masowej zagłady i zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem tej broni oraz środków jej przenoszenia, - rozpoznawanie i analizowanie zagrożeń występujących w rejonach napięć, konfliktów i kryzysów międzynarodowych, mających wpływ na bezpieczeństwo państwa, oraz podejmowanie działań mających na celu eliminowanie tych zagrożeń, - prowadzenie wywiadu elektronicznego, - podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych. Zadania Agencji Wywiadu są realizowane przez funkcjonariuszy tej Agencji, w ramach służby pełnionej w AW. Nawiązanie stosunku służby następuje na podstawie artykułu 48, ustęp 1 ustawy, po dobrowolnym zgłoszeniu się kandydata i wydaniu decyzji administracyjnej o przyjęciu go do służby (mianowanie). Funkcjonariusz Agencji Wywiadu nie jest pracownikiem w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. Funkcjonariusze Agencji Wywiadu nie wchodzą w skład Sił Zbrojnych, ale pełnienie służby odbywa się w ramach formacji uzbrojonej (artykuł 44, punkt 5 ustawy) i umundurowanej (artykuł 86 ustawy). Przyjęcie do służby w Agencji Wywiadu uwarunkowane jest spełnieniem przez kandydata ustawowo określonych warunków (posiadanie wyłącznie obywatelstwa polskiego, rękojmia zachowania tajemnicy stosownie do wymogów określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych, zdolność fizyczna i psychiczna do służby w formacjach uzbrojonych, wymagających szczególnej dyscypliny służbowej). Prawa i obowiązki funkcjonariuszy wynikające ze stosunku służby pełnionej w Agencji Wywiadu mają źródło w przepisach ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, nie zaś w regulacjach prawa pracy. 66

Ustawa stawia funkcjonariuszom AW następujące wymogi związane z pełnieniem służby: - uzależnia czas pełnienia służby od wymiaru obowiązków służbowych, - zakazuje podejmowania bez zgody przełożonego zajęcia zarobkowego poza służbą, - wprowadza wymóg uzyskiwania zgody na wyjazd za granicę, - zakazuje członkostwa w partiach politycznych oraz uczestnictwa w działalności partii lub na jej rzecz, - zobowiązuje do poinformowania przełożonego o przynależności do stowarzyszeń krajowych oraz do uzyskania zezwolenia przełożonego na przynależność do organizacji lub stowarzyszeń zagranicznych, a także - zakazuje zrzeszania się funkcjonariuszy w związkach zawodowych. Uwagi dodatkowe dotyczące prawa do organizowania się Ograniczenie prawa zrzeszania się było przedmiotem kontroli przez Trybunał Konstytucyjny. W orzeczeniu (wyrok z 10 kwietnia 2002 roku, sygnatura K 26/00 OTK-A 2002/2/18) Trybunał uznał, że przepisy wprowadzające zakaz zrzeszania się w partiach politycznych określonych grup funkcjonariuszy publicznych (w tym funkcjonariuszy UOP) nie naruszają norm prawa międzynarodowego (artykuł 22 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz artykuły 11 i 17 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności). Artykuł 11 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, zapewniając prawo do swobodnego stowarzyszania się, łącznie z prawem tworzenia związków zawodowych, w ustępie 2, zdanie 2, zawiera stwierdzenie, że niniejszy przepis nie stanowi przeszkody w nakładaniu zgodnych z prawem ograniczeń korzystania z tych praw przez członków Sił Zbrojnych, Policji lub administracji państwowej. Analizując problem zakazu wolności zrzeszania się przez funkcjonariuszy służb specjalnych należy mieć na uwadze regulacje zawarte w artykule 1, ustęp 2 Konwencji nr 151 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej ochrony prawa organizowania się i procedury określania warunków zatrudnienia w służbie publicznej (ratyfikowana przez Polskę). Postanowienie to pozostawia ustawodawstwu krajowemu określenie zakresu stosowania gwarancji określonych konwencją dotyczących prawa organizowania się do pracowników na wysokich stanowiskach, których czynności uważa się z reguły za związane z tworzeniem polityki lub za funkcje kierownicze, albo do pracowników, których obowiązki mają w wysokim stopniu poufny charakter. Należy zwrócić uwagę, iż normy prawa międzynarodowego posługują się ogólnym pojęciem pracownika, nie dokonując rozróżnienia na osoby świadczące pracę na podstawie stosunku pracy, którego charakterystyczną cechą jest równość stron tego stosunku oraz osoby pełniące służbę w oparciu o stosunek administracyjno-prawny, zakładający nadrzędną pozycję organu administracyjnego. Struktura wewnętrzna Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu jest oparta na zasadzie hierarchicznego podporządkowania, dyscypliny i lojalności oraz obowiązku ścisłego wykonania rozkazu. W konsekwencji, uprawnienia reprezentacji zawodowej przewidziane w ustawie o związkach zawodowych są nie do pogodzenia ze statusem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu z racji powierzonych im przez ustawę zadań. Ustawowo określona kompetencja w zakresie ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa, przy z reguły tajnym sposobie realizacji tych zadań wyklucza możliwość dysponowania przez funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa 67

Wewnętrznego i Agencji Wywiadu na przykład prawem do strajku lub prowadzenia sporów zbiorowych. Przedstawione wyżej względy sprzeciwiają się także możliwości tworzenia organizacji reprezentującej interesy funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, którym przysługiwałoby na przykład uprawnienie do prowadzenia rokowań zbiorowych, reprezentowania zbiorowych interesów funkcjonariuszy i rozwiązywania sporów w trybie określonym przepisami ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Analiza przepisów regulujących przebieg służby funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu pozwala na stwierdzenie, że część zadań związków zawodowych, dotyczących zapewnienia korzystnych warunków służby funkcjonariuszy i zabezpieczenia ich praw socjalno bytowych (na przykład zagwarantowane prawo do mieszkania, szeroko rozbudowany system świadczeń socjalnych) została przez ustawodawcę przekazana państwu, które w tym przypadku spełnia rolę wykonawcy, a zarazem gwaranta oraz niezawisłemu sądownictwu administracyjnemu, sprawującemu kontrolę przestrzegania prawa, w zakresie nakładanych na funkcjonariuszy obowiązków oraz przyznanych im uprawnień. 68

2/ Jakie są przesłanki ograniczenia praw związkowych emerytów, osób wykonujących pracę nakładczą, bezrobotnych (chodzi o pozbawienie tych osób prawa utworzenia związku zawodowego). Artykuł 2 ustawy o związkach zawodowych przewiduje, że: 1. Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych mają pracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, jeżeli nie są pracodawcami. 2. Osobom wykonującym pracę nakładczą przysługuje prawo wstępowania do związków zawodowych działających w zakładzie pracy, z którym nawiązały umowę o pracę nakładczą. 3. Przejście na emeryturę lub rentę nie pozbawia pracowników, członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej oraz osób wykonującym pracę nakładczą, prawa przynależności i wstępowania do związków zawodowych. 4. Osoby bezrobotne w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu zachowują prawo przynależności do związków zawodowych, a jeśli nie są członkami związków zawodowych, mają prawo wstępowania do związków zawodowych w przypadkach i na warunkach określonych statutami związków. 5. Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych w zakładach pracy przysługuje również osobom skierowanym do tych zakładów w celu odbycia służby zastępczej. Ponieważ artykuł 2 ustawy o związkach zawodowych wzbudził wątpliwości, w jego sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z 10 stycznia 1992 roku (SN I PZP 63/91). Sąd Najwyższy stwierdził, co następuje: Wykładnia językowa ustawy o związkach zawodowych jest jednoznaczna. Ustawa wyraźnie rozróżnia prawo do tworzenia związków zawodowych oraz prawo do wstępowania i przynależności do związków zawodowych. Ustawa w przepisie ogólnym (artykuł 1, ustęp 1) odnosi prawo zrzeszania się w związki zawodowe do "ludzi pracy", stwierdzając, że związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Jednakże w artykule 2 precyzuje zakres wolności zrzeszania się poszczególnych grup "ludzi pracy". W szczególności, w artykule 2, ustęp 1 ustawa stwierdza, że pracownicy, bez względu na podstawę stosunku pracy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, jeżeli nie są pracodawcami, mają prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych. Już w tym przepisie można odczytać pewne ograniczenia podmiotowe wolności tworzenia związków zawodowych dotyczące agentów, sprowadzające się do przyznania im tego prawa tylko w sytuacji, gdy nie są pracodawcami. Wystarczy więc, aby agent zatrudniał jedną osobę, by utracił prawo zrzeszania się w związku zawodowym, choć nie powinno budzić wątpliwości, że w takiej sytuacji nie przestaje być "człowiekiem pracy". Artykuł 2, ustęp 2 ustawy stanowi, że osobom wykonującym pracę nakładczą przysługuje prawo wstępowania do związków zawodowych działających w zakładzie pracy, z którym nawiązały umowę o pracę nakładczą. W stosunku do nakładców ustawa więc w sposób wyraźny ogranicza wolność zrzeszania tylko do prawa wstępowania do związków zawodowych. Podobnie artykuł 2, ustęp 3 ustawy kształtuje sytuację prawną emerytów i rencistów, stanowiąc, że przejście na emeryturę lub rentę nie pozbawia prawa przynależności i wstępowania do związków zawodowych. Wynika więc z 69

niego, że emeryci i renciści nie mogą tworzyć własnych związków zawodowych. I wreszcie, artykuł 2, ustęp 4 ustawy stanowi, że osoby bezrobotne w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu zachowują prawo przynależności do związków zawodowych, a jeśli nie są członkami związków zawodowych, to mają prawo wstępowania do związków zawodowych w przypadkach i na warunkach określonych statutami związków. Wynika z tego, że bezrobotni nie mogą tworzyć własnych związków zawodowych, a ich prawo wstępowania do istniejących związków może być dodatkowo ograniczone statutami związków. Nie ma oczywiście żadnych przeszkód, aby bezrobotni tworzyli stowarzyszenia broniące ich interesów. To wyrównuje w pewnym zakresie dysproporcję uprawnień bezrobotnych w stosunku do osób wykonujących służbę zastępczą, mogących, zgodnie z artykułem 2, ustęp 5 ustawy, tworzyć i wstępować do związków zawodowych w zakładach pracy, do których zostali skierowani w celu odbycia tej służby. Przedstawiona wykładnia językowa znajduje mocne poparcie w wykładni historycznej. Wystarczy porównanie tekstu ustawy z jej projektami, aby stwierdzić, że ograniczenie prawa koalicji osób bezrobotnych było świadomym posunięciem ustawodawcy. Podobna regulacja prawna znajdowała się w poprzednio obowiązującej ustawie z 8 października 1982 roku o związkach zawodowych. Artykuł 12, ustęp 2 tej ustawy stanowił, że prawa przynależności do związków zawodowych nie pozbawia czasowe pozostawanie bez pracy w związku z jej poszukiwaniem. Na tle tego przepisu Sąd Najwyższy wypowiedział się jednoznacznie w postanowieniu z 20 czerwca 1985 roku I PRZN 7/85 stwierdzając, że: "prawo tworzenia związków zawodowych przysługuje pracownikom, natomiast nie mają takiego prawa emeryci, renciści, osoby czasowo pozostające bez pracy w związku z jej poszukiwaniem, jak również osoby wykonujące pracę nakładczą i agenci nie będący pracodawcami, aczkolwiek mają oni prawo zachowania przynależności do związków zawodowych (emeryci, renciści, osoby czasowo pozostające bez pracy w związku z jej poszukiwaniem), jak również prawo zrzeszania się w związkach zawodowych, które już powstały i działają w zakładach pracy (osoby wykonujące pracę nakładczą i agenci nie będący pracodawcami)". W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Najwyższy przyjął, że ustawa z 8 października 1982 roku o związkach zawodowych w artykule 1, ustęp 1 statuuje dwa odrębne uprawnienia: prawo do tworzenia związków zawodowych oraz prawo do zrzeszania się w już istniejących związkach zawodowych. Sąd uznał, że prawo tworzenia związków zawodowych nie przysługuje osobom nie mającym statusu pracownika. Poglądy te były aprobowane w doktrynie. Wobec analogicznego brzmienia przepisów należy uznać, że zachowały one aktualność. Próba rozszerzającej wykładni, rozciągającej prawo tworzenia związków zawodowych także na osoby bezrobotne, musiałaby być dokonana wbrew wyraźnemu brzmieniu ustawy. Należy dostrzec możliwość wytworzenia się sytuacji, w której interesy bezrobotnych nie będą właściwie bronione przez pracownicze związki zawodowe. Nie można bowiem nie dostrzegać sprzeczności interesów tych grup. Nie byłoby prawidłowe stwierdzenie, że brak uprawnienia do tworzenia związków zawodowych przez bezrobotnych może być uznany za lukę w prawie, którą należy wypełnić w drodze analogii. Brak takiej regulacji oznacza bowiem jedynie tak zwaną lukę aksjologiczną, do której usunięcia można zmierzać przez postulaty de lege ferende, wyprowadzone z założenia, iż dotychczasowe rozwiązanie prawne jest niesłuszne. Nie zwalnia to Sądu Najwyższego od analizy rozwiązań ustawy o związkach zawodowych w aspekcie ich zgodności z Konstytucją RP. 70

Powyższą analizę przeprowadzić też należy z uwzględnieniem prawa międzynarodowego. Ten aspekt problemu, i to właśnie w odniesieniu do kwestii wolności związkowych, był wielokrotnie podnoszony w orzecznictwie i doktrynie. Zdecydowanie przeważał przy tym pogląd o niezbędności analizy zgodności postanowień ustawy dotyczących wolności związkowych z Konstytucją RP i paktami międzynarodowymi (na przykład postanowienie Sądu Najwyższego z 25 sierpnia 1987 roku I PRZ 8/87, uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 30 stycznia 1990 roku III PZP 55/89). Stosowne przepisy Konstytucji RP mają następujące brzmienie: "Art. 84. 1. W celu rozwoju aktywności politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturalnej Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom prawo zrzeszania się. 2. Organizacje polityczne, związki zawodowe, zrzeszenia pracujących chłopów, zrzeszenia spółdzielcze, organizacje młodzieżowe, kobiece, sportowe i obronne, stowarzyszenia kulturalne, techniczne i naukowe, jak również inne organizacje społeczne - skupiają obywateli dla czynnego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym. Art. 85. W Rzeczypospolitej Polskiej doniosłą rolę spełniają związki zawodowe, które są powszechną organizacją współuczestniczącą w kształtowaniu i realizacji zadań społeczno-gospodarczego rozwoju kraju; związki zawodowe reprezentują interesy oraz prawa ludzi pracy, są szkołą obywatelskiej aktywności i zaangażowania w budowie społeczeństwa obywatelskiego". Z przepisów tych możnaby wyprowadzić wniosek, że podmiotowy zakres wolności związkowej, a więc prawo do tworzenia związków zawodowych, dotyczy wszystkich obywateli lub "ludzi pracy". Z tym stwierdzeniem zdaje się korespondować brzmienie artykułu 1, ustęp 1 ustawy z 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych, stanowiącego, że "związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych". Nie powinno także budzić zastrzeżeń, że osoby bezrobotne w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu są "ludźmi pracy" - jako osoby dążące do wykonywania stale, zarobkowo i samodzielnie pracy w ramach pracowniczego statusu prawnego. Za podobnie ukształtowanym zakresem podmiotowym prawa organizowania się mogą przemawiać postanowienia artykułu 22 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych stanowiącego, że "każdy ma prawo swobodnego stowarzyszania się z innymi, włącznie z prawem do tworzenia i przystępowania do związków zawodowych w celu ochrony swych interesów" lub artykułu 8, ustęp 1, litera a Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, przewidującego "prawo każdego do tworzenia i przystępowania dla ochrony swych interesów gospodarczych i społecznych do związków zawodowych według własnego wyboru, jedynie pod warunkiem przestrzegania przepisów statutowych danej organizacji". Należy jednak uznać, że przepisy te mają charakter ogólny, nie określający zakresu podmiotowego prawa koalicji w sposób precyzyjny. Decydujące znaczenie dla wykładni analizowanego prawa należy przyznać konwencjom uchwalanym przez Międzynarodową Organizację Pracy. Chodzi tutaj o Konwencję nr 98 dotyczącą stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (ratyfikowana przez Polskę 14 grudnia 1956 roku); Konwencję nr 135 dotyczącą ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień (ratyfikowana przez Polskę 12 maja 1977 roku); Konwencję nr 151 dotyczącą ochrony prawa organizowania się i procedury określania warunków zatrudnienia w 71

służbie publicznej (ratyfikowana przez Polskę w 1982 roku), a zwłaszcza Konwencję nr 87 dotyczącą wolności związkowej i ochrony praw związkowych (ratyfikowaną przez Polskę w dniu 14 grudnia 1956 roku). Konwencja ta stanowi wyraźnie w artykule 2, że "pracownicy i pracodawcy, bez jakiegokolwiek rozróżnienia, mają prawo, bez uzyskania uprzedniego zezwolenia, tworzyć organizacje według swego uznania, jak też przystępować do tych organizacji, z jednym tylko zastrzeżeniem stosowania się do ich statutów". Podmiotowy zakres prawa koalicji wyraźnie dotyczy więc tylko pracowników. Pomijając kontrowersje co do rozumienia pojęcia "pracownik" w tej Konwencji, należy stwierdzić, że z pewnością nie obejmuje ono osób bezrobotnych (patrz też Konwencja nr 2 Międzynarodowej Organizacji Pracy w sprawie bezrobocia, ratyfikowana przez Polskę w dniu 11 czerwca 1925 roku). W konsekwencji należy uznać, że postanowienia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przyznają prawo zrzeszania się w związki zawodowe wszystkim "ludziom pracy". Nie może ono podlegać żadnym ograniczeniom w stosunku do pracowników. Natomiast inne grupy osób wykonujących stale, zarobkowo i samodzielnie pracę w ramach niepracowniczych stosunków prawnych (bądź dążące do tego) mogą w ustawie mieć przyznane prawo zrzeszania się w związkach zawodowych tylko w niektórych jego formach. Tym samym należy uznać, że wyłączenie przez ustawę z 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych możliwości tworzenia przez bezrobotnych związków zawodowych i ograniczenie ich prawa koalicji tylko do utrzymania przynależności i możliwości wstępowania do związków zawodowych nie jest sprzeczne z Konstytucją RP. 3/ Jakie są konsekwencje dla osób zainteresowanych takiego ograniczenia (pytanie 2) praw związkowych. Wymienione grupy osób nie są pozbawione całkowicie praw związkowych. Bezrobotni (emeryci, renciści) zachowują przynależność do organizacji związkowej, której członkami byli przed utratą pracy. Jeżeli w chwili utraty pracy osoby nie była członkiem żadnej organizacji, to może ona wstąpić do związku zawodowego, pod warunkiem, że statut związku taką możliwość przewiduje (artykuł 2, ustęp 4 ustawy o związkach zawodowych). Analogiczna zasada stosuje się w sytuacji, gdy bezrobotny nie był nigdy wcześniej zatrudniony w ramach stosunku pracy (uchwała Sądu Najwyższego z 10 stycznia 1992 roku IPZP63/91 OSNCP 1992, nr 7-8, poz. 129). Ponadto, wymienione grupy osób mogą korzystać z innych form zrzeszania się (partie polityczne, stowarzyszenia); działa, na przykład, Ruch Obrony Bezrobotnych z siedzibą w Warszawie. 72

4/ Czy cudzoziemcy będący członkami związków zawodowych lub cudzoziemcy będący członkami organizacji pracodawców, mogą reprezentować ich organizacje w organach, których członkami są partnerzy społeczni. W okresie objętym sprawozdaniem nie zaszły zmiany rozwiązań prawnych, aktualne są wyjaśnienia udzielone w drugim sprawozdaniu. Przepisy dotyczące funkcjonowania organów, których członkami są partnerzy społeczni (ustawy, regulaminy) nie zawierają postanowień zakazujących uczestnictwa w nich cudzoziemców jako przedstawicieli organizacji związkowych czy pracodawców. O składzie osobowym stron w takich organach decydują organizacje pracodawców lub pracowników. Konkluzja negatywna Komitet Niezależnych Ekspertów stwierdził, że urzędnicy służby cywilnej pozbawieni są prawa do pełnienia funkcji w związkach zawodowych, co jest naruszeniem ich prawa do organizowania się oraz jest naruszeniem prawa związków zawodowych do swobodnego wybierania swoich przedstawicieli. Polska uznaje słuszność konkluzji Komitetu Niezależnych Ekspertów. W drodze nowelizacji ustawy z 18 grudnia 1998 roku o służbie cywilnej uchylony zostanie artykuł 69, ustęp 4, przewidujący zakaz pełnienia przez urzędników służby cywilnej funkcji w związkach zawodowych. Odpowiednia zmiana została przewidziana w przygotowanym projekcie nowelizacji ustawy o służbie cywilnej. Projekt nowelizacji ma charakter kompleksowej zmiany w systemie służby cywilnej i jest obecnie przedmiotem dyskusji w Radzie Służby Cywilnej organie opiniodawczo-doradczym Prezesa Rady Ministrów w sprawach służby cywilnej. Opinia Rady, wskazująca pożądane kierunki nowelizacji, powinna zostać przyjęta w maju 2003 roku. Po wprowadzeniu niezbędnych poprawek wynikających ze stanowiska Rady, projekt zostanie skierowany do uzgodnień międzyresortowych oraz do związków zawodowych. Oznacza to, że projekt będzie mógł być rozpatrzony przez Radę Ministrów pod koniec II kwartału 2003 roku. Pytanie B (a) Proszę przedstawić, w jaki sposób w prawie i faktycznie zapewniona jest ochrona prawa przystępowania do związku zawodowego oraz wskazać, czy pewne grupy pracowników nie są objęte taką ochroną lub czy stosują się wobec nich pewne ograniczenia tej ochrony; w przypadku odpowiedzi twierdzącej, proszę podać, co to są za grupy. (b) Proszę wskazać, czy i w jaki sposób w prawie i faktycznie zapewniona jest ochrona prawa pracowników nieprzystępowania do związku zawodowego. Proszę wskazać, w szczególności, czy zdarzają się, w praktyce, przypadki zobowiązywania do przystąpienia do związku zawodowego (postanowienia dotyczące monopolu związkowego, inne) oraz jakie zostały przyjęte rozwiązania w takich przypadkach. Wyjaśnienia udzielone w pierwszym i drugim sprawozdaniu pozostają aktualne. W odniesieniu do członków korpusu służby cywilnej brak jest jakichkolwiek odrębnych uregulowań stanowiących expressis verbis o prawie przystępowania do związku zawodowego, jak też o ochronie prawa nieprzystępowania do związku. W związku z tym mają zastosowanie przepisy powszechnie obowiązujące (ustawa o związkach zawodowych). Brak jest sygnałów o jakichkolwiek naruszeniach tych praw w urzędach objętych przepisami ustawy o służbie cywilnej. 73

Statut NSZZ Policjantów zapewnia każdemu policjantowi, że członkostwo w związku jest dobrowolne, poprzez zapisy gwarantujące dobrowolne przystąpienie do związku. Ustawa o Straży Granicznej statuuje dobrowolność przystępowania, jak i nieprzystępowania do związku zawodowego funkcjonariuszy. Zarówno w przepisach prawa, jak i praktyce nie występuje instytucja closed shop zobowiązująca do przystąpienia do związku zawodowego. Strażacy Państwowej Straży Pożarnej mają zapewnioną ochronę prawa do przystępowania do związku zawodowego. Zawarta ona została w artykule 58 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej. Stanowi on, iż mogą się oni zrzeszać w związkach zawodowych na zasadach określonych w ustawie o związkach zawodowych. Prawo to, wynikające z odrębnych przepisów, dotyczy również wszystkich innych grup pracowników zatrudnionych w Państwowej Straży Pożarnej. Przypadków zobowiązywania do przystąpienia do związku zawodowego nie odnotowano. Pytanie C (a) Proszę przedstawić, jeżeli to właściwe, pełny opis kryteriów reprezentatywności, to znaczy warunków, które muszą być spełnione przez związki zawodowe, aby mogły one zostać uznane za reprezentatywne. (b) Jeżeli takie kryteria obowiązują, proszę również przedstawić informacje na temat istnienia drogi odwoławczej i jej rodzaju, na wypadek podjęcia decyzji przez władzę lub władze uprawnione do ustalania, czy dany związek zawodowy jest reprezentatywny. Proszę wskazać uprawnienia zarezerwowane dla uznanych za reprezentatywne związki zawodowe, jeżeli chodzi o negocjowanie i podpisywanie układów zbiorowych pracy, udział w wyznaczaniu różnych przedstawicieli pracowników najemnych oraz udział w ciałach konsultacyjnych. (c) Proszę udzielić odpowiedzi na pytania zawarte w punktach (a) i (b) jeżeli chodzi o reprezentatywność organizacji pracodawców, z wyjątkiem pytania dotyczącego prowadzenia negocjacji w przedsiębiorstwie. W okresie objętym sprawozdaniem weszła w życie ustawa z 6 lipca 2001 roku o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (tekst Załącznik 7). Ustawa wprowadza kryteria reprezentatywności związków zawodowych, które będą miały zastosowanie tak dla celów udziału w pracach Komisji, jak i uprawnień do udziału w pracach innych ciał dialogu społecznego oraz uprawnień do konsultowania projektów aktów prawnych wynikających z innych ustaw. Na podstawie ustawy za reprezentatywne organizacje uznane zostały: NSZZ Solidarność oraz Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ), Konfederacja Pracodawców Polskich, Polska Konfederacja Pracodawców Polskich i Związek Rzemiosła Polskiego. Organizacje te zachowają status organizacji reprezentatywnych do 31 grudnia 2005 roku. Ponadto, ustawa stwarza możliwość uznania reprezentatywności innych organizacji, po spełnieniu określonych kryteriów. Za reprezentatywne organizacje związkowe uznaje się ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje), które zrzeszają więcej niż 500.000 członków będących pracownikami. Za reprezentatywne organizacje pracodawców uznaje się organizacje, które spełniają łącznie następujące kryteria: - zrzeszają pracodawców zatrudniających więcej niż 300.000 pracowników, - mają zasięg ogólnokrajowy, 74

- działają w jednostkach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności określony jest w więcej niż w połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności. Sądowe stwierdzenie reprezentatywności, po spełnieniu wymienionych kryteriów, nastąpiło w przypadku Forum Związków Zawodowych oraz Business Center Club. Pozostałe informacje zawarte w drugim sprawozdaniu zachowują aktualność. Pytanie D Proszę wskazać, w jakich przypadkach i pod jakimi warunkami przedstawiciele związkowi mają dostęp do miejsc pracy. Proszę również podać, czy związki zawodowe są upoważnione do odbywania zebrań w miejscu pracy. Wyjaśnienia udzielone w pierwszym i drugim sprawozdaniu pozostają aktualne. Informacje dodatkowe: Przedstawiciele związkowi mają pełny dostęp do miejsc pracy członków korpusu służby cywilnej, z wyjątkiem ograniczeń wynikających z przepisów o ochronie tajemnic ustawowo chronionych. Nie ma również przepisów ograniczających możliwość odbywania zebrań organizacji związkowych zrzeszających członków korpusu służby cywilnej w siedzibie urzędu, w którym organizacja działa. W Ministerstwie Obrony Narodowej bezwzględnie przestrzegany jest artykuł 18 3 Kodeksu pracy oraz artykuł 33 ustawy o związkach zawodowych, na mocy których pracodawcy wojskowi udostępniają zakładowym organizacjom związkowym nie tylko pomieszczenia i urządzenia techniczne niezbędne do ich działalności, ale również do odbywania w miejscu pracy zebrań. Jednak zwyczajowo przyjęte jest, z uwagi na specyficzne zadania resortu, że pracodawcy wojskowi wyrażają zgodę na odbywanie tych zebrań na terenie zakładu pracy (jednostek wojskowych), po uprzednim uzgodnieniu terminu, w którym zebranie ma się odbyć. Dostęp przedstawicieli pożarniczych związków zawodowych do miejsc pracy w jednostkach organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej praktycznie nie jest ograniczony, zwłaszcza że posiadają one uprawnienia do kontroli przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (uprawnienie zakładowej organizacji związkowej, określone w artykule 26 ustawy o związkach zawodowych). Z uwagi na charakter służby w Państwowej Straży Pożarnej zebrania związkowe w miejscu pracy powinny odbywać się za zgodą kierownika danej jednostki organizacyjnej, chyba że są to zebrania statutowych organizacji związkowych w pomieszczeniach udostępnionych przez kierownika jednostki organizacyjnej do wykonywania działalności związkowej, zgodnie z artykułem 33 ustawy o związkach zawodowych. Przedstawiciele związku zawodowego Policji mają dostęp do miejsc pracy policjantów w sytuacjach określonych w załączonej do Statutu umowie zawartej między Krajową Komisją Wykonawczą NSZZ Policjantów a Komendantem Głównym Policji 11 listopada 1991 roku, a w przypadku zarządów wojewódzkich i szkolnych, z komendantami wojewódzkimi Policji i komendantami szkół Policji. Związek zawodowy Policji upoważniony jest do odbywania zebrań w miejscu pracy. Wynika to z artykułu 33 ustawy o związkach zawodowych, na podstawie którego Komendant Główny Policji nieodpłatnie użycza Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ Policjantów na czas nieoznaczony pomieszczenia biurowe w budynku Komendy Głównej Policji w Warszawie, z wyposażeniem technicznobiurowym (tę samą zasadę stosuje się w zarządach wojewódzkich i szkolnych). 75

W Straży Granicznej, zgodnie z ustawą o związkach zawodowych, gwarantuje się przedstawicielom związkowym dostęp do miejsc pracy oraz możliwość odbywania zebrań w miejscu pracy (w pomieszczeniach służbowych). Szczegóły reguluje statut związku zawodowego funkcjonariuszy Straży Granicznej, a uzupełni go przygotowywane obecnie porozumienie o współpracy z Komendantem Głównym Straży Granicznej. Pytanie E Proszę przedstawić informacje na temat działań podjętych w celu zagwarantowania ochrony na wypadek działań represyjnych w związku z prowadzoną działalnością związkową. W okresie objętym sprawozdaniem nie zaszły żadne zmiany w stosunku do stanu przedstawionego w poprzednich sprawozdaniach. Informacje dodatkowe: Członkowie korpusu służby cywilnej prowadzący działalność związkową korzystają z ochrony na wypadek działań represyjnych na zasadach ogólnych. Zapewnienie ochrony przed działaniami represyjnymi w związku z prowadzoną działalnością związkową w Państwowej Straży Pożarnej zostało zagwarantowane w porozumieniu z 29 grudnia 1997 roku o zasadach współdziałania między Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej a centralami związków zawodowych działających w strukturach Państwowej Straży Pożarnej. Kierownik jednostki organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej uprawniony do mianowania, powołania lub zawarcia umowy o pracę nie może, bez zgody właściwej organizacji związkowej, z zastrzeżeniem innych przepisów, zmienić jednostronnie warunków służby lub pracy pracownikowi będącemu członkiem władz statutowych związku w czasie trwania mandatu oraz w ciągu roku po jego wygaśnięciu. W Straży Granicznej, zgodnie z ustawą o związkach zawodowych, zapewnia się ochronę prawną i zakazuje jakichkolwiek działań (w tym represyjnych) wobec osób pełniących funkcje w zarządzie organizacji związkowej nie mogą one ponosić odpowiedzialności z tytułu działalności związkowej. Szczegóły reguluje statut związku zawodowego funkcjonariuszy Straży Granicznej, a uzupełni je porozumienie o współpracy z Komendantem Głównym Straży Granicznej. Jak zostało podane w odpowiedzi na pytanie B, Minister Obrony Narodowej wydał decyzję Nr 186/MON w sprawie powołania Pełnomocnika Ministra Obrony Narodowej do spraw współpracy ze związkami zawodowymi oraz zespołu do spraw stosowania w resorcie obrony narodowej ponadzakładowych układów zbiorowych pracy. Pełnomocnikiem został Dyrektor Departamentu Spraw Socjalnych i Rekonwersji Ministerstwa Obrony Narodowej. Minister Obrony Narodowej powierzył Pełnomocnikowi funkcję reprezentowania go wobec wszystkich związków działających w resorcie, jak również upoważnił do ewentualnych interwencji w jego imieniu we wszystkich sprawach spornych zaistniałych między pracodawcami wojskowymi, a działającymi na ich terenie organizacjami związkowymi. 76