ARTYKUŁ 5 Pytanie A Swoboda tworzenia organizacji pracowników i pracodawców. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły zmiany w stosunku do tego,

Transkrypt

1 ARTYKUŁ 5 Pytanie A Swoboda tworzenia organizacji pracowników i pracodawców. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły zmiany w stosunku do tego, co zostało przedstawione w poprzednim sprawozdaniu. Informacje dodatkowe: W resorcie obrony narodowej obowiązują przepisy Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Wojskowych Jednostek Organizacyjnych Sfery Budżetowej, które szczegółowo określają warunki współpracy pracodawców ze związkami zawodowymi. Pracodawca jest obowiązany: zapewnić warunki działalności zakładowych organizacji związkowych, w szczególności poprzez: - zaznajamianie zakładowych organizacji związkowych z aktami prawnymi i wyjaśnieniami wydawanymi w sprawach pracowniczych oraz umożliwianie im korzystania z tych dokumentów, - udostępnienie zakładowym organizacjom związkowym odpowiedniego lokalu oraz środków technicznych umożliwiających właściwe ich funkcjonowanie; obowiązek obejmuje też wykonywanie przez pracodawcę na jego koszt czynności z zakresu obsługi administracyjnej organizacji związkowych (czynności finansowo-księgowe, maszynopisanie, środki łączności), - umożliwienie organizowania zebrań członków zakładowych organizacji związkowych w zakładzie pracy w uzgodnionym przez strony terminie. Organizowanie zebrań, o których mowa, w czasie godzin pracy nie może zakłócać organizacji służby i pracy; rozpatrywać zgłoszone przez zakładowe organizacje związkowe wnioski niezwłocznie, jednak nie później niż w ciągu miesiąca od dnia zgłoszenia, i zawiadamiać o sposobie załatwienia, przy czym odmowne załatwienie wniosku wymaga uzasadnienia. W skład Zespołu do spraw stosowania w resorcie obrony narodowej ponadzakładowych układów zbiorowych pracy wchodzą przedstawiciele komórek organizacyjnych Urzędu Ministra Obrony Narodowej. Do zadań Zespołu należy: prowadzenie rokowań celem: - aktualizowania Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Wojskowych Jednostek Organizacyjnych Sfery Budżetowej, - zawarcia porozumień o objęciu niektórych grup pracowników wojska, do których nie stosuje się układ, innymi ponadzakładowymi układami zbiorowymi pracy, - zawierania ponadzakładowych układów zbiorowych pracy, współdziałanie ze związkami zawodowymi w zakresie problemów pracowników wojska, przedstawianie związkom zawodowym materiałów dotyczących sytuacji pracowników wojska. udzielanie wyjaśnień do powstałych wątpliwości i spraw spornych oraz opinii. Pytania dodatkowe 1/ Zadania o charakterze cywilnym i wojskowym wypełniane przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego (celem oceny, w jakim zakresie status funkcjonariuszy ABW jest zbliżony do statusu żołnierzy lub w jakim zakresie wypełniają oni zadania o charakterze wojskowym, związane z obroną terytorium państwa) 48

2 Zadania wypełniane przez ABW są wyszczególnione w artykule 5 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Udział ABW w zadaniach związanych z obronnością kraju ma charakter pośredni odbywa się poprzez wykonywanie zadań polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i zwalczaniu zagrożeń godzących w nienaruszalność terytorium oraz obronność państwa. Należą do nich: rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, w szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność terytorium, a także obronność państwa, rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw: - szpiegostwa, terroryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa, godzących w podstawy ekonomiczne państwa, - korupcji osób pełniących funkcje publiczne, o których mowa w artykule 1 i 2 ustawy z 21 sierpnia 1997 roku o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, jeśli może to godzić w bezpieczeństwo państwa, - w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, - nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, w obrocie międzynarodowym oraz ściganie ich sprawców, realizowanie, w granicach właściwości, zadań służby ochrony państwa oraz wykonywanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych, uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego, podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych. Zadania Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego są realizowane przez funkcjonariuszy Agencji, w ramach służby pełnionej w ABW. Nawiązanie stosunku służby następuje po dobrowolnym zgłoszeniu się kandydata i wydaniu decyzji administracyjnej o przyjęciu go do służby (mianowanie). Funkcjonariusz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego nie jest pracownikiem w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. Funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego nie wchodzą w skład Sił Zbrojnych, ale pełnienie służby odbywa się w ramach formacji uzbrojonej i umundurowanej. Przyjęcie do służby w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego uwarunkowane jest spełnieniem przez kandydata ustawowo określonych warunków (posiadanie obywatelstwa polskiego, rękojmia zachowania tajemnicy stosownie do wymogów określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych, zdolność fizyczna i psychiczna do służby w formacjach uzbrojonych, wymagających szczególnej dyscypliny służbowej). 2/ Rozwiązania zawarte w nowej ustawie o zawodowej służbie wojskowej dotyczące organizowania się żołnierzy zawodowych. Zarządzenie Ministra Obrony Narodowej dotyczące warunków organizowania się i działania organów reprezentacji żołnierzy. Zgodnie z ustawą z 11 września 2003 roku o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (artykuł 108): żołnierzom zawodowym nie wolno tworzyć i zrzeszać się w związkach zawodowych, z dniem rozpoczęcia pełnienia zawodowej służby wojskowej ustaje dotychczasowe członkostwo żołnierza zawodowego w związku zawodowym, 49

3 w jednostkach wojskowych żołnierze zawodowi mogą tworzyć organy przedstawicielskie poszczególnych korpusów kadry zawodowej Sił Zbrojnych, Minister Obrony Narodowej określa, w drodze rozporządzenia, warunki organizacji, funkcjonowania i tryb wyboru oraz okresy kadencji, zadania i uprawnienia organów przedstawicielskich żołnierzy zawodowych, a także formy ich współpracy z dowódcami jednostek wojskowych, z uwzględnieniem doradczego charakteru tych organów. 28 czerwca 2004 roku Minister Obrony Narodowej wydał rozporządzenie w sprawie organów przedstawicielskich żołnierzy zawodowych, określające warunki organizacji i funkcjonowania, tryb wyboru i okresy kadencji oraz zadania i uprawnienia organów przedstawicielskich żołnierzy zawodowych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, a także formy ich współpracy z dowódcami jednostek wojskowych. Organami przedstawicielskimi żołnierzy zawodowych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej są: zebrania oficerów zawodowych, zebrania podoficerów zawodowych, zebrania szeregowych zawodowych, przedstawicielstwa żołnierzy zawodowych jednostki wojskowej, zgromadzenia mężów zaufania korpusu oficerów zawodowych, Konwent Dziekanów Korpusu Oficerów Zawodowych. Zebrania i zgromadzenia działają na podstawie rozporządzenia i statutów, uchwalanych przez zebranie i zgromadzenie. Statut określa: zakres działania zebrania lub zgromadzenia, zakres kompetencji zebrania lub zgromadzenia, tryb powoływania i odwoływania męża zaufania lub dziekana, inne sprawy uznane za właściwe przez zebranie lub zgromadzenie. Do zadań zebrania należy obrona praw żołnierzy zawodowych i środowiska wojskowego, a w szczególności: wybór męża zaufania i jego zastępcy; wyrażanie stanowiska w sprawach bezpośrednio ich dotyczących, w szczególności dotyczących warunków pełnienia służby oraz zabezpieczenia socjalnego; przedstawianie przełożonym spraw wpływających negatywnie na nastroje żołnierzy zawodowych, a w przypadkach braku możliwości ich uregulowania na szczeblu danej jednostki wojskowej - organowi przedstawicielskiemu wyższego szczebla; zgłaszanie uwag i propozycji dotyczących rozwiązań prawnych regulujących służbę żołnierzy zawodowych i działalność jednostki wojskowej, inicjowanie przedsięwzięć zmierzających do: - umacniania odpowiedzialności zawodowej oraz honoru i godności żołnierskiej, w tym etyki zawodowej żołnierzy zawodowych, - umacniania więzi koleżeńskich oraz dobrych obyczajów żołnierzy zawodowych, - kształtowania właściwych relacji społecznych wewnątrz korpusu oraz z żołnierzami zawodowymi pozostałych korpusów, - kształtowania kultury dowodzenia, - umacniania autorytetu żołnierza zawodowego w społeczności lokalnej, inicjowanie i organizowanie pomocy dla kadry zawodowej i jej rodzin, znajdującej się w trudnej sytuacji życiowej, rozpatrywanie indywidualnych spraw żołnierzy zawodowych zgłoszonych mężowi zaufania, rekomendowanie przełożonym żołnierzy zawodowych zasługujących na wyróżnienie lub wyrażenie uznania. 50

4 Do zadań zgromadzenia należy reprezentowanie interesów żołnierzy zawodowych wobec właściwych dowódców, a w przypadku zgromadzenia na szczeblu Ministerstwa Obrony Narodowej wobec Ministra Obrony Narodowej, w szczególności: wybór dziekana korpusu oficerów zawodowych i jego zastępcy, rozpatrywanie spraw zgłaszanych przez zebrania, informowanie właściwego dla zgromadzenia dowódcy albo Ministra Obrony Narodowej w przypadku zgromadzenia na szczeblu Ministerstwa Obrony Narodowej o problemach żołnierzy zawodowych oraz przedstawianie im wniosków, propozycji i opinii żołnierzy zawodowych i środowiska wojskowego w tym zakresie, zgłaszanie Konwentowi problemów wymagających rozstrzygnięcia lub wyjaśnienia przez Ministra Obrony Narodowej, współdziałanie z właściwym dla zgromadzenia dowódcą oraz Ministrem Obrony Narodowej w przypadku zgromadzenia na szczeblu Ministerstwa Obrony Narodowej w rozwiązywaniu problemów żołnierzy zawodowych i środowiska wojskowego, zgłaszanie uwag i propozycji dotyczących celowości i skuteczności rozwiązań prawnych regulujących służbę żołnierzy zawodowych i działalność jednostek wojskowych, udzielanie pomocy merytorycznej i organizacyjnej zebraniom w wykonywaniu ich zadań, ocenianie skuteczności działania zebrań i mężów zaufania. Do zadań Konwentu należy reprezentowanie interesów żołnierzy zawodowych poprzez spełnianie funkcji opiniodawczo-doradczych wobec Ministra Obrony Narodowej, a w szczególności: reprezentowanie żołnierzy zawodowych wobec Ministra Obrony Narodowej, innych organów władzy publicznej, organizacji pozarządowych i środków masowego przekazu, ocenianie stanu przestrzegania praw żołnierzy zawodowych, przedstawianie Ministrowi Obrony Narodowej opinii wynikających z prowadzonej działalności, opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących służby żołnierzy zawodowych i działalności jednostek wojskowych, delegowanie przedstawicieli do prac w zespołach przygotowujących projekty aktów prawnych dotyczących służby żołnierzy zawodowych i działalności jednostek wojskowych, przedstawianie Ministrowi Obrony Narodowej informacji o sytuacji żołnierzy zawodowych oraz ich nastrojach i aktualnych problemach, ocenianie skuteczności działania organów przedstawicielskich żołnierzy zawodowych w zakresie realizacji ich zadań oraz inicjowanie działań zmierzających do usprawnienia ich pracy, reprezentowanie żołnierzy zawodowych w kontaktach międzynarodowych z organizacjami przedstawicielskimi żołnierzy zawodowych innych armii oraz podejmowanie decyzji o przynależności organów przedstawicielskich do Europejskiego Stowarzyszenia Organizacji Przedstawicielskich Żołnierzy Zawodowych ("Euromil"), a także innych międzynarodowych organizacji przedstawicielskich żołnierzy zawodowych, współpraca z władzami organizacji byłych żołnierzy zawodowych, współpraca z władzami organizacji innych służb mundurowych w sprawach dotyczących środowiska mundurowego, reprezentowanie środowiska wojskowego podczas uroczystości państwowych i wojskowych. Dowódcy jednostek wojskowych są obowiązani: wysłuchiwać opinii, wniosków i uwag mężów zaufania oraz powiadamiać ich o sposobie wykorzystania przedstawionych opinii, wniosków i uwag, 51

5 zapewnić mężom zaufania dostęp do informacji o zadaniach i zamierzeniach jednostki wojskowej w sprawach ważnych dla żołnierzy zawodowych, zapewnić mężom zaufania udział w rozpatrywaniu spraw dotyczących żołnierzy zawodowych i środowiska wojskowego, zapewnić mężom zaufania udział w opracowywaniu meldunków o nastrojach i dyscyplinie, zapewnić mężom zaufania, dziekanom i przewodniczącemu Konwentu udział w pracach zespołów odpowiedniego szczebla dotyczących spraw istotnych dla żołnierzy zawodowych i środowiska wojskowego, zasięgać opinii właściwych zgromadzeń i Konwentu o projektach aktów prawnych dotyczących służby żołnierzy zawodowych i działalności jednostek wojskowych, informować zebrania o węzłowych problemach jednostki wojskowej oraz podjętych decyzjach w sprawach dotyczących żołnierzy zawodowych, zapewnić niezbędne warunki pracy organom przedstawicielskim żołnierzy zawodowych na wszystkich szczeblach poprzez: - nieodpłatne udostępnianie pomieszczeń, sprzętu i materiałów do prowadzenia działalności na poziomie odpowiednim dla danej jednostki wojskowej, - umożliwienie żołnierzom zawodowym, sprawującym funkcje w organach przedstawicielskich, wykonywania czynności związanych z tymi funkcjami w godzinach służby, w przypadku gdy nie będzie to kolidowało z zadaniami służbowymi; zapewnić mężom zaufania, dziekanom i przewodniczącemu Konwentu uczestniczenie w uroczystościach państwowych i wojskowych odbywających się z udziałem żołnierzy zawodowych. Konkluzja negatywna 1/ Obowiązujące przepisy, przewidujące zakaz wykonywania funkcji w związkach zawodowych przez urzędników państwowych, naruszają postanowienia Karty. Przygotowany w 2003 roku projekt nowelizacji ustawy z 8 grudnia 1998 roku o służbie cywilnej, obejmujący, między innymi, uchylenie artykułu 69, ustęp 4 (przewidującego zakaz wykonywania funkcji w związkach zawodowych przez urzędników państwowych) nie został zaaprobowany przez Stały Komitet Rady Ministrów. W związku z tym, na początku 2004 roku powołany został zespół roboczy, który wypracował nowy projekt ustawy o służbie cywilnej. Projekt ten nie znalazł się w programie prac Rady Ministrów na 2005 rok. Nie jest możliwe określenie terminu, w którym Rada Ministrów rozpatrzy propozycje zmian dostosowujących przepisy ustawy do wiążących Polskę postanowień Karty, choć od zamiaru takiego nie odstąpiono. 2/ Obowiązujące przepisy ograniczają prawo do organizowania się bezrobotnych, emerytów i rencistów oraz osób wykonujących pracę nakładczą. Konstytucja RP zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji. Jest to gwarancja wolności zrzeszania się we wszystkich aspektach życia społecznego, włączając w to stosunki pracy. Artykuł 12 Konstytucji RP, zapewniając wolność tworzenia i działania różnego rodzaju zrzeszeń, nie zawiera wyczerpującego katalogu form organizowania się. Na pierwszym miejscu wymienione zostały związki zawodowe, co wskazuje na ich szczególną rolę w życiu społeczno-gospodarczym. Szczególna pozycja związków zawodowych znajduje też potwierdzenie w artykułach 20 i 59 Konstytucji RP, które określają: - partnera związków zawodowych, jakim są pracodawcy, - właściwe związkom zawodowym narzędzia działania: prawo do rokowań zbiorowych oraz do strajku. 52

6 Przepisy Konstytucji RP odzwierciedlają tradycyjny i powszechnie akceptowany pogląd, również w innych państwach europejskich, zgodnie z którym związki zawodowe są organizacjami pracowników, ich celem jest obrona interesów pracowników wobec pracodawców poprzez wpływanie, w drodze rokowań, na płace i warunki pracy. Związki zawodowe nie są jedynymi organizacjami działającymi w obszarze szeroko rozumianych stosunków pracy. Działają także samorządy zawodowe, stowarzyszenia i fundacje. Ustawodawstwo (zwłaszcza ustawa Prawo o stowarzyszeniach, ustawa o fundacjach) stwarza sprzyjające warunki tworzenia różnego rodzaju organizacji. Osoby wymienione w konkluzji negatywnej Komitetu Niezależnych Ekspertów (bezrobotni, emeryci, renciści i nakładcy) mogą więc swobodnie tworzyć własne organizacje w celu reprezentowania ich interesów. Z prawa tego korzystają, czego przykładem mogą być organizacje przez nie utworzone: - Polski Związek Bezrobotnych, - Ruch Obrony Bezrobotnych, - Fundacja Pomocy Bezrobotnym i Bezdomnym, - Stowarzyszenie Bezrobotnych i Osób Działających na Rzecz Bezrobotnych Wszyscy Razem In Corpore, - Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, - Stowarzyszenie Emerytów i Rencistów Resortu Spraw Wewnętrznych RP. Sąd Najwyższy stwierdził, że 1 : Próba rozszerzającej wykładni, rozciągającej prawo tworzenia związków zawodowych także na osoby bezrobotne, musiałaby być dokonana wbrew wyraźnemu brzmieniu ustawy (o związkach zawodowych). Rację ma Sąd Apelacyjny, dostrzegając możliwość wytworzenia się sytuacji, w której interesy bezrobotnych nie będą właściwie bronione przez pracownicze związki zawodowe. Nie można bowiem nie dostrzegać sprzeczności interesów tych grup. Są to jednak kwestie, które powinien rozważać ustawodawca. Nie byłoby prawidłowe stwierdzenie, że brak uprawnienia do tworzenia związków zawodowych przez bezrobotnych może być uznany za lukę w prawie, którą należy wypełnić w drodze analogii. Brak takiej regulacji oznacza bowiem jedynie tak zwaną lukę aksjologiczną, do której usunięcia można zmierzać przez postulaty de lege ferende, wyprowadzone z założenia, iż dotychczasowe rozwiązanie prawne jest niesłuszne. Powyższe rozważania nie zwalniają Sądu Najwyższego od analizy rozwiązań ustawy o związkach zawodowych w aspekcie ich zgodności z Konstytucją RP. (...) W przypadku stwierdzenia niezgodności ustawy z Konstytucją RP Sąd Najwyższy, w ramach wykładni prawa i w sposób wiążący w konkretnej, rozpoznawanej sprawie, odmawia zastosowania przepisów ustawy sprzecznych z postanowieniami Konstytucji RP, stosując bezpośrednio te postanowienia. Powyższą analizę przeprowadzić należy z uwzględnieniem zasad wyrażonych w przepisach prawa międzynarodowego. Ten aspekt problemu, i to właśnie w odniesieniu do kwestii wolności związkowych, był wielokrotnie podnoszony w orzecznictwie i doktrynie. Zdecydowanie przeważał przy tym pogląd o niezbędności analizy zgodności postanowień ustawy dotyczących wolności związkowych z Konstytucją RP i paktami międzynarodowymi (...). Stosowne przepisy Konstytucji RP mają następujące brzmienie: "Art W celu rozwoju aktywności politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturalnej Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom prawo zrzeszania się. 2. Organizacje polityczne, związki zawodowe, zrzeszenia pracujących chłopów, zrzeszenia spółdzielcze, organizacje młodzieżowe, kobiece, sportowe i obronne, stowarzyszenia kulturalne, techniczne i naukowe, jak również inne organizacje społeczne - skupiają 1 Uchwała Sądu Najwyższego I PZP 63/91; wydana została na tle poprzednio obowiązującej Konstytucji, ponieważ jednak postanowienia dotyczące związków zawodowych nie zmieniły się istotniej, zachowuje ona swoje znaczenie. 53

7 obywateli dla czynnego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym. Art. 85. W Rzeczypospolitej Polskiej doniosłą rolę spełniają związki zawodowe, które są powszechną organizacją współuczestniczącą w kształtowaniu i realizacji zadań społecznogospodarczego rozwoju kraju; związki zawodowe reprezentują interesy oraz prawa ludzi pracy, są szkołą obywatelskiej aktywności i zaangażowania w budowie społeczeństwa obywatelskiego". Z przepisów tych możnaby wyprowadzić wniosek, że podmiotowy zakres wolności związkowej, a więc też prawo do tworzenia związków zawodowych, dotyczy wszystkich obywateli lub "ludzi pracy". Z tym stwierdzeniem zdaje się korespondować brzmienie artykułu 1, ustęp 1 ustawy z 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych (...), stanowiącego, że "związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych". Nie powinno także budzić zastrzeżeń, że osoby bezrobotne w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu są "ludźmi pracy" - jako osoby dążące do wykonywania stale, zarobkowo i samodzielnie pracy w ramach pracowniczego statusu prawnego. Za podobnie ukształtowanym zakresem podmiotowym prawa koalicji mogą przemawiać postanowienia artykułu 22 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (...) stanowiącego, że "każdy ma prawo swobodnego stowarzyszania się z innymi, włącznie z prawem do tworzenia i przystępowania do związków zawodowych w celu ochrony swych interesów" lub artykułu 8, ustęp 1, litera a Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (...) przewidującego "prawo każdego do tworzenia i przystępowania dla ochrony swych interesów gospodarczych i społecznych do związków zawodowych według własnego wyboru, jedynie pod warunkiem przestrzegania przepisów statutowych danej organizacji". Należy jednak uznać, że przepisy te mają charakter ogólny, nie określający zakresu podmiotowego prawa koalicji w sposób precyzyjny. Decydujące znaczenie dla wykładni analizowanego prawa należy przyznać specjalistycznym konwencjom uchwalanym przez Międzynarodową Organizację Pracy. Chodzi tutaj o Konwencję nr 98 z 1 lipca 1949 roku dotyczącą stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (...), Konwencję nr 135 z 23 czerwca 1971 roku dotyczącą ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień (...), Konwencję nr 151 z 7 czerwca 1978 roku dotyczącą ochrony prawa organizowania się i procedury określania warunków zatrudnienia w służbie publicznej (...), a zwłaszcza Konwencję nr 87 z 9 lipca 1948 roku dotyczącą wolności związkowej i ochrony praw związkowych (...). Konwencja ta stanowi wyraźnie w artykule 2, że "pracownicy i pracodawcy, bez jakiegokolwiek rozróżnienia, mają prawo, bez uzyskania uprzedniego zezwolenia, tworzyć organizacje według swego uznania, jak też przystępować do tych organizacji, z jednym tylko zastrzeżeniem stosowania się do ich statutów". Podmiotowy zakres prawa koalicji wyraźnie dotyczy więc tylko pracowników. Pomijając kontrowersje co do rozumienia pojęcia "pracownik" w tej Konwencji należy stwierdzić, że z pewnością nie obejmuje ono osób bezrobotnych (por. też Konwencję nr 2 Międzynarodowej Organizacji Pracy w sprawie bezrobocia z 10 września 1919 roku (...). Również szeroko uznana w Polsce doktryna stwierdza, że związki zawodowe nie są organizacjami osób bezrobotnych i nie reprezentują ich praw i interesów i jest to zgodne z tradycją ruchu związkowego, w której związki zawodowe postrzegane były zawsze jako organizacje pracowników, a nie organizacje osób pozostających bez pracy. Związki zawodowe nie są bowiem powołane do reprezentowania praw i interesów zbiorowych osób bezrobotnych. Na cechy charakterystyczne związku zawodowego wskazała także Komisja Europejska (komunikat Partnership for change in an enlarged Europe enhancing the contribution of 54

8 European social dialogue COM(2004)557 final) stwierdzając, że organizacje związków zawodowych i pracodawców różnią się od innych organizacji tym, że uprawnione są do zawierania normatywnych porozumień zbiorowych. Rozpatrując istotę prawa do organizowania się należy mieć na uwadze związek pomiędzy tym prawem a interesem osoby pragnącej z niego skorzystać. Prawo to nie przysługuje bowiem każdemu w dosłownym tego słowa znaczeniu, lecz każdemu dla obrony swych interesów (Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności), w celu ochrony swych interesów (Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych), w celu ochrony ich interesów ekonomicznych i społecznych (Europejska Karta Społeczna). W przypadku tworzenia związków zawodowych nie chodzi o jakiekolwiek interesy, lecz o interesy wiążące się z wykonywaniem pracy. Także w Konwencji MOP Nr 87 zwraca się uwagę, że wstęp do Konstytucji Międzynarodowej Organizacji Pracy wymienia uznanie zasad i wolności związkowej jako jeden ze środków mogących polepszyć położenie pracowników. Jeżeliby rozważać przyznanie bezrobotnym lub emerytom i rencistom samodzielnego prawa tworzenia odrębnych związków zawodowych, to nasuwa się pytanie: w jaki sposób związek zawodowy, na przykład bezrobotnych, miałby realizować immanentne zadania związku zawodowego, jako partnera pracodawcy w rokowaniach zbiorowych? W jaki sposób ustawodawstwo miałoby zagwarantować szczególne uprawnienia osób pełniących funkcje w organach związku, związane z ochroną ich stosunku pracy (czy raczej statusu bezrobotnego )? Wniosek Komitetu Niezależnych Ekspertów co do obowiązku przyznania bezrobotnym oraz emerytom i rencistom prawa tworzenia własnych związków zawodowych nie jest uzasadniony w świetle funkcji tradycyjne przypisanych związkom zawodowym, jak też w związku z praktyczną niemożnością ich wypełniania. W odpowiedzi na prośbę o wyrażenie opinii w sprawie organizowania się we własne związki zawodowe bezrobotnych i emerytów, skierowaną do reprezentatywnych związków zawodowych, NSZZ Solidarność odpowiedział, że statut NSZZ Solidarność przewiduje możliwość członkostwa dla bezrobotnych i emerytów. Organizacja ma w swych szeregach członków z obydwu tych grup. Na ogół są to osoby, które uzyskały członkostwo w związku przed utratą pracy lub przejściem na emeryturę i chcą je utrzymać. Koncepcja przyznawania statusu związków zawodowych strukturom zrzeszającym te grupy osób i nie wchodzącym w skład szerszych organizacji związkowych budzi poważne wątpliwości. Danie takiego przyzwolenia mogłoby doprowadzić do zakładania związków zawodowych, których ani jeden członek nie pozostawałby w stosunku pracy, co bez wątpienia narzuciłoby im odmienne od klasycznych organizacji związkowych pole zainteresowań i metod działania. Forum Związków Zawodowych stwierdziło, że związki zawodowe są organizacjami społecznymi zrzeszającymi ludzi pracy, powoływanymi do reprezentowania ich interesów społecznych i ekonomicznych, w szczególności do reprezentowania ich w stosunkach z pracodawcami. Tworzenie organizacji przez bezrobotnych oraz emerytów i rencistów powinno następować w trybie przepisów odrębnych od ustawy o związkach zawodowych. Osoby wykonujące pracę nakładczą mają prawo wstępowania do związków zawodowych działających w zakładzie pracy, w którym nawiązały umowę o pracę, co wynika wprost z ustawy o związkach zawodowych. Sprawa przyznania osobom wykonującym pracę nakładczą prawa tworzenia własnych związków zawodowych nie była nigdy dotąd podnoszona przez zainteresowane środowiska. Osoby Z tego Osoby wykonujące pracę nakładczą w procencie do wykonujące sektor sektor ogółu ogółu pracujących w ogółu pracujących w pracę nakładczą publiczny prywatny pracujących sektorze publicznym sektorze prywatnym ,07 0,01 0, ,03 0,01 0,04 55

9 ,03 0,01 0, ,03 0,00 0, ,03 0,00 0,04 W ostatnich latach znacznie zmalała w Polsce liczba osób wykonujących pracę nakładczą. Popularność zyskuje natomiast telepraca. Zgodnie z Ramowym Porozumieniem w sprawie Telepracy, zawartym przez partnerów społecznych na szczeblu europejskim, telepracownikom przysługują te same prawa zbiorowe, co pracownikom świadczącym pracę w siedzibie pracodawcy. Są oni objęci tymi samymi warunkami uczestnictwa i kandydowania w wyborach do organów reprezentujących pracowników. Dotyczą ich również te same warunki odnośnie do zapewnienia przedstawicielstwa pracowników. Roboczy zespół ekspertów Okrągłego Stołu Dialogu Społecznego ds. Integracji Europejskiej (OSDSIE) przygotowuje projekt porozumienia partnerów społecznych w sprawie telepracy. Projekt porozumienia (z 6 maja 2005 roku) przewiduje, że pracownicy zatrudnieni w systemie telepracy na równi z innymi pracownikami korzystają z praw i wolności związkowych. Pracodawca winien ułatwiać im kontakt z przedstawicielami pracowników. Porozumienie, wraz z załącznikiem w postaci projektu zmian legislacyjnych, zostanie podpisane przez przedstawicieli organizacji partnerów społecznych i skierowane z wnioskiem o realizację do Ministra Gospodarki i Pracy oraz do Prezydium Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych. Ministerstwo Gospodarki i Pracy zainicjuje proces legislacyjny, monitorowany przez Trójstronną Komisję ds. Społeczno-Gospodarczych. Pytanie B Ochrona swobody przystępowania do związku zawodowego W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły zmiany w stosunku do tego, co zostało przedstawione w poprzednim sprawozdaniu. Liczba prawomocnie osądzonych z oskarżenia publicznego na podstawie ustawy o związkach zawodowych w 2003 roku: - na podstawie artykułu 35, ustęp 1, punkt 2 osądzono 4 osoby; we wszystkich tych sprawach nastąpiło warunkowe umorzenie postępowania, - na podstawie artykułu 35, ustęp 1, punkt 3 osądzono 4 osoby, z czego w 3 przypadkach nastąpiło warunkowe umorzenie postępowania, a w 1 przypadku skazanie (orzeczono karę grzywny). Pytanie C Kryteria reprezentatywności. Uprawnienia zarezerwowane dla uznanych za reprezentatywne związki zawodowe. Zgodnie z ustawą z 8 października 2004 roku o zmianie ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego, stronę pracowników w Komisji reprezentują przedstawiciele reprezentatywnych organizacji związkowych. Za reprezentatywne organizacje związkowe uznaje się ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje), które spełniają łącznie następujące kryteria: zrzeszają pracodawców zatrudniających więcej niż pracowników, działają w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności określony jest w więcej niż w połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Organizacja związkowa ubiegająca się o uznanie jej za reprezentatywną, przy ustalaniu liczby pracowników nie uwzględnia pracowników zrzeszonych w tych spośród jej organizacji członkowskich, które są lub w ciągu roku przed złożeniem wniosku o stwierdzenie reprezentatywności były zrzeszone w reprezentatywnej organizacji związkowej, mającej przedstawicieli w składzie Komisji. 56

10 Za reprezentatywne uznaje się organizacje pracodawców, które spełniają łącznie następujące kryteria: zrzeszają pracodawców zatrudniających więcej niż pracowników, mają zasięg ogólnokrajowy, działają w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności określony jest w więcej niż w połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Przy ustalaniu, czy spełniane jest kryterium liczebności, uwzględnia się nie więcej niż po pracowników zatrudnionych przez pracodawców zrzeszonych w organizacji pracodawców, których podstawowy rodzaj działalności określony jest w jednej sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Organizacja pracodawców ubiegająca się o uznanie jej za reprezentatywną, przy ustalaniu liczby pracowników nie uwzględnia pracowników zatrudnionych przez tych spośród zrzeszanych pracodawców, którzy są lub w ciągu roku przed złożeniem wniosku o stwierdzenie reprezentatywności byli zrzeszeni w reprezentatywnej organizacji pracodawców, mającej przedstawicieli w składzie Komisji. Wnioski o stwierdzenie reprezentatywności rozpatruje sąd okręgowy w Warszawie, który wydaje orzeczenie w ciągu 30 dni od złożenia wniosku, w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym. Z wnioskami organizacje związkowe i organizacje pracodawców występują co 4 lata. Okres ten liczy się od uprawomocnienia się uprzednio wydanego orzeczenia. Z upływem 4 lat od uprawomocnienia się orzeczenia o stwierdzeniu reprezentatywności organizacja związkowa i organizacja pracodawców traci uprawnienia organizacji reprezentatywnej, chyba że udokumentuje Prezydium Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych złożenie wniosku o ponowne stwierdzenie reprezentatywności. W takim przypadku organizacja zachowuje status organizacji reprezentatywnej do czasu uprawomocnienia się orzeczenia sądu o ponownym stwierdzeniu reprezentatywności. Pytania dodatkowe 1/ Powody ustalenia terminu (rok 2005), do którego pewne organizacje są uznawane za reprezentatywne. Sytuacja po upływie tego terminu. Na mocy ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego, we wcześniejszym brzmieniu, pewne organizacje uznane zostały za reprezentatywne z mocy prawa. Powodowało to nierówne traktowanie innych organizacji. Ustawą z 8 października 2004 roku zmieniająca ustawę o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego zrównała w tym względzie wszystkie organizacje. 2/ Szczegółowe wyjaśnienie treści ustępu 3 i 4 artykułu 6 ustawy o Komisji Trójstronnej. Na mocy artykułu 6, ustęp 3 ustawy z 6 lipca 2001 roku o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego, za reprezentatywne organizacje związkowe uznawane były ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje), które zrzeszały więcej niż członków będących pracownikami oraz działały w jednostkach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności określony był w więcej niż w połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności. Polska Klasyfikacja Działalności obejmuje 17 sekcji (odpowiedniki branż). Organizacje związkowe, aby zostać uznane za reprezentatywne, musiały działać w co najmniej 9 sekcjach Polskiej Klasyfikacji Działalności. Intencją ustawodawcy było, aby członkowie organizacji reprezentowali różne branże i rodzaje działalności. Zgodnie z artykułem 6, ustęp 4 ustawy, przy ustalaniu kryterium liczebności uwzględnianych było nie więcej niż po członków organizacji związkowej będących pracownikami zatrudnionymi w jednostkach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności 57

11 określony jest w jednej sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), a więc nie więcej niż po pracowników z jednej branży. Przepisy te zostały zmienione ustawą z 8 października 2004 roku o zmianie ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego. Obecnie za reprezentatywne organizacje związkowe uznaje się ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje) zrzeszające co najmniej pracowników i działające w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności określony jest w więcej niż w połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności. Organizacja związkowa ubiegająca się o uznanie jej za reprezentatywną organizację związkową, przy ustalaniu liczby pracowników nie uwzględnia pracowników zrzeszonych w tych spośród jej organizacji członkowskich, które są lub w okresie roku przed złożeniem wniosku o stwierdzenie reprezentatywności były zrzeszone w reprezentatywnej organizacji związkowej mającej przedstawicieli w składzie Komisji. Nowelizacja miała na celu zrównanie kryteriów reprezentatywności organizacji związkowych i organizacji pracodawców. 3/ Przypadki przyznania lub odmowy przyznania statusu organizacji reprezentatywnej Organizacjami reprezentatywnymi w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego są: po stronie związków zawodowych: - Solidarność, - OPZZ, - Forum Związków Zawodowych, po stronie organizacji pracodawców: - Związek Rzemiosła Polskiego, - Konfederacja Pracodawców Polskich, - Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych, - Business Center Club Związek Pracodawców. Ministerstwu nie znane są przypadki odmowy przyznania statusu organizacji reprezentatywnej. Pytanie D Dostęp związków zawodowych do miejsc pracy. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły zmiany w stosunku do tego, co zostało przedstawione w poprzednim sprawozdaniu. Pytanie E Ochrona na wypadek działań represyjnych w związku z prowadzoną działalnością związkową. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły zmiany w stosunku do tego, co zostało przedstawione w poprzednim sprawozdaniu. 58