BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 704 708 Katarzyna Socha, Maria H. Borawska, Renata Markiewicz, Wioleta J. Charkiewicz 1) OCENA SPOSOBU ODŻYWIANIA STUDENTEK WYŻSZEJ SZKOŁY KOSMETOLOGII I OCHRONY ZDROWIA W BIAŁYMSTOKU Zakład Nauk Farmaceutycznych Wyższej Szkoły Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku Kierownik: prof. dr hab. M.H. Borawska 1) Zakład Bromatologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: prof. dr hab. M.H. Borawska Celem pracy była ocena sposobu odżywiania z uwzględnieniem pokrycia zapotrzebowania na energię, podstawowe składniki odżywcze oraz witaminy i wybrane składniki mineralne. Diety studentek Wyższej Szkoły Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku charakteryzowały się niską kalorycznością posiłków, wysoką zawartością węglowodanów, ale niedoborem błonnika pokarmowego. W badanych posiłkach stwierdzono niewystarczającą zawartość witaminy D, folianów, potasu i wapnia, a nadmiar sodu i fosforu. Spożycie błonnika pokarmowego ujemnie korelowało z BMI badanych studentek. Hasła kluczowe: dieta, nawyki żywieniowe, niezbędne składniki odżywcze. Key words: diet, dietary habits, essential nutrient components. U osób młodych prawidłowe odżywianie ma szczególne znaczenie, wpływa na procesy rozrodcze, właściwy stan fizyczny i psychiczny, w tym na zdolność zapamiętywania i uczenia się oraz na wygląd zewnętrzny (1). Zarówno niedobór, jak i nadmiar składników odżywczych może w konsekwencji prowadzić do powstania wielu chorób, jak: anoreksja, otyłość, miażdżyca, cukrzyca, osteoporoza itp. (2). Celem pracy była ocena sposobu odżywiania z uwzględnieniem pokrycia zapotrzebowania na energię, podstawowe składniki odżywcze oraz witaminy i wybrane składniki mineralne studentek Wyższej Szkoły Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku. MATERIAŁ I METODY Badaniami objęto 40 kobiet w wieku 19 21 lat (średnia wieku 19,41 ± 0,64) studentek Wyższej Szkoły Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku (WSKiOZ). Z badanymi osobami przeprowadzono ankietę dotyczącą sposobu odżywiania opracowaną przez Instytut Żywności i Żywienia i Instytut Kardiologii w modyfikacji Borawskiej i współpr. (3). Analizę diet wykonano metodą 24-godzinnego wywiadu
Nr 3 Ocena sposobu żywienia studentek WSKiOZ w Białymstoku 705 żywieniowego z użyciem programu komputerowego Dieta 2. Analizę statystyczną wyników opracowano przy pomocy programu komputerowego Statistica v.6.1. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Wskaźnik masy ciała (BMI) badanych studentek wynosił średnio 21,86 ± 3,08 (od 16,94 do 30,47). Niedożywienie (BMI poniżej 18,5) stwierdzono u 8% kobiet, nadwagę (BMI powyżej 25) i otyłość (BMI powyżej 30) u odpowiednio, 10% i 5% badanych. 77% studentek wykazywało prawidłową masę ciała. Kaloryczność spożywanych diet wynosiła średnio 1473,3 ± 561,1 kcal, co stanowi 61% pokrycia zapotrzebowania energetycznego i wskazuje na duże tendencje do odchudzania się w badanej grupie kobiet. Zbyt niską wartość zapotrzebowania energetycznego w dietach studentów stwierdzili też inni autorzy (4, 5). Średnie spożycie białka wynosiło 57,2 ± 20,8 g, co mieściło się w granicach zalecanego zapotrzebowania (33 58 g). 16% energii pochodziło z białka, co stanowi 107% normy (6). Średnie spożycie tłuszczu w diecie wynosiło 52,9 ± 23,0 g, co mieści się w dolnych granicach zalecanych norm dla kobiet w 19 roku życia i powyżej przy umiarkowanej aktywności fizycznej: 51 98 g (6). Średni procent energii pochodzącej z tłuszczów wynosił 31,9 ± 6,8, co nieznacznie przewyższało zalecane normy (25 30% energii z tłuszczów). Badane studentki spożywały średnio 207,0 ± 85,9 węglowodanów, co znacznie przewyższa średnie zapotrzebowanie (100g/dobę), jednak spożycie błonnika pokarmowego było niewystarczające w stosunku do zalecanych norm: 20 40 g/dobę (6) i wynosiło średnio 16,9 ± 5,9 g. Niskie spożycie błonnika wśród studentów wykazała również Przysiężna i współpr. (7). Stwierdzono istotną ujemną korelację (r = 0,32; p < 0,046) pomiędzy spożyciem błonnika a BMI badanych kobiet. Procent energii pochodzący z węglowodanów wynosił średnio 51,9, co stanowi 94% w stosunku do zalecanych norm (55%). Wyniki przedstawiono w tabeli I. Tabela I. Kaloryczność i zawartość składników odżywczych w dietach (n = 40) studentek WSKiOZ Table I. The content of energy and essentials nutrient components in diets (n = 40) of students WSKiOZ Średnia Min. max. SD Norma EAR Energia (kcal) 1473,3 494,1 2920,6 561,1 2400* Białko (g) 57,2 20,0 111,3 20,8 33 58 Białko zwierzęce (g) 38,6 10,0 80,80 16,3 Tłuszcze (g) 52,9 16,4 110,3 23,0 51 98 Węglowodany (g) 207,0 52,1 382,2 85,9 100 Błonnik pokarmowy (g) 16,9 4,9 28,6 5,9 20 40 % energii z białka 16,1 11,7 25,80 3,4 do 15 % energii z tłuszczów 31,9 16,4 45,60 6,8 25 30 % energii z węglowodanów 51,9 37,3 71,10 8,4 pow. 55 EAR poziom średniego zapotrzebowania grupy (6) * średnie zapotrzebowanie energetyczne dla kobiet w wieku 19 30 lat o umiarkowanej aktywności fizycznej (6)
706 K. Socha i inni Nr 3 Spożycie witaminy A w badanej grupie trzykrotnie przekraczało poziom średniego zapotrzebowania, ale wynikało to głównie z dużego spożycia beta-karotenu, ponieważ znaczna część studentek deklarowała częste i wysokie spożycie soków marchwiowych. Średnie spożycie witaminy E było nieznacznie niższe w stosunku do norm, natomiast spożycie witaminy C oraz witamin B 1, B 2, PP, B 6 i B 12 w dietach było wystarczające. U badanych studentek stwierdzono średnio 44% poziomu wystarczającego spożycia witaminy D (6), co może w późniejszym wieku skutkować ryzykiem osteoporozy oraz chorób neurodegeneracyjnych (8, 9). Stwierdzono również znaczny niedobór folianów 66% poziomu średniego zapotrzebowania (6) dostarczanych z dietą, co jest szczególnie niebezpieczne u kobiet w wieku rozrodczym, niewystarczająca podaż kwasu foliowego w okresie ciąży może powodować samoistne poronienia lub wady systemu nerwowego oraz niedokrwistość u noworodka (10). Badając spożycie składników mineralnych wykazano istotne przekroczenie spożycia sodu 183% normy (6), natomiast niedobór potasu 54% poziomu średniego zapotrzebowania (6), co może być związane z ryzykiem chorób krążenia, m.in. nadciśnienia tętniczego. Stwierdzono również niskie spożycie wapnia je- Tabela II. Zawartość witamin i składników mineralnych w dietach (n = 40) studentek WSKiOZ Table II. The content of vitamins and trace elements in diets ( n = 40) of students WSKiOZ Średnia Min. max. SD Norma EAR Witamina A (ekwiwalent retinolu μg) Witamina E (ekwiwalent tokoferolu mg) 1519,6 250,1 7548,3 1386,5 500 7,8 1,4 19,2 4,4 8* Tiamina (mg) 1,4 0,3 5,80 1,1 0,9 Ryboflawina (mg) 1,4 0,4 5,80 0,9 0,9 Niacyna (mg) 14,8 2,0 30,6 7,3 11 Witamina B6 (mg) 1,7 0,3 5,00 0,9 1,1 Foliany (μg) 211,8 66,2 444,7 73,5 320 Witamina C (mg) 93,3 14,3 273,7 56,3 60 Witamina B 12 (μg) 2,6 0,4 9,90 1,8 2,0 Witamina D (μg) 2,2 0,4 17,6 2,8 5* Sód (mg) 2332,3 568,0 3587,1 690,5 1500 Potas (mg) 2518,8 582,7 4180,2 791,0 4700 Wapń (mg) 542,7 076,1 1710,2 296,1 1000* Fosfor (mg) 951,9 335,0 2139,6 340,1 580 Magnez (mg) 245,7 48,5 638,3 111,1 255 Żelazo (mg) 8,5 2,8 22,9 3,3 8 Cynk (mg) 8,1 3,3 17,5 2,9 6,8 Miedź (mg) 1,0 0,2 2,10 0,4 0,7 EAR poziom średniego zapotrzebowania grupy (6) * AI poziom wystarczającego spożycia (6)
Nr 3 Ocena sposobu żywienia studentek WSKiOZ w Białymstoku 707 dynie 54% normy (6), a wysokie fosforu średnio 164% poziomu średniego zapotrzebowania (6), co przy jednoczesnym niedoborze witaminy D może prowadzić do chorób kości i zębów (8). Zbliżone wyniki dotyczące spożycia sodu i potasu oraz wapnia i fosforu przez studentów różnych uczelni w Polsce uzyskali inni autorzy (7, 11, 12, 13, 14, 15). Spożycie magnezu z dietą było nieznacznie niższe w stosunku do zapotrzebowania, natomiast żelazo, cynk i miedź były spożywane na poziomie wystarczającym. Wyniki przedstawiono w tabeli II. WNIOSKI 1. Diety studentek Wyższej Szkoły Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku charakteryzują się: a) niską kalorycznością posiłków, wysoką zawartością węglowodanów ale niedoborem błonnika pokarmowego; b) niewystarczającą zawartością witaminy D, folianów, potasu i wapnia, a nadmiarem sodu i fosforu. 2. Spożycie błonnika pokarmowego ujemnie koreluje z BMI badanych studentek. K. Socha, M.H. Borawska, R. Markiewicz, W.J. Charkiewicz AN EVALUATION OF THE NUTRITIONAL HABITS OF THE STUDENTS OF THE INSTITUTE OF COSMETOLOGY AND HEALTH CARE IN BIAŁYSTOK Summary The aim of this study is to evaluate the dietary habits with a particular attention to covering the demand for calories, main nutritious ingredients, and selected vitamins and mineral elements. The conducted research has shown too little calories value of the eaten meals, but too lot of carbohydrates with simultaneous low consumption of dietary fiber. We observed a deficiency of vitamin D, folate, potassium and calcium, but too excessive number of sodium and phosphorus. The research has also shown the inverse correlation between consumption of dietary fiber and Body Mass Index of examined students. PIŚMIENNICTWO 1. Pierzynowska J., Wyrzykowska J., Gronowska-Senger A.: Analiza wpływu edukacji żywieniowej na zachowania żywieniowe wybranej grupy studentów. Roczn. PZH, 1998; 49: 491. 2. Racki P., Kochmański M.: Dieta w leczeniu hipercholesterolemii. Probl. Lek., 1997; 35: 69-74. 3. Sygnowska E., Waśkiewicz A., Pardo B.: Zmiany zwyczajowego sposobu żywienia populacji Warszawy objętej programem Pol- -MONICA w latach 1984-93. Żyw. Człow. Metab., 1997; 24: 234-248. 4. Olędzka R., Węgłowska K., Szczepańska-Chudy A., Bobrowska B.: Ocena ilościowa sposobu żywienia studentów Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Warszawie w roku akademickim 2002/2003. XIX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego Farmacja tradycja i nowoczesność, Wrocław, 2004. 5. Marzec Z., Marzec A., Zaręba S.: Ocena sposobu żywienia studentów na podstawie badań całodobowych diet. XIX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego Farmacja tradycja i nowoczesność, Wrocław, 2004. 6. Jarosz M., Bułchak-Jachymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. PZWL, Warszawa, 2008. 7. Przysiężna E., Wasilewska A.: Realizacja norm żywieniowych na wybrane składniki mineralne i grupy produktów spożywczych w dietach studentów Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Bromat. Chem. Toksykol., 2008; 41: 151-159. 8. Raisz L.G.: Osteoporosis: current approaches and future prospects in diagnosis, pathogenesis, and
708 K. Socha i inni Nr 3 management. J. Bone Miner. Metab. 1999; 17: 79-89. 9. Evatt M.L., Delong M.R., Khazai N., Rosen A., Triche S., Tangpricha V.: Prevalence of vitamin D insufficiency in patients with Parkinson disease and Alzheimer disease. Arch. Neurol.. 2008; 65: 1348-1352. 10. Patterson D.: Folate metabolism and the risk of Down syndrome. Downs Syndr. Res. Pract. 2008; 12: 93-97. 11.Bujko J., Myszkowska-Ryciak J., Nitka I.: Ocena spożycia składników mineralnych wśród studentów SGGW w Warszawie. Żyw. Człow. Metab., 2005; 32: 655-659. 12. Białas S., Duda G., Saran A.: Ocena spożycia przez studentów składników mineralnych pochodzących z racji pokarmowych i suplementów. Żyw. Człow. Metab., 2005; 32: 1304-1311. 13. Olędzka R., Kozłowska B., Wiśniewska J., Moczydłowska I., Niedźwiedzka M., Jelińska M.: Ocena poziomu spożycia wapnia, fosforu i magnezu w całodziennych racjach pokarmowych studentów. Żyw. Człow. Metab., 2003; 30: 40-45. 14. Paśko P., Krośniak M., Chłopicka J., Zagrodnik I., Zachwieja Z.: Ocena sposobu żywienia studentów Wydziału Farmaceutycznego Collegium Medium Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w latach 2003 i 2004. Część I: Składniki mineralne. Żyw. Człow. Metab., 2005; 32: 660-667. 15. Stefańska E., Ostrowska J., Czapska D., Karczewski J.: Ocena poziomu spożycia wybranych składników mineralnych (Na, K, P, Ca, Mg, Fe, Zn) występujących w całodziennych racjach pokarmowych studentów AMB. Bromat. Chem. Toksykol., 2005; 38: 209-211. Adres: 15-089 Białystok, ul. Kilińskiego 1.