Majowe przebudzenie... Wymęczeni przez jesienną i zimową ponurą pogodę z radością i nadzieją witamy miesiąc maj, od którego spodziewamy się, że przyniesie długo oczekiwaną wiosenną pogodę, pełną blasku Słońca podczas dnia a w nocy usiany gwiazdami firmament. Co prawda zdarzyć się może coś wręcz przeciwnego, jak to w swoich wspomnieniach opisuje Eliasz Cimber, asystent Tycho Brahego, wysłany właśnie w maju do Fromborka, 41 lat po śmierci Mikołaja Kopernika. Mimo, że we Fromborku Cimber znalazł się 13 maja i dzięki uprzejmości kapituły fromborskiej zamieszkał w dawnym domu Kopernika, gdzie jeszcze w ogrodzie znajdowało się zaniedbane pavimentum - płyta wypoziomowana, na której Kopernik stawiał swoje instrumenty - to pierwszą obserwację Eliasz Cimber wykonał dopiero 17 maja, ponieważ wcześniej było bardzo zimno i deszczowo. *************** Pragniemy wspomnieć 336 rocznicę urodzin wybitnego angielskiego matematyka i astronoma Johna Hadleya (1682-1744), która przypadła w zeszłym miesiącu, 16 kwietnia. Hadley wraz z braćmi wykonał na przełomie lat 1719 i 1720 pierwszy teleskop systemu newtonowskiego o średnicy zwierciadła 6 cali (15,24 cm), który zyskał uznanie Edmunda Halleya (1656-1742).
Portret Johna Hadleya, z archiwum Uniwersytetu Cambridge (źródło: Wikipedia) Już Leonardo da Vinci (1452-1519) zwrócił uwagę na własności powiększające zwierciadła wklęsłego zarówno w dziele Codex Atlanticus (1490) jak i w Codex Arundul (ok. 1513), i zasugerował jego wykorzystanie w instrumencie do obserwacji powierzchni planet. Nie ma jednak dowodów, że Leonardo zbudował teleskop. Natomiast Isaac Newton (1643-1727) sam wykonał w 1668 roku pierwszy zwierciadlany teleskop i zaopatrzył go w zwierciadło sferyczne, które, jak wiadomo "cierpi" na wadę, którą nazywamy aberracją sferyczną.
Portret Isaaca Newtona, staloryt, 1850 r. Hadley zastosował w teleskopie newtonowskim zwierciadło o kształcie paraboloidalnym, aby pozbyć się tej niewygodnej wady. W 1726 r. Hadley poszedł o krok dalej i zbudował teleskop o skomplikowanym systemie optycznym zaproponowanym przez szkockiego matematyka i astronoma Jamesa Gregory'ego (1638-1675). Teleskopy o takim systemie optycznym nazywane są od imienia pomysłodawcy - teleskopami Gregory'ego.
System optyczny Gregoryego - składa się z dwóch wklęsłych zwierciadeł; głównego paraboloidalnego, które zbiera światło i skupia je na drugim zwierciadle elipsoidalnym, które z kolei odbija światło do otworu znajdującego się w środku zwierciadła głównego, gdzie znajduje się okular. Obraz z teleskopu jest nieodwrócony, co czyni go użytecznym także przy obserwacjach naziemnych. (źródło: Wikipedia) Do dziś, z uwagi na prostotę budowy jak i obsługi, używane są teleskopy newtonowskie z paraboloidalnym zwierciadłem zarówno w astronomii amatorskiej jak i profesjonalnej. 21 marca 1717 roku Hadley stał się członkiem londyńskiego Royal Society a 12 lutego 1728 roku obdarzono go zaszczytną funkcją wiceprezydenta tego Towarzystwa. Na Księżycu, w pobliżu miejsca lądowania Apollo 15, znajduje się Mons Hadley (góra) i Rima Hadley (szczelina) - struktury księżycowe tak nazwane upamiętniające zasługi Johna Hadleya dla rozwoju astronomii obserwacyjnej.
James Irwin i pojazd księżycowy z Apollo 15, Mons Hadley w tle (źródło: Wikipedia) Kalendarium - maj *********** Księżyc - nasz naturalny satelita znajdzie się 8 maja w ostatniej kwadrze, 15 - w nowiu, 22 - w pierwszej kwadrze, 29 - w pełni. Koniunkcje Księżyca z planetami 5 maja - z Saturnem, godzina 1:30 6 maja - z Marsem, godzina 2:30 17 maja - z Wenus na tle zorzy wieczornej (odległość kątowa 4 o 49'), godzina 20:17 27 maja - z Jowiszem, godzina 22:00 31 maja - z Saturnem, po godzinie 23:00
Księżyca z gwiazdami 21 maja - z Regulusem, najjaśniejszą gwiazdą gwiazdozbioru zodiakalnego Lwa (odległość kątowa 1 o 25'), po 21:30 25 maja - z najjaśniejszą gwiazdą Panny, Spiką, po 21:30 Meteory 6 maja - o północy przypada maksimum roju Eta Akwarydy Radiant roju znajduje się w gwiazdozbiorze zodiakalnym Wodnika (łac. Aquarius = Wodnik - stąd nazwa roju meteorów) Jego rodowodu może pozazdrościć każdy inny rój meteorów, bo pochodzi od najsłynniejszej komety - komety Halleya. Ponieważ radiant roju jest położony nisko nad horyzontem (jak i sam Wodnik), więc w tym przypadku obserwatorzy będą mogli doświadczyć pięknego zjawiska, jakby meteory wyskakiwały w górę. Cechują się też długimi śladami. Przewiduje się ok. 60 meteorów na godzinę. Ich prędkość dochodzi do 66 km/s. Gwiazdozbiór Wodnika (źródło: Wikipedia)
9 maja - o północy przypada maksimum roju Eta Lirydy Radiant tego roju znajduje się w gwiazdozbiorze Lutni (łac. Lira=Lutnia - stąd nazwa roju) w pobliżu granicy z gwiazdozbiorem Łabędzia. To niezbyt obfity rój - prognoza przewiduje około 3 do 5 meteorów na godzinę. Ponieważ rój nie jest dobrze znany, więc może okazać się, że maksimum roju opóźni się i przypadnie na 10 lub 11 maja. Eta Lirydy są rojem związanym z kometą C/1983 H1 (IRAS-Araki-Alcock), której orbita przebiega blisko orbity Ziemi. Gwiazdozbiór Lutni (źródło: Wikipedia) Pozostaje tylko życzyć pogodnych, ciepłych majowych nocy pełnych gwiazd i wytrwałości w oczekiwaniu na spadające gwiazdy...