DLACZEGO KONGRES? Czy rodzące się na naszych oczach Partnerstwo Wschodnie, nowe ramię Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, ma szansę ustrzec się błędów Unii Europejskiej? A może właściwiej byłoby inaczej sformułować to pytanie: Czy stać nas, obywateli państw, które niedawno wyzwoliły się z obręczy zniewolenia socjalistycznego obozu przyjaźni, na przezwyciężenie resentymentów historycznych oraz słabości wynikających z kompleksu zapóźnienia i krótkiej lub nieciągłej tradycji samostanowienia, by budować Partnerstwo Wschodnie od początku także jako wspólny projekt kulturowy? Adresatem nieco tylko inaczej sformułowanego pytania powinni być obywatele państw z zachodniej strony granicy Schengen: Czy Europę dzisiaj stać na realizację programu sąsiedzkiego partnerstwa, który nie marginalizowałby kultury czyniąc z niej domenę jedynie państw narodowych i nie znajdując dla niej miejsca w długofalowej strategii budowania partnerskiego sąsiedztwa? Zaznaczmy na marginesie, że projekt kulturowy, o którym tu myślimy, nie kwestionuje wagi kultury narodowej i odpowiedzialności państwa za nią; kwestionuje natomiast wyłączność takiego traktowania kultury i pozbawienie jej przez to możliwości realizowania się w wymiarze ponadnarodowym, szczególnie w wymiarze europejskim. Jest bowiem niepodważalne, że zarówno w perspektywie historycznej, jak i współczesnych ambicji cywilizacyjnych kraje Partnerstwa Wschodniego są częścią kultury europejskiej. Krzysztof Czyżewski, 3 razy Wschód Przewodniczący Rady Programowej Kongresu Kultury Partnerstwa Wschodniego 1
RADA PROGRAMOWA KONGRESU KULTURY PARTNERSTWA WSCHODNIEGO Vahram Aghasyan Armenia Oleksandr Butsenko Ukraine Andrei Chadanowicz Belarus Krzysztof Czyżewski Poland Milena Dragićević-Šešić Serbia Tarlan Gorchu Azerbaijan Witek Hebanowski Poland Basil Kerski Poland / Germany Rafał Koziński Poland Levan Lagidze Georgia Monika Szewczyk Poland Larisa Turea Moldova ORGANIZACJA KONGRESU Organizując Kongres chcemy stworzyć przestrzeni do wymiany myśli partnerów ze Wschodu i Zachodu Europy, wymiany doświadczeń i know-how, wreszcie realizację wspólnych projektów, zarówno artystycznych jak i społeczno-kulturalnych. W myśleniu o kulturze sięgamy do przeszłości, myśląc o przyszłości. Na Kongresie spotkają się twórcy, myśliciele i praktycy kultury pragnący zmian i gotowi zaangażować się w ich wdrażanie, poszukujący nowych form i terytoriów dla działań artystycznych i animacyjnych, otwarci na partnerstwo łączące organiczną pracę w społeczeństwie z odwagą ambicji artystycznych. Podczas Kongresu znajdą się także miejsce i czas na wzajemne poznawanie się i przedstawienie dobrych praktyk. KONGRES 2011 Podczas Kongresu Kultury Partnerstwa Wschodniego w roku 2011 wypracowaliśmy rekomendacje, pokazujące drogę do tworzenia Partnerstwa Wschodniego jako projektu kulturowego. Ustanowiliśmy dwuletni cykl organizacji Kongresów oraz wyznaczyliśmy zadania na pracę pomiędzy Kongresami. Rekomendacje Kongresu Kultury Partnerstwa Wschodniego opracowane przez think-tank Kongresu zawierały postulaty postawione przez jego uczestników: ponad 300 twórców, menadżerów i animatorów kultury, przedstawicieli ministerstw, samorządów, organizacji pozarządowych, środowisk akademickich, mediów z 17 krajów Partnerstwa Wschodniego i Unii Europejskiej: Pełny tekst Rekomendacji: www.epccongress.eu/pierwszy -kongres-kultury-partnerstwawschodniego/rekomendacje Łączy nas wspólne przekonanie, że kultura jest szczególnie istotnym czynnikiem warunkującym rozwój społeczny i ekonomiczny, budującym dialog ponad granicami i otwierającym nowe możliwości. Dlatego apelujemy o budowanie wspólnej europejskiej przestrzeni kulturowej, włączającej kraje Partnerstwa Wschodniego i respektującej ich różnorodność w sferze prawnej, społecznej i ekonomicznej; większe zaangażowanie organizacji z krajów Partnerstwa Wschodniego w budowanie europejskiej polityki sąsiedztwa, stworzenie profesjonalnych programów edukacyjnych i mechanizmów finansowych dla artystów i praktyków kultury w krajach Partnerstwa Wschodniego, ułatwienie współpracy kulturalnej i mobilności artystów i menadżerów kultury między Partnerstwem Wschodnim a Unią Europejską. Najważniejszym zadaniem pracy pomiędzy Kongresami stało się zbudowanie sieci współpracy kulturalnej Partnerstwa Wschodniego. Dlatego stworzyliśmy program Connected by the Border cykl wyjazdów i wizyt studyjnych oraz szkoleń adresowanych do operatorów kultury z krajów Partnerstwa Wschodniego, grupy założycielskiej przyszłej sieci, pracującej na rzecz wspólnej europejskiej przestrzeni kulturowej: tworzenia nowych modeli współpracy kulturalnej ponad granicami i podziałami, wspólnej wizji działania dla wzmocnienia pozycji III sektora kultury w krajach Partnerstwa Wschodniego. 2
Subiektywny wybór najlepszych przedsięwzięć polskiej kulturalnej prezydencji Polski w Unii Europejskiej Partnerstwo Wschodnie koncentrowało się na kwestiach bezpieczeństwa, energetyki i współpracy gospodarczej, kultury w nim nie było. Lubelski kongres dobitnie pokazał, że to także projekt kulturowy. Twórcy, intelektualiści i animatorzy kultury z Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Azerbejdżanu, Armenii i Gruzji domagali się większego zaangażowania UE we współpracę kulturalną z krajami Wschodu. Zaproponowali konkretne przedsięwzięcia, [...] stworzenie sieci kulturalnej do wymiany informacji, współpracy i zbierania funduszy. To szansa na nowe otwarcie w Partnerstwie Wschodnim, które w minionym roku znalazło się w impasie. Kulturalna prezydencja. Pierwsza taka ofensywa, Gazeta Wyborcza Sieć stwarza możliwość spotkania organizacji kulturalnych z krajów Partnerstwa Wschodniego i Unii Europejskiej, ma służyć do rozwoju współpracy ponad granicami. Gromadzi głównie przedstawicieli kultury niezależnej i organizacji non-profit, niesformalizowane grupy i indywidualnych artystów i aktywistów, nie wykluczając instytucji samorządowych i państwowych. Tworzona sieć jest żywym organizmem, nie zaś instytucją, to inicjatywa oddolna, nie narzucająca odgórnych rozwiązań, o demokratycznej strukturze, ze szczególnym poszanowaniem różnorodności kulturowej. Zadaniem sieci na arenie międzynarodowej będzie reprezentacja i rzecznictwo na rzecz rozwoju kultury Partnerstwa Wschodniego. KONGRES 2012 W 2012 roku Lublin zorganizował Kongres Inicjatyw Europy Wschodniej (KIEW) spotkanie przedstawicieli i przedstawicielek samorządów lokalnych, władz centralnych, organizacji pozarządowych, instytucji społecznych i edukacyjnych. Celem KIEW było inspirowanie skutecznej i trwałej współpracy transnarodowej, wzmacnianie współpracy rozwojowej, integrowanie środowisk dialogu pomiędzy władzami lokalnymi i regionalnymi. Rekomendacje w ramach czterech obszarów programowych: dobre rządzenie, społeczeństwo obywatelskie, kultura bez granic, edukacja/nauka zostały przekazane wszystkim najważniejszym decydentom oraz dyplomatom, zajmującym się tematyką współpracy Unii Europejskiej i krajów Europy Wschodniej. 3
KONGRES 2013 W dniach 1-3 października 2013 roku połączymy idee dwóch wspomnianych kongresów, dzięki czemu Lublin stanie się miejscem dialogu środowisk kultury i edukacji, władz samorządowych i państwowych, twórców i decydentów. Obrady i warsztaty przygotujemy odwołując się do idei agory: przestrzeni, w której nie ma sztywnego podziału na mówców i słuchaczy. Zbudujemy platformę porozumienia, miejsce tworzenia analiz, propozycji, strategii, sieci współpracy. Uciekamy od typowego modelu konferencyjnego i akademickiego o twardo zdefiniowanej strukturze pionowej, opartej na cyklu referatów, która nie oferuje zbyt wiele przestrzeni do dyskusji. Zamiast tego uczestnikom Kongresu proponujemy strukturę poziomą, opartą na założeniach równoprawnych spotkań roboczych i warsztatów. Uczestnikom nie narzucamy zamkniętego programu, opartego na dyskusji wokół ściśle zaznaczonych tez. Liczymy, że dzięki tym założeniom ustalenia wypracowane w czasie obrad Kongresu będą wynikiem wspólnej pracy wszystkich uczestników. Seminarium Sieci PW KONGRES INICJATYW EUROPY WSCHODNIEJ Agora Praktyków Kultury Agora Myślicieli i Wizjonerów Sobota 28.09 Niedziela 29.09 Poniedz. 30.09 Wtorek 01.10 Środa 02.10 Czwartek 03.10 Piątek 04.10 Sobota 05.10 INTEGRACJE KULTUR PARTNERSTWA WSCHODNIEGO Seminarium Sieci PW 4
PROGRAM KONGRESU Trudno wyobrazić sobie bardziej symboliczne miejsce na spotkanie ludzi kultury Wschodu i Zachodu niż Lublin. Kilkuset twórców, organizatorów i naukowców przez trzy dni naprawiało relacje kulturalne między krajami Unii Europejskiej, Europy Wschodniej i Zakaukazia. Kongres zwołano z inicjatywy polskiej, ale o jego kształcie i rekomendacjach zdecydowali sami uczestnicy z Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Azerbejdżanu, Armenii i Gruzji. Pozwalała na to demokratyczna formuła antykongresu, w którym dyskusje panelowe ograniczono do minimum na rzecz warsztatów, prezentacji dobrych praktyk i pracy w grupach roboczych. Uczestnicy postulowali zmianę systemu grantów i rozszerzenie istniejących unijnych programów stypendialnych na kraje Partnerstwa Wschodniego. Powołanie specjalnych studiów dla liderów i menedżerów kultury ze Wschodu. Wymiana wiedzy i doświadczeń powinna odbywać się nie tylko z Zachodu na Wschód, ale w obu kierunkach, tak aby uniknąć dominacji czy paternalizmu. Roman Pawłowski, Gazeta Wyborcza, październik 2011 Szczegółowy program Kongresu, jego obszary tematyczne, tematy debat oraz program warsztatów zostaną wypracowane podczas seminarium Kultura dla Partnerstwa Wschodniego Lublin, marzec 2013. W seminarium będą uczestniczyć: członkowie Rady Programowej Kongresu Kultury Partnerstwa Wschodniego; przedstawiciele tworzącej się Sieci Współpracy Kulturalnej PW; przedstawiciele polskich instytucji i organizacji współpracujących z krajami Europy Wschodniej, w tym instytucji rządowych i samorządowych oraz organizacji pozarządowych; przedstawiciele miast Polski Wschodniej, kontynuujący pracę nad projektem Europejski Stadion Kultury w kontekście współpracy z krajami PW. Kongres będzie również miejscem konkretnych działań artystycznych podczas Festiwalu Integracji Kultur Partnerstwa Wschodniego, odbywającego się w ramach Europejskiego Stadionu Kultury 2013. To prezentacje artystyczne, pokazy najlepszych praktyk kulturowych ukazujące różnorodność współczesnych kultur każdego z krajów Partnerstwa Wschodniego. INTEGRACJE W POSZUKIWANIU NOWEJ FORMUŁY FESTIWALU Misją Integracji jest inspirowanie obiegu kultury ponad granicami, przekazywanie idei i doświadczeń w obu kierunkach oraz wspólne budowanie tożsamości Europy Wschodniej. To współdziałanie na rzecz wymiany artystycznej i kulturalnej, mobilności artystów i dzieł, wzajemnego inspirowania i poznawania aktualnej rzeczywistości poprzez prezentacje sztuki współczesnej po obydwu stronach granicy. To partnerstwo kulturowe w praktycznych działaniach poszerzających formułę dialogu na temat wartości europejskich. Integracje to ucieczka od typowego festiwalu w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, jak w Europie jutra kultura tworzona w dialogu pomiędzy Partnerstwem Wschodnim a Unią Europejską może pełnić rolę tkanki łącznej. Program powstanie we współpracy z członkami powstającej właśnie Sieci Współpracy Kulturalnej Partnerstwa Wschodniego. Festiwal będzie producentem specjalnych projektów artystycznych i kulturowych, ułożonych w następujące ścieżki tematyczne: Ukraiński Zriz (II triennale ukraińskiej sztuki aktualnej); Mindware Europy Wschodniej; Sztuka zaangażowana społecznie w przestrzeni publicznej; Wschodnie dźwięki współczesne oblicze tradycji; Muzyka dez-orientalna (eksperyment improwizacja awangarda); Teatr wobec demokracji postsowieckiej ; Teatr tańca inspiracje azjatyckie; Działania environment, site specific; Orient_aKcje wydarzenia interdyscyplinarne; Fotografia dokumentalna i artystyczna; Oblicza Designu. Festiwalowi towarzyszyć będą takie wydarzenia jak: Forum czasopism i wydawnictw on-line; warsztaty artystyczne; Klub Integracji. Integracje zmierzają ku temu, co w kulturze nowe, rozwojowe, korespondujące z przemianami współczesnego świata, a bardziej jeszcze wyprzedzające te przemiany, tworząc w dialogu nowe wizje artystyczne. 5
Warsztaty Kultury są koordynatorem Integracji, reżyserem jej dramaturgii wraz z zaproszonymi kuratorami ścieżek tematycznych. Liczący kilkadziesiąt wydarzeń program powstaje z propozycji zgłoszonych przez członków Sieci Współpracy Kulturalnej Partnerstwa Wschodniego oraz innych operatorów kultury z Partnerstwa Wschodniego i Unii Europejskiej. Głównymi kryteriami oceny projektów są jakość artystyczna i potencjał kulturotwórczy. Kuratorzy ścieżek przygotują i wyprodukują również własny specjalny program autorski. Zaproszeni artyści i animatorzy przygotują specjalne wydarzenia w formule site specific, spektakle i instalacje wpisane w kontekst miejsca, oraz wydarzenia improwizowane, akcje happeningowe i performatywne. Taki sposób organizacji pozwala na skomponowanie różnorodnego, polifonicznego programu kulturalnego, o wysokiej jakości artystycznej i komunikatywności w stosunku do różnorodnej publiczności. W programie Integracji znajdzie się szereg unikalnych prezentacji: kooperacji spektakli teatralnych, wspólne międzynarodowe koncerty muzyków w przestrzeni miasta, wystawy dotykające problemów z obydwu stron granicy, czy najciekawsze zjawiska kultury krytycznej, aktywności polskich i wschodnich partnerów środowisk niezależnych i kontrkulturowych. Granica Unii Serhij Petljuk Oleksiy Khoroshko Program INTEGRACJI i jego ścieżki tematyczne zostanie rozwinięty podczas seminarium Kultura dla Partnerstwa Wschodniego Lublin, marzec 2013. Kongres Inicjatyw Europy Wschodniej wraz z Integracjami jest realizowany 6
w ramach działalności think-tanku Centrum Kompetencji Wschodnich, który został powołany przez Prezydenta Miasta Lublin, Marszałka Województwa Lubelskiego oraz dyrektora Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) w Polsce. Organizator Kongresu Inicjatyw Europy Wschodniej Urząd Miasta Lublin Plac Króla Władysława Łokietka 1 20-109 Lublin Organizator Seminarium: Projekt realizowany jest we współpracy z: Kontakt info@epccongress.eu www.epccongress.eu
Reykjavik MAPA KONGRESU i INTEGRACJI Członkowie UE będący w strefie Schengen Umea Członkowie UE będący w strefie Schengen częściowo Członkowie spoza UE będący w strefie Schengen Perm Kraje Partnerstwa Wschodniego Helsinki Granica Schengen Sankt Petersburg Oslo Sztokholm Niżnyj Nowgorod Tartu Göteborg Moskwa Ryga Lancaster Leeds Dublin Lund Poniewież Nykobing Falster Londyn Amsterdam Utrecht Tilburg Bruksela Paryż Kolonia Nancy Turyn Viseu Madryt Praga Karlsruhe Marsylia Bydgoszcz Białystok Warszawa Poznań Lipsk Wrocław Luxemburg San Sebastian Lizbona Delmenhorst Munster Berlin Gdańsk Łódź Grodno Mińsk Brześć Łuck Katowice Równe Sumy Charków Kijów Starobielsk Ługańsk Rzeszów Hradec Kraków Dniepropietrowsk Lwów Tarnopol Pilzno Kralove Donieck Brno Iwano-Frankiwsk Koszyce Kryvy Rih Czerniowce Wiedeń Bratysława Debreczyn Kiszyniów Budapeszt Odessa Lubljana Timisoara Zagrzeb Nowy Sad Belgrad Siena Witebsk Wilno Sarajewo Kutaisi Bukareszt Batumi Sofia Pernik Barcelona Skopje Istambuł Granada Casablanca Tunis Tel Aviv Sugmait Tibilisi Ganja Baku Gyumri Erewań