RAPORT WARSZTATU INTEGRACJA CYFROWA Wykluczenie cyfrowe to obniżona jakość życia i kapitału społecznego Polaków Spis treści: I. Podsumowanie wyników warsztatu II. Cel warsztatu III. Temat integracji cyfrowej w dokumentach strategicznych IV. Skala wykluczenia cyfrowego w Polsce V. Bariery włączania się obywateli w świat cyfrowy VI. Główne sposoby motywowania osób wykluczonych do korzystania z mediów cyfrowych VII. Czynniki sprzyjające integracji cyfrowej VIII. Rekomendacje dotyczące działań na rzecz integracji cyfrowej IX. Propozycja zapisów do Karty Wolności w Internecie, związanych z integracją cyfrową i potrzebami osób wykluczonych cyfrowo. I. Podsumowanie wyników warsztatu W odniesieniu do Karty Wolności w Internecie uczestnicy warsztatu uznali, że: Karta powinna uwzględniać prawo obywateli do korzystania z nowych technologii, ale także prawo do niekorzystania z nich, o ile jest to świadomy wybór obywatela, Karta powinna także uwzględniać to, że państwo nie może ograniczać nikomu dostępu do treści obecnych w Internecie, o ile są one zgodne z prawem oraz przyjętymi normami współżycia społecznego. Treści te powinny być dostępne dla każdego obywatela, nie tylko w wymiarze techniczno-sprzętowym, ale także mentalnym i użytkowym, Karta powinna także zwracać uwagę na potrzebę włączania osób obecnie wykluczonych cyfrowo, co jest korzystne nie tylko dla nich samych, ale także dla wszystkich użytkowników Internetu. W odniesieniu do inicjatyw służących włączaniu cyfrowemu osób e-wykluczonych uczestnicy warsztatu określili konieczne do podjęcia działania w ramach pięciu następujących priorytetów: A. Usprawnienie koordynacji działań w zakresie integracji cyfrowej. B. Niwelowanie mentalnych barier w korzystaniu z Internetu oraz innych nowych technologii. C. Rozwijanie kompetencji cyfrowych w społeczeństwie. D. Poprawa dostępności i użyteczności stron internetowych. E. Wspieranie osób niepełnosprawnych i starszych w przezwyciężaniu barier ekonomicznych w korzystaniu z Internetu oraz innych nowych technologii. Uczestnicy warsztatu z zadowoleniem przyjęli propozycję udziału we wspólnym opracowywaniu niniejszych rekomendacji na rzecz integracji cyfrowej w Polsce oraz wyrażają wolę dalszej współpracy na rzecz wypracowania propozycji szczegółowych rozwiązań w przypadku uzyskania akceptacji dla rekomendowanych działań. str. 1
II. Cel warsztatu Wypracowanie propozycji zapisów Karty Wolności w Internecie związanych z integracją cyfrową oraz rekomendacji dotyczących działań służących włączeniu cyfrowemu. III. Temat integracji cyfrowej w dokumentach strategicznych 1. W związku z reformą systemu prowadzenia polityki rozwoju w Polsce sformułowano Długookresową Strategię Rozwoju Kraju. Trzecia fala nowoczesności. Jej głównym celem jest poprawa jakości życia Polaków. Jako jeden z trzech filarów realizacji tego celu określono innowacyjność w oparciu o wzrost kapitału intelektualnego i wykorzystanie impetu cyfrowego. Ani uzyskanie impetu cyfrowego, ani wzrost kapitału intelektualnego nie są możliwe bez włączenia w proces jak największej rzeszy Polaków, którzy będą sprawnie i efektywnie posługiwać się technologiami teleinformatycznymi. Dziś wiadomo, że wykluczenie cyfrowe (często współwystępujące z wykluczeniem społecznym) wpływa na pogorszenie jakości życia, obniżenie PKB oraz zmniejszenie innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki, stąd integracja cyfrowa jest niezmiernie istotna dla osiągnięcia wyznaczonego celu. 2. Wszystkie priorytetowe kierunki interwencji w obszarze rozwoju społeczeństwa informacyjnego, określone w średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2020, obejmujące zapewnienie powszechnego dostępu do Internetu, upowszechnienie wykorzystania technologii cyfrowych i zapewnienie odpowiedniej jakości treści i usług cyfrowych łączą się z tematem integracji cyfrowej i zrealizowane będą oddziaływać pozytywnie na redukcję wykluczenia cyfrowego. 3. Istotny wpływ na kształtowanie polityki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce mają również zapisy Europejskiej Agendy Cyfrowej (EAC), jednej z siedmiu inicjatyw przewodnich strategii Europa 2020. Jej głównym celem jest wykorzystanie potencjału technologii teleinformatycznych na rzecz wzrostu gospodarczego oraz poprawy jakości życia obywateli. W EAC Komisja Europejska określiła dla państw członkowskich następujące zadania z obszaru integracji cyfrowej: W pełni wykorzystać fundusze strukturalne i fundusze przeznaczone na rozwój obszarów wiejskich, w ramach których przewidziano środki na inwestycje w infrastrukturę i usługi teleinformatyczne; Wprowadzić do 2011 r. długoterminowe działania na rzecz e-umiejętności i umiejętności wykorzystywania technologii cyfrowych oraz wprowadzać odpowiednie zachęty dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz mniej uprzywilejowanych grup społecznych; Wdrożenie przepisów dot. osób niepełnosprawnych w ramach prawnych dotyczących telekomunikacji; Wdrożenie przepisów dot. osób niepełnosprawnych w ramach prawnych dotyczących dyrektywy o medialnych usługach audiowizualnych; Uwzględnić e-kształcenie w głównym nurcie polityki krajowej na rzecz modernizacji kształcenia i szkoleń, w tym w programach nauczania, w ocenach wyników nauczania i w programach rozwoju zawodowego dla nauczycieli i instruktorów. str. 2
IV. Skala wykluczenia cyfrowego w Polsce Zjawisko wykluczenia cyfrowego przejawia się w trzech następujących formach: 1. Brak dostępu do Internetu W 2011 r., według danych GUS, 33 proc. gospodarstw domowych nie miało dostępu do Internetu. Wśród 4,179 mln gospodarstw domowych bez dostępu do Sieci 52 proc. stanowią najuboższe gospodarstwa domowe, których miesięczny dochód netto nie przekracza kwoty 1 536 zł. Aż 69 proc. takich gospodarstw nie ma dostępu do Internetu. Gospodarstw a domow e bez dostępu do Internetu w 2011 r. średnia dla Polski 33 dochód miesięczny netto pow yżej 3760 zł 6 dochód miesięczny netto w przedziale 2323-3759 zł 19 dochód miesięczny netto w przedziale 1536-2323 zł 38 dochód miesięczny netto poniżej 1536 zł 69 Na podstawie danych GUS. 2. Nieskorzystanie z Sieci 9,5 mln osób w Polsce nie korzysta z Internetu (33% mieszkańców). Liczebność osób objętych wykluczeniem cyfrowym tj. nigdy niekorzystających z Internetu w poszczególnych grupach społecznych w 2011 r. wyniosła: 9,2 mln osób z wykształceniem średnim lub niższym 6,1 mln osób w wieku 55+ 5,9 mln emerytów i rencistów 4,5 mln mieszkańców wsi 2,8 mln osób z gospodarstw o najniższych dochodach (netto poniżej 1 536 zł miesięcznie) 2 mln mieszkańców regionu wschodniego 1,6 mln osób niepełnosprawnych 558 tys. osób bezrobotnych. W poszczególnych grupach społecznych skala e-wykluczenia, czyli odsetek niekorzystających z Internetu przedstawiał się następująco: 85% w grupie wiekowej 65-74 lata 68% emerytów i rencistów 62% wśród osób niepełnosprawnych 61% w grupie wiekowej 55-64 lata 59% w gospodarstwach domowych o miesięcznych dochodach netto poniżej 1 536 zł 56% wśród rolników 54% osób z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym str. 3
42% wśród mieszkańców wsi 35% osób z wykształceniem średnim 33% osób bezrobotnych 3. Brak umiejętności informatycznych Wyniki badań wspólnotowych z 2011 r. w zakresie wykorzystania technologii teleinformacyjnych przez osoby indywidualne pozwalają stwierdzić, że poziom umiejętności cyfrowych mieszkańców Polski jest niższy niż przeciętnie w UE, podobnie zresztą jak zainteresowanie szkoleniami w tym obszarze. Wyjątek stanowi grupa osób w wieku 16-24 lata, w której odsetek osób o wysokich umiejętnościach internetowych o 2 p. proc. przewyższył poziom średniej unijnej, a odsetek osób z niskim zakresem umiejętności - o 5 p. proc. Zupełnie inaczej jawi się sytuacja wśród osób w wieku 55+, gdzie wskaźniki dla Polski są poniżej 2/3 poziomu średniej unijnej. Niepokojący jest fakt, że w grupie osób w wieku produkcyjnym (24-64 lata) z niższym wykształceniem tylko 5 proc. posiada średnie kompetencje informatyczne przy wyniku średnim dla UE wynoszącym 19%. W tej samej grupie wiekowej wśród osób z wykształceniem średnim tylko 20% wskazuje na posiadanie średniego poziomu umiejętności związanych z obsługą Internetu. Biorąc pod uwagę szacunki KE, że do 2015 r. 90% stanowisk pracy będzie wymagało umiejętności cyfrowych, powyższe wyniki nie skłaniają do optymizmu. Szanse tych osób na rynku pracy będą niewielkie, podobnie jak konkurencyjność naszych zasobów ludzkich w Europie. Należy również pamiętać, że bez skutecznego wdrażania koncepcji uczenia się przez całe życie oprócz problemu wykluczenia cyfrowego osób z ww. grup społecznych będziemy mieć do czynienia z wykluczeniem drugiego stopnia, powstającym wraz z rozwojem nowych technologii i metod działania, za którym nie będą nadążać osoby znajdujące się obecnie w głównym nurcie. V. Bariery włączania się obywateli w świat cyfrowy Z badań GUS w 2011 r. wynika, że brak potrzeby posiadania dostępu do Internetu jest największą barierą wejścia w świat cyfrowy i dotyczy 18% gospodarstw domowych w Polsce. Brak potrzeby oznacza między innymi brak motywacji, czyli wiedzy na temat korzyści, jakie daje korzystanie z Internetu. Co ósme gospodarstwo jako przeszkodę deklaruje brak umiejętności. Trzecie w kolejności są względy ekonomiczne. Odsetek gospodarstw domowych według przyczyn braku dostępu do Internetu prezentuje poniższy wykres: 28 24 23 22 20 19 18 15 14 12 11 12 12 12 10 9 9 5 8 4 7 3 3 2 2 1 2006 2008 2009 2010 2011 brak potrzeby korzystania z Internetu brak umiejętności zbyt wysokie koszty sprzętu zbyt wysokie koszty dostępu posiadanie dostępu do Internetu w innym miejscu brak techn. możliwości podłączenia do Internetu str. 4
Z innych badań i analiz wynika, że: 1. Podstawową barierą w korzystaniu z Internetu jest bariera mentalna, związana z brakiem motywacji, a czasami wręcz z obawą przed korzystaniem z mediów cyfrowych. Wiąże się ona z tym, że osoby e-wykluczone nie mają zaufania do źródeł wiedzy, m.in. o nowych technologiach, więc nie próbują samodzielnie korzystać z nich, nie wiedzą, jak działają media cyfrowe, jak z nich korzystać, ile to kosztuje, a przede wszystkim - do czego im to się może przydać i jakie korzyści odniosą z wykorzystując nowe technologie w codziennym życiu i pracy. 2. W przypadku niektórych grup e-wykluczonych, np. osób niepełnosprawnych czy starszych, barierą jest niedostosowanie treści i formy przekazu za pośrednictwem mediów cyfrowych do ich potrzeb i możliwości, a także niedostosowanie do tych możliwości oprogramowania oraz sprzętu. 3. Niskie kompetencje cyfrowe oraz niska motywacja do korzystania z cyfrowych mediów są często powiązane z niskimi kompetencjami społecznymi i zawodowymi, skutkującymi wykluczeniem społecznym. 4. W przypadku niektórych grup społecznych, przede wszystkim osób o niskich dochodach, ograniczeniem są również koszty związane z korzystaniem z nowych technologii (sprzęt, oprogramowanie, koszty użytkowania). 5. Ograniczeniem jest także wciąż nierówny dostęp (w wymiarze geograficznym, społecznym i ekonomicznym) do edukacji, wsparcia w zakresie korzystania z mediów cyfrowych oraz sieci szerokopasmowego Internetu. VI. Główne sposoby motywowania osób wykluczonych do korzystania z mediów cyfrowych Nic tak nie motywuje do działania, jak obietnica odniesienia szybkiej korzyści. Używanie Internetu niesie ze sobą między innymi następujące korzyści: 1. poprawa jakości życia, 2. zwiększanie samodzielności, 3. łatwy dostęp do bieżących informacji i usług, 4. przełamanie samotności, utrzymywanie bieżących kontaktów z bliskim czy znajomymi, 5. oszczędzanie pieniędzy i czasu, 6. zwiększanie szans na rynku pracy, 7. poprawa jakości i efektywności pracy, 8. ułatwienie dostępu do edukacji, także zawodowej, 9. rozwój zainteresowań, 10. źródło przyjemności i rozrywki. VII. Czynniki sprzyjające integracji cyfrowej INTEGRACJA CYFROWA powinna obejmować programy wspomagające obywateli w dostępie do technologii teleinformatycznych, cyfrowych treści i usług oraz budowaniu umiejętności i korzystnym wykorzystaniu zasobów cyfrowych. Na skuteczną integrację cyfrową wpływają: 1. Upowszechnienie wiedzy na temat korzyści z tytułu używania nowoczesnych technologii. 2. Powszechna świadomość konieczności walki z wykluczeniem. str. 5
3. Rozwijanie umiejętności cyfrowych (medialnych). 4. Wsparcie dla istniejących i przyszłych projektów integracji cyfrowej, tworzenie, współdzielenie i udostępnianie wiedzy oraz metod inicjowania i prowadzenia takich projektów. 5. Rozwój sieci szerokopasmowych. 6. Dostęp do użytecznych usług e-administracji oraz usług elektronicznych świadczonych przez podmioty prywatne. 7. Upowszechnianie dostępnych i użytecznych stron WWW zarówno przez administrację publiczną i inne podmioty finansowane z budżetu państwa, jak i organizacje pozarządowe oraz biznes. 8. Udostępnianie wartościowych treści w Internecie. 9. Przystępne ceny sprzętu i oprogramowania. 10. Zapewnienie bezpieczeństwa danych personalnych oraz utrzymanie bezpieczeństwa w Sieci. 11. Poszanowanie praw wszystkich stron działających w Sieci. 12. Rozwijanie komunikacji, dialogu i wymiany wiedzy administracji ze społeczeństwem za pośrednictwem mediów elektronicznych (przezwyciężanie oporu urzędników i wdrożenie nowej kultury organizacyjnej opartej na otwartości, transparentności i stawianiu obywatela i jego potrzeby w centrum uwagi). 13. Efektywne wykorzystanie funduszy przeznaczonych na integrację cyfrową w obecnej i przyszłej perspektywie finansowej UE. 14. Dobra koordynacja wysiłków na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu we współpracy z administracją lokalną, organizacjami pozarządowymi oraz biznesem. VIII. Rekomendacje dotyczące działań na rzecz integracji cyfrowej W celu urzeczywistnienia integracji cyfrowej w społeczeństwie polskim rekomenduje się podjęcie wymienionych poniżej działań w ramach pięciu następujących priorytetów: A. Usprawnienie koordynacji działań w zakresie integracji cyfrowej. B. Niwelowanie mentalnych barier w korzystaniu z Internetu oraz innych nowych technologii. C. Rozwijanie kompetencji cyfrowych w społeczeństwie. D. Poprawa dostępności i użyteczności stron internetowych. E. Wspieranie osób niepełnosprawnych i starszych w przezwyciężaniu barier ekonomicznych w korzystaniu z Internetu oraz innych nowych technologii. A. Usprawnienie koordynacji działań w zakresie integracji cyfrowej 1. Przeprowadzenie inwentaryzacji oraz stałe monitorowanie inicjatyw w zakresie integracji cyfrowej w Polsce (zasoby wiedzy, doświadczenia, treści, zasoby ludzkie, sprzętowe, lokalowe zgromadzone w ramach realizacji programów, projektów oraz uruchamiania publicznych punktów dostępu do Internetu, itp.) CEL: Zwiększenie skuteczności, synergii i efektywności działań podejmowanych na rzecz włączenia cyfrowego. Wykorzystywanie istniejących zasobów do działań na rzecz integracji cyfrowej. Korzystanie z wypracowanych rozwiązań, realizowanych zarówno przez administrację, jak i organizacje pozarządowe i biznes, unikanie powielania działań. Podstawa do realizacji innych rekomendacji np. A2, A3, C1. str. 6
KTO: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji we współpracy z innymi resortami i partnerami społecznymi 2. Połączenie istniejących telecentrów oferujących publiczny dostęp do Internetu (biblioteki, wioski internetowe, Gminne Centra Informacji, Internetowe Centra Edukacyjno-Oświatowe na Wsi, Centra Kształcenia na Odległość na Wsiach itp.) we współpracującą sieć publicznych punktów edukacji medialnej, dysponującą wspólną bazą wiedzy, gromadzącą zasoby edukacyjne (utworzone np. w ramach zakończonych lub realizowanych obecnie projektów, open source). Wspieranie i rozwój sieci telecentrów np. przez ustanowienie zawodowych (etatowych) opiekunów pracowni, utworzenie systemu wsparcia dla nich, także w zakresie podnoszenia ich kompetencji. Przeprowadzenie konkursów na dotacje na lokalne inicjatywy rewitalizacji publicznych punktów dostępu do Internetu, które nie są aktywne (na podstawie danych z inwentaryzacji). CEL: pobudzenie aktywności lokalnej na rzecz integracji cyfrowej, rewitalizacji istniejących publicznych punktów dostępu do Internetu jako ośrodków rozwoju kompetencji cyfrowych i kapitału społecznego; wykorzystanie obecnego potencjału (pomieszczenia, sprzęt, oprogramowanie, wykwalifikowana kadra) pracowni komputerowych i innych instytucji w zakresie oferowania dostępu do komputera i Internetu, edukacji oraz podejmowania innych działań na rzecz integracji cyfrowej. KTO: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji we współpracy z instytucjami, które uczestniczyły w projektach tworzenia telecentrów, partnerami społeczno-gospodarczymi oraz samorządami. 3. Uwzględnienie niniejszych rekomendacji oraz innych działań na rzecz integracji cyfrowej w programach współfinansowanych przez UE w przyszłym okresie programowania. CEL: stworzenie strategicznych podstaw do podejmowania działań na rzecz integracji cyfrowej. KTO: Rada Ministrów, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (środki UE), Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. 4. Promowanie uwzględniania niniejszych rekomendacji oraz innych działań na rzecz integracji cyfrowej w programach i strategiach opracowywanych przez samorządy na poziomie regionalnym i lokalnym. CEL: budowanie świadomości władz samorządowych o roli nowych technologii w procesach rozwoju regionalnego i lokalnego. KTO: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. B. Niwelowanie mentalnych barier w korzystaniu z Internetu i innych nowych technologii 1. Przeprowadzenie ogólnopolskiego motywacyjno-edukacyjnego programu społecznego skierowanego do różnych grup wykluczonych cyfrowo, eksponującego pożytki z korzystania z Internetu i innych nowych technologii, wykorzystującego media - telewizję, radio i prasę oraz spotkania bezpośrednie. CEL: Budowanie i podtrzymywanie motywacji do korzystania z Internetu, przełamywanie strachu, wskazywanie korzyści, informowanie o dostępnym wsparciu. KTO: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji we współpracy z innymi resortami oraz partnerami społecznymi, gospodarczymi, nauką i mediami. 2. Przeprowadzenie ogólnopolskiej kampanii społecznej skierowanej do otoczenia osób wykluczonych cyfrowo tj. do osób włączonych cyfrowo. CEL: Zachęcenie osób włączonych cyfrowo do dzielenia się kompetencjami z e-wykluczonymi oraz do pokazywania korzyści z włączenia cyfrowego, stworzenie klimatu społecznego przychylnego integracji cyfrowej różnych grup społecznych. KTO: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji we współpracy z innymi resortami oraz partnerami str. 7
społecznymi, gospodarczymi, nauką i mediami. C. Rozwijanie kompetencji cyfrowych w społeczeństwie 1. Wdrożenie systemowych rozwiązań zapewniających dostęp do edukacji cyfrowej dla osób niepełnosprawnych i starszych, mieszkańców wsi i miasteczek, wymagających specjalnego programu i odpowiednio przygotowanych edukatorów. CEL: Zwiększanie motywacji i wiedzy oraz umiejętności w zakresie korzystania z komputera i Internetu wśród grup osób wykluczonych cyfrowo. KTO: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej we współpracy z Ministerstwem Administracji i Cyfryzacji. 2. Uwzględnienie w pilotażowym programie świetlików wykorzystania ich dla potrzeb międzypokoleniowej edukacji cyfrowej. CEL: wykorzystanie przestrzeni świetlików także do edukacji cyfrowej osób starszych oraz projektów międzypokoleniowych. KTO: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego we współpracy z samorządami terytorialnymi i partnerami społecznymi. 3. Inwestowanie w nowoczesne technologie w szkołach oraz umiejętność ich wykorzystania przez nauczycieli w procesie nauczania. CEL: rozwój i upowszechnienie edukacji cyfrowej w szkołach jako profilaktyka wykluczenia cyfrowego. KTO: Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Ministerstwem Administracji i Cyfryzacji oraz samorządami terytorialnymi. 4. W nawiązaniu do zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2006/962/WE), wprowadzenie kompetencji cyfrowych jako obowiązkowych kompetencji sprawdzanych w procesie rekrutacji w instytucjach publicznych, w szczególności w instytucjach edukacyjnych. CEL: wzmocnienie kompetencji cyfrowych w instytucjach publicznych, przeciwdziałanie sytuacji, w której wykluczeni kształtują postawy młodzieży (i nie tylko) wobec technologii teleinformatycznych. KTO: Rada Ministrów, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. 5. Podjęcie działań prowadzących do większego włączenia cyfrowego sektora MŚP (w szczególności firm mikro) i rozwoju kompetencji cyfrowych pracowników w nich zatrudnionych (także w ramach kolejnej perspektywy finansowej). CEL: wzrost konkurencyjności sektora MŚP oraz rozwój kompetencji cyfrowych społeczeństwa. KTO: Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, izby i organizacje pracodawców. D. Poprawa dostępności i użyteczności stron internetowych 1. Prowadzenie stałego monitoringu przestrzegania przez podmioty publiczne standardów i realizacji rozporządzenia w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych. CEL: Zapewnienie wdrażania standardów dostępności treści internetowych dla osób niepełnosprawnych i starszych. str. 8
KTO: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. 2. Promowanie i upowszechnianie wiedzy na temat standardów dostępności, sposobów ich wdrażania, korzyści wynikających z ich stosowania oraz dobrych praktyk w tym obszarze. CEL: Zwiększenie skali stosowania standardów dostępności treści w mediach cyfrowych dla osób niepełnosprawnych i starszych jako element poszerzania rynku dla biznesu. KTO: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji we współpracy z Ministerstwem Gospodarki, organami regulacyjnymi (UKE jako regulator widma i KRRiT jako regulator treści) oraz partnerami społecznogospodarczymi i środowiskami naukowymi. 3. Promowanie oraz upowszechnianie zaleceń i dobrych praktyk w zakresie użyteczności stron i narzędzi internetowych. CEL: Ułatwienie dostępu i zachęcenie do korzystania przez różne grupy osób e-wykluczonych (niepełnosprawnych, seniorów, osób z niższym wykształceniem, rolników, itd.) jako element poszerzania rynku dla biznesu. KTO: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji we współpracy z partnerami społecznymi i gospodarczymi. 4. Respektowanie zasady, aby tworzone za publiczne pieniądze treści i usługi w mediach cyfrowych były dostępne dla osób niepełnosprawnych i starszych (zgodne ze standardami WCAG 2.0). W szczególności dotyczy to treści i usług tworzonych w ramach środków unijnych. CEL: Ułatwienie dostępu do treści i usług w mediach cyfrowych osobom niepełnosprawnym i starszym. KTO: Rada Ministrów w zakresie rozwiązań dotyczących środków budżetowych, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego jako Instytucja Zarządzająca programami unijnymi, Instytucje Pośredniczące, szczególnie te odpowiedzialne za wdrażanie komponentu regionalnego. E. Wspieranie osób niepełnosprawnych i starszych w przezwyciężaniu barier ekonomicznych w korzystaniu z Internetu oraz innych nowych technologii. 1. Wprowadzenie mechanizmu wsparcia finansowego (np. poprzez wprowadzenie zerowej bądź obniżonej stawki VAT, jak ma to miejsce przy sprzedaży sprzętu komputerowego dla placówek oświatowych lub innego rodzaju dofinansowania) zakupu sprzętu komputerowego, innych urządzeń IT oraz specjalistycznego oprogramowania, ułatwiających osobom niepełnosprawnym i osobom starszym korzystanie z Internetu oraz innych nowych technologii, a także promowanie takich rozwiązań w tym zakresie, które są darmowe i użyteczne. CEL: Umożliwienie korzystania z Internetu przez osoby niepełnosprawne i osoby starsze. KTO: Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych we współpracy z samorządami i organizacjami zrzeszającymi osoby niepełnosprawne, Ministerstwo Finansów. 2. Wsparcie finansowe zakupu usług telekomunikacyjnych przez osoby niepełnosprawne i starsze np. poprzez wprowadzenie w prawie telekomunikacyjnym możliwości dedykowania im ofert specjalnych lub zastosowanie zerowej bądź obniżonej stawki VAT, jak ma to miejsce przy sprzedaży sprzętu komputerowego dla placówek oświatowych lub innego rodzaju dofinansowania. CEL: Ułatwienie dostępu do Internetu osobom niepełnosprawnym i starszym. KTO: Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych we współpracy z samorządami i organizacjami zrzeszającymi osoby niepełnosprawne, Ministerstwem Finansów, UKE i operatorami telekomunikacyjnymi. str. 9
IX. Propozycja zapisów do Karty Wolności w Internecie związanych z integracją cyfrową i potrzebami osób wykluczonych cyfrowo 1. Obywatele mają prawo do korzystania z Internetu bo to gwarantuje im dostęp do informacji, samodzielność i niezależność 2. Obywatele mają prawo do niekorzystania z Internetu i nowych technologii, jeżeli taki jest ich świadomy, wolny wybór. Nikt nie może być zmuszany do korzystania z technologii cyfrowych. Państwo ma obowiązek zostawić obywatelowi możliwość wyboru sposobu, w jakim on kontaktuje się z państwem, co w praktyce oznacza systemowe zapewnienie, że po pełnym wdrożeniu e-administracji w każdym urzędzie pozostanie co najmniej jedno stanowisko obsługi klienta, fizycznie obsługiwane przez pracownika, a nie automat czy komputer. 3. Państwo nie może ograniczać obywatelom treści obecnych w Internecie, o ile oczywiście są one zgodne z prawem oraz przyjętymi normami współżycia społecznego. Filtry i innego rodzaju spotykane dziś ograniczenia są niedopuszczalne. Obywatel ma prawo robić w sieci to, czego nie zabrania mu prawo i co jest zgodne z zasadami współżycia społecznego. 4. Dostępne znaczy nie tylko w zasięgu technicznym. Dostępne (czyli przystępne) to także zrozumiałe i łatwe w użyciu dla różnych grup społecznych, np. osób niepełnosprawnych, starszych czy też osób z niskim wykształceniem. 5. Włączenie do Internetu osób obecnie wykluczonych cyfrowo, wzbogaci sam Internet, będzie więc korzystne dla wszystkich użytkowników. X. Materiały prezentowane w pracach Warsztatu Integracja Cyfrowa 1. Dane Eurostatu i GUS z badań wspólnotowych wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w gospodarstwach domowych w 2011 r. 2. Estońskie Zasady wolności Internetu 3. Raport Pokolenie 50+. Pierwsze kroki w cyfrowy świat. Ku sieciowej codzienności, Stowarzyszenie Miasta w Internecie, 2011 4. Raport Wykluczenie cyfrowe osób niepełnosprawnych, Jacek Zadrożny, Niepełnosprawni Inaczej, 2010 r. 5. Raport Otwarcia Koalicji Dojrz@łość w Sieci, Między alienacją a adaptacją pod redakcją Dominika Batorskiego i Jana M. Zająca, powstał z inicjatywy i dzięki wsparciu UPC Polska 6. Raport Koalicji Dojrz@łość w sieci Internet wzbogacił moje życie. Wpływ Internetu na życie codzienne osób 50+, Dominika Czerniawska, Wojciech Fenrich, Marta Olcoń-Kubicka, powstał z inicjatywy i dzięki wsparciu UPC Polska oraz Microsoft 7. Raport otwarcia Cyfrowa przyszłość. Edukacja medialna i informacyjna w Polsce, Fundacja Nowoczesna Polska 8. Korzyści z dostępności, Fundacja Widzialni strony internetowe bez barier 9. Raport "Pracownie komputerowe na obszarach wiejskich", Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, 2011 10. Raport "Sieci publicznych punktów dostępu do Internetu w Polsce w 2011 roku", Stowarzyszenie Społeczeństwa Wiedzy 11. RAPORT Analiza przygotowania gospodarstw domowych do odbioru naziemnej telewizji cyfrowej, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, 2012 12. Wykluczenie cyfrowe na rynku pracy, Elżbieta Kryńska i Łukasz Arendt, 2010 r. 13. Uczynić telewizję dostępną - raport KRRiT, 2011 r. str. 10
XI. Uczestnicy Warsztatu Współprowadzący: Tomasz Schimanek - Akademia Rozwoju Filantropii, Koalicja Dojrzałość w Sieci Violetta Szymanek - Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji Lp. Uczestnicy Warsztatu Instytucja/organizacja 1 Łukasz Arendt Uniwersytet Łódzki, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych 2 Zuzanna Balcer Telekomunikacja Polska S.A. 3 Andrzej Bobiński Telekomunikacja Polska S.A. 4 Hanna Brymarz Urząd Komunikacji Elektronicznej 5 Anna Bugalska Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 8 Mariusz Dąbrowski Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji 9 Elżbieta Dydak Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego 10 Patrycja Gołos UPC Polska, Koalicja Dojrz@łość w Sieci 11 Małgorzata Janicka Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej 12 Monika Juszczyk Telekomunikacja Polska S.A. 13 Jędrzej Kołtunowicz Stowarzyszenie Miasta w Internecie 14 Rafał Kramza Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, Koalicja Dojrzałość w Sieci 15 Dagmara Krzesińska UPC Polska, Koalicja Dojrz@łość w Sieci 16 Iwona Kurzępa Ministerstwo Edukacji Narodowej 17 Artur Marcinkowski Fundacja Widzialni 18 Ewa.Murawska-Najmiec Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji 19 Józef Orzeł Stowarzyszenie Miasta w Internecie 20 Adam Pietrasiewicz AkcesLab Spółdzielnia Socjalna 21 Karol Warzecki Urząd Komunikacji Elektronicznej 22 Jacek Zadrożny Niepełnosprawni Inaczej str. 11