Linux Ubuntu O systemie Linux to system operacyjny utworzony na bazie systemu operacyjnego Unix. Jest przykładem wolnego i otwartego oprogramowania, którego kod źródłowy może być przez użytkowników dowolnie zmieniany i rozpowszechniany. Historia systemu Linux sięga roku 1991, kiedy to Linus Torvalds, fiński programista, poinformował o pracach nad nowym systemem operacyjnym. System ten znalazł szerokie zastosowanie w komputerach domowych i biurowych. Ponieważ jest bezpieczny, korzystają z niego także instytucje rządowe, finansowe, banki i wojsko. Możesz bez żadnych opłat w każdej chwili pobrać jego dowolną wersję z internetu, możesz go także rozpowszechniać, na co pozwala licencja GNU GPL. Powszechna Licencja Publiczna GNU (GNU General Public License) to jedna z odmian licencji wolnego oprogramowania, której celem jest przekazanie użytkownikom czterech podstawowych wolności. Są to: wolność uruchamiania programu w dowolnym celu (wolność 0), wolność analizowania, jak program działa, i dostosowywania go do swoich potrzeb (wolność 1), wolność rozpowszechniania niezmodyfikowanej kopii programu (wolność 2), wolność udoskonalania programu i publicznego rozpowszechniania własnych ulepszeń, dzięki czemu może z nich skorzystać cała społeczność (wolność 3). Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/gnu_general_public_license Linux to system operacyjny, który ma następujące cechy: cechuje go duże bezpieczeństwo, wraz z systemem instalowanych jest wiele programów, możliwa jest zmiana wyglądu, jest dostępny za darmo,
wspiera ideę wolnego oprogramowania. Nazwa systemu Linux pochodzi od imienia twórcy (Linus) i nazwy UNIX. Ciekawostką jest to, że Rada Języka Polskiego zaleca pisownię Linux tylko w mianowniku, natomiast w pozostałych przypadkach pojawia się ks: Linuksa, Linuksowi, Linuksa, o Linuksie. Zaprezentowana w opracowaniu wersja to Linux Ubuntu 8.04. Skąd pochodzi ta nazwa? Otóż ubuntu to afrykańska ideologia, którą w uproszczeniu można by scharakteryzować jako człowieczeństwo wobec innych lub wiara w powszechną więź, która łączy całą ludzkość. Pierwsza edycja Ubuntu pojawiła się w roku 2004. Od tego momentu projekt był doskonalony i modyfikowany, co zapoczątkowało cykliczne wydawanie nowych wersji. Wypuszczane są one co 6 miesięcy, a co półtora roku pojawia się wersja, która ma zagwarantowane dłuższe wsparcie techniczne. Wychwycone słabe strony czy ewentualne usterki danej wersji są w wyniku dalszych prac poprawiane, co pozwala udoskonalić kolejne edycje. System obsługuje ponad 100 języków, dlatego uznano go za międzynarodowy. Wszelkie działania związane z systemem, takie jak udoskonalenia, modyfikacje, tłumaczenia, pisanie nowego oprogramowania, testowanie, rozwiązywanie problemów, firmuje społeczność, jaką tworzą wszyscy, którzy współpracują nad projektem. Społeczność tę obowiązuje Kodeks postępowania Ubuntu, który jednoznacznie określa zasady właściwego zachowania podczas prac nad systemem. W użyciu jest wiele odmian Ubuntu różniących się podstawowym zestawem oprogramowania. Wśród nich warto wymienić: Po prostu Ubuntu, Edubuntu (wersja zawierająca wiele programów dla dzieci i młodzieży oraz gier), Ubuntu Server Edition, Ubuntu Studio, Kubuntu oraz najmłodszą wersję Xubuntu. System po zainstalowaniu jest gotowy do pracy, gdyż zawiera niezbędne programy użytkowe, między innymi pakiet biurowy OpenOffice.org, program graficzny Gimp czy przeglądarkę internetową Firefox. System jest tak zaprogramowany, aby można było bezpośrednio z internetu pobrać także inne programy. Dużym atutem jest wsparcie techniczne, które jest dostępne na forum Ubuntu.pl. Uruchomienie Ubuntu Ubuntu można uruchomić z płyty instalacyjnej. Po jej włożeniu do napędu i ponownym uruchomieniu komputera będzie możliwe albo zainstalowanie, albo wczytanie systemu z płyty w celu poznania środowiska. Pliki instalacyjne można też pobrać z internetu, pożyczyć lub nabyć z dowolnego źródła. W internecie, na polskim forum Ubuntu można sprawdzić, gdzie można otrzymać płytę instalacyjną. Pierwsze kroki Po uruchomieniu systemu wygląd pulpitu podobny jest do zaprezentowanego na rysunku 1.
Rysunek 1. Pulpit systemu Linux Ubuntu Zmianę wyglądu pulpitu umożliwia wybranie polecenia System/Preferencje/Wygląd (rysunek 2). Rysunek 2. Dostosowywanie wyglądu pulpitu W górnej części pulpitu widnieje pasek z nazwą aktualnie zalogowanego użytkownika, regulatorem głośności, datą, godziną, opcją wyłączania systemu i odnośnikami do najważniejszych menu, takich jak Aplikacje (Applications), Miejsca (Places) i System (System)(rysunek 3).
Rysunek 3. Górny pasek widoczny na pulpicie W dolnej części pulpitu znajduje się drugi pasek, którego zawartość przedstawia rysunek 4. Przycisk Wyświetl pulpit, po wciśnięciu którego następuje minimalizacja wszystkich otwartych okien na pulpicie Widoczne na pasku uruchomione programy Wirtualne pulpity Kosz Rysunek 4. Dolny pasek pulpitu Widoczne na górnym pasku nazwy umożliwiają wybranie określonych poleceń. Rozwinięcie listy Applications pozwala na wybór kolejnych opcji (rysunek 5). Rysunek 5. Rozwinięta lista Applications Znajdują się tu Akcesoria, a wśród nich między innymi Kalkulator, Słownik, Terminal (do wpisywania poleceń) czy Edytor tekstu. Kolejna pozycja to Biuro z dostępnymi programami pakietu OpenOffice.org, w skład którego wchodzą edytor tekstu (rysunek 6), arkusz kalkulacyjny, program do obsługi poczty i kalendarza Evolution oraz program do tworzenia prezentacji. Rysunek 6. Zaznaczona opcja Biuro z dostępnymi programami pakietu OpenOffice.org
Wybór opcji Grafika umożliwia uruchomienie programu graficznego Gimp (rysunek 7). Rysunek 7. Uruchomiony program graficzny Gimp Kolejne dostępne opcje to Gry oraz Internet z przeglądarką WWW Firefox. Użycie polecenia Dodaj/Usuń w menu Applications umożliwia zainstalowanie programów (rysunek 8), z których większość dostępna jest w języku polskim. Rysunek 8. Okno dodawania i usuwania programów Aby zainstalować dany program, można również posłużyć się charakterystycznym dla systemu wierszem poleceń. W tym celu należy wybrać polecenie Applications/Akcesoria/Terminal (rysunek 9).
Rysunek 9. Polecenie Applications/Akcesoria/Terminal Następnie w wierszu poleceń w miejscu widniejącego kursora (rysunek 10) należy wpisać apt-get install nazwa_ programu, na przykład: apt-get install acroread do instalacji programu Adobe Reader, apt-get install skype do instalacji komunikatora Skype, apt-get install y mpg123 do instalacji odtwarzacza plików mp3. Można również po wpisaniu jednego polecenia zainstalować kilka programów. Będzie to możliwe, jeśli w wierszu poleceń wpiszemy nazwy kilku programów, oddzielając je spacją. Warto jednak wiedzieć, że polecenie apt-get zadziała, jeśli w komputerze będzie skonfigurowane połączenie z internetem. Rysunek 10. Okno Terminala Kolejna widoczna na górnym pasku pulpitu opcja to Places(Miejsca) (rysunek 11), po rozwinięciu której można korzystać z zaprezentowanych na rysunku poleceń.
Rysunek 11. Rozwinięta lista polecenia Places Znajdują się tu odnośniki do różnych miejsc, na przykład wciśnięcie opcji Komputer umożliwia wyświetlenie partycji, nośników danych czy przejrzenie zasobów systemu (rysunek 12). Opcja Wyszukaj pliki... służy do wyszukiwania zapisanych plików. Rysunek 12. Widoczne w oknie zasoby systemu
Linux w odróżnieniu od systemu Windows nie posiada dysków nazwanych literami C, D, E. Dyski w nim nazywane są kolejno: hda, hdb, hdc itd. Dysk, na którym zainstalowany jest Linux, oznaczony jest znakiem / (slash). To on jest katalogiem (folderem) głównym. Po wybraniu polecenia Places/Komputer i dwukrotnym kliknięciu nazwy Filesystem (Pliki systemowe) zostaną wyświetlone wszystkie elementy systemu zapisane na dysku twardym komputera (rysunek 13). Rysunek 13. Zawartość głównego folderu systemowego Kolejna widoczna na górnym pasku pulpitu opcja to System. Umożliwia ona korzystanie z różnych narzędzi służących do administrowania systemem. Uruchomienie polecenia System/Quit (System/Koniec pracy) (rysunek 14) spowoduje wyświetlenie okna, w którym między innymi można zrestartować komputer lub zakończyć pracę z systemem (rysunek 15). Rysunek 15. Rozwinięta lista poleceń opcji System Rysunek 15. Przycisk umożliwiający zakończenie pracy z systemem Tryb tekstowy, czyli praca w wierszu poleceń Rozpoczynając pracę w systemie Linux, widzimy pulpit, dzięki któremu możemy wykonać określone czynności.
Tego typu środowisko graficzne, które jest wciąż udoskonalane, ułatwia pracę w systemie, zwłaszcza początkującym użytkownikom. Istnieje możliwość pobrania z internetu nowych ikon, ekranów uruchamiania, wyglądu okien i wielu innych dodatków. Jednak znajomość środowiska graficznego to za mało, aby mówić o znajomości systemu Linux. U jego podstaw tkwi obsługa wiersza poleceń, dzięki któremu po wpisaniu odpowiednich komend są wykonywane określone operacje. Wróćmy na chwilę do rysunku 10 pokazującego okno uruchomionego terminala (Applications/Akcesoria/Terminal). Widoczny jest w nim pierwszy wpis: jola@jola-desktop:~$, w którym można wyróżnić następujące elementy: jola nazwa użytkownika (login), jola-desktop nazwa komputera, $ znak, który oznacza zwykłego użytkownika (znak # oznacza roota, czyli administratora). Na końcu tego wiersza miga kursor, oczekując na wpisanie poleceń. Podstawowe polecenia Aby otworzyć plik znajdujący się na twardym dysku komputera, należy po wpisie początkowym jola@joladesktop:~$ dodać nazwę pliku. Inne popularne polecenia to: mkdir nazwa_katalogu tworzy katalog, rmdir nazwa_katalogu usuwa katalog, rmdir nazwa_pliku usuwa plik, rm* usuwa wszystkie pliki z danego katalogu, rm usuwa pliki, ls wyświetla pliki w podanym katalogu, ls -a pokazuje ukryte pliki, ls -l wyświetla zawartość katalogu z informacjami (pierwsze trzy znaki to prawa właściciela, kolejne trzy to prawa grupy, następne trzy to prawa innych użytkowników) pwd pokazuje, w jakim jesteś katalogu, date wyświetla bieżącą datę, w pokazuje, kto jest zalogowany do systemu, cal wyświetla kalendarz z zaznaczoną aktualną datą, sudo reboot ponowne uruchomienie komputera,
sudo halt zamykanie systemu. Bezpieczeństwo w Linuksie Wielu zwolenników Linuksa podkreśla, że główną jego zaletą jest bezpieczeństwo. Już podczas instalacji systemu użytkownik proszony jest o podanie swojej nazwy i hasła oraz o potwierdzenie hasła. System domaga się podania hasła również przed wykonaniem określonych operacji. Większość operacji jest wykonywana z ograniczonymi prawami (na ten temat więcej w dalszej części tekstu), jednak w przypadku niektórych niezbędna jest zgoda administratora, tzw. roota, i podanie hasła. Hasło powinno zawierać kombinację małych i wielkich liter, cyfr lub innych znaków. Hasła w systemie zapisywane są w pliku /etc/shadow. Root, czyli administrator Edytowanie określonych plików zarezerwowane jest tylko dla administratora. Aby nabyć jego prawa, należy skorzystać z polecenia sudo. Dodanie sudo przed poleceniem spowoduje uruchomienie danego pliku i zarządzanie nim z prawami administratora. Administrator, nazywany także superużytkownikiem, ma szczególne prawa dostępu do wszystkich plików, folderów oraz do zarządzania całym systemem. Zawsze przed wykonaniem polecenia z prawami administratora system prosi o podanie hasła. Należy jednak pamiętać, że nieumiejętne administrowanie systemem może spowodować nieodwracalne skutki, włącznie z uniemożliwieniem pracy w systemie. Prawa użytkowników Przyznawanie praw użytkownikom jest charakterystyczną cechą systemu Linux. Chodzi o określenie, kto może otworzyć, kto zapisać, a kto uruchomić plik lub folder. Określanie praw umożliwiają litery oraz myślnik: r (ang. read) prawo do odczytu, w (ang. write) prawo do zapisu, x (ang. execute) prawo do uruchomienia myślnik pozbawienie praw. Inne prawa ma root, inne użytkownik, a inne można przypisać grupie. Przypisując prawa, podajemy kolejno: prawa dla właściciela (wszystkie trzy), prawa dla grupy (również wszystkie trzy), prawa dla innych użytkowników (również wszystkie trzy). Na przykład zapis: rwx------ oznacza, że właściciel ma wszystkie prawa, grupa nie ma żadnych praw, podobnie jak użytkownik. Prawa można przypisywać również za pomocą cyfr od 1 do 7. Oznaczają one odpowiednio: 1 tylko uruchomienie,
2 tylko zapis, 3 zapis i uruchomienie, 4 odczyt, 5 odczyt i uruchomienie, 6 odczyt i zapis, 7 odczyt, zapis i uruchomienie. Prawa dostępu zaprezentowano na poniższym schemacie. 7 6 r odczyt 4 w zapis 2 x uruchom 1 3 5 Wpisanie parametru umask i wartości spowoduje, że od tej pory każdy utworzony plik będzie miał takie prawa. Na przykład zapis umask 724 oznacza, że właściciel ma pełne prawa do odczytu, zapisu i uruchamiania, grupa ma przypisane prawo do zapisu, a reszta użytkowników prawa do odczytu. Oto kilka innych poleceń: chown inny_właściciel nazwa_pliku przypisuje prawa do pliku innemu właścicielowi, who wyświetla informacje o wszystkich użytkownikach zalogowanych do systemu, passwd ustawia nowe hasło dla użytkownika, whoami wyświetla nazwę użytkownika, który obecnie pracuje. Pomoc systemu Podczas pracy można skorzystać z Pomocy Ubuntu, wciskając znajdujący się w górnej części pulpitu przycisk ze znakiem zapytania. W oknie, które się wyświetli, można poszukać rozwiązania problemu (rysunek 16).
Rysunek 16. Okno Centrum pomocy Ubuntu