Spis t r e ś c i t o m u 1 Ro z d z i a ł 1. Ciąża o przebiegu prawidłowym... 1 1.1. Zapłodnienie Leszek Pawelczyk, Monika Serdyńska-Szuster... 1 1.1.1. Przygotowanie komórki jajowej do zapłodnienia... 1 1.1.2. Przygotowanie plemników do zapłodnienia... 2 1.1.3. Penetracja plemników... 3 1.1.4. Zapobieganie polispermii... 3 1.1.5. Fuzja gamet... 4 1.1.6. Następstwa zapłodnienia... 5 1.2. Płód i popłód... 5 1.2.1. Rozwój oraz budowa zarodka i płodu Anna Roztocka... 5 1.2.2. Rozwój, budowa i hormonalna czynność popłodu Piotr Oszukowski... 17 1.2.3. Płyn owodniowy Agata Szpera-Goździewicz... 22 1.3. Immunologia ciąży Łukasz Wicherek, Danuta Kowalczyk.... 29 1.3.1. Tolerancja immunologiczna matki względem antygenów płodu... 29 1.3.2. Rola komórek układu odpornościowego matki w przebiegu porodu... 41 1.3.3. Perspektywy... 43 1.4. Zmiany ustrojowe w przebiegu ciąży Agata Szpera-Goździewicz... 45 1.4.1. Układ sercowo-naczyniowy... 45 1.4.2. Układ krzepnięcia... 48 1.4.3. Układ oddechowy... 49 1.4.4. Układ moczowy... 51 1.4.5. Układ pokarmowy... 53 1.4.6. Gruczoły wydzielania wewnętrznego... 54 1.4.7. Układ mięśniowo-szkieletowy... 56 1.4.8. Oko... 57 1.4.9. Zmiany w metabolizmie... 57 1.4.10. Przepływ krwi przez macicę... 59 1.5. Rozpoznanie ciąży i ustalenie terminu porodu Robert Z. Spaczyński... 59 1.5.1. Objawy podmiotowe.... 59
XII Spis treści tomu 1 1.5.2. Objawy przedmiotowe... 60 1.5.3. Pewne objawy przedmiotowe... 61 1.5.4. Ustalenie terminu porodu... 62 1.6. Organizacja opieki medycznej nad kobietą w ciąży Grzegorz H. Bręborowicz, Wiesław Markwitz... 63 1.6.1. Ocena czynników ryzyka... 63 1.6.2. Ocena stanu organizacji opieki perinatalnej w Polsce... 65 1.6.3. Opieka przedporodowa w ciąży o prawidłowym przebiegu... 66 1.6.4. Promocja prawidłowych zachowań w ciąży.......................... 67 1.7. Żywienie w czasie ciąży i połogu Grzegorz H. Bręborowicz, Mariola Ropacka- -Lesiak... 73 1.7.1. Okres przedkoncepcyjny... 73 1.7.2. Metabolizm w okresie ciąży... 75 1.7.3. Zapotrzebowanie na energię... 75 1.7.4. Struktura spożycia podstawowych składników pokarmowych... 76 1.7.5. Suplementacja żywienia w okresie ciąży... 81 1.7.6. Połóg okres karmienia... 82 1.7.7. Konsekwencje nieprawidłowego odżywiania się w czasie ciąży... 83 Ro z d z i a ł 2. Ciąża o przebiegu nieprawidłowym... 85 2.1. Poronienie Jana Skrzypczak... 85 2.1.1. Epidemiologia... 85 2.1.2. Rodzaje poronień... 85 2.1.3. Etiopatogeneza... 86 2.1.4. Poronienie a wiek kobiety... 89 2.1.5. Mechanizm poronienia... 90 2.1.6. Czynniki rokownicze... 90 2.1.7. Profilaktyka... 91 2.1.8. Wskazówki praktyczne... 91 2.1.9. Sytuacja kliniczna... 91 2.2. Ciąża ektopowa Jana Skrzypczak... 91 2.2.1. Etiologia... 92 2.2.2. Umiejscowienie ciąży ektopowej... 93 2.2.3. Metody diagnozowania... 93 2.2.4. Leczenie... 95 2.2.5. Wpływ leczenia ciąży ektopowej na potencjał rozrodczy... 99 2.2.6. Powikłania... 99 2.2.7. Sytuacja kliniczna... 100 2.3. Nieprawidłowy czas trwania ciąży Jarosław Kalinka, Adam Bitner... 100 2.3.1. Poród przedwczesny... 100 2.3.2. Ciąża przeterminowana... 114 2.4. Niepowściągliwe wymioty ciężarnych Beata Kubiaczyk-Paluch... 115 2.4.1. Etiopatogeneza... 116 2.4.2. Rozpoznanie... 116 2.4.3. Postępowanie terapeutyczne... 117
Spis treści tomu 1 XIII 2.5. Konflikt serologiczny Mirosław Wielgoś, Longin Marianowski... 118 2.5.1. Etiopatogeneza... 118 2.5.2. Diagnostyka... 119 2.5.3. Leczenie... 121 2.5.4. Profilaktyka... 122 2.6. Krwawienia w II i III trymestrze ciąży Grzegorz Kruszyński, Grzegorz H. Bręborowicz... 123 2.6.1. Łożysko przodujące (placenta praevia)... 124 2.6.2. Łożysko wrośnięte... 127 2.6.3. Przedwczesne oddzielenie łożyska... 130 2.6.4. Naczynia przodujące... 131 2.6.5. Pęknięcie macicy... 131 2.6.6. Podsumowanie... 132 2.7. Wielowodzie małowodzie Krzysztof Preis.... 132 2.7.1. Wielowodzie... 133 2.7.2. Małowodzie... 135 2.8. Ciąża wielopłodowa Witold Malinowski... 136 2.8.1. Powstawanie ciąży wielopłodowej... 136 2.8.2. Epidemiologia... 140 2.8.3. Jatrogenna ciąża wielopłodowa... 141 2.8.4. Ciąża bliźniacza heterotopowa... 141 2.8.5. Popłody ciąż bliźniaczych... 141 2.8.6. Określanie zygotyczności... 143 2.8.7. Rozpoznanie ciąży wielopłodowej... 143 2.8.8. Powikłania w przebiegu ciąży wielopłodowej... 147 2.8.9. Wady rozwojowe i anomalie chromosomalne... 157 2.8.10. Umieralność okołoporodowa płodów i noworodków pochodzących z ciąż wielopłodowych... 160 2.9. Obumarcie płodu Anna Dera-Szymanowska, Grzegorz H. Bręborowicz... 160 2.9.1. Definicja... 160 2.9.2. Epidemiologia... 161 2.9.3. Etiopatogeneza... 161 2.9.4. Rozpoznanie... 163 2.9.5. Opieka w ciąży powikłanej obumarciem płodu... 163 2.9.6. Prowadzenie ciąży u kobiety z obumarciem płodu w wywiadzie... 164 2.9.7. Ciąża wielopłodowa... 165 2.10. Koagulopatie położnicze Joanna Świder-Musielak... 165 2.10.1. Układ hemostazy w ciąży o przebiegu prawidłowym... 165 2.10.2. Koagulopatie położnicze... 167 2.10.3. Trombofilie wrodzone... 184 2.11. Nieprawidłowe wzrastanie płodu: hipotrofia i hipertrofia Dorota Bomba- -Opoń.... 190 2.11.1. Definicja... 190 2.11.2. Etiologia... 191
XIV Spis treści tomu 1 2.11.3. Hipotrofia płodu... 192 2.11.4. Hipertrofia płodu... 195 2.12. Niewydolność cieśniowo-szyjkowa Grzegorz H. Bręborowicz... 197 2.12.1. Definicja... 197 2.12.2. Etiopatogeneza... 198 2.12.3. Rozpoznanie... 198 2.12.4. Leczenie... 199 2.12.5. Rokowanie... 201 2.13. Przedwczesne pęknięcie błon płodowych Przemysław Oszukowski, Agnieszka Pięta-Dolińska... 201 2.13.1. Definicja... 201 2.13.2. Budowa błon płodowych... 202 2.13.3. Etiopatogeneza przedwczesnego pęknięcia błon płodowych... 202 2.13.4. Rozpoznanie i postępowanie diagnostyczne... 203 2.13.5. Rozpoznanie różnicowe... 203 2.13.6. Powikłania przedwczesnego odpływania płynu owodniowego... 203 2.13.7. Leczenie i postępowanie położnicze... 205 Ro z d z i a ł 3. Choroby współistniejące z ciążą... 209 3.1. Farmakoterapia w okresie ciąży Marzena Dworacka... 209 3.1.1. Teratogenność działanie embrio- i fetotoksyczne leków... 209 3.1.2. Klasyfikacja leków pod względem ich potencjalnego wpływu na zarodek lub płód... 215 3.1.3. Leki stosowane w leczeniu niektórych objawów i schorzeń występujących w przebiegu ciąży... 216 3.1.4. Ogólne zasady stosowania leków w okresie ciąży... 222 3.2. Nadciśnienie tętnicze Jan Oleszczuk, Bożena Leszczyńska-Gorzelak, Radzisław Mierzyński... 222 3.2.1. Nadciśnienie tętnicze przewlekłe... 223 3.2.2. Stan przedrzucawkowy... 224 3.2.3. Stan przedrzucawkowy współwystępujący z przewlekłym nadciśnieniem tętniczym... 239 3.3. Choroby wątroby w ciąży Mateusz Madejczyk, Marian Grzymisławski... 239 3.3.1. Choroby wątroby występujące tylko w ciąży......................... 239 3.3.2. Choroby wątroby współistniejące z ciążą... 245 3.4. Choroby układu moczowego Andrzej K. Bręborowicz, Grzegorz H. Bręborowicz. 247 3.4.1. Bakteriomocz bezobjawowy... 247 3.4.2. Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek... 248 3.4.3. Ostre zapalenie pęcherza moczowego... 249 3.4.4. Ostra niewydolność nerek... 249 3.4.5. Przewlekłe choroby nerek w ciąży... 250 3.4.6. Zespół nerczycowy... 251 3.4.7. Kamica moczowa... 251 3.4.8. Ciąża u kobiet po przeszczepie nerki... 251 3.4.9. Hemodializa w ciąży... 252
Spis treści tomu 1 XV 3.5. Choroby układu sercowo-naczyniowego Romuald Ochotny... 252 3.5.1. Diagnostyka układu krążenia u kobiet w ciąży... 253 3.5.2. Ocena ryzyka... 254 3.5.3. Metody zapobiegania ciąży lub zakończenia ciąży u pacjentek z chorobą serca... 256 3.5.4. Wybrane schorzenia układu krążenia... 257 3.6. Choroby układu krwiotwórczego Agata Szpera-Goździewicz... 264 3.6.1. Niedokrwistość z niedoboru żelaza... 265 3.6.2. Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego... 267 3.6.3. Niedokrwistość z niedoboru witaminy B 12... 268 3.6.4. Niedokrwistość poporodowa... 269 3.7. Cukrzyca Ewa Wender-Ożegowska... 270 3.7.1. Cukrzyca a zmiany metaboliczne... 270 3.7.2. Ciąża u kobiety chorej na cukrzycę... 272 3.7.3. Noworodek matki chorującej na cukrzycę... 277 3.7.4. Postępowanie u pacjentki z cukrzycą... 282 3.7.5. Cukrzyca ciążowa... 287 3.8. Choroby gruczołów dokrewnych Krzysztof Drews, Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz... 290 3.8.1. Choroby gruczołu tarczowego... 290 3.8.2. Choroby przysadki... 295 3.8.3. Choroby nadnerczy... 296 3.9. Choroby autoimmunologiczne Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz, Krzysztof Drews... 298 3.9.1. Zespół antyfosfolipidowy... 298 3.9.2. Małopłytkowość samoistna... 301 3.9.3. Toczeń rumieniowaty układowy... 303 3.9.4. Twardzina układowa... 304 3.9.5. Reumatoidalne zapalenie stawów... 304 3.9.6. Miastenia.................................................... 305 3.9.7. Pemfigoid ciężarnych... 306 3.10. Nowotwory Wiesław Markwitz, Grzegorz H. Bręborowicz... 306 3.10.1. Nowotwory jajnika... 307 3.10.2. Nowotwory sutka... 308 3.10.3. Nowotwory szyjki macicy... 309 3.10.4. Czerniak... 310 3.10.5. Nowotwory układu krwionośnego... 310 3.10.6. Rak jelita grubego i odbytnicy... 311 3.10.7. Postępowanie w przypadku nowotworów u kobiet w ciąży... 312 3.11. Choroby układu oddechowego Mariola Ropacka-Lesiak, Karolina Gruca-Stryjak. 314 3.11.1. Astma oskrzelowa... 314 3.11.2. Zapalenie płuc... 317 3.11.3. Aspiracyjne zapalenie płuc (zespół Mendelsona)... 321 3.11.4. Niekardiogenny obrzęk płuc ARDS (zespół ostrej niewydolności oddechowej)... 323
XVI Spis treści tomu 1 3.11.5. Gruźlica... 324 3.11.6. Sarkoidoza... 325 3.12. Zakażenia i zarażenia Dorota Nowakowska, Jan Wilczyński... 326 3.12.1. Zakażenia bakteriami... 327 3.12.2. Zakażenia wirusami... 333 3.12.3. Zarażenia pierwotniakami... 345 3.12.4. Zarażenia grzybami... 348 3.13. Choroby neurologiczne w przebiegu ciąży Michał K. Owecki, Wojciech Kozubski... 350 3.13.1. Choroby naczyniowe mózgu... 350 3.13.2. Choroby nerwowo-mięśniowe... 354 3.13.3. Guzy mózgu... 357 3.13.4. Bóle głowy... 358 3.13.5. Padaczka... 359 3.13.6. Stwardnienie rozsiane... 360 Ro z d z i a ł 4. Poród... 363 4.1. Anatomia położnicza Wiesław Markwitz, Mariola Ropacka-Lesiak... 363 4.1.1. Miednica kostna... 363 4.1.2. Budowa kanału rodnego... 363 4.1.3. Mięśnie i więzadła miednicy mniejszej... 368 4.1.4. Narządy płciowe zewnętrzne... 369 4.1.5. Narządy płciowe wewnętrzne... 370 4.1.6. Stosunki otrzewnowe miednicy mniejszej... 373 4.1.7. Anatomia płodu... 374 4.2. Poród prawidłowy Mariola Ropacka-Lesiak, Grzegorz H. Bręborowicz... 375 4.2.1. Badanie i postępowanie wstępne... 375 4.2.2. Przebieg porodu fizjologicznego... 381 4.3. Poród nieprawidłowy... 389 4.3.1. Znieczulenie w czasie porodu Michał Gaca... 389 4.3.2. Miednicowe położenie płodu Witold Malinowski... 395 4.3.3. Poród w nieprawidłowym ułożeniu płodu Krzysztof Szymanowski... 407 4.3.4. Poród w nieprawidłowych ustawieniach płodu Krzysztof Szymanowski... 417 4.3.5. Poród w ciąży wielopłodowej Witold Malinowski... 421 4.3.6. Poród po cięciu cesarskim Grzegorz H. Bręborowicz... 428 4.4. Poród patologiczny Krzysztof Czajkowski... 430 4.4.1. Zaburzenia czynności skurczowej mięśnia macicy... 430 4.4.2. Nieprawidłowy przebieg III okresu porodu... 435 4.5. Operacje położnicze Grzegorz H. Bręborowicz, Andrzej K. Bręborowicz.... 438 4.5.1. Cięcie cesarskie... 438 4.5.2. Wyciągacz próżniowy... 442 4.5.3. Operacja kleszczowa... 445 4.5.4. Operacje w położeniu poprzecznym płodu... 450
Spis treści tomu 1 XVII 4.5.5. Dystocja barkowa... 451 4.5.6. Wynicowanie macicy... 452 4.5.7. Okołoporodowe wycięcie macicy... 453 4.5.8. Nacięcie krocza... 454 4.5.9. Postępowanie w przypadku wypadniętej pępowiny... 457 4.6. Krwotoki poporodowe Grzegorz Kruszyński, Grzegorz H. Bręborowicz... 459 Ro z d z i a ł 5. Połóg Elżbieta Ronin-Walknowska.... 465 5.1. Fizjologia połogu.... 465 5.1.1. Połogowe zmiany ogólnoustrojowe... 465 5.1.2. Laktacja... 466 5.1.3. Połogowe zmiany w narządach płciowych... 468 5.1.4. Postępowanie w połogu... 469 5.2. Powikłania połogowe... 472 5.2.1. Zakażenie połogowe... 472 5.2.2. Choroba zakrzepowa... 474 5.2.3. Późne krwawienia poporodowe... 475 5.2.4. Zaburzenia laktacji... 475 5.3. Leki w okresie laktacji... 476 5.3.1. Wybrane grupy leków możliwe do zastosowania podczas laktacji... 477 5.3.2. Szczepienia... 477 5.3.3. Antykoncepcja w okresie karmienia piersią... 477 5.3.4. Karmienie piersią a badania radiologiczne... 478 Ro z d z i a ł 6. Diagnostyka rozwoju i stanu płodu... 479 6.1. Niedotlenienie płodu Andrzej K. Bręborowicz, Grzegorz H. Bręborowicz... 479 6.1.1. Transport gazów między matką a płodem... 480 6.1.2. Mechanizmy kontroli układu krążenia płodu a niedotlenienie... 481 6.1.3. Potencjalne przyczyny niedotlenienia w czasie porodu... 484 6.1.4. Kliniczne aspekty rozpoznania niedotlenienia w ciąży... 484 6.2. Diagnostyka prenatalna Piotr Sieroszewski, Elżbieta Baś-Budecka... 485 6.2.1. Nieinwazyjne metody diagnostyki prenatalnej... 485 6.2.2. Inwazyjne metody diagnostyki prenatalnej... 489 6.3. Badanie równowagi kwasowo-zasadowej Beata Kubiaczyk-Paluch, Andrzej K. Bręborowicz, Grzegorz H. Bręborowicz... 490 6.3.1. Pobieranie krwi płodu w trakcie kordocentezy... 490 6.3.2. Badanie krwi włośniczkowej ze skalpu płodu... 490 6.3.3. Ocena krwi pępowinowej po porodzie... 492 6.4. Ocena aktywności ruchowej płodu Andrzej K. Bręborowicz, Beata Kubiaczyk- -Paluch... 493 6.4.1. Ocena ruchów płodu przez ciężarną... 493 6.4.2. Aktografia i kardiotokografia... 494
XVIII Spis treści tomu 1 6.4.3. Profil biofizyczny płodu... 494 6.4.4. Postępowanie kliniczne w zależności od wyniku badania profilu biofizycznego płodu... 496 6.4.5. Stany zachowywania się płodu... 498 6.5. Ocena czynności serca płodu w czasie ciąży i porodu Jerzy Sikora... 498 6.5.1. Osłuchiwanie czynności serca płodu... 500 6.5.2. Kardiotokografia... 502 6.5.3. Elektrokardiografia płodowa... 525 6.6. Ultrasonografia w położnictwie Mariola Ropacka-Lesiak, Marek Pietryga... 527 6.6.1. USG w I trymestrze ciąży... 529 6.6.2. USG w II i III trymestrze ciąży... 531 6.6.3. Terapia wewnątrzmaciczna a USG... 541 6.6.4. USG przedporodowe... 543 6.6.5. USG w trakcie porodu... 543 6.7. Zastosowanie badań dopplerowskich w położnictwie Mariusz Dubiel, Szymon Bednarek... 544 6.7.1. Podstawy fizyczne badań dopplerowskich... 544 6.7.2. Rodzaje badań dopplerowskich... 545 6.7.3. Diagnostyka dopplerowska w położnictwie... 546 6.8. Biochemiczna ocena rozwoju ciąży Joanna Kempiak... 553 6.8.1. Oznaczenia hormonalne... 553 6.8.2. Hormony steroidowe łożyska... 557 6.8.3. Alfa-fetoproteina... 558 6.8.4. Oznaczenia enzymatyczne... 559 6.8.5. Oznaczenia innych substancji... 560 Ro z d z i a ł 7. Noworodek.... 563 7.1. Adaptacja noworodka do życia zewnątrzmacicznego Janusz Gadzinowski, Bogumiła Stoińska, Marta Szymankiewicz... 563 7.2. Podstawy patologii noworodka Marta Szymankiewicz... 568 7.2.1. Krwiak podokostnowy... 568 7.2.2. Złamanie obojczyka... 568 7.2.3. Porażenie nerwu twarzowego... 569 7.2.4. Zespół zaburzeń oddychania (ZZO)... 569 7.2.5. Zespół aspiracji smółki... 571 7.2.6. Zapalenie płuc... 572 7.2.7. Dysplazja oskrzelowo-płucna... 573 7.2.8. Żółtaczki... 575 7.2.9. Przetrwały przewód tętniczy (PDA)... 576 7.2.10. Martwicze zapalenie jelit... 577 7.2.11. Krwawienia śródczaszkowe... 578 Skorowidz... 581
Spis t r e ś c i t o m u 2 Ro z d z i a ł 1. Rozwój, budowa i fizjologia żeńskich narządów płciowych Helena Kędzia... 1 1.1. Jajnik (ovarium, oophoron).... 1 1.2. Jajowód (salpinx, oviductus, tuba uterina).... 6 1.3. Macica (uterus, metra, hystera)... 7 1.4. Pochwa (vagina, kolpos)... 10 1.5. Srom (vulva, pudendum femininum).... 10 1.6. Krocze (perineum)... 12 1.7. Dno miednicy... 12 1.8. Miednica kostna (pelvis).... 13 1.9. Unaczynienie narządów płciowych.... 13 1.10. Unerwienie narządów płciowych... 15 Ro z d z i a ł 2. Cykl miesiączkowy Leszek Pawelczyk, Beata Banaszewska.... 17 2.1. Układ podwzgórzowo-przysadkowy... 17 2.1.1. Podwzgórze... 17 2.1.2. Przysadka... 21 2.2. Hormony steroidowe jajnika... 24 2.2.1. Estrogeny... 25 2.2.2. Gestageny... 26 2.2.3. Androgeny... 27 2.3. Cykl jajnikowy... 27 2.3.1. Faza folikularna... 27 2.3.2. Owulacja... 29 2.3.3. Faza lutealna... 30
X Spis treści tomu 2 2.4. Cykl endometrialny... 30 2.4.1. Faza miesiączkowa (1. 5. dzień cyklu)... 30 2.4.2. Faza proliferacyjna (6. 13. dzień cyklu)... 31 2.4.3. Faza owulacyjna (14. dzień cyklu)... 31 2.4.4. Faza sekrecyjna (15. 28. dzień cyklu)... 31 2.5. Cykl szyjkowy... 32 Rozdział 3. Wady wrodzone żeńskich narządów płciowych Zbigniew Friebe, Karina Kapczuk... 33 3.1. Podział wad macicy i pochwy... 33 3.2. Wrodzony brak macicy i pochwy... 33 3.2.1. Diagnostyka wrodzonego braku macicy i pochwy... 34 3.2.2. Leczenie wrodzonego braku macicy i pochwy... 35 3.3. Wady obstrukcyjne macicy i pochwy... 36 3.3.1. Diagnostyka wad obstrukcyjnych macicy i pochwy... 36 3.3.2. Leczenie wad obstrukcyjnych macicy i pochwy... 37 3.4. Wady macicy... 37 3.4.1. Diagnostyka wad macicy... 38 3.4.2. Leczenie... 39 3.5. Wady pochwy... 39 Ro z d z i a ł 4. Zaburzenia statyki żeńskich narządów płciowych Andrzej Skręt, Joanna Skręt-Magierło... 41 4.1. Fizjologia... 41 4.1.1. Prawidłowe położenie macicy i pochwy... 41 4.1.2. Siły oddziałujące na narządy płciowe... 42 4.1.3. Aparat utrzymujący narządy płciowe... 42 4.2. Nieprawidłowości statyki narządów płciowych... 45 4.2.1. Częstość występowania... 45 4.2.2. Rozpoznanie... 46 4.2.3. Leczenie... 50 4.2.4. Profilaktyka... 56 Ro z d z i a ł 5. Zakażenia i zarażenia żeńskich narządów płciowych... 59 5.1. Zapalenia w obrębie żeńskich narządów płciowych Romuald Dębski... 59 5.1.1. Zapalenie sromu, pochwy i szyjki macicy... 60 5.1.2. Zapalenia górnego odcinka narządów płciowych... 66 5.1.3. Zakażenie rany pooperacyjnej... 70 5.2. Choroby przenoszone drogą płciową Grzegorz Jakiel, Aneta Słabuszewska-Jóźwiak. 71 5.2.1. Epidemiologia... 71 5.2.2. Wywiad i badanie pacjenta z STD... 71 5.2.3. Kliniczny podział chorób przenoszonych drogą płciową... 73
Spis treści tomu 2 XI Ro z d z i a ł 6. Urologia ginekologiczna Jan Kotarski... 79 6.1. Nietrzymanie moczu u kobiet... 79 6.1.1. Fizjologia mikcji... 79 6.1.2. Etiopatogeneza nietrzymania moczu... 80 6.1.3. Diagnostyka nietrzymania moczu... 82 6.1.4. Profilaktyka nietrzymania moczu... 83 6.1.5. Leczenie nietrzymania moczu... 83 6.2. Uszkodzenia układu moczowego (przetoki moczowo-płciowe)... 88 6.2.1. Etiologia przetok moczowo-płciowych... 88 6.2.2. Klasyfikacja uszkodzeń układu moczowego... 88 6.2.3. Objawy przetok moczowo-płciowych... 88 6.2.4. Rozpoznawanie przetok moczowo-płciowych... 89 6.2.5. Leczenie uszkodzeń układu moczowego... 89 Ro z d z i a ł 7. Endokrynologia ginekologiczna.... 91 7.1. Neuroendokrynologia i regulacja osi podwzgórze przysadka jajnik Błażej Męczekalski, Agnieszka Podfigurna-Stopa... 91 7.1.1. Neuroendokrynologia... 91 7.1.2. Oś podwzgórze przysadka jajnik... 91 7.1.3. Regulacja osi podwzgórze przysadka jajnik... 93 7.2. Podstawy diagnostyki w endokrynologii ginekologicznej Adam Czyżyk, Błażej Męczekalski... 95 7.2.1. Badanie podmiotowe... 95 7.2.2. Badanie przedmiotowe... 96 7.2.3. Badania hormonalne i biochemiczne... 98 7.2.4. Diagnostyka obrazowa... 101 7.2.5. Zabiegi diagnostyczne w endokrynologii ginekologicznej... 101 7.3. Zaburzenia miesiączkowania Agnieszka Podfigurna-Stopa, Błażej Męczekalski... 101 7.3.1. Klasyfikacja zaburzeń miesiączkowania............................. 102 7.3.2. Pierwotny brak miesiączki... 102 7.3.3. Wtórny brak miesiączki, nieregularne miesiączki... 102 7.3.4. Nieprawidłowe krwawienia maciczne... 103 7.3.5. Zespół napięcia przedmiesiączkowego... 104 7.4. Zaburzenia rozwoju płci Adam Czyżyk, Błażej Męczekalski... 104 7.4.1. Różnicowanie płciowe... 104 7.4.2. Zaburzenia rozwoju płci z kariotypem 46,XX... 108 7.4.3. Zaburzenia rozwoju płci z kariotypem 46,XY... 110 7.4.4. Zaburzenia aktywności androgenów... 111 7.4.5. DSD zależne od chromosomów płci... 112 7.5. Hipogonadyzm hipogonadotropowy Agnieszka Podfigurna-Stopa, Błażej Męczekalski... 112 7.5.1. Etiologia hipogonadyzmu hipogonadotropowego... 112 7.5.2. Choroby podwzgórza... 113 7.5.3. Choroby przysadki... 115
XII Spis treści tomu 2 7.6. Hipogonadyzm hipergonadotropowy Błażej Męczekalski, Krzysztof Katulski... 117 7.6.1. Dysgenezja gonad... 117 7.6.2. Przedwczesne wygasanie czynności jajników... 120 7.7. Hiperandrogenizacja i zespół policystycznych jajników Krzysztof Katulski, Adam Czyżyk, Błażej Męczekalski... 121 7.7.1. Objawy hiperandrogenizmu... 121 7.7.2. Zespół policystycznych jajników... 122 7.7.3. Hormonalnie czynne guzy jajnika... 127 7.7.4. Hiperandrogenizacja nadnerczowa... 128 7.8. Okres menopauzy Błażej Męczekalski, Krzysztof Katulski... 131 7.8.1. Podłoże hormonalne, objawy i konsekwencje menopauzy... 132 7.8.2. Okres menopauzy a ośrodkowy układ nerwowy... 133 7.8.3. Okres menopauzy a skóra... 133 7.8.4. Okres menopauzy a układ moczowo-płciowy... 133 7.8.5. Okres menopauzy a układ kostny... 134 7.8.6. Okres menopauzy a układ sercowo-naczyniowy... 134 7.8.7. Leczenie zmian związanych z menopauzą... 135 7.9. Leczenie hormonalne w endokrynologii ginekologicznej Adam Czyżyk, Błażej Męczekalski... 135 7.9.1. Natywna gonadoliberyna (GnRH) i jej analogi... 135 7.9.2. Gonadotropiny... 136 7.9.3. Leki obniżające stężenie prolaktyny... 137 7.9.4. Leki antyandrogenne... 138 7.9.5. Hormonalna terapia zastępcza i terapia estrogenowo-progestagenowa... 139 7.9.6. Leki stosowane w leczeniu insulinooporności... 140 Ro z d z i a ł 8. Niepłodność Marian Szamatowicz... 141 8.1. Diagnostyka niepłodności... 143 8.2. Metody leczenia niepłodności... 144 8.3. Niepłodność idiopatyczna... 145 8.4. Zaburzenia fazy lutealnej.... 145 8.5. Oligoowulacja... 145 8.6. Anowulacja... 146 8.7. Czynnik jajowodowy niepłodności... 147 8.8. Czynnik maciczny niepłodności... 148 8.9. Czynnik szyjkowy niepłodności... 148 8.10. Endometrioza... 148 8.11. Czynnik męski niepłodności... 148 8.12. Skuteczność postępowania terapeutycznego w leczeniu niepłodności... 149 8.12.1. Szanse terapeutyczne w przypadku jajnikowego czynnika niepłodności.. 150 8.12.2. Szanse terapeutyczne w przypadku jajowodowego czynnika niepłodności.. 150
Spis treści tomu 2 XIII 8.12.3. Szanse terapeutyczne w przypadku szyjkowego czynnika niepłodności... 150 8.12.4. Szanse terapeutyczne w przypadku macicznego czynnika niepłodności... 150 8.12.5. Szanse terapeutyczne w przypadku męskiego czynnika niepłodności... 150 8.13. Techniki rozrodu wspomaganego medycznie... 151 8.13.1. Skuteczność leczenia niepłodności bez stosowania technik wspomagania rozrodu... 151 8.13.2. Inseminacje domaciczne... 151 8.13.3. Zapłodnienie pozaustrojowe przeniesienie embrionu... 151 8.13.4. Docytoplazmatyczne wstrzykiwanie plemników (ICSI)... 152 8.14. Diagnostyka przedimplantacyjna... 153 8.15. Klonowanie... 153 8.16. Niemożność donoszenia ciąży (infertilitas)... 154 8.17. Mrożenie zachowanie płodności... 154 8.18. Psychospołeczne aspekty niepłodności... 155 Ro z d z i a ł 9. Ginekologia dziecięca i dziewczęca Izabella Rzepka-Górska... 157 9.1. Dojrzewanie płciowe... 159 9.1.1. Neuroendokrynologiczne aspekty dojrzewania płciowego... 160 9.1.2. Czynność osi podwzgórze przysadka jajnik w różnych okresach życia... 160 9.1.3. Sygnał metaboliczny, krytyczna masa ciała, leptyna... 162 9.1.4. Wiek ginekologiczny i wiek metrykalny kryteria dojrzałości dziewcząt... 163 9.1.5. Cechy płciowe w okresie pokwitania... 163 9.2. Zaburzenia rozwoju płciowego... 171 9.2.1. Przedwczesne dojrzewanie płciowe pubertas praecox... 172 9.2.2. Opóźnione pokwitanie lub brak pokwitania... 175 9.2.3. Zahamowanie pokwitania lub zahamowanie rozwoju płciowego... 178 9.3. Guzy jajnika w wieku rozwojowym... 180 9.3.1. Rodzaje nowotworów jajnika u dziewcząt... 180 9.3.2. Torbiele czynnościowe... 180 9.3.3. Pierwotne nowotwory nabłonkowe... 181 9.3.4. Nowotwory specyficzne dla gonad... 182 9.3.5. Leczenie nowotworów jajnika u dziewcząt... 182 9.4. Prawidłowy i powikłany rozwój sutków... 183 9.4.1. Fizjologiczne obrzmienie sutków u noworodków intumescentia mammarum hormonalis neonati... 183 9.4.2. Powiększenie sutków u dziewczynek thelarche praecox... 183 9.4.3. Nieprawidłowości i zaburzenia rozwoju sutków w okresie pokwitania... 184 9.4.4. Guzy nowotworowe sutków... 184 9.4.5. Odpryskowiec hamartoma... 187 9.5. Grupy i czynniki ryzyka w karcynogenezie raka szyjki macicy... 187 9.5.1. Zagadnienia dotyczące współżycia płciowego dziewcząt... 187 9.5.2. Nadżerka części pochwowej szyjki macicy u pacjentek w wieku rozwojowym... 188
XIV Spis treści tomu 2 9.6. Nowotwory złośliwe pochwy... 190 9.6.1. Guz pęcherzyka żółtkowego (yolk sac tumor)... 190 9.6.2. Mięsak groniasty sarcoma botryoides... 190 9.7. Zapalenie narządów płciowych... 190 9.7.1. Zapalenia sromu i pochwy... 190 9.7.2. Zakażenia układu moczowego w powiązaniu ze stanami zapalnymi pochwy... 191 9.8. Zrost warg sromowych mniejszych... 192 9.9. Stany zapalne przydatków... 193 9.9.1. Stan zapalny przydatków po zapaleniu wyrostka robaczkowego... 193 9.9.2. Zapalenie przydatków w okresie pokwitania... 193 Ro z d z i a ł 10. Onkologia ginekologiczna Ewa Nowak-Markwitz... 195 10.1. Powstawanie nowotworów... 195 10.2. Etiologia nowotworów narządów płciowych... 196 10.2.1. Rak szyjki macicy... 197 10.2.2. Rak endometrium... 197 10.2.3. Rak jajnika... 197 10.2.4. Rak sromu i pochwy... 197 10.2.5. Rak kosmówki i nowotwory nienabłonkowe narządów płciowych... 198 10.3. Profilaktyka nowotworów narządów płciowych... 198 10.3.1. Rak szyjki macicy... 198 10.3.2. Rak endometrium... 199 10.3.3. Rak jajnika... 199 10.3.4. Rak pochwy i sromu... 200 10.3.5. Nowotwory nienabłonkowe jajnika, trzonu macicy i pochwy... 200 10.4. Epidemiologia nowotworów narządów płciowych... 200 10.5. Podział nowotworów złośliwych narządów płciowych kobiety.... 200 10.6. Rozpoznanie nowotworów... 201 10.6.1. Histologia... 201 10.7. Planowanie leczenia... 202 10.7.1. Badanie ginekologiczne i per rectum... 202 10.7.2. Badania obrazowe... 202 10.7.3. Badania biochemiczne markery nowotworowe... 204 10.8. Metody leczenia nowotworów narządów płciowych... 206 10.8.1. Metody chirurgiczne... 206 10.8.2. Radioterapia............................................... 206 10.8.3. Chemioterapia i terapia celowana... 208 10.9. Rak szyjki macicy... 209 10.10. Rak endometrium.... 211 10.11. Mięsaki macicy... 214 10.11.1. Mięsak gładkokomórkowy... 215
Spis treści tomu 2 XV 10.11.2. Mięsak podścieliskowy... 215 10.11.3. Mięsak podścieliskowy niezróżnicowany... 215 10.11.4. Gruczolakomięsak... 215 10.11.5. Mięsakorak... 216 10.12. Rak jajnika, jajowodu i otrzewnej.... 216 10.13. Nowotwory złośliwe nienabłonkowe jajnika... 220 10.13.1. Nowotwory germinalne... 220 10.13.2. Nowotwory gonadalne jajnika (sex-cord-stromal tumors)... 223 10.13.3. Inne rzadkie nowotwory jajnika... 224 10.14. Nowotwory pochwy... 225 10.14.1. Rak pochwy... 225 10.14.2. Mięsak pochwy... 225 10.15. Nowotwory sromu... 225 10.15.1. Rak sromu... 225 10.15.2. Czerniak sromu... 227 10.15.3. Rak gruczołu Bartholina... 227 10.15.4. Rzadkie nowotwory złośliwe sromu... 227 10.16. Rozrosty i nowotwory trofoblastu... 227 10.16.1. Zaśniad groniasty całkowity i częściowy... 227 10.16.2. Rak kosmówki... 228 Ro z d z i a ł 11. Nowotwory gruczołu piersiowego Paweł Murawa, Dawid Murawa... 231 11.1. Rak piersi... 231 11.1.1. Epidemiologia raka piersi... 231 11.1.2. Objawy raka piersi... 231 11.1.3. Diagnostyka raka piersi... 231 11.1.4. Typy raka piersi... 233 11.1.5. Stopnie zaawansowania klinicznego raka piersi... 234 11.2. Leczenie chorych na raka piersi... 234 11.2.1. Metody operacyjne stosowane w leczeniu raka piersi... 235 11.2.2. Leczenie raka przedinwazyjnego... 238 11.2.3. Leczenie raka inwazyjnego... 239 11.2.4. Rokowanie i obserwacje po leczeniu... 242 11.3. Inne nowotwory złośliwe gruczołu piersiowego... 243 11.3.1. Mięsaki piersi... 243 11.3.2. Pierwotny chłoniak piersi... 243 11.3.3. Guz liściasty... 243 11.4. Nowotwory niezłośliwe gruczołu piersiowego... 244 11.4.1. Tłuszczak (lipoma)... 244 11.4.2. Gruczolakowłókniak (fibroadenoma)... 244 11.4.3. Gruczolak (adenoma)... 244 11.4.4. Brodawczak wewnątrzprzewodowy (intraductal papilloma)... 244
XVI Spis treści tomu 2 Ro z d z i a ł 12. Endometrioza Jan Kotarski, Jana Skrzypczak... 245 12.1. Etiopatogeneza endometriozy.... 245 12.2. Kliniczne postacie endometriozy... 246 12.3. Rozpoznanie... 246 12.4. Badanie kliniczne... 248 12.5. Metody inwazyjne diagnozowania endometriozy... 249 12.6. Leczenie endometriozy... 249 12.6.1. Leczenie operacyjne... 249 12.6.2. Leczenie farmakologiczne... 250 12.7. Zapobieganie endometriozie.... 252 Ro z d z i a ł 13. Osteoporoza Tomasz Opala, Dorota Rabiega-Gmyrek... 253 13.1. Etiologia i patogeneza osteoporozy... 253 13.2. Podział osteoporozy... 254 13.2.1. Kryterium lokalizacji... 254 13.2.2. Kryterium etiologiczne... 254 13.3. Diagnostyka w osteoporozie... 255 13.3.1. Badanie kliniczne... 255 13.3.2. Badanie densytometryczne... 256 13.3.3. Markery kostne... 259 13.4. Profilaktyka osteoporozy.... 260 13.5. Leczenie osteoporozy... 260 13.5.1. Wysiłek fizyczny... 260 13.5.2. Suplementacja wapnia... 260 13.5.3. Witamina D 3... 261 13.5.4. Bisfosfoniany... 261 13.5.5. Denosumab... 262 13.5.6. Selektywny modulator receptora estrogenowego... 262 13.5.7. Teryparatyd... 263 13.5.8. Ranelinian strontu... 263 13.5.9. Hormonalna terapia zastępcza a osteoporoza... 263 Ro z d z i a ł 14. Seksualność kobiet Robert Kowalczyk, Violetta Skrzypulec-Plinta.... 265 14.1. Definicja seksualności... 265 14.1.1. Funkcje seksualności... 265 14.1.2. Identyfikacja (tożsamość) i rola płciowa... 266 14.1.3. Orientacja seksualna... 266 14.2. Uwarunkowania seksualności.... 266 14.3. Psychofizjologia seksualna... 267 14.3.1. Zakres psychofizjologii seksualnej... 267
Spis treści tomu 2 XVII 14.3.2. Biologia i fizjologia reakcji seksualnych.... 267 14.4. Obraz seksualności Polek... 270 14.4.1. Seksualność w okresie ciąży i po porodzie... 271 14.4.2. Seksualność w wieku menopauzalnym... 271 14.5. Seksualność a antykoncepcja....................................... 271 14.6. Zaburzenia zdrowia seksualnego... 272 14.6.1. Definicja zaburzeń seksualnych... 272 14.6.2. Zaburzenia zainteresowania seksualnego... 272 14.6.3. Zaburzenia podniecenia u kobiet... 273 14.6.4. Nadmierny popęd seksualny (erotomania, satyriasis, nimfomania)... 274 14.6.5. Zaburzenia orgazmu... 274 14.6.6. Zaburzenia związane z bolesnością genitalno-miedniczną/penetracją.. 275 14.6.7. Prowadzenie rozmowy na temat seksu... 276 14.7. Deklaracja praw seksualnych... 276 Ro z d z i a ł 15. Ginekologia operacyjna... 279 15.1. Leczenie operacyjne w ginekologii Zbigniew Friebe... 279 15.1.1. Kwalifikacja i przygotowanie pacjentki do operacji... 280 15.1.2. Metody operacyjne... 284 15.1.3. Przegląd najważniejszych rodzajów operacji stosowanych w ginekologii. 290 15.2. Laparoskopia w ginekologii Andrzej Skręt... 302 15.2.1. Ewolucja roli laparoskopii w ginekologii operacyjnej... 303 15.2.2. Fazy operacji laparoskopowej... 303 15.2.3. Wskazania i przeciwwskazania do laparoskopii... 309 15.2.4. Powikłania laparoskopii... 310 15.2.5. Laparoskopia robotyczna... 311 15.3. Histeroskopia Stefan Sajdak... 311 15.3.1. Technika histeroskopii... 311 15.3.2. Wskazania do histeroskopii... 312 15.3.3. Powikłania histeroskopii... 313 Ro z d z i a ł 16. Regulacja urodzeń Leszek Pawelczyk, Beata Banaszewska... 315 16.1. Indeks Pearla i idealna metoda antykoncepcji.... 315 16.2. Podział metod antykoncepcji... 316 16.2.1. Metody naturalne... 316 16.2.2. Antykoncepcja hormonalna... 317 16.2.3. Kształtka wewnątrzmaciczna... 321 16.2.4. Mechaniczne metody antykoncepcji... 322 16.2.5. Środki plemnikobójcze... 322 16.2.6. Prezerwatywa... 322 16.2.7. Sterylizacja chirurgiczna... 322 16.3. Antykoncepcja hormonalna dostępna w Polsce... 323
XVIII Spis treści tomu 2 Ro z d z i a ł 17. Diagnostyka ginekologiczna... 325 17.1. Badanie ginekologiczne Andrzej K. Bręborowicz, Grzegorz H. Bręborowicz... 325 17.1.1. Badanie podmiotowe... 325 17.1.2. Badanie przedmiotowe... 326 17.1.3. Badania dodatkowe... 329 17.2. Badanie histopatologiczne Helena Kędzia... 329 17.3. Diagnostyka cytologiczna Witold Kędzia... 330 17.3.1. Nabłonek szyjki macicy i pochwy... 331 17.3.2. Zasady pobierania rozmazu cytologicznego szyjki macicy... 332 17.3.3. Ocena preparatów cytologicznych klasyfikacja TBS (The Bethesda System)... 333 17.3.4. Klasyfikacja TBS vs Papanicolaou... 335 17.3.5. Śródnabłonkowa neoplazja szyjki macicy... 335 17.4. Badanie andrologiczne Tomasz Żak... 338 17.4.1. Badanie podmiotowe... 339 17.4.2. Badanie przedmiotowe... 339 17.4.3. Analiza seminologiczna... 339 17.4.4. Testy czynnościowe plemników... 343 17.5. Badanie kolposkopowe Antoni Basta, Andrzej Szczudrawa, Paweł Basta... 344 17.5.1. Budowa i rodzaje kolposkopów... 344 17.5.2. Technika badania kolposkopowego... 345 17.5.3. E tapy badania kolposkopowego... 345 17.5.4. Cele kolposkopii... 346 17.5.5. Klasyfikacja obrazów kolposkopowych... 347 Pytania kontrolne do tomów 1 i 2.... 351 Skorowidz... 397