MINISTERSTWO SKARBU PAŃSTWA RAPORT O PRZEKSZTAŁCENIACH WŁASNOŚCIOWYCH W 2004 ROKU

MINISTERSTWO SKARBU PAŃSTWA RAPORT O PRZEKSZTAŁCENIACH WŁASNOŚCIOWYCH W 2004 ROKU Warszawa 2005

S P I S T R E Ś C I strona WSTĘP...6 ROZDZIAŁ I Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych w latach 1990-2004...8 1.1. Przedsiębiorstwa państwowe w latach 1990-2004...8 1.2. Komercjalizacja...10 1.3. Prywatyzacja pośrednia...11 1.4. Prywatyzacja bezpośrednia...20 1.5. Likwidacja i upadłość przedsiębiorstw państwowych...29 1.6. Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych...32 ROZDZIAŁ II - Andrzej Gałązka Międzyregionalne zróżnicowania procesów przekształceń własnościowych...37 2.1. Procesy przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych na tle ogólnych zmian strukturalnych grup podmiotów gospodarczych w Polsce w latach 1990-2004...38 2.2. Przekształcenia własnościowe a zmiany w rozmieszczeniu przedsiębiorstw państwowych w latach 1990-2004...47 2.3. Charakterystyka przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych w okresie 1990-2004 wg metod prywatyzacji...51 2.3.1. Metody przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych w okresie 1990-2004 międzyregionalne zróżnicowania struktury procesu prywatyzacji...51 2.3.2. Komercjalizacja i prywatyzacja pośrednia...55 2.3.3. Prywatyzacja bezpośrednia...58 2.3.4. Likwidacja przedsiębiorstw państwowych z przyczyn ekonomicznych...62 2.4 Podsumowanie...67 ROZDZIAŁ III Janusz Heller, Wioletta Kawiecka, Kamil Kotliński, Rafał Warżała Makroekonomiczne aspekty procesów przekształceń własnościowych...71 3.1. Wprowadzenie...71 3.2. Efekty polityki pieniężnej...74 3.2.1. Założenia polityki pieniężnej...75 3.2.2. Inflacja jako kryterium konwergencji...78 3.3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w Polsce...82 3.3.1. Dynamika rozwoju gospodarczego...82 3.3.2. Sytuacja na rynku pracy...86 3.4. Budżet państwa i polityka fiskalna...93 3.4.1. Zmiany w systemie podatkowym...93 3.4.2. Struktura dochodów budżetowych w 2004 roku (na tle lat 2002-2003)...95 3.4.3. Budżet w 2004 roku na tle lat ubiegłych...96 3.4.4. Deficyt budżetowy...99 3.4.5. Kryteria fiskalne konwergencji...101 3.5. Charakterystyka i ocena udziału inwestycji zagranicznych w procesach prywatyzacji...102 3.5.1. Udział inwestorów zagranicznych w procesie prywatyzacji...102 3.5.2. Analiza bilansu płatniczego Polski w roku 2004 na tle lat 2002 i 2003...107 ROZDZIAŁ IV Jan Czekaj, Aleksander Kowalski Polski model prywatyzacji a rozwój rynku kapitałowego...115 4.1. Uwarunkowania i struktura polskiego modelu prywatyzacji...115 4.2. Rola rynku kapitałowego w modelu polskiej prywatyzacji...125 4.3. Próba oceny efektywności publicznych ofert Skarbu Państwa...133 4.3.1. Wybór terminu ofert publicznych...136 4.3.2. Niedowartościowanie publicznych ofert Skarbu Państwa...139 4.4. Prywatyzacja i rynek kapitałowy w 2004 roku...141

4 ROZDZIAŁ V Adam Nalepka, Bartłomiej Marona Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce a prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych...144 5.1. Istota bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ)...145 5.2. Determinanty BIZ...148 5.3. Stymulanty napływu BIZ do Polski...151 5.4. Destymulanty napływu BIZ do Polski...152 5.5. Metodyka ewidencjonowania BIZ w Polsce...153 5.6. Napływ kapitału zagranicznego do Polski w 2004...156 5.7. Struktura bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce...160 5.8. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych z udziałem kapitału zagranicznego...164 ROZDZIAŁ VI Bolesław Rok Społeczna odpowiedzialność biznesu w kontekście przekształceń własnościowych w Polsce...168 6.1. Umacnianie konkurencyjności przedsiębiorstw i podnoszenie poziomu spójności społecznej...168 6.2. Społeczna odpowiedzialność jako wyzwanie dla przedsiębiorstw w Polsce...172 6.3. Kierunki rozwoju polityki gospodarczej Unii Europejskiej z uwzględnieniem strategii upowszechniania odpowiedzialnych praktyk w przedsiębiorstwach...175 6.4. Prywatyzacja poprzez ofertę publiczną i etyczne podstawy inwestowania...178 6.5. Identyfikacja istotnych obszarów wpływu biznesu na rozwój społeczny a proces prywatyzacji...181 6.6. Realizacja obywatelskich powinności biznesu na poziomie lokalnym...185 6.7. Społeczna odpowiedzialność biznesu w praktyce zarządzania...190 6.8. Odpowiedzialne praktyki w przedsiębiorstwach a pochodzenie kapitału...193 6.9. Podsumowanie...199 ROZDZIAŁ VII Lena Kolarska-Bobińska, Elżbieta Kryńska, Juliusz Gardawski Pod redakcją Leny Kolarskiej-Bobińskiej Społeczne aspekty prywatyzacji i przemian rynkowych...201 7.1. Wizerunek sektora państwowego, prywatnego i kapitału zagranicznego w opinii Polaków...202 7.1.1. Akceptacja prywatyzacji...202 7.1.2. Ocena sposobu sprywatyzowania gospodarki...209 7.1.3. Przedsiębiorstwo prywatne: efektywne czy sprawiedliwe...216 7.1.4. Stosunek do kapitału zagranicznego oraz reprywatyzacji...220 7.2. Rola mediów w kreowaniu opinii o prywatyzacji...222 7.2.1. Potrzeba prywatyzacji oraz obawy w społeczeństwie...224 7.2.2. Polityka największym wrogiem prywatyzacji...225 7.2.3. Sukces wejścia na giełdę PKO BP...227 7.2.4. Problem prywatyzacji przemysłu paliwowo-energetycznego...228 7.3. Kultura polskiego biznesu u schyłku procesu transformacji systemowej...231 7.4. Przystąpienie do Unii Europejskiej a przekształcenia własnościowe na polskim rynku pracy...237 7.4.1. Implikacje integracji z Unią Europejską dla sektora publicznego...237 7.4.2. Implikacje integracji z Unią Europejską dla sektora prywatnego...242 7.4.3. Wnioski...252 7.5. Rola związków zawodowych w procesie transformacji...252 7.5.1. Dylematy związków zawodowych...252 7.5.2. Zanikanie związków zawodowych w Polsce...256 7.5.3. Poglądy związkowców na gospodarkę i prywatyzację...264 7.5.4. Związki zawodowe a polityka i ideologia...266 7.5.5. Związki zawodowe między konfliktem a współpracą...267 7.5.6. Pozazwiązkowa partycypacja pracownicza...269 7.5.7. Wnioski...270

5 ROZDZIAŁ VIII - Jerzy Głuszyński Opinie Polaków o prywatyzacji...274 8.1. Stosunek do prywatyzacji...275 8.2. Stosunek do inwestycji zagranicznych w Polsce...285 8.3. Stosunek do prywatyzacji poszczególnych sektorów gospodarki...286 8.4. Ocena wpływu rządu na rozwój prywatnej przedsiębiorczości...289 8.5. Podsumowanie...292 ROZDZIAŁ IX Eugeniusz Śmiłowski PKO Bank Państwowy społeczne aspekty największej oferty publicznej na polskim rynku kapitałowym...296 9.1. Opinie i postawy wobec własności, prywatyzacji i inwestowania w akcje banków...299 9.1.1 Opinia publiczna wobec prywatyzacji banków...299 9.1.2. Bankowcy wobec prywatyzacji banków...301 9.1.3. Zainteresowanie i skłonność do inwestowania w akcje...304 9.1.4. Atrakcyjność inwestowania w akcje przedsiębiorstw bankowych...306 9.1.5. Stosunek do prywatyzacji PKO Banku Polskiego...308 9.2. Reakcje na upublicznienie akcji PKO Banku Polskiego...310 9.2.1 Okres wyczekiwania na ofertę PKO Banku Polskiego...310 9.2.2. Poinformowanie i zainteresowanie publiczną ofertą PKO BP w 2004 roku...312 9.2.3. Klimat inwestorski i społeczny...313 9.2.4. Udział zagranicznych inwestorów...315 9.2.5. Zachęty dla indywidualnych inwestorów...317 9.2.6. Lokaty prywatyzacyjne...320 9.3. Społeczna ocena i antycypowane efekty prywatyzacji PKO Banku Polskiego...323 9.3.1. Opinie o sposobie przeprowadzenia prywatyzacji PKO BP...323 9.3.2. Zmiany w strukturze właścicielskiej PKO BP...326 9.3.3. Zmiany w zakresie percepcji i wizerunku banku...328 9.3.4. Zmiany w zaspakajaniu potrzeb i wymagań różnych grup klientów...330 9.3.5. Beneficjanci i ofiary prywatyzacji PKO BP...331 ZAKOŃCZENIE...336 ANEKS STATYSTYCZNY...347

WSTĘP Przekształcenia własnościowe stanowią istotę procesu transformacji gospodarczej i społecznej. Są niezbędnym warunkiem powstania gospodarki wolnorynkowej. Kluczowym procesem determinującym efektywność przekształceń własnościowych jest prywatyzacja majątku państwowego. W dniu 13 lipca 2005 roku minęło 15 lat od uchwalenia przez Sejm RP, kluczowej dla transformacji własnościowej, ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Mimo różnic co do tempa i metod prywatyzacji, każdy rząd minionego piętnastolecia kontynuował ten proces. Żaden nie zakwestionował prywatyzacji jako celu programowego. Można więc powiedzieć, że przy wszystkich widocznych różnicach co do sposobu realizacji - ale ze względu na nadrzędny interes gospodarczy - prywatyzacja była jak dotąd wspólnym przedsięwzięciem wszystkich rządów III. Rzeczpospolitej. Prezentowany Raport 2005, sporządzany corocznie w Ministerstwie Skarbu Państwa (wcześniej Ministerstwo Przekształceń Własnościowych), jest trzynastym już opracowaniem podejmującym zadanie wszechstronnego opisu i analizy stanu zaawansowania, uwarunkowań oraz konsekwencji przekształceń własnościowych w Polsce. Stanowi on próbę podsumowania prywatyzacji w aspekcie statystycznym i szerzej strukturalnym i makroekonomicznym z perspektywy minionego piętnastolecia. Niniejszy Raport, dotyczący roku 2004, jest formą realizacji zapisu art.2 pkt.1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 roku o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz.U. nr 106, poz. 493 z późn. zm.), nakładającej na Ministra Skarbu Państwa obowiązek corocznego przygotowywania i przedkładania Radzie Ministrów oraz z jej upoważnienia Sejmowi m.in. sprawozdania o ekonomicznych, finansowych i społecznych skutkach prywatyzacji. Raport składa się tradycyjnie z trzech sekwencji tematycznych. Pierwszą, stanowią dwa rozdziały charakteryzujące kolejno przekształcenia własnościowe w latach 1990 2004 wg głównych ścieżek i procedur prywatyzacyjnych oraz międzyregionalne zróżnicowania procesów przekształceń własnościowych wg form organizacyjno-prawnych podmiotów i metod prywatyzacji. Wcześniejsze Raporty dowiodły bowiem, że zakres i zaawansowanie procesów prywatyzacyjnych cechują istotne zróżnicowania przestrzenne choć nie ma wyraźnych związków między sytuacją społeczno - gospodarczą poszczególnych województw, a realizowanymi na ich terenie przekształceniami własnościowymi.

7 Materiał prezentowany w pierwszej sekwencji nie ogranicza się do statystycznego przedstawienia przebiegu procesów składających się na proces transformacji. Bilans dokonań prywatyzacyjnych ubiegłego roku, przegląd stosowanych ścieżek, trybów, procedur i programów prywatyzacji w skali regionalnej stanowi punkt wyjścia dla pokazania szerszych, społeczno-ekonomicznych odniesień do przemian własnościowych, które dokonały się w analizowanym okresie. Druga sekwencja Raportu, o charakterze ekonomicznym, zawiera w trzech rozdziałach kolejno: refleksję teoretyczną nt. makroekonomicznych aspektów przekształceń własnościowych, prezentację roli Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych (BIZ) we wzroście gospodarczym m.in. poprzez kreację procesu prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, oraz analizę polskiego modelu prywatyzacji w korelacji z rozwojem rynku kapitałowego. Ta kwestia zostanie następnie rozszerzona o społeczne aspekty największej oferty publicznej na polskim rynku kapitałowym. Trzecia sekwencja tegorocznego Raportu poświęcona została opisowi wybranych, społecznych aspektów przekształceń własnościowych. Otwiera ją rozdział przedstawiający teoretyczne założenia społecznej odpowiedzialności biznesu w kontekście przekształceń własnościowych, do którego nawiązują rozważania poświęcone kulturze polskiego biznesu u schyłku procesu transformacji systemowej. Dążenie do kompleksowego i wszechstronnego pokazania społecznych aspektów przemian rynkowych znalazło swój wyraz w rozdziale charakteryzującym z jednej strony wizerunek różnych sektorów gospodarczych w opinii Polaków, a z drugiej analizującym opinie Polaków o prywatyzacji i rolę mediów w kreowaniu tej opinii. Szeroki ogląd problematyki społecznej i pracowniczej związanej z realizacją procesu prywatyzacji umożliwia czytelnikowi Raportu prezentacja roli związków zawodowych w procesie transformacji i analiza przekształceń własnościowych na polskim rynku pracy po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Raport 2005 kończy podsumowanie, będące próbą rekapitulacji rozważań podejmowanych w kolejnych jego rozdziałach. Prezentowany Raport powstał w Departamencie Analiz i Prognoz Ministerstwa Skarbu Państwa. Należy jednak podkreślić, iż Raport stanowi dzieło, na które w większości składają się autorskie opracowania mające charakter ekspertyz przygotowanych przez szerokie grono przedstawicieli krajowego środowiska naukowo-badawczego. Wszystkim Autorom rozdziałów składamy tą drogą serdeczne podziękowania.

ROZDZIAŁ I PRZEKSZTAŁCENIA WŁASNOŚCIOWE PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH W LATACH 1990-2004 1.1. Przedsiębiorstwa państwowe w latach 1990-2004 W ostatnich latach odnotowuje się znaczny spadek liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw państwowych. Za stan wyjściowy do analizy tego zjawiska przyjmuje się 8453 przedsiębiorstwa, które istniały w dniu 31 grudnia 1990 roku 1. Z tej liczby do końca 2004 roku procesami przekształceń własnościowych objęto 5631 (66,6%) przedsiębiorstw. W tym: 1562 skomercjalizowano, 2216 poddano prywatyzacji bezpośredniej, zaakceptowano 1853 wniosków o likwidację z przyczyn ekonomicznych, z czego zlikwidowano 990 przedsiębiorstw, a w 673 ogłoszono upadłość. W rejestrze REGON według stanu na koniec 2004 roku znajdowało się 1306 2 przedsiębiorstw sektora państwowego. Proces kształtowania się liczby przedsiębiorstw od grudnia 1990 roku do grudnia 2004 roku obrazuje poniższy wykres. Jak wynika z danych w nim zawartych, w analizowanym okresie liczba przedsiębiorstw państwowych znajdujących się w rejestrze systematycznie maleje. 1 Biuletyn statystyczny nr 11, GUS, Warszawa 1991, s.57. 2 Biuletyn Statystyczny nr 12, GUS, Warszawa 2004, tab.59.

9 Wykres nr 1 Liczba przedsiębiorstw państwowych w latach 1990-2004 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 8453 8228 1990r. 1991r. 7242 1992r. 5924 1993r. 4955 4127 3665 3368 1994r. 1995r. 1996r. 1997r. 2906 2599 2268 2054 1951 1736 1306 1998r. 1999r. 2000r. 2001r. 2002r. 2003r. 2004r. Źródło: Dane GUS. Na zmianę ogólnej liczby przedsiębiorstw państwowych wpłynęła głównie realizacja ustaw dotyczących przekształceń własnościowych. W jej wyniku wykreślono z rejestru 4671 przedsiębiorstwa państwowe, które zostały przekształcone w spółki prawa handlowego lub zlikwidowane w trybie rozporządzenia wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi przedsiębiorstwa poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa do spółki lub oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania. W znacznej części wydzielonych podmiotów (32,9%), których byt był zagrożony ze względów ekonomicznych, zostało wszczęte postępowanie likwidacyjne w trybie przepisów art.19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Tryb ten stosowany był bardzo często w początkowej fazie prywatyzacji, bowiem istniało wiele przedsiębiorstw obciążonych nadmiernie środkami trwałymi nie przynoszącymi zysku. Wiele przedsiębiorstw rozpoczynało proces likwidacji, jednakże trudności w zbyciu majątku nieruchomego (przeważnie o nieuregulowanym stanie prawnym) prowadziły do wydłużania się procesów likwidacyjnych, które w rezultacie często kończyły się upadłością. Prywatyzacja jednak nie ogranicza się tylko do zmiany formy prawnej, statusu własnościowego przedsiębiorstw państwowych czy w konsekwencji do zmniejszenia ich liczby. Jest punktem wyjścia do rzeczywistych zmian ekonomicznych, których liczbowe efekty opisane zostaną w kolejnych punktach niniejszego rozdziału.

10 1.2. Komercjalizacja W latach 1990-2004 w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa przekształcono 1545 przedsiębiorstw państwowych (tablica nr 1). Udział przedsiębiorstw skomercjalizowanych w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych objętych przekształceniami własnościowymi w 2004 roku wynosił 27,7%. W grupie tych podmiotów zdecydowaną większość stanowiły przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem przemysłowym 68,4%. W jednoosobowe spółki Skarbu Państwa przekształcane były przede wszystkim przedsiębiorstwa średnie i duże, zatrudniające powyżej 500 osób (odpowiednio 1043 przedsiębiorstwa, 67,5%). Jednoosobowe spółki Skarbu Państwa powstałe w latach 1990-2004 Lata Liczba jednoosobowych spółek Skarbu Państwa wg stanu na koniec roku Dynamika (1991=100) Tablica nr 1 Dynamika Rok porzedni=100 Ogółem w % 1991 260 17,1 100 1992 220 14,5 84,6 84,6 1993 47 3,1 18,1 21,4 1994 196 12,9 75,4 417,0 1995 235 15,4 90,3 119,9 1996 118 7,7 45,3 50,2 1997 178 11,7 68,5 150,8 1998 110 7,2 42,3 61,8 1999 90 5,9 34,6 81,8 2000 36 2,4 13,8 40,0 2001 9 0,6 3,5 25 2002 11 0,7 4,2 122,2 2003 12 0,8 4,6 109,1 2004 23 1,5 8,8 191,7 Ogółem 1 545 100,0 - - Źródło: Dane MSP Na koniec 2004 roku z ogólnej liczby 1545 skomercjalizowanych przedsiębiorstw państwowych prywatyzację rozpoczęto metodą pośrednią w 352 spółkach, 512 spółek zostało wniesionych do programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, w 127 spółkach nastąpiła konwersja wierzytelności w ramach BPU. Pozostałe 554 jednoosobowe spółki Skarbu Państwa czekają na rozpoczęcie prywatyzacji.

11 Wykres nr 2 Jednoosobowe spółki Skarbu Państwa wg stanu na 31.12.2004 r. jssp prywatyzowane pośrednio 22,8% BPU 8,2% jssp wniesione do NFI 33,1% pozostałe 35,9% Źródło: Dane MSP. W pierwszych latach transformacji systemowej odnotowano największe ożywienie w procesach komercjalizacji. Przedsiębiorstwa państwowe uzyskały poprzez komercjalizację szansę lepszego przystosowania się do warunków gospodarki rynkowej oraz perspektywę prywatyzacji firmy i jej dalszego rozwoju. Przekształcenia przedsiębiorstw państwowych w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa objęły wszystkie województwa. Najwięcej spółek zarejestrowano w województwach: śląskim, dolnośląskim i mazowieckim. Szczegółową charakterystykę stanu przekształceń własnościowych w przekroju terytorialnym zawarto w Rozdziale II. niniejszego Raportu. 1.3. Prywatyzacja pośrednia W okresie od 1990 r. do 31 grudnia 2004 roku prywatyzacją pośrednią objęto 352 jednoosobowe spółki Skarbu Państwa (tablica nr 2). W 46 przypadkach udostępniono akcje w ofercie publicznej, w kolejnych 67 rozpoczęto zbywanie pierwszego pakietu akcji/udziałów w formie przetargu publicznego oraz w 256 w trybie publicznego zaproszenia do rokowań. W 17 spółkach zawarto podwójne transakcje tj. zbycie akcji w ofercie publicznej oraz sprzedaż inwestorowi strategicznemu.

12 W 113 spółkach inwestorem strategicznym był kapitał zagraniczny, w 188 spółkach kapitał polski, natomiast w 22 spółkach kapitał mieszany, w tym w 17 spółkach zagraniczny z udziałem kapitału polskiego oraz w 5 spółkach kapitał mieszany zagraniczny. Prywatyzacja pośrednia wg PKD w latach 1990-2004 Tablica nr 2 Liczba spółek prywatyzowanych Sekcje PKD w latach 1990-2004 w 2004r. Górnictwo i kopalnictwo 15 1 Przetwórstwo przemysłowe 257 6 Zaopatrywanie w energię elektryczną, 17 2 gaz i wodę Budownictwo 29 0 Handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów mechanicznych 12 0 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 9 0 Pośrednictwo finansowe 6 1 Hotele i restauracje 3 0 Ochrona zdrowia i opieka społeczna 1 0 Obsługa nieruchomości, wynajem i działalność 3 0 związana z prowadzeniem interesów RAZEM: 352 10 Źródło: Dane MSP. Z danych zamieszczonych w tablicy nr 2 wynika, że 73,0% prywatyzowanych spółek miało rodowód przemysłowy. Stanowi to potwierdzenie poszukiwania przez inwestorów przede wszystkim potencjału wytwórczego, a nie handlowego czy usługowego. Z kolei spośród różnych ofert przemysłowych największym zainteresowaniem cieszyły się: przemysł spożywczy, mineralny, maszynowy oraz chemiczny wraz z farmaceutycznym. Wykres nr 3 ilustruje, że w pierwszym okresie przekształceń własnościowych liczba spółek prywatyzowanych kapitałowo systematycznie rosła, osiągając maksymalną wysokość w 1993 roku. W 1997 roku nastąpił kolejny szczyt i liczba sprywatyzowanych spółek zwiększyła się o 83% w stosunku do roku poprzedniego. Jak więc widać przebieg prywatyzacji pośredniej tworzy swoistą sinusoidę.

13 Lata Prywatyzacja pośrednia w latach 1990-2004 (wg stanu na koniec roku) Łączna liczba transakcji w tym w ramach: Inwestor strategiczny Tablica nr 3 w tym Oferty publicznej Przetargu publicznego Zaproszenia do rokowań Krajowy Zagraniczny Miesza -ny 1990 7/6 5 0 2 2 1 0 1 1991 23/22 6 0 17 17 9 8 0 1992 23/22 1 0 22 22 7 13 2 1993 48 3 0 45 45 17 25 3 1994 40/36 8 0 32 32 18 10 4 1995 30/26 5 0 25 25 13 9 3 1996 24 1 3 20 23 16 6 1 1997 46/44 9 22 15 37 25 9 3 1998 16 5 7 4 11 7 3 1 1999 19/18 0 11 8 19 16 1 2 2000 24/21 1 8 15 23 12 10 1 2001 32 0 11 21 32 24 7 1 2002 21 0 4 17 21 15 6 0 2003 6 0 0 6 6 3 3 0 2004 10 2 1 7 8 5 3 0 Ogółem 369/352* 46 67 256 323 188 113 22 * w 17 spółkach zawarto podwójne transakcje, tj. sprzedaż w ofercie publicznej oraz sprzedaż inwestorowi strategicznemu Źródło: Dane MSP. Liczba spółek prywatyzowanych pośrednio w latach 1990-2004 Wykres nr 3 liczba spółek 60 50 40 30 20 10 6 22 22 48 36 26 24 44 16 18 21 32 21 6 10 0 1990r. 1991r. 1992r. 1993r. 1994r. 1995r. 1996r. 1997r. 1998r. 1999r. 2000r. 2001r. 2002r. 2003r. 2004r. Źródło: Dane MSP. Spółki prywatyzowane metodą pośrednią rozmieszczone były w 16 województwach: najwięcej w województwach: mazowieckim 50, śląskim 45, wielkopolskim 35, z czego w województwie mazowieckim kapitał zagraniczny dominował w 17 spółkach, w wielkopolskim w 16-tu, w śląskim w 14-stu.

14 Najmniej spółek sprywatyzowanych metodą pośrednią zlokalizowanych było w województwach: warmińsko-mazurskim (2,3%), podlaskim (2,5%), lubuskim (2,8%), lubelskim (3,1%), zachodnio-pomorskim (3,4 %). Liczba spółek, w których nastąpił proces zbywania akcji w ofercie publicznej stanowi 13,1% wszystkich prywatyzowanych jssp, a 90,2% 3 to spółki, w których akcje/udziały zbywane były inwestorom strategicznym (krajowym i zagranicznym). Wykres nr 4 Udział inwestorów zagranicznych w prywatyzacji pośredniej wg krajów w ujęciu ilościowym (stan na 31.12.2004 r.) Szwecja 6% Francja 13% W.Brytania 4% Szwajcaria 4% Finlandia 4% Holandia 10% pozostałe kraje 19% USA 16% Niemcy 24% Pozostałe kraje: Austria, Belgia, Chorwacja, Dania, Finlandia, Hiszpania, Hong-Kong, Irlandia, Japonia, Liechtenstein, Luxemburg, Malezja, Norwegia, Włochy, Indie. Źródło: Dane MSP. Na liście inwestorów zagranicznych w spółkach prywatyzowanych pośrednio znalazło się 141 firm, przy czym najczęściej inwestorem zewnętrznym były firmy z Niemiec (w 37 spółkach). Kolejne miejsca zajęły takie kraje jak: USA (w 22 spółkach), Francja (w 17 spółkach), Holandia (w 13 spółkach), Szwecja (w 9 spółkach), Wielka Brytania (w 6 spółkach), Szwajcaria (w 5 spółkach). 3 Dotyczy także spółek, w których zawarto podwójne transakcje (oferta publiczna oraz sprzedaż inwestorom strategicznym).

15 Tablica nr 4 Wartość zobowiązań inwestycyjnych w latach 1991-2004 LATA Źródło: Dane MSP. Wartość zobowiązań inwestorów strategicznych (w mln zł) Wynegocjowane ceny zbycia akcji/udziałów spółek (w mln zł) Wskaźnik ilości zł zobowiązań na 1 zł ceny zbycia akcji/udziałów Liczba spółek, w których rozpoczął się proces zbywania akcji lub udziałów 1991 200 161 1,2 22 1992 534 296 1,8 22 1993 1 160 415 2,7 48 1994 631 358 1,7 36 1995 1 500 1 505 0,9 26 1996 1 600 1730 0,9 24 1997 2 000 1 828 1,1 44 1998 1 500 6 542 0,2 16 1999 7 911 12 950 0,6 18 2000 30 236 21 605 1,4 21 2001 5 009 2 454 2,04 32 2002 1 323 2 257 0,58 21 2003 572 536,5 1,06 6 2004 2 715,8 8 263,4 0,33 10 Zobowiązania inwestycyjne, zawarte w kontraktach kupna/sprzedaży akcji/udziałów spółek w latach 1991-2004, osiągnęły wartość ponad 59,7 mld zł, przy czym wartość zobowiązań inwestorów zagranicznych wyniosła 51,5 mld zł, a inwestorów polskich 8,2 mld zł. Tablica nr 5 Zobowiązania inwestycyjne wg rodzaju inwestora Zobowiązania inwestycyjne w latach 1990-2004 (w mln zł) % udział liczby spółek do ogółu sprywatyzowanych pośrednio spółek Rodzaj inwestora Inwestor zagraniczny 47 800 32,1 Inwestor polski 8 180 53,4 Inwestor mieszany 3 711 6,25 Oferta publiczna - 13,06* * Suma %-go udziału spółek wynosi 104,8%, co wynika z faktu zawarcia podwójnych transakcji w 17 spółkach Źródło: Dane MSP. Tablica nr 6

16 Inwestor polski w prywatyzacji pośredniej w latach 1990-2004 (wg stanu na koniec roku w mln zł) Lata Wpływy z tytułu sprzedaży Zobowiązania inwestycyjne *) Realizacja zobowiązań (nakłady inwestycyjne**) Liczba spółek 1990 2,4 0 1 1991 22,1 6,25 9 1992 5,2 19,4 7 1993 95,4 326,6 17 1994 121,9 145,05 18 1995 341,6 354,23 2 955,2 13 1996 591,0 659,2 16 1997 305,5 287,1 25 1998 5 500,0 45,0 7 1999 3 500,0 4 460,0 16 2000 360,7 769,3 12 2001 299,4 704,9 749,4 24 2002 289,4 88,6 863,7 15 2003 122,9 152,8 1 107,1 3 2004 396,0 286,9 b.d. 5 RAZEM 11 953,5 8 235,3 5 675,4 188 *) wielkość zobowiązań dotyczy wszystkich spółek z inwestorem polskim **) na podstawie przeprowadzonego badania w 2004 r. dotyczy 55,5% badanych spółek Źródło: Dane MSP. Z badań przeprowadzonych w 2000 roku wynikało, że nakłady inwestycyjne poniesione przez inwestorów strategicznych w latach 1993-2000 przekraczały wielokrotnie zobowiązania inwestycyjne wynikające z umów kupna/sprzedaży. Badanie przeprowadzone w 2004 roku potwierdziło to stwierdzenie. Biorąc pod uwagę fakt, że realizacja zobowiązań inwestycyjnych rozłożona jest zwykle na lata, realizacja zobowiązań inwestycyjnych rozpoczyna się zwykle w następnym roku po podpisaniu kontraktu. Spółki sprywatyzowane kapitałowo szybko adaptują się do warunków gospodarki rynkowej. W większości tych podmiotów odnotowano poprawę wyników ekonomicznofinansowych.

17 Tablica nr 7 Inwestor zagraniczny w prywatyzacji pośredniej w latach 1990-2004 (wg stanu na koniec roku w mln zł) Lata Wpływy z tytułu sprzedaży Zobowiązania Inwestycyjne (w mln zł)*) Realizacja zobowiązań inwestycyjnych**) Liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego 1990 2,1 0 1 1991 134,6 193,8 8 1992 290,9 514,9 15 1993 319,4 894,9 28 1994 236,2 491,0 14 1995 1 163,1 1 240,9 37 549 12 1996 1 139,2 659,0 7 1997 1 522,1 1 715,6 12 1998 1 042,4 1 441,0 4 1999 9 450,0 3 550,0 3 2000 21 135,2 32 466,0 2001 2 154,9 4 304,4 7 678 8 2002 1 967,5 1 234,5 5 391 6 2003 413,4 420,0 4 376 3 2004 36,7 2 428,9 b.d. 3 RAZEM 41 007,7 51 554,9 54 994 135* * wliczono 22 spółki z inwestorem mieszanym **) na podstawie przeprowadzonego badania w 2004 r. dotyczy 34,5% badanych spółek z inwestorem zagranicznym Źródło: Dane MSP. Tablica nr 8 Największe transakcje prywatyzacji kapitałowej wg stanu na 31.12.2004 r. Spółka Data sprzedaży Kraj inwestora Pakiet sprzedanych akcji/udziałów w % Cena (w mln zł) 11 Zobowiązania inwestycyjne (w mln zł) 27 000 Telekomunikacja 02.12.1998 12.10.2000 Oferta publiczna Francja 15 35 3 146,6 18 620,0 PKO BP S.A. 09.11.2004 Oferta 37,7 7 600,8 publiczna Pekao S.A. 20.06.1998 Oferta publiczna 52 4 240,0 2 000,0 23.06.1999 Włochy-Niemcy 15 916,1 PZU S.A. 05.11.1999 Holandia-Polska 30 3 018,0 600,0 Bank Zachodni S.A. 16.09.1999 Irlandia 80 2 200,0 850,0 STOEN S.A. 23.12.2002 Niemcy 85 1 500,0 422,0 Bank Handlowy S.A. 23.06.1997 Oferta publiczna 19 1 309,7 b.d. Elektrociepłownie 27.01.2000 Szwecja 55 959,5 2 503 Warszawskie S.A. Poznańskie Zakłady 28.01.1998 Wielka Brytania 80 770,3 560,0 Farmaceutyczne Polfa S.A. Górnośląski Zakład 06.02.2001 Szwecja 25 635,08 2 800,0 Elektroenergetyczny S.A. Elektrownia Połaniec S.A. 06.04.2000 Belgia 25 350,0 1 573.7 Źródło: Dane MSP.

18 W tablicy nr 8 ujęto największe transakcje prywatyzacji kapitałowej do 31.12.2004 roku, zarówno ze względu na wpływy do budżetu państwa jak i zobowiązania inwestycyjne nabywców. Spółki sprywatyzowane kapitałowo charakteryzują się w większości przypadków dużą sprawnością działania, dużą aktywnością inwestycyjną, innowacyjną i strategiczną. Należy więc docenić pozytywną rolę prywatyzacji pośredniej, szczególnie z udziałem kapitału zagranicznego, w kształtowaniu przekształceń gospodarczych w Polsce. Największa liczba spółek sprywatyzowanych na ścieżce kapitałowej funkcjonuje w sferze przetwórstwa przemysłowego - 257, co stanowi 73,0%, w tym 55 spółek w sekcji produkcji artykułów spożywczych i napojów (15,6%) oraz 29 spółek w sekcji budownictwa ( 8,2 %). Oprócz wpływów do budżetu z tytułu zbycia pakietów akcji/udziałów jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, ważnym czynnikiem przy zawieraniu kontraktów z potencjalnymi nabywcami są ich zobowiązania inwestycyjne, których realizacja rozłożona jest zwykle na okres od 3 do 6 lat. Zobowiązania inwestycyjne mają postać bądź podwyższenia kapitału akcyjnego spółki, bądź przeznaczenia określonych kwot na inwestycje, know-how itp. Spośród sprzedanych spółek najwyższe zatrudnienie odnotowano w sekcji pośrednictwa finansowego, w dziale przemysłu artykułów spożywczych i napojów, w dziale zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę oraz w budownictwie. Poziom zatrudnienia w poszczególnych sekcjach ilustruje tablica nr 9. Stan zatrudnienia z reguły utrzymywany jest na poziomie wynikającym ze zobowiązań socjalnych inwestorów. Należy jednak odnotować, iż w wielu spółkach zmniejszył się, a w niektórych zwiększył się w stosunku do roku 2000. Proces prywatyzacji sprawia, że w wielu spółkach dobrze prosperujących, rozszerzających rynki zbytu, o dobrych wynikach finansowych i dużej dynamice inwestycyjnej odnotowuje się wzrost zatrudnienia. Istnieje uzasadnione przypuszczenie, że wzrost efektywności prywatyzowanych firm prowadzi do ich ekspansji kreującej nowe miejsca pracy. Tak więc prywatyzacja pośrednia uznana może być za czynnik hamujący wzrost bezrobocia. Należy dodać, że pracownicy zatrudnieni w spółkach z przewagą kapitału zagranicznego stanowili ponad 50% wszystkich zatrudnionych w spółkach sprywatyzowanych ścieżką kapitałową.

19 Tablica nr 9 Spółki sprywatyzowane pośrednio wg sekcji PKD w przedziałach liczby zatrudnionych na dzień 31.12.2004 r. Sekcja Liczba zatrudnionych w branży do 1000 do 5000 Powyżej 5000 Zaopatrzenie w energię elektr. 12 5 0 Górnictwo i kopalnictwo 10 4 1 Przetwórstwo przemysłowe 172 69 16 Budownictwo 23 6 0 Transport i łączność 6 1 2 Handel 12 1 0 Obsługa nieruchomości 2 0 0 Turystyka 2 0 1 Pośrednictwo finansowe 0 4 2 Ochrona zdrowia 1 0 0 Źródło: Dane MSP. W procesie prywatyzacji polskiej gospodarki istotną rolę odgrywa kapitał zagraniczny, a w szczególności inwestycje bezpośrednie. Jednak bez szerokiego otwarcia programów prywatyzacyjnych na kapitał zagraniczny trudno oczekiwać, aby dominował on w procesie transformacji gospodarki. Rosnące zaawansowanie procesów prywatyzacji zwiększa prawdopodobieństwo napływu kapitału. Istnieje przy tym wyraźna zależność między ścieżką prywatyzacji, a zainteresowaniem inwestorów zagranicznych. Ogólnie można powiedzieć, że prywatyzacja kapitałowa wzmacnia napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Nie należy jednak spodziewać się, że prywatyzacja i inne czynniki determinujące wielkość inwestycji zagranicznych spowodują taki napływ zewnętrznych środków finansowych, który mógłby zrekompensować niedostatek kapitału krajowego. Ponieważ tempo prywatyzacji w dłuższej perspektywie wpływa na tempo wzrostu gospodarki, spowolnienie procesu przekształceń własnościowych musi się negatywnie odbić na wielkości strumieni bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W tym sensie relatywnie wysokie tempo wzrostu gospodarczego w ostatnich latach w Polsce może stanowić niepowtarzalną przesłankę zdynamizowania napływu kapitału zagranicznego. Prywatyzacja pośrednia jest tą ścieżką prywatyzacji, która była i jest stymulatorem wielu pozytywnych zjawisk w gospodarce, między innymi stworzenia od podstaw rynku kapitałowego. Jest też istotnym obszarem pojawiania się nowych jakości i zasileń poprywatyzacyjnych w postaci

20 transferu technologii, otwarcia nowych rynków, dokapitalizowania oraz przekazywania wiedzy menedżerskiej. W ramach prywatyzacji pośredniej następuje znaczne zainwestowanie w kapitał ludzki, dochodzi do zmiany struktur organizacyjnych i podwyższania kwalifikacji pracowników. W wielu spółkach pojawiły się nowe systemy motywacyjne powiązane z wynikami ekonomicznymi firmy, stwarzając tym samym możliwości znacznego wzrostu płac, jak też zwiększenia rozpiętości między najwyższą a najniższą płacą. Czternastoletni okres prywatyzacji przyniósł zmiany własnościowe w gospodarce narodowej, szczególnie w przedsiębiorstwach zajmujących się przetwórstwem przemysłowym, energetyką, telekomunikacją i łącznością. Jednocześnie miało miejsce zakończenie prywatyzacji spółek, których działalność obejmowała produkcję artykułów spożywczych, chemię gospodarczą i kosmetyczną, handel oraz produkcję cementu. Prywatyzacja pośrednia, stanowiąca metodę prywatyzacji ściśle związaną z rynkiem kapitałowym jest zarazem przesłanką i warunkiem jego dalszego rozwoju. Znaczenie prywatyzacji pośredniej dla całokształtu przekształceń własnościowych jest większe niż wynikałoby to z liczby zakończonych za jej pomocą projektów prywatyzacyjnych. Ta ścieżka prywatyzacji wyzwala przedsiębiorczość zarządów i pracowników prywatyzowanych spółek zarówno w sferze poszukiwania nowych technologii jak i nowych rynków zbytu. 1.4. Prywatyzacja bezpośrednia Od początku realizacji procesów prywatyzacyjnych do dnia 31.12.2004 roku prywatyzacją bezpośrednią objęto 2216 przedsiębiorstw państwowych w trybie: 528 poprzez sprzedaż, 242 poprzez wniesienie przedsiębiorstwa do spółki, 1379 poprzez oddanie do odpłatnego korzystania. Wobec 67 przedsiębiorstw zastosowano mieszane formy prywatyzacji bezpośredniej. Spośród 2216 zaakceptowanych przez Ministra Skarbu Państwa wniosków o prywatyzację bezpośrednią z rejestru przedsiębiorców wykreślono 2119 przedsiębiorstw państwowych, co stanowi 95,6% liczby wydanych akceptacji. Do końca 2004 roku prywatyzacja bezpośrednia objęła głównie przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego 36,8%, budowlane 22,4% i handlowe 17,5%; głównie z województw: mazowieckiego, dolnośląskiego i śląskiego.

21 Prywatyzacja bezpośrednia dotyczyła przede wszystkim (podobnie jak w latach ubiegłych) przedsiębiorstw średniej wielkości, zatrudniających najczęściej od 50 do 249 pracowników. W roku 2004 MSP zaakceptowało 52 wnioski o prywatyzację bezpośrednią. Spośród nich do prywatyzacji bezpośredniej poprzez sprzedaż skierowano 20 przedsiębiorstw, poprzez wniesienie do spółki 10 przedsiębiorstw, poprzez oddanie do odpłatnego korzystania - 22. Największą liczbą zaakceptowanych w 2004 roku wniosków o prywatyzację bezpośrednią charakteryzowały się województwa: łódzkie i małopolskie, dominowały przedsiębiorstwa z branży transportu i budownictwa. Z rejestru przedsiębiorców wykreślono w tym czasie 57 przedsiębiorstw państwowych, a przeprowadzenie procesu ich prywatyzacji - od akceptacji wniosku do wykreślenia z rejestru trwało prawie we wszystkich przypadkach (96,0%) mniej niż 9 miesięcy. Wartość funduszu założycielskiego każdego z 52 przedsiębiorstw, które uzyskały w 2004 roku akceptację MSP na prywatyzację bezpośrednią (według danych na koniec 2003 roku) mieściła się w granicach od 6,3 tys. zł do 15,4 mln zł. Prawie połowa przedsiębiorstw (44%) posiadała fundusz założycielski o wartości nie przekraczającej 1 mln zł. Spośród 52 przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio w 2004 roku dwie trzecie osiągnęły zysk netto. Stan zobowiązań ogółem wszystkich przedsiębiorstw wyniósł na koniec 2003 roku około 204 mln zł. Natomiast suma należności ogółem osiągnęła kwotę około 98,1 mln zł. Wartość zobowiązań inwestycyjnych nabywców, które są jednym z ważnych elementów umowy prywatyzacyjnej, wahała się między 6 tys. a 18 mln zł. W przypadku 60,1% przedsiębiorstw prywatyzowanych w 2004 roku wartość zobowiązań inwestycyjnych była zbliżona do wynegocjonowanej kwoty lub ją przewyższała. Łączna wartość tych zobowiązań wyniosła około153,5 mln zł. Przychody z tytułu prywatyzacji bezpośredniej wyniosły w 2004 roku ponad 278,3 mln zł co stanowi 2,7% ogólnej kwoty przychodów z prywatyzacji w analizowanym roku, a w skali 15 lat jest to odsetek rzędu 5,7%.

22 Sprzedaż przedsiębiorstwa Prywatyzacja bezpośrednia poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa odbywa się w trybie przetargu publicznego lub rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Stosuje się ją wobec przedsiębiorstw słabych ekonomicznie, wymagających szybkiego dokapitalizowania i dostępu do nowych rynków. W związku z tym szczególnie istotne są zawarte w umowie sprzedaży zobowiązania kupującego w zakresie przyszłych inwestycji oraz ochrony środowiska i dóbr kultury, a także zobowiązania dotyczące ochrony miejsc pracy. Do 31 grudnia 2004 roku przekazano do sprzedaży łącznie 528 przedsiębiorstw, co stanowiło 23,8% ogólnej liczby przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio. W roku 2004 do sprzedaży w tym trybie skierowano 20 przedsiębiorstw. Tablica nr 10 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio SEKCJE PKD w trybie sprzedaży wg sekcji PKD Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa w latach 1990-2004 w tym w roku 2004 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % Górnictwo i kopalnictwo 5 0,9 2 10,0 Przetwórstwo przemysłowe 228 43,2 4 20,0 Budownictwo 86 16,2 6 30,0 Handel hurtowy i detaliczny 96 18,1 1 5,0 Transport, gospodarka magazynowa i łączność Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi 49 9,5 6 30,0 54 10,2 1 5,0 Pozostałe sekcje 10 1,9 0 0,0 OGÓŁEM 528 100,0 20 100,0 Źródło: Dane Departamentu Analiz i Prognoz MSP.

23 Spośród wszystkich przedsiębiorstw prywatyzowanych tą metodą prawie połowę stanowiły przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego (43,2%), reprezentujące głównie przemysł spożywczy lub maszynowy. Struktura branżowa przedsiębiorstw prywatyzowanych w 2004 roku była zróżnicowana, z przewagą przedsiębiorstw prowadzących działalność z zakresu budownictwa i transportu (po 30,0%). Tablica nr 11 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio w trybie sprzedaży przedsiębiorstwa wg liczby zatrudnionych Przedsiębiorstwa prywatyzowane bezpośrednio poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa Liczba zatrudnionych w latach 1990-2004 w tym w roku 2004 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % do 49 216 40,9 6 30,0 50-249 240 45,5 12 60,0 250-499 43 8,1 2 10,0 500 lub więcej 29 5,5 0 0,0 RAZEM 528 100,0 20 100,0 Źródło: Dane MSP. Według stanu na koniec 2004 roku, w większości przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio poprzez sprzedaż zatrudnienie nie przekraczało 249 osób (łącznie 86,4%). Przedsiębiorstwa sprywatyzowane tą metodą w 2004 roku należały do grupy firm małych i średnich zatrudniających mniej niż 250 pracowników. Wniesienie przedsiębiorstwa do spółki Prywatyzacja bezpośrednia poprzez wniesienie przedsiębiorstwa do spółki następuje w trybie rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Stosuje się je wobec przedsiębiorstw wymagających długookresowych działań restrukturyzacyjnych. Do nowopowstałej spółki udziałowcy inni niż Skarb Państwa powinni wnieść wkłady na pokrycie co najmniej 25% kapitału zakładowego. Jeśli udziałowcami spółki oprócz Skarbu Państwa są wyłącznie osoby będące w dniu wydania zarządzenia o

24 prywatyzacji pracownikami przedsiębiorstwa, rolnicy lub rybacy, powinni oni wnieść łącznie wkłady na pokrycie co najmniej 10% kapitału zakładowego. Do 31 grudnia 2004 roku 242 przedsiębiorstwa uzyskały akceptację na prywatyzację poprzez wniesienie do spółki, co stanowiło 10,9% ogólnej liczby przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio. W roku 2004 zgodę na powyższą formę prywatyzacji uzyskało 10 przedsiębiorstw. Tablica nr 12 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio poprzez wniesienie SEKCJE PKD do spółki wg sekcji PKD Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane poprzez wniesienie do spółki w latach 1990-2004 w tym w roku 2004 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % Przetwórstwo przemysłowe 148 61,1 1 10,0 Zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę 2 0,8 1 10,0 Budownictwo 28 11,6 1 10,0 Handel hurt. i detaliczny 22 9,1 1 10,0 Transport, gospodarka magazynowa i łączność Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi 30 12,4 6 60,0 6 2,5 0 0,0 Pozostałe sekcje 6 2,5 0 0,0 OGÓŁEM 242 100,0 10 100,0 Źródło: Dane MSP. Większość przedsiębiorstw prywatyzowanych tą metodą (61,1%) stanowiły przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego, w tym głównie produkujące artykuły spożywcze oraz maszyny i urządzenia, a także wyroby z pozostałych surowców mineralnych. W roku 2004 dominowały przedsiębiorstwa transportowe (60%).

25 Tablica nr 13 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio poprzez wniesienie do spółki wg liczby zatrudnionych Przedsiębiorstwa prywatyzowane bezpośrednio poprzez wniesienie do spółki Liczba zatrudnionych w latach 1990-2004 w tym w roku 2004 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % do 49 39 16,1 0 0,0 50-249 111 45,9 5 50,0 250-499 50 20,7 4 40,0 500 lub więcej 42 17,3 1 10,0 RAZEM 242 100,0 10 100,0 Źródło: Dane MSP. Liczba zatrudnionych w prywatyzowanych przedsiębiorstwach według stanu na koniec 2004 roku była zróżnicowana. Najliczniejszą grupę stanowiły przedsiębiorstwa średniej wielkości (45,9%). Do tego przedziału zatrudnienia należała również połowa przedsiębiorstw prywatyzowanych w 2004 roku. W 2004 roku zbyto pakiety akcji/udziałów należących do Skarbu Państwa w 15 spółkach powstałych w wyniku wniesienia do spółki. Łączna wartość transakcyjna sprzedanych w 2004 roku akcji/udziałów spółek do których zostało wniesione mienie przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio, wyniosła ponad 19,7 mln zł. Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania Zastosowanie metody prywatyzacji poprzez oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania zostało ograniczone do przedsiębiorstw spełniających łącznie dwie przesłanki dotyczące wartości sprzedaży towarów i usług oraz wysokości funduszy własnych (art. 39 ust. 2 ustawy o kip), przy czym Rada Ministrów może wyrazić zgodę na prywatyzację przedsiębiorstwa, które nie spełnia tych warunków. Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego użytkowania jest metodą prywatyzacji skierowaną głównie do pracowników tego przedsiębiorstwa. Zgodnie z warunkami

26 określonymi w art. 51 ust. 1 ustawy o kip do spółki musi przystąpić odpowiednio ponad połowa ogólnej liczby pracowników przedsiębiorstwa państwowego albo pracowników i rolników lub rybaków. W celu zapewnienia dopływu kapitału przynajmniej 20% udziałów muszą objąć osoby niezatrudnione w prywatyzowanym przedsiębiorstwie państwowym, czyli inwestor zewnętrzny. Do końca 2004 roku metodę oddania przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania zastosowano w stosunku do 1379 przedsiębiorstw tj. do 62,2% wszystkich przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio. W roku 2004 zaakceptowano 22 wnioski o prywatyzację w tym trybie. Przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego (głównie z branży spożywczej i maszynowej) oraz przedsiębiorstwa budowlane stanowiły na koniec 2004 roku łącznie ponad połowę (56,9%) ogółu przedsiębiorstw prywatyzowanych tą metodą. W roku 2004 w grupie przedsiębiorstw prywatyzowanych przez oddanie do odpłatnego korzystania dominowały przedsiębiorstwa zajmujące się głównie produkcją (22,8%) i transportem (50,0%). Tablica nr 14 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio poprzez oddanie do odpłatnego korzystania wg sekcji PKD SEKCJE PKD Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane poprzez oddanie do odpłatnego korzystania w latach 1990-2004 w tym w roku 2004 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % Przetwórstwo przemysłowe 423 30,7 5 22,8 Budownictwo 361 26,2 2 9,1 Handel hurtowy i detaliczny 249 18,0 2 9,1 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 91 6,6 11 50,0 Obsługa nieruchomości, wynajem nauka i usługi 190 13,8 1 4,5 Pozostałe sekcje 65 4,7 1 4,5 OGÓŁEM 1379 100,0 22 100,0 Źródło: Dane MSP. Tablica nr 15

27 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio przez oddanie do odpłatnego korzystania wg liczby zatrudnionych Przedsiębiorstwa prywatyzowane bezpośrednio poprzez oddanie do Liczba zatrudnionych odpłatnego korzystania w latach 1990-2004 W tym w roku 2004 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % do 49 272 19,7 2 9,1 50-249 729 52,9 18 81,8 250-499 217 15,7 2 9,1 500 i więcej 161 11,7 0 0,0 RAZEM 1379 100,0 22 100,0 Źródło: Dane MSP. Według danych na koniec 2004 roku poziom zatrudnienia we wszystkich przedsiębiorstwach prywatyzowanych tą metodą był zróżnicowany, z przewagą przedsiębiorstw zatrudniających od 50 do 249 osób (52,9%). W roku 2004 udział tej grupy przedsiębiorstw był również dominujący i wyniósł 81,8%. W sytuacji zaprzestania spłaty rat leasingowych przez spółkę powstałą poprzez oddanie majątku do odpłatnego korzystania, głównie w związku z pogorszeniem się jej sytuacji płatniczej, umowa zawarta pomiędzy spółką a Skarbem Państwa może zostać rozwiązana. Do końca 2004 roku rozwiązano umowy w przypadku 78 spółek, w tym z 4 spółkami w roku 2004. Należy podkreślić, że sprawność realizacji zmian własnościowych metodą prywatyzacji bezpośredniej mierzona liczbą zakończonych procesów prywatyzacyjnych do liczby wydanych akceptacji w całym okresie przekształceń własnościowych jest cały czas wysoka - na koniec 2004 roku wyniosła 95,6%.

28 Tablica nr 16 Przedsiębiorstwa państwowe wykreślone z rejestru p.p. w wyniku prywatyzacji Lp. bezpośredniej w zestawieniu z liczbą zaakceptowanych wniosków Tryb prywatyzacji bezpośredniej stan na 31 grudnia 2004 roku Liczba akceptacji MPW/MSP Liczba p.p. wykreślonych z rejestru % realizacji 1. Sprzedaż przedsiębiorstwa 528 482 91,3 2. Wniesienie do spółki 242 226 93,4 3. Oddanie do odpłatnego korzystania 1379 1354 98,2 4. Rozwiązania mieszane 67 57 85,1 RAZEM 2216 2119 95,6 Źródło: Dane MSP. Z zestawienia danych liczbowych ilustrujących poszczególne tryby prywatyzacji bezpośredniej wynika, że oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania jest wciąż najpopularniejszą i statystycznie najbardziej efektywną formą prywatyzacji. Od roku 2002 obserwuje się jednak spadek liczby przedsiębiorstw objętych prywatyzacją w tym trybie przy jednoczesnym wzroście liczby przedsiębiorstw, które uzyskały w tym samym roku zgodę na prywatyzację bezpośrednią poprzez sprzedaż. W 2004 roku zakończyła się realizacja dwóch projektów w ramach programu Wspomagania Inicjatyw Prywatyzacyjnych (WIP) dla 40 przedsiębiorstw państwowych z województw: podlaskiego, świętokrzyskiego, małopolskiego, wielkopolskiego, lubuskiego i kujawsko-pomorskiego. Rozpoczęły się również przygotowania do uruchomienia dwóch kolejnych edycji programu WIP, w którym weźmie udział 25 przedsiębiorstw państwowych z województw: mazowieckiego, warmińsko-mazurskiego, małopolskiego, łódzkiego, zachodniopomorskiego, kujawsko-pomorskiego i lubuskiego. Mając na celu inicjowanie polityki państwa w zakresie przekształceń własnościowych mienia komunalnego, w roku 2004 Ministerstwo Skarbu Państwa zrealizowało projekt prywatyzacji 150 podmiotów komunalnych finansowany ze środków Phare 2001.W ramach projektu została wykonana dokumentacja prywatyzacyjna dla 150 podmiotów komunalnych, przeprowadzono szereg seminariów, warsztatów i konferencji z zakresu gospodarki

29 komunalnej oraz przygotowano obszerny materiał analityczny. Dla wielu spośród uczestniczących w projekcie podmiotów komunalnych działania prowadzone w ramach projektu dały początek procesom zmierzającym do ich prywatyzacji. Ponadto Minister Skarbu Państwa kontynuował działania wspomagające wojewodów w poszukiwaniu inwestorów dla prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych poprzez zamieszczanie informacji o przedsiębiorstwach państwowych na stronach internetowych MSP i w ogłoszeniach prasowych. 1.5. Likwidacja i upadłość przedsiębiorstw państwowych Likwidacja na podstawie art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych z dnia 25 września 1981 roku (Dz.U.91.18.80 z późniejszymi zmianami) zwana również likwidacją z przyczyn ekonomicznych lub likwidacją upadłościową, przeprowadzana jest w przedsiębiorstwach wykazujących długotrwałą i ciągłą (co najmniej 6 miesiecy) stratę i nie rokujących szans na poprawę wyniku finansowego. Decyzję o likwidacji podejmuje organ założycielski z własnej inicjatywy bądź na wniosek rady pracowniczej przedsiębiorstwa, o ile Minister Skarbu Państwa nie zgłosi sprzeciwu. Organ założycielski wyznacza również likwidatora przedsiębiorstwa. Likwidacja kończy się wykreśleniem przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorców. Najbardziej efektywną i najczęściej stosowaną strategią likwidacji nierentownych przedsiębiorstw jest sprzedaż zorganizowanych części majątku inwestorom zewnętrznym. Strategia ta zbliżona do procedur prywatyzacji bezpośredniej prowadzi z reguły do skutecznej poprawy sytuacji sprzedanej części przedsiębiorstwa i utrzymania zatrudnienia. Niesprzedane mienie pozostaje po likwidacji własnością Skarbu Państwa. W pierwszym okresie transformacji własnościowej likwidacja z przyczyn ekonomicznych była najczęściej stosowaną formą przekształceń. W kolejnych latach liczba podejmowanych procesów likwidacyjnych systematycznie się zmniejszała. W latach 1990-91 rozpoczęto 535 likwidacji, natomiast w ciągu ostatnich siedmiu lat średnio 46 likwidacji rocznie. Do dnia 31 grudnia 2004 roku Minister Skarbu Państwa nie zgłosił sprzeciwu wobec 1853 wniosków o likwidację przedsiębiorstwa państwowego w trybie art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, z tego w 130 przypadkach likwidacja dotyczyła

30 przedsiębiorstw podległych organom administracji centralnej. W przypadku 990 przedsiębiorstw państwowych likwidację zakończono i wykreślono z rejestru. Upadłość ogłoszono w 673 przedsiębiorstwach co stanowiło 36,3% wszystkich rozpoczętych procesów likwidacyjnych. Tablica nr 17 Rozpoczęte i zakończone procesy likwidacji z art. 19 ust. o p.p. Rok Liczba procesów Liczba procesów Ogłoszone upadłości rozpoczętych zakończonych 1991 535 19 12 1992 318 86 88 1993 226 116 124 1994 160 112 123 1995 144 100 83 1996 97 132 62 1997 60 99 44 1998 44 70 24 1999 57 56 21 2000 57 46 22 2001 53 12 29 2002 44 37 25 2003 35 50 13 2004 23 55 3 RAZEM 1853 990 673 Źródło: Dane MSP. W 2004 roku proces likwidacyjny rozpoczęto w 23 przedsiębiorstwach, zakończono zaś wykreśleniem z rejestru w przypadku 55 przedsiębiorstw, a w 3 ogłoszono upadłość. W przedsiębiorstwach zlikwidowanych w 2004 roku czas trwania procesu likwidacji wynosił średnio około 5 lat i był bardzo zróżnicowany: najkrótszy proces likwidacji trwał 6 miesięcy, najdłuższy około 13 lat. Struktura branżowa przedsiębiorstw likwidowanych w trybie art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych była bardzo zróżnicowana. W większości dotyczyło to przedsiębiorstw zajmujących się przetwórstwem przemysłowym 33,7%, budowlanych 18,6%, oraz firm prowadzących usługi związane z obsługą nieruchomości i wynajmem 16,3%. Wśród przedsiębiorstw likwidowanych w 2004 roku najliczniejszą (34,8%) stanowiły przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego.