960 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 960-964 Żywność ekologiczna w opinii studentów różnych lat studiów uczelni lubelskich Organic food in opinion of students of different years of Lublin universities Edyta Kowalczuk-asilev, Renata Klebaniuk, Katarzyna Gronowicz Zakład Bromatologii i Fizjologii Żywienia, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Wprowadzenie. Jednym z czynników ograniczających rozwój rynku żywności ekologicznej jest niska świadomość ekologiczna społeczeństwa i brak wiedzy o roli i znaczeniu żywności ekologicznej. Postawa i świadomość młodych ludzi w przyszłości będzie odgrywać główną rolę w kształtowaniu rynku żywności oraz kierunkach jego rozwoju. Stąd konieczna jest popularyzacja zasad racjonalnego żywienia oraz zwiększanie świadomości ekologicznej wśród młodzieży. Cel. Ukazanie wiedzy i opinii studentów uczelni lubelskich na temat żywności ekologicznej i jej dostępności na rynku, a także częstotliwości jej spożywania i znaczenia dla zdrowia człowieka w zależności od roku studiów. Materiał i metody. Ankietę przeprowadzono wśród 300 losowo wybranych studentów różnych lat studiów uczelni lubelskich w okresie od czerwca do listopada 2010 r. Ankieta dotyczyła wiedzy studentów na temat żywności ekologicznej, motywacji przy jej zakupie oraz opinii respondentów na temat jej wpływu na zdrowie człowieka. Uwzględniono także pytania dotyczące wpływu czynników socjo-demograficznych i ekonomicznych na decyzje zakupu żywności ekologicznej. Wyniki. Choć zdecydowana większość studentów I i II roku deklaruje znajomość pojęcia żywności ekologicznej, żaden z ankietowanych studentów z pierwszych lat studiów nie kupuje żywności ekologicznej. Nieco inaczej przedstawiają się wyniki studentów starszych lat 20% studentów roku, 39% studentów roku i 25% słuchaczy roku kupuje żywność ekologiczną. Czynnikiem w największym stopniu hamującym zakup produktów ekologicznych jest ich wysoka cena, a także nieznajomość miejsc ich sprzedaży oraz małą dostępnością tych produktów. Wnioski. Studenci, którzy zakupują żywność ekologiczną robią to z przekonania o jej zdrowotnych właściwościach i braku szkodliwych substancji w jej składzie. Niemniej konieczna jest promocja tych produktów w środkach masowego przekazu, kampanie społeczne mające na celu zwiększenie świadomości konsumentów nie tylko o jej jakości, ale także o oznakowaniu tego typu żywności i kanałach jej dystrybucji. Introduction. One of the factors limiting the development of the organic food market is low public awareness and lack of knowledge about the role and importance of organic food. The attitude and awareness of young people will play a crucial role in the direction of future food market development. Hence, it is necessary to popularize the principles of rational nutrition and increase ecological awareness among young people. Aim. The evaluation of knowledge and opinions of students about organic food, its availability on the market, the frequency of consumption and its relevance to human health, depending on the year of study. Material & methods. The survey was conducted among 300 randomly selected students of various years in universities in Lublin between June and November 2010. The survey examined the students knowledge about organic food, the motivation for its purchase, and their opinions about its impact on human health. It also included questions about the impact of socio-demographic and economic factors on decisions to purchase organic food. Results. Although the majority of students of firsts years declared the knowledge of the concept of organic food, none of the interviewed students bought organic food. Different results were achieved among older students - 20% of the students of third year, 39% of the students of fourth year and 25% of the students of fifth year buy organic food. The most inhibiting factor of purchasing organic products was their high price and lack of knowledge about the organic food market and low availability of these products. Conclusions. The students purchasing organic food are convinced about its health properties and the absence of harmful substances in its composition. However, it is necessary to promote these products in the mass media to raise the consumer awareness regarding their quality, labeling and distribution channels. Keywords: students, organic food, universities, knowledge Słowa kluczowe: studenci, żywność ekologiczna, uczelnie wyższe, wiedza Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 960-964 www.phie.pl Nadesłano: 10.06.2011 Zakwalifikowano do druku: 03.08.2011 Adres do korespondencji / Address for correspondence mgr inż. Edyta Kowalczuk-asilev Zakład Bromatologii i Fizjologii Żywienia Uniwersytetu Przyrodniczego ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin tel. 81 445 69 14, e-mail: edyta.kowalczuk@up.lublin.pl Wprowadzenie W ostatnich latach, zwłaszcza po wejściu Polski do UE, obserwuje się w naszym kraju intensywny rozwój produkcji żywności ekologicznej. Do najważniejszych cech wyróżniających rolnictwo ekologiczne należą: wykluczenie GMO i środków chemicznych w produkcji i w przetwórstwie oraz kontrola gospodarstw pod względem zgodności z kryteriami produkcji
Kowalczuk-asilev E, Klebaniuk R, Gronowicz K. Żywność ekologiczna w opinii studentów różnych lat studiów uczelni lubelskich 961 organicznej [1, 2]. Żywność ekologiczna postrzegana jest przez konsumentów jako żywność bezpieczna i zdrowa, o wysokiej wartości odżywczej [3]. Zakup żywności ekologicznej w Polsce, na tle innych państw europejskich, jest jednak znacznie mniejszy. Jednym z czynników ograniczających rozwój rynku żywności ekologicznej jest niska świadomość ekologiczna społeczeństwa oraz brak wiedzy o roli i znaczeniu żywności ekologicznej. Okres studiów to czas zdobywania wiedzy, kształtowania światopoglądu i stylu życia, w którym młody człowiek nabywa pewnych zwyczajów i nawyków żywieniowych. Styl życia to podstawowy czynnik kształtujący szeroko rozumiane zdrowie jednostki, dlatego tak istotna jest popularyzacja wiedzy o jakości żywności i istocie zdrowego stylu życia. Cel badań Opracowanie i przeprowadzenie wśród studentów uczelni lubelskich ankiety na temat żywności ekologicznej. Przeprowadzone badania miały w szczególności ukazać wiedzę i opinię studentów na temat żywności ekologicznej, jej dostępności na rynku, a także spożywania i znaczenia dla zdrowia człowieka, w zależności od roku studiów. Materiał i metody Ankietę przeprowadzono w okresie od czerwca do listopada 2010 r. wśród 300 losowo wybranych studentów różnych lat studiów uczelni lubelskich (200 kobiet 66,7% i 100 mężczyzn 33,3%), studiujących w trybie stacjonarnym. Blisko 50% badanej grupy studentów pochodziła ze wsi, 17% z małych miasteczek, a około jedna trzecia badanych to mieszkańcy dużych miast (33%). W czasie studiów 35% respondentów mieszkało w akademikach, 29% na stancji, a 28% z rodzicami (tab. I). Ankieta, składająca się z 22 pytań (zamknięte, jedno- lub wielokrotnego wyboru), dotyczyła wiedzy studentów na temat żywności ekologicznej, motywacji przy jej zakupie oraz opinii respondentów na temat jej wpływu na zdrowie konsumentów. Uwzględniono także pytania dotyczące wpływu czynników socjodemograficznych i ekonomicznych na decyzje zakupu żywności ekologicznej. Otrzymane wyniki zestawiono wyrażając ilość osób udzielających poszczególne odpowiedzi, jako % w odniesieniu do badanej populacji. Uzyskane dane liczbowe zostały poddane analizie statystycznej z wykorzystaniem programu Statistica wersja 5, z wykorzystaniem testu χ 2 przy poziomie istotności p=0,05. Wyniki i omówienie Studenci początkowych lat studiów, swoją wiedzę na temat żywności ekologicznej ocenili na małą lub umiarkowaną, natomiast blisko 30% słuchaczy ostatnich lat studiów ( i ) posiada znaczną wiedzę (p 0,05) na temat ekologicznej produkcji żywności oraz jej jakości (tab. II). Znaczna grupa ankietowanych pojmuje rolnictwo i produkty ekologiczne jako wolne od środków chemii rolnej, GMO, pochodzące z czystego środowiska, o wysokich walorach odżywczych. Niemniej jednak pojawiają się też głosy (szczególnie wśród młodszych studentów), że do jej produkcji stosuje się minimalne ilości pestycydów. Nieliczne osoby uważają ją jedynie za chwyt reklamowy. Choć zdecydowana większość studentów I i II roku deklaruje znajomość pojęcia żywności ekologicznej, jednak nikt z tej grupy nie kupuje żywności ekologicznej (tab. II). Nieco inaczej przedstawiają się wyniki studentów starszych lat 20% studentów roku, 39% studentów roku i 25% słuchaczy roku kupuje żywność ekologiczną. Głównym czynnikiem ograniczającym jej zakup wśród studentów wszystkich lat studiów, jest wysoka cena. Studenci I i II roku swoje podejście uzasadniali także nieznajomością miejsc sprzedaży takich produktów (p 0,05) oraz ich małą dostępnością podobny argument pojawiał się także wśród studentów starszych lat. Tabela I. Charakterystyka socjo-demograficzna badanej grupy (% w odniesieniu do badanej populacji) Table I. Socio-demographic characteristics of the studied group (% in relation to the survey population) Charakterystyka /Characteristics I n=56 Płeć /Gender Kobiety /Females 65 62 63 68 75 Mężczyźni /Males 35 38 37 32 25 Miejsce pochodzenia /Place of provenance Aktualne miejsce zamieszkania /Current place of residence II n=62 n=60 Wieś /illage 52 43 45 41 67 Miasteczko do 50 000 mieszkańców /Small town (<50 000 inhabitants) 22 22 17 13 15 Miasto małe 50 000-100 000 mieszkańców /Town (50 000-100 000) inhabitants 8 8 6 23 8 Miasto duże(> 100 000 mieszkańców) /Town (>100 000 inhabitants) 18 27 32 23 10 Stancja /Flatshare 35 40 32 26 15 Akademik /Dormitory 43 38 23 32 40 Dom rodzinny /Family home (with parents) 22 22 32 32 35 Mieszkanie własne /Own apartment 13 10 10
962 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 960-964 W dalszej części badań ankietowych udział wzięli studenci deklarujący zakup żywności ekologicznej studenci, i roku (tab. ). Zdecydowana większość studentów przy wyborze żywności ekologicznej kieruje się jej prozdrowotnym charakterem oraz troską o środowisko naturalne (p 0,05). Blisko 80% respondentów informacje na temat tego rodzaju żywności zdobywa na wykładach i ćwiczeniach, dużą rolę informacyjną odgrywają także media (głównie Internet dla 70%, prasa dla 32%, radio i telewizja dla 17% studentów). Studenci decydujący się na zakup produktów organicznych stawiają jej także duże wymagania. Co ciekawe, tylko 7 osób zwraca uwagę na atrakcyjny wygląd tej żywności. Priorytetową kwestią (dla 88% respondentów) jest by żywność ta, była wolna od dodatków chemicznych (bez nawozów sztucznych, konserwantów), dobrze oznakowana i atestowana, a także zasobna w składniki odżywcze i bezpieczna dla zdrowia. Studenci żywność ekologiczną nabywają głównie w sklepach z produktami ekologicznymi (44 ankietowanych) lub bezpośrednio u producentów (6 ankietowanych). Respondenci swoją sytuację materialną uważają za dobrą lub przeciętną, tylko 6 studentów deklarowało bardzo dobrą sytuację materialną. Zdecydowana większość studentów na zakup żywności miesięcznie przeznacza poniżej 400 zł, z czego na zakup żywności ekologicznej 82% ankietowanych przeznacza mniej niż 200 zł miesięcznie (p 0,05). Ponad połowa (58%) studentów kupujących żywność ekologiczną spożywa ją kilka razy w miesiącu, 26% z nich nawet 2-3 razy w tygodniu, 14% rzadziej niż raz w miesiącu. Natomiast jedynie 2% ankietowanych spożywa produkty ekologiczne codziennie. Interesująco przedstawia się analiza odpowiedzi uzyskanych na pytanie o czynniki mogące spowodować zwiększenie zainteresowania żywnością ekologiczną wśród konsumentów. Wskazuje ona na dużą świadomość wśród młodzieży. Zdecydowaną przeszkodą dla rozwoju rynku żywności ekologicznej w Polsce jest dla 80% studentów jej wysoka cena. Zwracają też uwagę na brak odpowiedniej reklamy produktów ekologicznych (atrakcyjniejsze opakowania, informacje o miejscach sprzedaży), a także jej ubogi asortyment (p 0,05). Jedna trzecia studentów za równie ważną kwestię uważa konieczność popularyzacji tej żywności przez poszerzanie wiedzy wśród konsumentów na temat warunków produkcji żywności, jej jakości i następczego wpływu na zdrowie. Głównymi produktami ekologicznymi nabywanymi przez respondentów są pieczywo (17%), jaja (19%), owoce (18%) i warzywa (14%), (ryc. 1), a najrzadziej mięsa i nabiał, co prawdopodobnie wynika z braku dostępności tych produktów na rynku oraz ich krótkiego okresu przydatności do spożycia. Natomiast wśród produktów ekologicznych, których udział w asortymencie powinien zostać zwiększony, najczęściej przez studentów wymieniane są alkohole (18%), kawa i herbata (16%), owoce i warzywa (14%) oraz zioła (11%), (ryc. 2). Tabela II. Stan wiedzy na temat żywności wśród ankietowanych studentów (% w odniesieniu do badanej populacji) Table II. Knowledge about organic food among the questioned students (% in relation to the survey population) Charakterystyka /Characteristics Stan wiedzy na temat żywności ekologicznej /State of knowledge about organic food Rozumienie pojęcia żywności ekologicznej /Understanding the organic food definition Przyczyny nie kupowania żywności ekologicznej /Reasons for not buying organic food I n=56 II n=62 n=60 Bardzo mała /ery small 3 ns Test χ 2 /χ 2 test Mała /Small 35 22 10-3 p 0,05 Umiarkowana /Moderate 57 70 77 68 67 ns Bardzo duża /Large 8 5 13 32 30 p 0,05 Chwyt reklamowy /Advertising trick 10 4 3 2 ns Żywność o atrakcyjnym wyglądzie/o wysokich walorach smakowych /Food with 3 5 ns attractive appearance/high palatability Żywność z czystego środowiska/ Food produced in clean environement 15 20 13 11 15 ns Żywność wyprodukowana bez użycia środków chemii rolnej /Food produced without 24 26 26 28 29 ns the use of agricultural chemicals Żywność bogata w składniki odżywcze /Food rich in nutrients 11 8 11 17 8 ns Żywność, której produkcja podlega dodatkowej kontroli /Food produced under strict control 7 11 16 17 16 ns Żywność pozbawiona organizmów modyfikowanych genetycznie /GMO-free food products 11 18 21 24 21 ns Żywność, w której produkcji stosuje się minimalne ilości środków chemii rolnej /Food produced with minimal amounts of agricultural chemicals 22 13 10 4 ns Jest droga /Too expensive 57 57 37 32 49 p 0,05 Nie lubię /I don t like it Nie wiem gdzie ją kupić /I don t know where to buy it 13 17 8 3 3 ns Jest mały wybór /Limited assortment 13 17 13 8 10 ns Jest trudnodostępna /It s hard to get 17 9 22 18 13 ns ns różnice nieistotne statystycznie/ differences are statistically insignificant
Kowalczuk-asilev E, Klebaniuk R, Gronowicz K. Żywność ekologiczna w opinii studentów różnych lat studiów uczelni lubelskich 963 Tabela. Charakterystyka studentów kupujących żywność ekologiczną Table. Characteristics of students who buy organic food Charakterystyka/Characteristics Motywy zakupu żywności ekologicznej /Reasons for buying organic food* Miejsca zakupu żywności ekologicznej /Place of purchase of organic food Częstość spożywania żywności ekologicznej /The frequency of organic food consumption Ocena własnej sytuacji materialnej /Evaluation of own financial situation Miesięczna kwota przeznaczana na zakup żywności /Monthly ford expenditures Kwota przeznaczana na zakup żywności ekologicznej /Monthly organic food expenditures Jakie czynniki spowodowałyby zwiększenie zainteresowania nabywaniem żywności ekologicznej /Which factors may increase interest in organic food purchasing* n=12 n=23 n=15 Jest zdrowa /Healthy 100 88 100 ns Test χ 2 /χ 2 test Rodzina mnie namówiła /Family suggestions 25 ns Przypadkowo /Accidentally 7 ns Dbam o środowisko naturalne /Environment protection 82 50 7 p 0,05 Dbam o zdrowie swoje/bliskich /Caring for relatives and own health 67 ns Jest smaczniejsza niż konwencjonalna /Tastier in comparison with conventional food 27 38 13 ns Nie zawiera szkodliwych substancji /Contains no harmful substances 54 63 67 ns U producenta /At the producer s 18 14 7 ns Kupuję przez Internet /Over the internet W sklepie z ekologiczną żywnością /In shops with organic food 27 39 46 ns Na stoisku z żywnością ekologiczną /At the stall with organic food 55 47 47 ns 2-3 razy w tygodniu /2-3 times a week 38 27 ns Kilka razy w miesiącu /A few times a month 82 50 53 ns Codziennie /Daily 7 ns Rzadziej /More rarely 18 12 13 ns Bardzo dobra /ery good 23 7 ns Dobra /Good 50 46 53 ns Przeciętna /Average 50 31 40 ns Zła /Bad < 400 zł 83 46 87 ns 401-700 zł 17 54 13 p 0,05 701-1000 zł < 200 zł 83 75 93 ns 201-400 zł 17 25 7 p 0,05 401-600 zł Niższe ceny /Lower prices 82 88 67 ns Szerszy asortyment /A wider assortment of organic products 54 38 27 p 0,05 Reklama żywności ekologicznej /Organic food advertising 82 63 40 p 0,05 Atrakcyjne opakowanie /Attractive packaging 54 25 13 p 0,05 Większa wiedza na temat powiązań żywności ze zdrowiem /Increased knowledge about relationship between health and food 27 ns Informacja o sklepach z żywnością ekologiczną /Information about organic food stores 27 13 27 ns Istnienie znaku odróżniającego żywność ekologiczną /Distinctive trademark for organic products 13 13 ns Większa wiedza konsumentów na temat warunków produkcji żywności /Increased consumers knowledge about the conditions of food production 27 38 27 ns * wybór wielokrotny /multiple choice ns różnice nieistotne statystycznie /differences are statistically insignificant Przeprowadzone badania obrazują wiedzę studentów, motywy i czynniki uwzględniane w procesie decyzyjnym zakupu żywności ekologicznej. Ankietowani studenci w większości ocenili swoją wiedzę na temat żywności ekologicznej jako umiarkowaną, a co trzeci student starszych lat ( i roku) deklaruje dużą wiedzę na ten temat. Niewątpliwie wpływa na to edukacja znaczna część badanych studentów to studenci kierunków o nachyleniu przyrodniczym (80%). Postawa i świadomość młodych ludzi w przyszłości będzie odgrywać główną rolę w kształtowaniu rynku żywności oraz kierunkach jego rozwoju. Świadomość ekologiczna Polaków nie jest zbyt wysoka, a żywność ekologiczną definiuje poprawnie co dziesiąty Polak, przy czym odsetek osób deklarujących zakup żywności eko jest czterokrotnie większy [4, 5]. Stąd konieczna jest popularyzacja zasad racjonalnego żywienia oraz zwiększanie świadomości ekologicznej wśród młodzieży. Badania [1, 3, 4, 6, 7, 8] wskazują na rosnącą świadomość ekologiczną w Polsce, szczególnie wśród ludzi młodych. Newerli-Guz i Śmiechowska (2004) podają, że 40% młodych ludzi kupuje żywność ekologiczną, przy czym 80% nabywa ją ze względu na jej wpływ na zdrowie, a 64% z uwagi na jej wartość odżywczą. Badania własne wykazały dojrzałość studentów uczelni lubelskich jako konsumentów żywności ekologicznej. Większość z nich dokonuje świadomego wyboru żywności ekologicznej, kierując się przede wszystkim względami zdrowotnymi i chęcią zadbania
964 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 960-964 Warzywa /egetables Owoce /Fruits Przetwory /Preserves Ciastka /Cookies Mięso /Meat Nabiał /Dairy products Ziarna /Grains Jaja /Eggs Pieczywo /Baker's goods Ryc. 1. Deklarowana struktura spożycie produktów ekologicznych przez studentów, i roku Fig. 1. Structure of organic food consumption declared by students of, and year Produkty dla dzieci i niemowląt /Food products for children and infants Przetwory owocowe i warzywne /Fruit and vegetable preserve Przetwory złożone /Cereal products Słodycze /Sweets Warzywa i owoce /egetables and fruits Produkty mleczne /Dairy products Mięsa i produkty mięsne / Meat Gotowe dania przetworzone /Ready dishes Alkohole /Alcohols Herbaty, kawy /Tea and coffe Zioła /Herbs 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Ryc. 2. Produkty, których udział w asortymencie żywności ekologicznej, według studentów, powinien zostać zwiększony Fig. 2. Products the share of which should be increased in organic food assortment, according to students o siebie i najbliższych, a także dbałością o środowisko naturalne. Czynnikiem w największym stopniu hamującym zakup produktów ekologicznych jest ich wysoka cena, co potwierdza badania innych autorów [6, 9]. Duży problem stanowi też nieznajomość miejsc ich sprzedaży [4, 6, 9]. Coraz częściej sami konsumenci podkreślają brak odpowiedniego propagowania żywności ekologicznej, co odzwierciedla się w badaniach własnych, w których taką opinię wyraziła jedna trzecia respondentów. Uważają, że konieczna jest promocja tych produktów w środkach masowego przekazu, kampanie społeczne mające na celu zwiększenie świadomości konsumentów, nie tylko o jej jakości, ale także o oznakowaniu tego typu żywności i jej dystrybucji. Wnioski 1. Głównym powodem, dla którego studenci nie nabywają produktów ekologicznych jest ich wysoka cena oraz trudnodostępność, mimo, że zdecydowana większość ankietowanych zna pojęcie żywność ekologiczna. 2. Nikt spośród studentów I i II roku studiów nie deklaruje zakupu żywności ekologicznej. Przyczyną tego zjawiska najprawdopodobniej jest brak dostatecznej wiedzy i informacji w tej dziedzinie, jak i mniejsze zainteresowanie sprawami ekologii. U studentów starszych lat obserwuje się większą wiedzę na ten temat, co ma prawdopodobnie związek z doszkoleniem ankietowanych w tym kierunku, w miarę trwania studiów. 3. Studenci, którzy kupują żywność ekologiczną robią to z przekonania o jej zdrowotnych właściwościach i braku szkodliwych substancji w jej składzie. 4. Najczęściej kupowanymi produktami są jaja, pieczywo, owoce, warzywa i przetwory, zaś większość ankietowanych uważa, że w asortymencie ekologicznych produktów spożywczych, brakuje głównie herbaty i kawy, alkoholi, ziół, ale i warzyw oraz owoców. 5. Niższe ceny żywności ekologicznej, szerszy asortyment oraz jej reklama spowodowałyby wzrost zainteresowania jej kupnem. Piśmiennictwo / References 1. Łuczka-Bakuła W. Przeobrażenia na rynku żywności ekologicznej. Przem Spoż 2004, 1: 11-14. 2. Sołtysiak U. Ekologiczna produkcja żywności międzynarodowe uwarunkowania prawne. Przem Ferm Owoc- Warzyw 2000, 10: 33-36. 3. Łuczka-Bakuła W, Smoluk J. The perception of Polish organic food consumer, 2004. http://orgprints.org/3943/1/3943. pdf 4. Fleszar J, Stasiak J. Czynniki i motywacje zakupu żywności ekologicznej konsumentów rynku koszalińskiego. J Res Aplic Agri Eng 2006, 51(2): 36-41. 5. OBOP dla fundacji IUCN 1997. http:www.demoskop.com. pl. 6. Malinowska K, Schlegel-Zawadzka M. Żywność ekologiczna nowy trend czy świadomy wybór przez młodych ludzi z Tarnowa. Żyw Człow Metab 2007, 34(1/2): 163-169. 7. Newerli-Guz J, Śmiechowska M. Żywność ekologiczna w opinii młodych Europejczyków. Żyw Człow Metab 2004, supl.1, 2: 222-223. 8. Woźniak L, Dziedzic S. Motywy zakupu produktów rolnicwta ekologicznego w teorii i praktyce. Wybrane zagadnienia we współczesnym rolnictwie. PIMR Poznań 2005. 9. Śmiechowska M, Śmiejkowska I. Postawy i zachowania mieszkańców województwa pomorskiego wobec żywności ekologicznej. J Res Aplic Agri Eng 2006, 51(2): 190-198.