KRAJOWA IZBA KOMUNIKACJI ETHERNETOWEJ Al. Wilanowska 7A/32 02-765 Warszawa Tel. + 48 22 29 28 700, Fax +48 22 29 28 701 e-mail: biuro@kike.pl, grap@kike.pl, http://www.kike.pl KRS 0000316678, REGON: 141637224, NIP 9512270210 Warszawa, 3.12.2010 r. ID KIKE 320-241-2495 Urząd Komunikacji Elektronicznej ul. Kasprzaka 18/20 01-211 Warszawa Stanowisko Krajowej Izby Komunikacji Ethernetowej do Analizy Rozwoju Sieci FTTx Nowej Generacji w Polsce w latach 2010 2020 (w tym propozycji ujętych w dokumencie opracowanym przez PIIT i TPSA w listopadzie 2011 r. draft 1.0 i dyskusji w czasie spotkania roboczego w UKE) Analizy polskiego rynku telekomunikacyjnego nie można sprowadzić do prostych odniesień do kilku wybranych krajów w Europie i na świecie. W kontekście dokumentu PIIT i TPSA w czasie listopadowej dyskusji Izb i UKE o tym opracowaniu padło bardzo ważne zdanie wskazujące na fakt, iż dowolną tezę podobieństwa lub celu inwestycyjnego można "oprzeć" na przykładach wybranych krajów i ich rynków oraz dokładnie w ten sam sposób można "udowodnić" tezy i kierunki zgoła przeciwne. To fakt. Każdy rynek ma bowiem własne uwarunkowania, cele i potencjał, jednak nie każde można należy przeszczepiać między sobą. Na potrzeby krajowych analiz, ew. analogii warto więc poszukiwać przede wszystkim na rynkach podobnych do polskiego. Nie oznacza to oczywiście braku możliwości odniesienia do osiągnięć innych krajów posiadających efektywne rozwiązania w zakresie budowy sieci FTTx. Jednak fundamentem inwestycji FTTx w Polsce jak dotychczas są przede wszystkim krajowe zasoby i uwarunkowania. A te różnią się istotnie od zasobów np. skandynawskich, czy austriackich. Uczestnicy rynku telekomunikacyjnego w Polsce. KIKE zrzesza lokalnych operatorów telekomunikacyjnych działających w Polsce. To oczywista i wielopłaszczyznowa deklaracja, ale ma bardzo ważną konotację. Na polskim rynku telekomunikacyjnym od jego początków działa i z powodzeniem rozwija swoje usługi bardzo wielu lokalnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych, którzy stanowią coraz bardziej zorganizowaną grupę branżową. Jak liczną? Wedle danych UKE na polskim rynku zarejestrowanych jest ok. 8 tys. operatorów telekomunikacyjnych, z czego połowa odpowiedziała na czerwcowe ankiety Urzędu. Liczba przedsiębiorców telekomunikacyjnych nie daje oczywiście odpowiedzi na pytanie o potencjał lokalnych ISP, a to kwestia kluczowa do odpowiedzi na pytanie czy w analizie rozwoju sieci w najbliższej dekadzie należy brać pod uwagę lokalnych operatorów. Jeśli nie mają oni istotnego potencjału na rynku zdecydowanie można poprzestać na odniesieniach do krajów, w których funkcjonuje jedynie kilku dużych operatorów. Jeśli jednak ten potencjał jest istotny w polskiej 1
analizie trzeba go uwzględnić i w praktyce wykorzystać, zaś analogii poszukać do krajów, w których również działa taka grupa ISP. Jak ocenić ten potencjał? Lokalni ISP pozostawali przez ostatnią dekadę w zasadzie poza oficjalnymi zestawieniami przygotowywanymi przez instytucje i duże firmy telekomunikacyjne, jednak wedle opublikowanej jesienią br. analizy rynku na koniec 2009 r., w której ujęto po raz pierwszy zasoby lokalnych ISP wynika, iż w sieciach tych jest prawdopodobnie nie mniej, niż 1.5 mln abonentów. Z czego przynajmniej połowa korzysta z sieci kablowych ETTH, których podstawowym na dziś standardem jest interfejs 100 Mb/s FD, a i standard sieci radiowych (WiFi) oferuje swoim abonentom coraz częściej szerokopasmowy dostęp do Internetu definiowany jako min. 2 Mb/s. Ten sam raport wskazuje, iż podobna ilość abonentów korzysta w Polsce z Internetu za pośrednictwem sieci CaTV. Należy też wskazać na rosnącą przepustowość rozwiązań bezprzewodowych (m.in. w sieciach komórkowych, ale nie tylko), która w ciągu najbliższych 10 lat może osiągnąć efektywnie potencjał sieci szerokopasmowych w powszechnych usługach dostępowych. W/w kategorie podmiotów realizują już teraz usługi szerokopasmowe, w tym nplay. Stosują przy tym różną technologię przesyłu, budowy sieci dostępowej i dystrybucyjnej oraz sposób kreowania usługi. Łączy je jednak wspólna potrzeba łączenia punktów swoich sieci światłowodową siecią szkieletową, a coraz częściej również światłowodową siecią dystrybucyjną. I to niezależnie, czy jest to model FTTC, FTTB, czy FTTH. Najnowsze analizy z ostatniego raportu UKE wskazują, iż łączna liczba gniazd ethernetowych i CaTV odpowiada liczbie linii xdsl w Polsce. W dodatku oferty ethernetowe i kablowe już teraz oferują prędkości rzędu 100Mb/s i więcej. Niedostępne co do zasady powszechnie w sieciach xdsl. Propozycja PIIT i TPSA dot. inwestycji w sieci xpon. Proponowana przez PIIT oraz TPSA budowa sieci xpon ukierunkowana jest głównie na potrzeby modernizacji sieci dużych telekomów. Jednak budowa sieci szkieletowych i dystrybucyjnych pod xpon oznacza m.in. następujące problemy: 1. Ograniczenie technologiczne. xpon, to cały zamknięty funkcjonalnie system od wyposażenia centrali, poprzez elementy pasywne sieci dystrybucyjnej, po terminal abonencki. Nie można go adaptować wraz z rozwojem technologii podobnie, jak w przypadku technologii xdsl, czy DOCSIS. Nie można wymienić części infrastruktury. 2. Centrala jest jedynym punktem kreowania usługi, co oznacza brak możliwości włączenia się z transmisją lub usługą na odcinku między centralą, a abonentem. A więc redundancji sieci i usług lub możliwości wykorzystania infrastruktury do innej transmisji, niż w oparciu o ofertę operatora sieci xpon. 3. Model centralowy uprzywilejowuje właściciela centrali i sieci. Narzuca też sposób i koszty kreowania usług. Zapewni też przychody temu podmiotowi i co do zasady w praktyce wykluczać będzie z procesu współinwestowania innych operatorów. 4. Rozwiązanie w zasadzie ogranicza dostawców elementów aktywnych i pasywnych sieci xpon. 5. Na polskim rynku pojawiają się dopiero pierwsze wdrożenia xpon co oznacza, iż operatorzy korzystają z innych, często efektywniejszych technicznie i kosztowo rozwiązań. Nie należy narzucać operatorom jednej, jedynie słusznej technologii budowy sieci i usług. 2
6. W sytuacji hipotetycznej, gdy już w każdym domu będzie światłowód, to właśnie model wykorzystania światłowodu i koszt wykreowania usług będzie czynnikiem rozwoju i utrzymania konkrencji. 7. Jeśli rozważamy strategię na najbliższe 10 lat warto zauważyć, iż xpon nie istniał jako technologia 10 lat temu, a zaledwie w ostatnich latach przechodził już kilkukrotnie ewolucję. Na rynku jest obecnie wiele rozwiązań transmisyjnych. Operatorzy stosują rozwiązania aktywne i xpon zarówno w sieciach dystrybucyjnych, jak i szkieletowych. Niektóre z nich oferują wysoką redundancję usług do poziomu budynku, czy wręcz abonenta, inne takie jak GPON nie. Równocześnie dostępne jest coraz szersze spektrum przepustowości w sieciach szkieletowych i dystrybucyjnych. Zaś rosnąca zwrotna interakcja abonenta i wyposażenia domowego z siecią kładzie coraz większy nacisk na dobry lub wręcz symetryczny upload. Podobne wymagania w tym zakresie stawiają abonenci korporacyjni, systemy monitoringu, etc. Wymagania względem sieci i prędkości rosną w obu kierunkach, nie tylko downloadu. Można z pełną odpowiedzialnością założyć, iż światłowody stanowią najefektywniejsze i najbardziej przyszłościowe medium transmisji szerokopasmowej, szczególnie w części szkieletowej. Publiczna strategia budowy sieci FTTx powinna jednak ograniczać się wprost do tego, co wynika z jej nazwy budowy światłowodów, ew. infrastruktury niezbędnej do ich instalacji takiej, jak kanalizacja teletechniczna, podbudowa słupowa. Decyzję o inwestycjach w urządzenia i model świadczenia usług w naszej ocenie należy bezsprzecznie pozostawić przedsiębiorcom. Sieć FTTx powinna być neutralna technologicznie. I otwarta na różne technologie przesyłu tym medium. W ciągu następnych 10 lat mogą pojawić się bowiem zupełnie nowe rozwiązania, których nie może wyłączyć zamknięty model planowanych sieci. Koszty budowy sieci NGN i cel inwestycyjny. Wg por. w naszej dyskusji analiz, budowa i modernizacja sieci transmisyjnych do standardu NGN wymaga w Polsce inwestycji rzędu 80 mld zł. Wszyscy operatorzy i organizacje branżowe zgodnie uznają, iż takich środków nie są w stanie zainwestować polskie firmy telekomunikacyjne. O skali możliwości inwestycyjnych w czasie ostatniego KFS mówił m.in. Piotr Muszyński, wiceprezes Telekomunikacji Polskiej. Postawił on tezę, iż TPSA może na inwestycje w NGN przeznaczać rocznie do 0.5 mld zł. A to zdecydowanie największy podmiot telekomunikacyjny na polskim rynku. Jeśli przyjmiemy tą deklarację za punkt wyjścia do obliczeń, to w dyskutowanym przez nas okresie programowania na 2010-2020 TPSA deklaruje możliwość wydania łącznie ok. 5 mld zł na NGN, co nie stanowi nawet 10% potrzebnych wg w/w analiz nakładów na najbliższe 10 lat. Jeśli zestawimy w/w i znane nam z opracowań kwoty potrzeb i możliwych inwestycji narodowego operatora stanie się jasne, iż model/strategia/agenda inwestycji w sieci FTTx powinny przyciągnąć jak najszersze grono operatorów. Chyba, że celem strategii ma być przekazanie TPSA z publicznych środków brakujących 75 mld zł na planowane inwestycje. Nazwijmy to jednak wtedy dotacją dla TPSA, a nie strategią lub analizą rozwoju FTTx na najbliższe 10 lat. Ad rem. Jeśli zbierzemy w/w argumenty i fakty dot. polskiego rynku dojdziemy do wniosku, iż strategia FTTx na najbliższe 10 lat powinna zawierać maksymalnie otwarte technologicznie i inwestycyjnie rozwiązania infrastrukturalne pozwalające na zaangażowanie w proces budowy sieci światłowodowych maksymalnie szeroki krąg inwestorów. Zarówno tych znanych na rynku obecnie, jak i ew. przyszłych. Wszelkie rozwiązania ukierunkowane na mniej lub bardziej jawną monopolizację grupy inwestorów oraz rozwiązań technologicznych ograniczą strategię do faktycznego dofinansowania kilku firm lub ich konsorcjum i przyjętej przez nie technologii budowy sieci oraz 3
świadczenia usług. Taki kierunek ograniczy możliwości inwestowania i świadczenia usług firmom spoza grupy kilku największych operatorów lub ich spółki, której powołanie w skali kraju stanowi jeden z pomysłów PIIT. Ścieżka ta oznaczać będzie również wysokie koszty dostępu do sieci i kreowania usług, które w tym modelu będzie można realizować tylko w centralach, gdyż w nich znajdować się będą aktywne elementy infrastruktury xpon, co z kolei ograniczy konkurencyjność na rynku. Wreszcie proponowany przez PIIT w drafcie opracowania model, uniemożliwi skuteczne wejście z inwestycjami ewentualnych operatorów zagranicznych, a ich udział może okazać się potrzebny z uwagi na szacowaną skalę potrzebnej inwestycji w NGN w Polsce. Bez względu na to, czy tak się stanie omawiana strategia powinna pozostawiać otwartą furtkę dla ew. inwestora zagranicznego i jego rozwiązań technologicznych. Jednak postulat neutralności jest istotny dla każdego uczestnika procesu inwestycyjnego, przede wszystkim wszystkich obecnie działających na polskim rynku operatorów telekomunikacyjnych i kablowych. To ważny argument od strony możliwych inwestycji ogólnokrajowych. I nie jest on fikcyjny, gdyż rozważane są tego typu inwestycje z udziałem nie tylko dużych operatorów unijnych, ale także np. azjatyckich. W Polskiej specyfice rynku ISP na proces budowy sieci szerokopasmowych należy jednak spojrzeć również od drugiej strony. Rozproszeni lokalni ISP/CaTV są naturalnym partnerem technologicznym rozproszonych, lokalnych JST w realizacji równie lokalnych inwestycji w sieci. To ważna grupa operatorów prywatnych i samorządowych sieci lokalnych, a także organizatorów dystrybucji usług szerokopasmowych. Co równocześnie ważne operatorzy lokalni stanowią jedną z najefektywniejszych grup beneficjantów dofinansowań unijnych nabywając doświadczenie zarówno w procesach inwestycji realizowanych w ramach POIG 8.4, 8.2, czy RPO, jak i we współpracy z JST w projektach lokalnych systemów informatycznych, czy dostępowych, a także ponownie działań w ramach POIG oraz RPO. Taka współpraca i synergia może rozwijać się na gruncie Megaustawy łącząc zasoby, zadania i inwestycje publiczne, z inwestycjami, pomysłami i fachową wiedzą operatorów. Jednak to operatorzy podejmują własne i celowe decyzje inwestycyjne. Ich podstawowym problemem na dziś jest najczęściej brak dostępu do pasywnej infrastruktury transmisyjnej łączącej miejscowości i osiedla oraz wysokie koszty "hurtowego Internetu" poza W-wą i największymi aglomeracjami. Te dwa czynniki stanowią od lat podstawowe ograniczenie w udostępnieniu abonentom lokalnych sieci rzeczywiście szybkich nie niedrogich usług szerokopasmowych. I rozwiązanie tych dwóch problemów powinno stanowić jeden z najważniejszych celów strategii FTTx, gdyż wpłynie na rozwój sieci i podaż usług szerokopasmowych w całym kraju. Wspominając POIG 8.4 oraz operatorów lokalnych warto powiedzieć jeszcze jedno. Alokacja w tym działaniu może zostać rozdysponowana w całości już w przyszłym roku. Tymczasem mimo skromnej puli środków, kilkuset przedsiębiorców podjęło się projektów budowy sieci we współpracy z administracją publiczną. Warto już teraz zastanowić się, jak nie zmarnować tego wspólnego doświadczenia i wykorzystać je w strategii FTTx na kolejne lata. Podsumowując. Mając na względzie cel, jakim jest maksymalnie efektywna budowa sieci szerokopasmowych w Polsce, strategia FTTx powinna być ukierunkowana na budowę infrastruktury telekomunikacyjnej od poziomu kanalizacji teletechnicznej pierwotnej do poziomu maksymalnie ciemnych włókien oraz stworzenia równorzędnych warunków inwestowania infrastrukturę i świadczenie usług wszystkim typom operatorów telekomunikacyjnych, gdyż tylko taki model w polskich warunkach może przynieść maksymalną efektywność inwestycji szerokopasmowych. Decyzji operatora należy pozostawić model operowania na sieci światłowodowej i świadczenia usług a więc decyzję i kalkulację czy będzie to "centralowy" xpon, czy np. szybkie (na dziś do 100G po parze włókien) szkielety miejskie i osiedlowe, zaś usługi realizowane z lokalnych węzłów aktywnych w technologii Ethernet (FTTx, 4
ETTH), DOCSIS, czy innej. Nota bene - szybkie szkielety miejskie i lokalne sieci dostępowe w całości wykluczają obawę PIIT dot. konieczności budowy "ciężkich" kabli zyskując przy tym na otwartości projektów, redundancji, przepustowości i przede wszystkim możliwości ewolucyjnej rozbudowy sieci do coraz wyższych prędkości, zamiast rewolucyjnej wymiany całego osprzętu danego rozwiązania xpon. Każde inne działanie wykluczy z rynku część potencjalnych inwestorów, spowolni proces budowy sieci szerokopasmowych, zwiększy obciążenia budżetowe (bo mniej będzie inwestorów) i zakłóci konkurencyjność rynku. Model regulacyjny. * * * Budowa sieci szerokopasmowych w Polsce, wymaga przede wszystkim określenia uczestników rynku i ich praw węglem Siecie oraz ram współpracy. KIKE proponuje wyjść od problemu braku rynku usług międzyoperatorskich. W chwili obecnej mniejsi operatorzy (pracujący w dowolnej technologii) traktowani są, jak klienci detaliczni lub biznesowi. Koszt "hurtowego" Internetu sprzedawanego mniejszym operatorom wielokrotnie przewyższa oferty detaliczne dużych operatorów. Brak jest regulacji dot. peeringu między sieciami, czy dostępu do infrastruktury podmiotów innych, niż TPSA. To tylko część zagadnień i problemów. Jeśli jednak uczestnikami procesu inwestycyjnego w sieci FTTx mają być wszyscy operatorzy, zdefiniowanie ich relacji międzyoperatorskich powinno stać się jednym z kluczowych zadań UKE. Niezależnie od tego, czy rozważamy rynek jako całość, czy też analiza i regulacja będzie miała charakter regionalny. Faktem jest, że kwestia peeringu w Polsce w zakresie własnych zasobów praktycznie nie istnieje, zaś uregulowany dostęp do zasobów obowiązuje wyłącznie część infrastruktury TPSA, podczas gdy inni dysponenci infrastruktury szkieletowej (zarówno z grona operatorów, jak i spoza) stosują nadal zaporowe zapisy i stawki uniemożliwiające budowę sieci i świadczenie usług. Niezależnie więc od odniesień do rozwiązań zagranicznych, należy wyciągnąć wnioski z opracowań opisujących polski zróżnicowany rynek operatorów i wprowadzić rozwiązania definiujące specyficzne aspekty tak wielopodmiotowego rynku. Warto przy tym pamiętać, iż wielu dysponentów sieci i infrastruktury mogącej zostać wykorzystaną do budowy sieci FTTx, posiada istotną pozycję na rynkach lokalnych oraz np. w przypadku słupów linii energetycznych, czy trakcyjnych oraz torowisk i autostrad bardzo istotnymi zasobami pozwalającymi sprawnie budować sieci szkieletowe w skali kraju. Możliwości te są w Polsce jednak bardzo trudne do wykorzystania w procesach inwestycyjnych. Jednak odwołując się np. do sukcesów rynków azjatyckich należy zauważyć, iż właśnie szerokie otwarcie infrastruktury na podbudowę sieci transmisyjnych, jest fundamentem wysokiego nasycenia inwestycjami i aplikacjami NGA. Mówiąc wprost jest to możliwe wtedy, gdy do budowy sieci światłowodowej wykorzystywana jest każda inna inwestycja, słup, czy droga. Takich rozwiązań systemowych w Polsce póki co nie ma. Każda inwestycja, to kompletnie odrębne ustalenia i zmagania z dysponentami infrastruktury lub osobami planującymi inwestycje drogowe, kanalizacyjne, komunikacyjne, i in. Przykładem niech będzie tu woj. łódzkie, w którym inwestycje w kanalizację prowadzone przez ŁSI od lat nie mogą zostać powiązane z budową infrastruktury przesyłowej w skali miasta, zaś najnowszy projekt urzędu marszałkowskiego dot. rewitalizacji linii kolejowej łączącej 4 gminy, który startuje dopiero w przyszłym roku nie przewiduje ani ze strony samorządu, ani ze strony spółek kolejowych poprowadzenia światłowodu przez tereny, na których światłowodów nie ma nikt, nawet TPSA, a ma powstać m.in. całe zaplecze biznesowe skrzyżowania A1 i A2 nota bene inwestycja w autostrady również nie udostępnia światłowodów na cele transmisyjne. I to wszystko dzieje się w odległości zaledwie kilkunastu km od łódzkiej aglomeracji. W/w casus pokazuje stan faktyczny, w którym inwestycje w twardą infrastrukturę kompletnie pomijają światłowód lub kanalizację teletechniczną. Jednak wyłącznie powszechne powiązanie realizacji inwestycji w terenie z budową infrastruktury telekomunikacyjnej choćby na poziomie rury pierwotnej, pozwoli na wejście na 5
ścieżkę szybkiego rozwoju sieci szerokopasmowych przy olbrzymiej redukcji potrzebnych nakładów, gdy inwestycje te są realizowane w kompletnie odrębnych procesach. Przed regulatorem stoją więc w naszej ocenie dwa zadania. 1. Zdefiniowanie rynku operatorów i usług oraz relacji wzajemnych szczególnie na płaszczyźnie współinwestowania w sieci FTTx; 2. Działań mających na celu powszechne włączenie inwestycji telekomunikacyjnych w publiczne inwestycje infrastrukturalne oraz skuteczne wsparcie operatorów korzystających np. z art. 33 Megaustawy w ich własnych procesach inwestycyjnych, niestety również na poziomie poszukiwania ramowych zasad/ofert korzystania z tych zasobów na równych zasadach przez wszystkich uczestników inwestycji w FTTx. Odrębną od kwestii regulacyjnych, ale ważną kategorię procesów inwestycyjnych, jest również wsparcie przedsiębiorców w pozyskiwaniu środków inwestycyjnych (np. danymi z systemu SIPS) oraz ram współpracy inwestycyjnej między sektorem publicznym, a prywatnym. Gdyż rozwój tej współpracy jest niezbędny dla sprawnej realizacji inwestycji szerokopasmowych. Jednak nadal brak jest przykładów zrealizowanych projektów i przetartych ścieżek w tym zakresie. * * * Z uwagi na skromne ramy czasowe i cel dyskusji, niniejsze opracowanie nie ma charakteru kompletnej analizy rynku. Odniesienia do potencjału lokalnych ISP mają na celu jedynie wskazanie specyficznej cechy i potencjału polskiego rynku. Lokalni ISP (a po części i lokalne sieci CaTV) w zasadzie nie występują powszechnie na rynkach "starej Unii", ale są obecni w naszym regionie Europy i w wielu krajach na świecie. Model świadczenia usług jest w nich inny, niż w dużych firmach telekomunikacyjnych, gdzie kreacja i dystrybucja usług opiera się na w uproszczeniu na centrali i linii bezpośredniej do Abonenta, co znajduje swoje odwzorowanie w dokumencie PIIT/TPSA. Wariant taki nie jest jednak otwarty na dynamiczne zmiany w sektorze telekomunikacyjnym. Decyzję dot. konkretnego modelu i technologii oczywiście może i powinien podejmować każdy inwestor we własnym zakresie. Jednak publiczna strategia rozwoju sieci powinna opierać się na zasadzie otwartości i neutralności technologicznej infrastruktury budowanej z udziałem środków publicznych tak, by udział publiczny dawał możliwie najszerszy zakres możliwego wykorzystania infrastruktury i nie zaburzał konkurencji na rynku. Zaś budowana w ten sposób infrastruktura pozwalała na swobodne wykorzystanie przyszłych technologii transmisji i świadczenia nowych usług. Z poważaniem, Piotr Marciniak GRAP - Grupa Robocza d/s współpracy z Administracją Publiczną Krajowa Izba Komunikacji Ethernetowej 6