DZIAŁANIA I INTERWENCJE WOBEC OSÓB BEZDOMNYCH LUB ZAGROŻONYCH BEZDOMNOŚCIĄ Zakład Karny w Sztumie
2
Główne regulacje prawne związane z udzielaniem pomocy osobom bezdomnym oraz zagrożonym bezdomnością 1. Kodeks karny wykonawczy (art.38 1i2; Oddział 12 dotyczący zwalniania skazanych z zakładów karnych i warunki udzielania im pomocy tj. art. 164; 165; 166; 167a) 2. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej 3. Ustawa o ewidencji ludności i dowodach osobistych 4. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 stycznia 2012 r. w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej 5. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie warunków i sposobu zaopatrzenia osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych w protezy, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze 6. Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i trybu uczestnictwa podmiotów w wykonywaniu kar, środków karnych, zabezpieczających i zapobiegawczych, a także społecznej kontroli nad ich wykonaniem
7. Zarządzenie Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 24 lutego 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia i organizacji pracy penitencjarnej oraz zakresów czynności funkcjonariuszy i pracowników działów penitencjarnych i terapeutycznych 8. Regulamin Organizacyjno-Porządkowy Wykonywania Kary Pozbawienia Wolności 9. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i trybu uczestnictwa podmiotów w wykonywaniu kar, środków karnych, zabezpieczających i zapobiegawczych, a także kontroli nad ich wykonaniem
Kkw Art. 38 (Współdziałanie instytucji i osób) 1. W wykonywaniu kar, środków karnych, zabezpieczających i zapobiegawczych, w szczególności związanych z pozbawieniem wolności, mogą współdziałać stowarzyszenia, fundacje, organizacje oraz instytucje, których celem działania jest realizacja zadań określonych w niniejszym rozdziale, jak również kościoły i inne związki wyznaniowe oraz osoby godne zaufania. 2. Podmioty, o których mowa w 1, mogą w porozumieniu z dyrektorem zakładu karnego lub aresztu śledczego uczestniczyć w prowadzeniu działalności resocjalizacyjnej, społecznej, kulturalnej, oświatowej, sportowej i religijnej w tych zakładach lub aresztach. Art. 41 1. W celu ułatwienia społecznej readaptacji, a w szczególności przeciwdziałania powrotowi do przestępstwa, powinno udzielać się skazanym oraz ich rodzinom niezbędnej pomocy, zwłaszcza materialnej, medycznej, w znalezieniu pracy i zakwaterowania, a także porad prawnych. 2. Pomocy, o której mowa w 1, udzielają właściwe organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz kuratorzy sądowi; pomocy tej mogą również udzielać podmioty, o których mowa w art.38 1. OKRES PRZYGOTOWANIA DO ZWOLNIENIA Art. 164 1. Okres do 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub przed wykonaniem kary stanowi, w miarę potrzeby, czas niezbędny na przygotowanie skazanego do życia po zwolnieniu, zwłaszcza dla nawiązania kontaktu z kuratorem sądowym lub podmiotami, o których mowa q art.38 1. Okres ten ustala, za zgodą skazanego, komisja penitencjarna. Art. 165 1 w okresie, o którym mowa w art.164, skazany powinien w miarę możliwości odbywać karę we właściwym zakładzie karnym położonym najbliżej przyszłego miejsca stałego pobytu. 2 Skazanemu można zezwolić na opuszczenie zakładu karnego, łącznie na czas do 14 dni, zwłaszcza w celu podejmowania starań o uzyskanie po zwolnieniu odpowiednich możliwości zamieszkania i pracy. Zezwolenie na opuszczenie zakładu można przyznać skazanemu, którego postawa w czasie odbywania kary uzasadnia przypuszczenie, że w czasie pobytu poza zakładem karnym będzie przestrzegał porządku prawnego. Zezwolenia udziela dyrektor zakładu karnego.
Kkw DORAŹNA POMOC Art. 166 1. Zwalnianym skazanym, mającym trudności w znalezieniu zatrudniania, zakwaterowania oraz otrzymania niezbędnej pomocy lekarskiej, właściwe organy lub instytucje udzielają niezbędnej doraźnej pomocy. 3. Skazanemu zwalnianemu z zakładu karnego, który nie dysponuje wystarczającymi środkami własnymi i nie ma zapewnionych na wolności dostatecznych środków utrzymania, dyrektor zakładu karnego może udzielić pomocy pieniężnej w chwili zwolnienia w wysokości do 1/3 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników lub jej odpowiedni ekwiwalent. Zarządzenie Dyrektora Generalnego (..) 2.1. W zakładzie karnym prowadzi się; 1) programy resocjalizacji sprzyjające przygotowaniu do readaptacji społecznej skierowane do grup skazanych, wyodrębnionych ze względu na wspólne potrzeby (...) 22.1. W zakładzie karnym przeprowadza się w szcególności następujące rozmowy ze skazanym:(...) 11) w związku z koniecznością uaktualnienia potrzeb w zakresie przygotowania skazanego do zwolnienia; 14) końcową- podczas której wychowawca do spraw pomocy postpenitencjarnej: 1) udziela stosownych rad i wskazówek sprzyjających adaptacji społecznej po zwolnieniu, 2) udziela informacji o zakresie otrzymanej przez skazanego pomocy z zakładu karnego oraz o możliwościach uzyskania dalszej pomocy od instytucji i organizacji jej udzielających, 3) przyjmuje prośby i skargi związane z działalnością zakładu karnego. Rozdział 8 Udzielanie pomocy postpenitencjarnej (zadania dla poszczególnych działów w ZK).
RMS z dnia 3 stycznia 2012 r. w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej Rozdział 3 Udzielanie pomocy osobom pozbawiony wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz członkom ich rodzin Środki Funduszu przeznacza się głównie na: 1) okresową dopłatę do bieżących zobowiązań czynszowych za lokal mieszkalny, do którego osoba ubiegająca się o pomoc ma tytuł prawny, a lokal mieszkalny nie jest użytkowany przez inne osoby; 2) organizowanie i finansowanie poradnictwa prawnego, promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej; 3) organizowanie i finansowanie szkoleń i kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz pokrywanie kosztów egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe; 4)organizowanie i finansowanie programów podnoszących kompetencje społeczne, mających na celu przeciwdziałanie czynnikom kryminogennym, a zwłaszcza agresji i przemocy, w tym przemocy w rodzinie, oraz problemom uzależnień; 5) pokrywanie kosztów związanych ze specjalistycznym leczeniem lub rehabilitacją leczniczą oraz uzyskiwaniem orzeczeń o niepełnosprawności lub niezdolności do pracy; 15.1 pkt 5. Osoby pozbawione wolności i zwalniane z zakładów karnych i aresztów śledczych składają wniosek do właściwego dyrektora jednostki penitencjarnej, zaś osoby zwolnione z zakładów karnych i aresztów śledczych i członkowie ich rodzin oraz rodziny osób pozbawionych wolności do zawodowego kuratora sądowego.
RESOCJALIZACJA SKAZANEGO PROCES ODDZIAŁYWAŃ Pocz. kary Rozpoznanie sytuacji i potrzeb Wybór systemu odbywania kary (klasyfikacja) Programowane oddziaływanie System terapeutyczny
RESOCJALIZACJA SKAZANEGO (Wychowawca, wychowawca ds. pomocy postpenitencjarnej, kurator sądowy) PRZYGOTOWANIE SKAZANEGO DO ŻYCIA PO ZWOLNIENIU 6 m-cy weryfikacja potrzeb sk 1 m-c UPRAW. DO WPZ 6 m-cy koniec kary Skazany może sam składać wniosek o wpz co 6 miesięcy w okresie uprawnionym do występowania Wychowawca inicjuje wniosek Dyrektora o wpz lub proponuje nie udzielać poparcia dla wniosku skazanego
REALIZACJA PROGRAMU WOLNOŚCIOWEGO Zastosowanie trybu art 164 1 kkw w zasadzie powinno dotyczyć tylko tych skazanych, którzy nie poradzą sobie sami z czekającymi na wolności problemami, ale równocześnie godzą się na wzięcie odpowiedzialności za swoją przyszłość. W programie wolnościowym kurator powinien określić zdiagnozowane problemy skazanego i zaproponować sposoby ich rozwiązania. Program powinien precyzyjnie określać zaplanowane zadania do wykonania i wskazywać podmioty, które poszczególne czynności będą realizować. W razie potrzeby kurator powinien wraz z programem przygotować plan środków finansowych z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Najważniejsza metoda w pracy ze skazanymi to stała aktywizacja skazanego do myślenia i działania na rzecz rozwiązywania własnych problemów oraz kształtowania świadomości, że jest to jedyna i skuteczna droga wyjścia z każdego kryzysu. Samodzielność pozwala wziąć odpowiedzialność za własne życie.
CELE WYKONANIA KARY Art. 67 1 kkw. Wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzenie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymywania się od powrotu do przestępstwa Dla osiągnięcia tych celów prowadzone są wobec pozbawionych wolności zindywidualizowane oddziaływania, w ramach określonych w ustawie systemów wykonywania kary, w różnych rodzajach I typach zakładów karnych.
POMOC POSTPENITENCJARNA REALIZAOWANA W ZAKŁADACH KARNYCH DOTYCZĄCA M.IN. OSÓB BEZDOMNYCH: udział w różnego rodzaju programach readaptacji np. przeciwdziałania agresji i przemocy (ART, Duluth), przeciwdziałania uzależnieniom, przeciwdziałania pro-kryminalnym postawom, kształtowania umiejętności społecznych i poznawczych, w zakresie integracji rodzin zatrudnienie na terenie oraz poza terenem ZK (uczenie się roli pracownika, zdobycie środków pieniężnych, obniżenie społecznych kosztów wykonania kary) udział w programach aktywizacji zawodowej podczas realizacji kursów zawodowych bądź udział w klubach pracy udział w kursach zawodowych (Program Operacyjny Kapitał Ludzki, współfinansowany ze środków Unijnych w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego) możliwość uzyskania wykształcenia, zdobycia zawodu pomoc informacyjna, prawna, terapeutyczna, psychologiczna celowa pomoc materialna (odzieżowa, bony żywnościowe, finansowa) pomoc w wyrobieniu dowodu osobistego i innych niezbędnych dokumentów interwencje dotyczące różnego rodz. problemów mieszkaniowych (dopłata do czynszu, starania o lokal socjalny, przepisanie tytułu prawnego, wypełnianie niezbędnej dokumentacji itp.) pomoc w sprawach meldunkowych kontakt z MOPS oraz GOPS w sprawach skierowania do schronisk oraz uzyskania innej niezbędnej pomocy wyznaczanie, za zgodą skazanego, przez komisję penitencjarną ZK bądź sąd penitencjarny okresu o którym mowa w art. 164 1 kkw.
PRZYCZYNY BEZDOMNOŚCI Przyczyny wynikające z samych osób bezdomnych: alkoholizm/nadużywania alkoholu narkomania, lekomania brak podstawowych dokumentów rozpad związku partnerskiego zaburzone relacje rodzinne, brak wsparcia własny wybór życiowy niepełnosprawność choroba psychiczna deficyty podstawowych umiejętności życiowych brak wykształcenia, trudności w uzyskaniu zatrudnienia brak doświadczenia zawodowego brak nawyku pracy i obowiązkowości Przyczyny pozostające poza osobami bezdomnymi: wymeldowanie wypędzenie z mieszkania przez rodzinę bądź współlokatorów eksmisja brak lokali socjalnych pozostawienie mieszkania rodzinie zadłużenie bezrobocie ucieczka przed przemocą w rodzinie opuszczenie zakładu karnego/ stygmatyzacja osoby karanej utrata noclegów w miejscu byłej pracy powrót do społecznego środowiska przestępczego konieczność opuszczenia domu dziecka na skutek pełnoletności
Bezpośredni realizatorzy systemu Pomocy Postpenitencjarnej: SŁUŻBA WIĘZIENNA: Zakłady Karne i Areszty Śledcze, wychowawca ds pomocy postpenitencjarnej, wychowawca, psycholog, SŁUŻBA KURATORSKA: sądy okręgowe, sądy rejonowe, kuratorzy sądowi, SŁUŻBA SPOŁECZNA powiatowe centra pomocy rodzinie, ośrodki pomocy społecznej, pracownicy socjalni, RYNEK PRACY: powiatowe urzędy pracy, doradcy zawodowi, organizacje pozarządowe, które statutowo zajmują się wspieraniem osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.
INSTYTUCJE WSPIERAJĄCE AKTYWIZACJĘ SPOŁECZNĄ I ZAWODOWĄ OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI: Stowarzyszenie Penitencjarne PATRONAT Fundacja SŁAWEK Towarzystwo Opieki nad Więźniami Stowarzyszenie Interwencji Prawnej Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej Fundacja Profilaktyki i Resocjalizacji DRUGA SZANSA Fundacja Pomocy Więziennej BARKA Katolickie Stowarzyszenie Pomocy Rodzinie im. św. Brata Alberta Stowarzyszenie Pomocy Osobom Wychodzącym na Wolność EMAUS Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR_MARKOT Rola organizacji pozarządowych: oferowanie pierwszego zatrudnienia po wyjściu na wolność, prowadzenie noclegowni, pomoc materialna, prowadzenie poradni rodzinnych, działalność mediacyjna, poradnictwo obywatelskie, działania charytatywne skazanych itp.
Współpraca poszczególnych instytucji Idealnym rozwiązaniem byłoby wypracowanie uniwersalnego systemu pomocy pozbawionym wolności, który rozpoczynałby się w zakładzie karnym, a kontynuowany był na wolności. Problemem jest brak odpowiednio ukształtowanej sieci powiązań pomiędzy poszczególnymi instytucjami. Najlepsze efekty uzyskuje się poprzez: współpracę różnych instytucji i organizacji zajmujących się tego rodzaju problemami łączenie wzajemnych kompetencji i umiejętności, dobry przepływ informacji pomiędzy poszczególnymi instytucjami (umożliwia zwiększenie prawdopodobieństwa skuteczności podejmowanych działań) tworzenie specjalistycznych programów oferujących krótkoterminową jak i długofalową pomoc np. wychodzenia z bezdomności, które stanowiłyby uzupełnienie działań jednostek penitencjarnych
Dziękuję Państwu za uwagę Oprac. por. Monika Morozowska starszy wychowawca ds.pomocy postpenitencjarnej