ANALIZA ZAGRO E ZWI ZANYCH Z PRZEWOZEM DROGOWYM MATERIAŁÓW BEZPIECZNYCH PIOTR BOJAR, MACIEJ WOROPAY Streszczenie W Polsce rocznie rodkami transportu samochodowego jest przewo one około 100 mln ton materiałów niebezpiecznych. Najcz ciej wykorzystywane rodki transportu samochodowego to cysterny, którymi przewo one jest prawie 90% wszystkich materiałów niebezpiecznych, w tym paliwa płynne stanowi około 70% materiałów niebezpiecznych przewo onych za pomoc cystern, kwasy i wodorotlenki (10%) oraz gazy skroplone: propan butan, chlor, amoniak (9%) [4]. Zapewnienie wysokiego poziomu bezpiecze stwa realizowanych przewozów jest kryterium nadrz dnym działania tego typu systemów, dlatego w pracy podj to prób identyfikacji zagro e zwi zanych z transportem drogowym materiałów niebezpiecznych. Słowa kluczowe: transport drogowy, zagro enie 1. Analiza wyników kontroli przewo ników wyników kontroli przewo ników wykonuj cych transport drogowy materiałów niebezpiecznych W celu przeprowadzenia analizy zagro e zwi zanych z przewozem drogowym materiałów niebezpiecznych pozyskano dane z Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego, dane dotycz kontroli przeprowadzonych w ród przewo ników krajowych jak równie zagranicznych w przedziale czasu od 1.01.2006r do 31.12.2009r. Wyniki dotycz ce liczby skontrolowanych pojazdów oraz pojazdów, w których wykryto nieprawidłowo ci w analizowanym przedziale czasu przedstawiono na rys. 1. Jak wynika z rys. 1 i tabeli 1 pomimo 21% wzrostu liczby skontrolowanych pojazdów w roku 2009 w stosunku do roku 2006 odnotowano 25% spadek liczby pojazdów, w których wykryto nieprawidłowo ci dotycz ce ADR oraz 47% spadek liczby pojazdów unieruchomionych ze wzgl du na niespełnienie wymaga ADR. Podobne tendencje mo na zauwa y w odniesieniu do rozpatrywanych przewo ników z podziałem ich na: krajowych, nale cych do pa stw UE i z pa stw nie b d cych członkami UE. Istotn informacj z punktu widzenia realizowanej analizy zagro e zwi zanych z przewozem drogowym materiałów niebezpiecznych jest rodzaj nieprawidłowo ci wykrytych podczas przeprowadzonych kontroli, tzn. jakiego typu nieprawidłowo ci odnotowano i jakiej klasy materiałów niebezpiecznych dotyczyły. Substancje i przedmioty niebezpieczne podlegaj ce przepisom ADR s podzielone na 13 klas na podstawie tzw. zagro enia dominuj cego [6]. Poza zagro eniem dominuj cym materiał niebezpieczny mo e charakteryzowa si jeszcze zagro eniem dodatkowym.
24 Piotr Bojar, Maciej Woropay Analiza zagro e zwi zanych z przewozem drogowym materiałów niebezpiecznych Rysunek 1. Liczba ogółem skontrolowanych pojazdów, w których wykryto nieprawidłowo ci dotycz ce oraz unieruchomionych na skutek niespełnienia wymaga dotycz cych ADR w latach 2006 2009 na terenie Polski Tabela 1. Zestawienie ogólnej liczby skontrolowanych pojazdów, pojazdów w których wykryto nieprawidłowo ci dotycz ce ADR oraz unieruchomionych ze wzgl du na niespełnienie wymaga ADR w analizowanym przedziale czasu Wi kszo materiałów niebezpiecznych w zale no ci od nat enia stwarzanego zagro enia została podzielona na tzw. grupy pakowania: I grupa pakowania to materiały stwarzaj ce du e zagro enie, II grupa pakowania to materiały stwarzaj ce rednie zagro enie, III grupa pakowania to materiały stwarzaj ce małe zagro enie. W tabeli 2 przedstawiono szczegółowe zestawienia narusze przepisów w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych I kategorii zagro e, w tabelach kolejnych odpowiednio:
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 45, 2011 25 tab. 3 zestawienie narusze przepisów w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych II kategorii zagro e, tab. 4 zestawienie narusze przepisów w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych III kategorii zagro e. Tabela 2. Szczegółowe zestawienia narusze przepisów w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych I kategorii zagro e w analizowanym przedziale czasu Lp. Rodzaj wykrytych nieprawidłowo ci 2006 2007 2008 2009 1 Brak wymaganego dokumentu przewozowego 76 65 78 122 2 Brak wymaganego numeru UN, prawidłowej nazwy przewozowej lub grupy pakowania (je eli wyst puje) 289 188 171 223 3 Brak wymaganego za wiadczenie ADR 48 304 29 32 4 Brak wymaganego wiadectwa dopuszczenia pojazdu 54 25 21 26 5 Przewóz towarów niebezpiecznych niedopuszczonych do przewozu 3 1 1 1 6 Przewóz towarów niebezpiecznych uniemo liwiaj cy jego identyfikacje 4 0 1 4 7 8 39 10 Uwolnienie si towaru niebezpiecznego z opakowania, pojazdu, cysterny lub kontenera Uszkodzenie opakowania, pojazdu, cysterny lub kontenera w stopniu stwarzaj cym bezpo rednie zagro enie dla ludzi lub rodowiska Pojazd lub cysterna nie spełnia wymaga umowy ADR w stopniu stwarzaj cym bezpo rednie zagro enie dla ludzi lub rodowiska Przewóz luzem w kontenerze niezdatnym do u ytku w rozumieniu umowy ADR 3 6 4 7 1 1 5 3 14 5 5 3 2 2 0 1 11 Przewóz luzem w kontenerze niedopuszczonym do przewozu luzem 1 1 1 0 12 13 14 Towar przewo ony w sposób niedozwolony(w sztukach przesyłki, w cysternie lub luzem) Przewóz w jednym poje dzie towarów, których ładowanie razem jest zabronione Przewóz w jednej sztuce przesyłki towarów, których pakowanie razem jest zabronione 14 1 3 1 2 0 0 0 0 0 0 0 15 Przekroczenie dopuszczalnego stopnia napełnienia cysterny lub opakowania 7 3 3 3 16 Brak wymaganego zamocowania ładunku 50 42 28 35 17 Przekroczenie dopuszczalnej ilo ci towarów niebezpiecznych na jednostk transportow 0 1 0 0 18 U ywanie niewła ciwych urz dze o wietleniowych 0 1 0 0 19 Nieprzestrzeganie zakazu palenia podczas czynno ci ładunkowych 0 0 0 0 20 U ycie opakowania niespełniaj cego wymaga umowy ADR 24 10 9 7
26 Piotr Bojar, Maciej Woropay Analiza zagro e zwi zanych z przewozem drogowym materiałów niebezpiecznych Lp. Rodzaj wykrytych nieprawidłowo ci 2006 2007 2008 2009 21 U ycie opakowania niezgodnie z instrukcj pakowania 0 1 3 0 22 Przewóz towaru niebezpiecznego nieoznakowanym pojazdem (brak wymaganych tablic, nalepek i znaków) 72 46 35 51 23 Przewóz towarów niebezpiecznych w nieoznakowanej sztuce przesyłki (brak wymaganych napisów i nalepek) 44 43 30 33 Tabela 3. Szczegółowe zestawienia narusze przepisów w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych III kategorii zagro e w analizowanym przedziale czasu Lp. Rodzaj wykrytych nieprawidłowo ci 2006 2007 2008 2009 1 2 Brak innych wymaganych informacji w dokumencie przewozowym Brak innych wymaganych informacji w instrukcji pisemnej dla kierowców 386 161 117 124 30 34 19 50 3 Brak wymaganego za wiadczenia ADR w jednostce transportowej 16 14 12 10 4 Brak wymaganej kopii umowy specjalnej 1 1 0 0 5 Brak wymaganego certyfikatu pakowania kontenera 0 2 0 0 6 7 Brak wymaganego zezwolenia na wykonywanie operacji transportowych Brak wymaganego wiadectwa dopuszczenia przedziału ładunkowego lub osłony 1 1 0 0 1 0 0 0 8 Niewła ciwe wymiary tablic, napisów lub nalepek 28 12 9 6
27 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 45, 2011 Tabela 4. Szczegółowe zestawienia narusze przepisów w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych II kategorii zagro e w analizowanym przedziale czasu Lp. Rodzaj wykrytych nieprawidłowo ci 2006 2007 2008 2009 1 Przewóz pasa erów 26 9 6 6 2 Brak dokumentów to samo ci członka załogi pojazdu 1 2 1 0 3 Brak nadzoru nad pojazdem 0 3 0 1 4 Brak wymaganego zgłoszenia towaru niebezpiecznego 1 0 1 1 5 Brak wymaganej instrukcji pisemnej dla kierowcy 134 82 68 122 6 7 8 9 10 Brak informacji w instrukcji pisemnej dla kierowcy dotycz cych ładunku, rodzaju zagro enia, ochron osobistych, podstawowych czynno ci kierowcy, po aru lub pierwszej pomocy Uszkodzenie opakowania, pojazdu, cysterny lub kontenera w stopniu niestwarzaj cym bezpo redniego zagro enia dla ludzi i rodowiska Przewóz sztuk przesyłki i w kontenerze niezdatnym do u ytku w rozumieniu umowy ADR Pojazd, kontener lub cysterna nie spełnia wymaga umowy ADR w stopniu niestwarzaj cym bezpo redniego zagro enia dla ludzi i rodowiska Niewła ciwe zamkni cie cysterny lub opakowania zewn trznego w opakowaniu kombinowanym 46 33 23 60 6 6 2 2 6 16 14 16 164 54 70 73 0 1 0 0 11 U ycie opakowania po upływie terminu wymaganych bada 3 2 0 2 12 Niewła ciwe oznakowanie pojazdu, kontenera lub cysterny 173 62 55 51 13 Niewła ciwe oznakowanie sztuki przesyłki lub opakowania zbiorczego 52 24 38 9 14 Brak wymaganego wyposa enia awaryjnego ogólnego stosowania 252 119 95 123 15 Brak wymaganego sprz tu do ochrony dróg oddechowych 51 82 89 66 16 Brak inych wymaganych rodków ochrony indywidualnej lub wyposa enia 220 192 186 186 17 Brak wymaganego wyposa enia przeciwpo arowego 295 187 336 318 Na podstawie wyników zrealizowanych bada przedstawionych w tabelach 2 4 nieprawidłowo ci wykryte podczas kontroli podzielono na osiem bardziej ogólnych kategorii, co przedstawiono w tabeli 5.
28 Piotr Bojar, Maciej Woropay Analiza zagro e zwi zanych z przewozem drogowym materiałów niebezpiecznych Tabela 5. Zestawienia narusze przepisów w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w analizowanym przedziale czasu uszeregowane według kategorii Lp. Kategoria wykrytych nieprawidłowo ci 2004 2005 2006 2007 1 Dokumentacja niekompletna 1084 915 540 771 2 Niewła ciwy stan techniczny rodka transportu lub jednostki ładunkowej 448 189 202 174 3 Niewła ciwe warunki transportu ładunku 24 4 9 6 4 Niewła ciwe oznakowanie rodka transportu lub jednostki ładunkowej (sztuk przesyłki) 116 89 65 84 5 Brak wymaganego wyposa enia ochronnego 818 580 706 693 6 7 Przekroczenie wymiarów zewn trznych lub niewła ciwe zamocowanie ładunku. Nieprzestrzeganie zakazu palenia podczas czynno ci ładunkowych 57 47 31 38 0 0 0 0 8 Przewóz pasa erów 26 9 6 6 2. Budowa algorytmu oceny oddziaływania ładunku na bezpiecze stwo realizowanego transportowego Algorytm przedstawiony na rysunku 2 odzwierciedla procedur post powania podczas oceny bezpiecze stwa działania systemu transportu drogowego z uwzgl dnieniem głównych czynników wymuszaj cych opisanych w pracy. W algorytmie tym wyró ni mo na trzy zasadnicze człony A, B, C i D dotycz ce kolejno: A oceny bezpiecze stwa działania rodków transportu, B oceny oddziaływania otoczenia systemu na bezpiecze stwo działania tego systemu, C oceny oddziaływania ludzi usytuowanych w systemie i jego otoczeniu na bezpiecze stwo działania tego systemu, D oceny prawidłowo ci realizacji zadania transportowego.
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 45, 2011 29 START 1 2 3 4 5 A B C D D1 D2 D11 D13 D15 D17 D21 D23 D25 D27 D12 D14 D16 D18 D22 D24 D26 D28 ALGORYTM ZDARZENIA A ALGORYTM ZDARZENIA B ALGORYTM ZDARZENIA C D19 D191 D192 D193 D194 D29 D291 D292 D293 D294 D195 D295 6 7 8 STOP Rysunek 2. Algorytm oceny wpływu niewła ciwie realizowanego zadania przewozowego na bezpiecze stwo działania analizowanego systemu transportowego
30 Piotr Bojar, Maciej Woropay Analiza zagro e zwi zanych z przewozem drogowym materiałów niebezpiecznych Tabela 6. Opis głównych bloków algorytmu oceny bezpiecze stwa działania systemu transportowego Nr Opis bloku algorytmu bloku Wyznacz zbiór zdarze drogowych zaistniałych w analizowanym przedziale czasu 1 Zi; i = {1, 2, 3,, k}. Wybierz zdarzenia istotne z punktu widzenia bezpiecze stwa działania analizowanego 2 systemu. 3 Uszereguj zdarzenia według daty zaj cia Z1, Z2, Z3,, Zk. 4 Wybierz do oceny pierwsze zdarzenie Zi, i = 1. 5 Wybierz do oceny kolejne zdarzenie drogowe Zi + 1. A B C Czy przyczyn zaj cia analizowanego zdarzenia było uszkodzenie podsystemu rodka transportu? Czy przyczyn zaj cia analizowanego zdarzenia było oddziaływanie otoczenia? Czy przyczyn zaj cia analizowanego zdarzenia było oddziaływanie ludzi usytuowanych w rodku transportu i jego otoczeniu? D Czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego było niewła ciwie realizowane zadanie przewozowe? 6 Dokonaj zbiorczej oceny bezpiecze stwa działania systemu transportowego 7 Dokonaj analizy kosztów zaistniałego zdarzenia niepo danego. 8 Poka wynik Tabela 7. Opis bloków algorytmu oceny wpływu niewła ciwie realizowanego zadania przewozowego na bezpiecze stwo działania analizowanego systemu transportowego Nr bloku Opis bloku algorytmu D Czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego było niewła ciwie realizowane zadanie przewozowe? D1 Czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego był nieprawidłowo zorganizowany transport? D11 Czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego była niekompletna dokumentacja realizowanego zadania transportowego? D12 Sprawd czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego było równie zdarzenie D13. D13 Czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego był brak wymaganego wyposa enia ochronnego? D14 Sprawd czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego było równie zdarzenie D13. D15 Czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego było nieprzestrzeganie zakazu palenia podczas czynno ci ładunkowych? D16 Sprawd czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego było równie zdarzenie D13. D17 Czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego był dodatkowy przewóz pasa erów? D18 Sprawd czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego było równie zdarzenie D2. D19 Wyznacz zbiór wska ników do oceny bezpiecze stwa działania rodka transportu. D191 Ustal kryteria oceny bezpiecze stwa działania rodka transportu. D192 Wyznacz zbiór wska ników reprezentatywnych do oceny bezpiecze stwa działania rodka transportu. D193 Dokonaj oceny bezpiecze stwa działania rodka transportu.
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 45, 2011 31 Nr bloku Opis bloku algorytmu D194 Czy analizowane zdarzenie Zi = Zk? gdzie i = {1, 2, 3,, k} D195 Czy model wynikowy jest adekwatny? D2 Czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego był nieprawidłowo zrealizowany transport? D21 Czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego był niewła ciwy stan techniczny rodka transportu lub jednostki ładunkowej? D22 Sprawd czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego było równie zdarzenie D23. D23 Czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego były niewła ciwe warunki transportu ładunku? D24 Sprawd czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego było równie zdarzenie D25. D25 Czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego było niewła ciwe oznakowanie rodka transportu lub jednostki ładunkowej (sztuk przesyłki)? D26 Sprawd czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego było równie zdarzenie D27. D27 Czy przyczyn zaj cia zdarzenia niepo danego było przekroczenie wymiarów zewn trznych lub niewła ciwe zamocowanie ładunku? D28 Wyznacz zbiór wska ników do oceny bezpiecze stwa działania rodka transportu. D29 Ustal kryteria oceny bezpiecze stwa działania rodka transportu. D291 Wyznacz zbiór wska ników reprezentatywnych do oceny bezpiecze stwa działania rodka transportu. D292 Dokonaj oceny bezpiecze stwa działania rodka transportu. D293 Czy analizowane zdarzenie Zi = Zk? gdzie i = {1, 2, 3,, k} D294 Czy model wynikowy jest adekwatny? D295 Wyznacz zbiór wska ników do oceny bezpiecze stwa działania rodka transportu. Bibliografia [1] Borysiewicz M., Potempski S.: Podstawy analiz ryzyka i zarz dzania ryzykiem w odniesieniu do awarii transportowych. Instytut Energii Atomowej, Otwock wierk 2001. [2] Jamroz K.: Analiza miar nara enia na ryzyko w ruchu drogowym. Problemy Eksploatacji. 4/ 2009 (75). Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 2009. [3] Praca Zbiorowa pod redakcj R. Krystka: Zintegrowany system bezpiecze stwa transportu, tom I diagnoza bezpiecze stwa transportu w Polsce. WKiŁ Warszawa 2009. [4] Praca Zbiorowa pod redakcj R. Krystka: Zintegrowany system bezpiecze stwa transportu, tom II uwarunkowania rozwoju integracji systemów bezpiecze stwa transportu. WKiŁ Warszawa 2009. [5] Valis D., Kokucky M.: Selected overview of risk assessment techniques. Problemy Eksploatacji. 4/ 2009 (75). Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 2009. [6] Woropay M., Bojar P.: Assessment of the level of undesirable actions of people involved in road transport systems and their environments. Jourrnal of KONBiN 5 (8) 2008. [7] Zieli ska S., Zelent S.: ADR 2007 2009 Transport samochodowy towarów niebezpiecznych. Wydawnictwo ODiDK, Gda sk 2008.
32 Piotr Bojar, Maciej Woropay Analiza zagro e zwi zanych z przewozem drogowym materiałów niebezpiecznych ANALYSIS OF A THREATS AS A RESULT OF ROAD TRANSPORT THE HAZARDOUS MATERIALS Summary In Poland, about 100 million tons of dangerous materials are carried yearly. The most frequently used transport means are cisterns which transport almost 90% of all dangerous materials, 70% of which are liquid fuels, acids and hydroxides account for 10%, and liquid gases: propane butane, chlorine, ammonia (9%) [5]. Providing the transports with high safety, is a criterion of primary importance for operation and maintenance of this kind of systems. Therefore, the authors of this paper have made an attempt to identify threats connected with road transport of dangerous materials. A significant characteristic of the man is their ability of adaptation to the job environment. It enables a proper reaction and control of motion in unexpected conditions. However, a negative side of human behavior is a likelihood of committing many different errors [7]. Keywords: road transport, threat Piotr Bojar Instytut Eksploatacji Maszyn i Transportu Wydział In ynierii Mechanicznej Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy Bydgoszcz ul. Kaliskiego 12, 85-789 Bydgoszcz e-mail: p-bojar@utp.edu.pl Maciej Woropay Wy sza Szkoła Techniki i Przedsi biorczo ci we Włocławku ul. Ł gska, 87-800 Włocławek e-mail: rektorat@wstip.pl