GŁÓWNE RASY BYDŁA MIĘSNEGO

WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO Z SIEDZIBĄ W OLSZTYNIE GŁÓWNE RASY BYDŁA MIĘSNEGO Olsztyn, 2017 r.

WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO z siedzibą w Olsztynie Marcin Gołębiewski Główne rasy bydła mięsnego Olsztyn, 2017 r.

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn, tel./fax 89 535 76 84, 526 44 39 e-mail: sekretariat@w-modr.pl, www.w-modr.pl WMODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, 19-400 Olecko tel. 87 520 30 31, 520 30 32, fax 87 520 22 17 e-mail: olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor WMODR mgr inż. Damian Godziński I Zastępca Dyrektora WMODR mgr Małgorzata Micińska-Wąsik II Zastępca Dyrektora WMODR mgr Sonia Solarz-Taciak Dyrektor Oddziału w Olecku mgr inż. Zdzisław Kamiński Druk: Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel./fax. 89 526 44 39, 89 535 76 84 e-mail: redakcja@w-modr.pl, www.w-modr.pl Nakład: 300 egz. Wydanie I

Spis treści I. LIMOUSINE...4 II. CHAROLAISE... 4 III. BYDŁO RASY SIMENTAL (TYP MIĘSNY)...5 IV. BYDŁO RASY HEREFORD... 6 V. BYDŁO RASY ABERDEEN ANGUS... 7 VI. BYDŁO RASY PIEMONTESE... 8 VII. BYDŁO RASY SALERS... 8 VIII. BYDŁO RASY BELGIJSKA BIAŁO-BŁĘKITNA... 9 IX. BYDŁO RASY HIGHLAND... 10 X. BYDŁO RASY WELSH BLACK... 10 XI. BYDŁO RASY BLONDE D AQUITAINE... 11

Główne rasy bydła mięsnego I. LIMOUSINE Rasa ta pochodzi z Francji z regionu Limousin i Marche. Klimat w tych rejonach jest surowy o skalistym podłożu. Niewątpliwie warunki środowiska wpłynęły na kondycję, zdrowie oraz zdolność adaptacyjną. Bydło limousin charakteryzuje się jednolitym, brązowo-czerwonym (od bułanego do ciemnoczerwonego) umaszczeniem z charakterystycznym rozjaśnieniem wokół oczu i śluzawicy. Bydło to cechuje się cienką kością oraz doskonałym umięśnieniem ciała, zwłaszcza zadu. Wśród tej rasy dość często występuje zjawisko hipertrofii mięśni, czyli przerost mięśni zadu, co powoduje szczególnie wysoki udział mięsa i najcenniejszych wyrębów w tuszy. Tusze pochodzące od tych zwierząt cechuje bardzo małe otłuszczenie oraz doskonała jakość. Masa krów wynosi około 650-800 kg przy wysokości w kłębie 135 cm. Waga dorosłych buhajów oscyluje na poziomie 1000-1200 kg przy 145 cm wysokości w kłębie. Masa ciała rodzących się jałówek wynosi około 35 kg, a buhajów ok. 40 kg. Dzięki niewielkiej masie urodzonych cieląt krowy rasy Limousine cechują się łatwością ocieleń. Ponadto krowy charakteryzuje bardzo dobry instynkt macierzyński, co poprawia wyniki odchowu cieląt. Opas zwierząt tej rasy daje dobre wyniki w warunkach intensywnego, jak i półintensywnego żywienia. Liczne zalety oraz uniwersalność bydła tej rasy zyskują wysoką popularność wśród hodowców. Bydło rasy Limousine WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 5

Główne rasy bydła mięsnego II.CHAROLAISE Bydło tej rasy pochodzi ze środkowej Francji z regionu Saone et Loire, a bezpośrednio wywodzi się od bydła roboczego z okolic Charollais. Chów i hodowla bydła tej rasy wymaga intensywnego żywienia oraz starannej opieki. Rasa ta uchodzi za jedną z największych ras bydła mięsnego. Krowy ważą średnio 700-900 kg przy wysokości w kłębie 140 cm, a masa buhajów wynosi 1000-1200 kg przy wysokości w kłębie 150 cm. Umaszczenie bydła jest jednolicie białe lub biało-kremowe, a rogi, racice oraz śluzawica są jasne. Bydło rasy charolaise cechuje bardzo dobre umięśnienie ciała oraz wysokie tempo wzrostu. W warunkach intensywnego opasu buhajów przyrosty mogą sięgać 1,5 kg dziennie. Z uwagi na wysoką wagę urodzonych cieląt (średnio 45 kg) zdarzają się ciężkie porody, choć selekcja znacznie poprawiła tą cechę. Z uwagi na duży kaliber i późne dojrzewanie, bydło tej rasy świetnie nadaję się do intenywnego opasu, prowadzącego do wysokiej masy ciała, bez ryzyka nadmiernego otłuszczenia. Oprócz małego otłuszczenia opasy tej rasy cechują się wysoką wydajnością rzeźną. Bydło rasy Charolaise III. BYDŁO RASY SIMENTAL (TYP MIĘSNY) Rasę tę wyhodowano w Szwajcarii poprzez selekcję bydła simentalskiego o dwukierunkowej użytkowości w kierunku mięsnym. Rasa ta cechuje się wysoką zdrowotnością oraz łatwością aklimatyzowania się. Jest jedną z ras najliczniej występujących na świecie. Umaszczenie bydła tej rasy jest łaciate. Na białym tle występują duże lub drobne łaty o kolorze od bukowo-żółtego do czerwonego. Głowa, podbrzusze, dolne odcinki kończyn i kiść ogona są białe. Bydło to cechuje 6 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

Główne rasy bydła mięsnego masywna budowa o grubym kośćcu i bardzo dobrym umięśnieniu. Rasa ta należy do bydła dużego kalibru o ciężkiej i szerokiej głowie, mocnych kończynach oraz dobrze związanym szerokim kłębie. Waga krów oscyluje w granicach 700-800 kg przy wysokości w kłębie 143 cm, a waga buhajów sięga 1200 kg przy 153 cm wysokości w kłębie. Z uwagi na wysoką masę nowo narodzonych cieląt zdarzają się trudne porody. Późne dojrzewnie i duży kaliber tych zwierząt pozwala utrzymać wysokie przyrosty masy ciała rasa ta świetnie sprawdza się w intensywnym opasie prowadzącego do wysokiej masy ciała. Do zalet bydła należy również zaliczyć wysoką mleczność krów, dzięki której przyrosty cieląt przed odsadzeniem są wysokie. Z uwagi na dużą masę cieląt powinno unikać się krzyżowania towarowego z jałówkami. Krowa rasy Simental IV. BYDŁO RASY HEREFORD Rasa hereford została utworzona w końcu XVII w. w hrabstwie Hereford położonym w zachodniej Anglii. Umaszczenie tej rasy jest jednolicie ciemnoczerwone. Głowa, dolna część szyi, mostek, podbrzusze, dolne odcinki kończyn i często kłąb są białe. Jest to bydło średniego kalibru gdzie waga krowy oscyluje w granicach 600 kg przy 130 cm wysokości w kłębie, a waga buhaja przeciętnie wynosi 900 kg przy wysokości w kłębie 135 cm. Bydło tej rasy świetnie nadaje się do opasu w warunkach ekstensywnych oraz półintensywnych, gdyż niezwykłą odporność na trudne warunki klimatyczne łączy z dobrym wykorzystaniem paszy i niskimi wymaganiami pokarmowymi. Należy do ras wcześnie WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 7

dojrzewających o bardzo dobrej płodności. Główne rasy bydła mięsnego Krowy cechują się łatwością ocieleń i opiekuńczością. Rasa ta nadaje się do krycia towarowego jałówek. Niewątpliwie dużą zaletą jest wysoki wskaźnik reprodukcji w warunkach znikomego nadzoru człowieka w czasie porodów i odchowu cieląt. Tusze pochodzące od bydła rasy hereford charakteryzują się znacznym jej otłuszczeniem oraz marmurkowatością mięsa. Bydło rasy Hereford V. BYDŁO RASY ABERDEEN ANGUS Podobnie jak w przypadku rasy hereford rasa ta jest rasą brytyjską pochodzącą z hrabstw Aberdeen, Banff, Kincardine i Angus położonych w regionach północno-wschodniej Szkocji. Rasa ta należy do ras średnich, gdzie masa ciała dorosłych krów oscyluje w granicach 600 kg i 125 cm w kłębie, a waga buhajów sięga około 900 kg przy 130 cm wysokości w kłębie. Główną cechą charakterystyczną tej rasy jest bezrożność oraz jednolite czarne lub czerwone umaszczenie. Bydło tej rasy charakteryzuje się małą głową osadzoną na krótkiej szyi oraz dobrym umięśnieniem części piersiowej i grzbietowej tułowia. Charakterystyczną cechą rasy jest szeroki i głęboki tułów w kształcie prostokąta umieszczonego na krótkich nogach. 8 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

Główne rasy bydła mięsnego Krowa rasy Aberdeen Angus umaszczenia czarnego Krowa rasy Aberdeen Angus umaszczenia czerwonego WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 9

Główne rasy bydła mięsnego Rasa Aberdeen Angus jest rasą wcześnie dojrzewającą, która cechuje się łatwym przebiegiem porodów przydatność do zacielania jałówek w krzyżowaniu towarowym. Podobnie tak jak herefordy rasa angus jest przystosowana do trudnych ekstensywnych warunków środowiskowych, a nawet całorocznego utrzymania bez budynków. Tusze pochodzące od tych zwierząt charakteryzują się dużym otłuszczeniem, a mięso jest marmurkowate, o dużej soczystości, delikatności i smakowitości. VI. BYDŁO RASY PIEMONTESE Rasę wyhodowano w północno-zachodnich Włoszech: region Piemont oraz część Lombardii i Ligurii. Bydło tej rasy jest bardzo wytrzymałe oraz dobrze przystosowane do zróżnicowanych warunków utrzymania oraz żywienia. Rasa piemontese jest rasą średniego kalibru. Dorosłe krowy osiągają wysokość w kłębie 140 cm oraz przeciętną wagę w granicach 600 kg. Natomiast waga buhajów sięga średnio 900-1000 kg przy 145 cm wysokości w kłębie. Bydło to jest bardzo dobrze umięśnione zwłaszcza zad. Doskonałe umięśnienie wiąże się z wysoką wydajnością rzeźną, a mięso od nich pochodzące jest bardzo chude. Umaszczenie bydła tej rasy jest jednolite białe lub jasno beżowe z charakterystyczną ciemną barwą śluzawicy, uszu, nóg oraz racic. Jest to rasa wcześnie dojrzewająca. W porównaniu do krów innych ras mięsnych krowy tej rasy cechują się wysoką mlecznością - z ich mleka produkuje się ser parmezan. Zdarzają się trudne porody pomimo niedużej wagi nowonarodzonych cieląt (jałówki-35kg, buhajki-40kg), co przekłada się na niezbyt dobre wyniki odchowu cieląt. Tusze pochodzące od opasów tej rasy są bardzo dobrze umięśnione, co z kolei przekłada się na lepszą cenę w skupie. Buhaj rasy Piemontese 10 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

Główne rasy bydła mięsnego VII. BYDŁO RASY SALERS Bydło to pochodzi z Francji z terenów górzystych rejonu Masywu Centralnego. Rasa ta należy do ras dużych. Średnia waga krów to 650-850 kg przy wysokości w kłębie sięgającej 140 cm, a średnia waga buhajów wynosi około 1000-1200 kg przy 150 cm wysokości w kłębie. Umaszczenie bydła jest jednolite ciemnoczerwone. Cechą charakterystyczną rasy są kędzierzawe włosy na czole oraz duże, poziomo ustawione rogi. Z tytułu wyhodowania rasy w terenach górzystych. Rasa salers jest odporna na ciężkie warunki środowiska oraz nie są wymagające pod względem żywienia. Świetnie nadają się do chowu w trudniejszych czy też ekstensywnych warunkach żywienia. rasa ta jest odporna na choroby. Bydło salers należy do ras późno dojrzewających rodzących nieduże cięta bez znacznego udziału trudnych porodów. Ponadto krowy tej rasy cechują się silnym instynktem macierzyńskim i opiekuńczością cieląt oraz stosunkowo wysoką wydajnością mleczną, co w rezultacie daje zadowalające wyniki odchowu cieląt. Bydło rasy Salers VIII. BYDŁO RASY BELGIJSKA BIAŁO-BŁĘKITNA Rasa została wyhodowana w Belgii na skutek krzyżowania kilku ras, głównie Shorthornów. Jest to dość młoda rasa, ponieważ program hodowlany określono w XX wieku, lecz gwałtowny rozwój hodowli nastąpił po II wojnie światowej w latach 60. Bydło tej rasy cechuje się zdolnością przystosowawczą do różnych warunków klimatycznych i występuje od Afryki po Kanadę. Bydło rasy belgijskiej WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 11

Główne rasy bydła mięsnego Biało-Błękitnej jest bydłem dużego kalibru. Buhaje osiągają średnią wysokość w kłębie na poziomie 145-150 cm, a ich waga waha się w przedziale 1100-1200 kg. Krowy średnio ważą od 700 do 900 kg przy wysokości w kłębie 138-145 cm. Bydło to cechuje się bardzo bujnym umięśnieniem - wyraźna hipertrofia mięśni. Szczególnie umięśniony jest grzbiet, kark oraz zad (podwójna pośladkowość). Mimo bardzo obfitego umięśnienia kościec jest delikatny, ale mocny. Mają gładką, cienką skórę. Umaszczenie bydła jest białe poprzez błękitne do czarnego oraz zmieszanie tych barw. Bydło tej rasy jest późno dojrzewające - pierwsze wycielenia w wieku 32 miesięcy. Cielęta rodzą się dość duże przy wadze buhajków około 48 kg, a jałówek 44 kg. Wysoka waga cieląt w połączeniu z podwójną pośladkowością skutkują występowaniem trudnych porodów (dominują cesarskie cięcia). Krowy cechują się wysoką mlecznością, co gwarantuje wysoki wskaźnik odchowu cieląt. Wydajność rzeźna buhajów oscyluje w granicach 70%, a mięso cechuje się niską zawartością tłuszczu. Powszechnie wykorzystuje się buhaje do krzyżowania z krowami innych ras mięsnych lub mlecznych. Buhaj rasy Belgijska Biało-Blękitna IX. BYDŁO RASY HIGHLAND Bydło tej rasy wywodzi się z zachodniej oraz północnej Szkocji. Należy do ras ekstensywnych cechującą się wysoką odpornością. Spośród ras mięsnych bydło rasy highland jest rasą najmniejszą, gdzie waga krów sięga około 400-450 kg przy wysokości w kłębie około 105 cm, a waga buhajów sięga średnio 600 kg przy wysokości w kłębie 120-130 cm. Bydło charakteryzuje długa sierść o umaszczeniu jednolicie czerwonym lub czarnym. Głowa jest krótka, szeroka z lirowatymi rogami oraz charakterystyczną grzywką. Wysoka odporność, dobre zdrowie i płodność oraz umiejętność wykorzystywania ubogich pastwisk sprawiają, że bydło to świetnie nadaje się do ekstensywnego użytkowania. 12 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

Główne rasy bydła mięsnego Z uwagi na niedużą masę nowo narodzonych cieląt (25-29 kg), porody nie są trudne. Krowy cechują się opiekuńczością, a ich mleko zawiera dużo tłuszczu, co skutkuje dobrym odchowem cieląt. Bydło tej rasy cechuje się długowiecznością oraz bardzo dobrze znosi surowe warunki klimatyczne. Krowa rasy Highland X. BYDŁO RASY WELSH BLACK Rasa ta pochodzi z Walii, gdzie początkowo była użytkowana w kierunku mięsno-mlecznym. Prowadzona przez lata praca hodowlana doprowadziła do powstania rasy o mięsnym typie użytkowym. Welsh Black jest rasą średniego kalibru o jednolitym czarnym umaszczeniu (od czarnego do rdzawego czarnego), gdzie waga krów wynosi od 600 do nawet 850 kg przy wysokości w kłębie około 130 cm. Waga buhajów waha się w granicach od 950 do 1250 kg przy wysokości w kłębie 140 cm. Głowa jest średniej wielkości osadzona, na krótkiej i szerokiej szyi. Tułów głęboki, prawidłowo uformowany, osadzony na krótkich, mocnych kończynach. Bydło to jest rogate jednak są też linie bezrożne. Bydło tej rasy jest wcześnie lub średnio wcześnie dojrzewające cechujące się dobrą płodnością. Zazwyczaj krowy nie mają problemu z wycieleniami, są łagodne i opiekuńcze. Wysoka mleczność, jak na typ mięsny skutkuje wysokimi przyrostami cieląt. Welsh Black jest bydłem długowiecznym, cechującym się łatwością przystosowania do surowych warunków klimatycznych. Ponadto bydło to świetnie nadaje się do ekstensywnego chowu oraz hodowli WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 13

z uwagi na małe wymagania pokarmowe. Główne rasy bydła mięsnego Krowa rasy Highland Welsh Black XI. BYDŁO RASY BLONDE D AQUITAINE Rasę tę wyhodowano w południowo zachodniej Francji. Blonde d Aquitaine jest bydłem dużego kalibru, gdzie buhaje osiągają masę do 1200 kg przy 147 cm wysokości w kłębie, natomiast waga krów wynosi około 700 kg przy wysokości w kłębie 140 cm. Bydło to jest rasą późno dojrzewającą. Głowa jest szeroka, klatka piersiowa głęboka, biodra szerokie oraz bardzo dobrze umięśniony zad. Uogólniając - tułów zwierząt jest długi o tzw. dużej kłodzie osadzonej na mocnych nogach. Bydło te posiada rogi lub jest genetycznie bezrożne. Zwierzęta tej rasy charakteryzują się umaszczeniem od jasnobeżowego przez płowe do bladoczerwonego. Śluzawica ma barwę jasną, a rogi oraz racice są beżowe lub brązowe. Masa cieląt waha się od 40 do 48 kg, jednak porody zazwyczaj należą do łatwych. Trudne porody są rzadkością, co wynika z budowy anatomicznej zwierząt: krowy posiadają szeroką miednicę, a cielęta cechują się długim tułowiem. Krowy cechują się średnią mlecznością oraz dobrą płodnością. Wysoka opiekuńczość matek, silny instynkt stadny oraz spokojny temperament dał tej rasie hodowlę w 30 krajach świata (w Polsce od 2004 r.). Blonde d Aquitaine jest bydłem idealnie nadającym się do opasu intensywnego, bez ryzyka nadmiernego otłuszczenia tuszy. W chowie ekstensywnym potencjał genetyczny rasy nie jest w pełni wykorzystany, jednakże aby ujawniły się drzemiące cechy produkcyjne tej rasy należy zapewnić dobre warunki środowiskowe. Obok hodowli i użytkowania w czystości rasy, buhaje blonde d aquitaine wykorzystywane są do krzyżowania towarowego, głównie z krowami ras mlecznych z bardzo wysokim powodzeniem. 14 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

Główne rasy bydła mięsnego Krowa rasy Blonde d Aquitaine WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 15

Powiatowe Zespoły Doradztwa Rolniczego (adres, kontakt) PZDR w Bartoszycach, ul. Hubalczyków 2, (89) 7622205, pzdr.bartoszyce@w-modr.pl PZDR w Braniewie, ul. Kościuszki 118, (55) 2432846, pzdr.braniewo@w-modr.pl ZDR w Działdowie, Lidzbark, ul. Jeleńska 6 lok. 13/2, (23) 6961975, pzdr.dzialdowo@w-modr.pl PZDR w Elblągu, ul. Grunwaldzka 2, (55) 2353236, pzdr.elblag@w-modr.pl PZDR w Ełku, ul. Suwalska 84, (87) 6216967, pzdr.elk@w-modr.pl PZDR w Giżycku, ul. Przemysłowa 2, (87) 4285199, pzdr.gizycko@w-modr.pl PZDR w Gołdapi, ul. Wolności 20, (87) 6151957, pzdr.goldap@w-modr.pl PZDR w Iławie, ul. Lubawska 3, (89) 6493773, pzdr.ilawa@w-modr.pl PZDR w Kętrzynie, ul. Powstańców Warszawy 1, (89) 7513093, pzdr.ketrzyn@w-modr.pl PZDR w Lidzbarku Warm., ul. Krasickiego 1/48, (89) 7672310,pzdr.lidzbark@w-modr.pl PZDR w Mrągowie, ul. Bohaterów Warszawy 7a/2, (89) 7412451, pzdr.mragowo@w-modr.pl PZDR w Nowym M.Lub., ul. Jagiellońska 24d, (56) 474 21 88,pzdr.nowe.miasto@w-modr.pl PZDR w Nidzicy, ul. Słowackiego 17, (89) 6252650, pzdr.nidzica@w-modr.pl PZDR w Olecku, ul. Kolejowa 31, (87) 5203031, pzdr.olecko@w-modr.pl PZDR w Olsztynie, Biskupiec, ul. Niepodległości 4A, (89) 7152259,pzdr.olsztyn@w-modr.pl PZDR w Ostródzie, ul. Składowa 2, (89) 6462424, pzdr.ostroda@w-modr.pl PZDR w Piszu, ul. Wojska Polskiego 33, (87) 4232033, pzdr.pisz@w-modr.pl PZDR w Szczytnie, ul. Kościuszki 1/6, (89) 6243059, pzdr.szczytno@w-modr.pl PZDR w Węgorzewie, ul. Kraszewskiego 40, (87) 4271221, pzdr.wegorzewo@w-modr.pl

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel. 89 535 76 84, 89 526 44 39 e-mail: sekretariat@w-modr.pl www.w-modr.pl