Choroby wektorowe Barbara Stawiarz PSSE Brzesko
Prezentacja opracowana dla potrzeb Światowego Dnia Zdrowia 2014r.
Wektor organizm przenoszący pasożyta lub drobnoustrój zakaźny Bez względu na drogę transmisji, wektor jest krytycznym ogniwem w przenoszeniu choroby i cechuje się przynajmniej częściowo, pasożytniczym stylem życia. Jego styl życia jest dostosowany do tego, w jaki sposób zwierzę naraża się na zarażenie i jak dana choroba jest przenoszona. Potencjalnie jeden wektor może być jednocześnie nosicielem wielu różnych patogenów.
Wektorem są z reguły stawonogi- najczęściej owady Pchła szczurza, przenosi zarazki duru plamistego, gorączki rzecznej, kiedyś zarazki dżumy Wektorem malarii przenoszącym ją między osobami chorymi i zdrowymi są samice komarów z rodzaju Anopheles Kleszcze są wektorami dla odkleszczowego zapalenia mózgu i boreliozy
CHOROBY WEKTOROWE (ang.) Vector-borne diseases Choroby zaraźliwe przenoszone przez stawonogi lub innych biologicznych pośredników należą do grupy chorób określanych mianem chorób wektorowych Wektory nabywają czynnik chorobowy podczas żerowania na zarażonym kręgowcu, który jest żywicielem rezerwuarowym
Do zakażenia zwierząt i ludzi dochodzi poprzez a) ukąszenia b) użądlenia c) bezpośrednio, poprzez mechaniczne przeniesienie patogenu zdolnego przenikać do nawet nie zmienionej tkanki; przy czym najczęstsze są zakażenia transmitowane przez KRWIOPIJNE OWADY W większości przypadków w organizmie wektora chorobotwórcze drobnoustroje namnażają się, a do zakażenia zwierzęcia/ człowieka dochodzi w trakcie aktu żerowania.
Transmisja choroby wektorowej w przypadku ludzi jest uzależniona od 3 rodzajów czynników 1. Rodzaju drobnoustroju (i jego właściwości) dla większości patogenów wywołujących choroby wektorowe gospodarzem może być zarówno zwierzę jak i człowiek. dla części z nich zwierzę jest gospodarzem pośrednim istnieje niewielka ilość chorób wektorowych, w przypadku których człowiek jest dominującym gospodarzem a rezerwuar zwierzęcy nie odgrywa istotnej roli (malaria, dengue)
2. Obecności wektorów warunki środowiskowe (wilgotność, temp.) UWAGA!!! zmiany klimatyczne 3. Samego człowieka zmiana zachowań socjalnych w kontekście dostępu do nowych środowisk: a) podróże b) sporty ekstremalne (wspinaczka, survive itp.) c) utrzymywanie nowych gatunków zw. egzotycznych, które za Pośrednictwem żerujących na nich wektorów mogą rozprzestrzenić chorobę
Przykłady chorób przenoszonych przez stawonogi
Przykłady chorób wektorowych ludzi Odkleszczowe zapalenie mózgu Kleszczowa gorączka Kolorado Borelioza Malaria Gorączka denga Gorączka Zachodniego Nilu Chikungunya
Malaria- najczęstsza choroba zakaźna na świecie ostra lub przewlekła, tropikalna choroba pasożytnicza wywoływana przez pierwotniaka z rodzaju Plasmodium Na człowieka zarazek zimnicy jest przenoszony przez zarażonego zarodźcami malarii komara. Do zarażenia dochodzi przez ukłucie człowieka przez komara, w którego ślinie zawarte są chorobotwórcze pierwotniaki. Źródłem zarażenia jest zawsze chory człowiek, którego krew wraz z pasożytami zawartymi w krwinkach czerwonych wessał wcześniej komar. Rocznie zapada na nią ponad 220 mln osób, a umiera 1-3 mln (są to głównie dzieci poniżej 5 roku życia z Czarnej Afryki). Zachorowania poza terenami tropikalnymi i subtropikalnymi endemicznego występowania tej choroby spotykane są u osób powracających z tych regionów, a także sporadycznie w pobliżu lotnisk i portów, gdzie zostają zawleczone komary z rodzaju Anopheles.
Objawy malarii Typowe objawy to cykle zimna, gorączki, pocenie się, dreszcze i ból całego ciała. Pierwszym symptom, który odróżnia malarię od przeziębienia, jest poczucie zagrożenia i silny niepokój. Gdy pierwotniak malarii zaatakuje Twoje krwinki czerwone, stajesz się gorący. Kiedy pierwotniak wygrał walkę i zadomowił się we krwi, czujesz zimno, nawet bardzo zimno. Drżysz z zimna, tracisz siły, wymiotujesz i masz biegunkę. Po tygodniu od zarażenia twoja skóra i oczy przybierają kolor żółty. Jeśli do tej pory nie otrzymałeś odpowiedniej pomocy, najprawdopodobniej umrzesz.
Uogólnione obrzęki spowodowane zespołem nerczycowym w przebiegu malarii
Odkleszczowe zapalenie mózgu Czynnik etiologiczny - wirusy z rodziny Flaviviridae. Rezerwuar- małe gryzonie i kleszcze Do zakażenia dochodzi w wyniku ukłucia przez zakażonego kleszcza, rzadko drogą pokarmową poprzez spożycie surowego mleka zakażonego zwierzęcia. Zachorowania na kleszczowe zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych wykazują dwa nasilenia ok. 4 tyg. po wzmożonej aktywności kleszczy, tzn. jedno maksimum zachorowań w miesiącach czerwcu/lipcu i drugie w październiku. Choroba przebiega dwufazowo: Faza zwiastunowa (7dni) objawy grypopodobne, nudności, wymioty, biegunka U większości chorych dochodzi do samoistnego wyleczenia na tym etapie. U części chorych ( po kilkunastu dniach) - faza neuroinfekcji. Neuroinfekcja może występować pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia mózgu, zapalenia móżdżku lub zapalenia rdzenia kręgowego U większości objawy ustępują całkowicie po 2-3 tygodniach. U chorych na zapalenie mózgu, rdzenia kręgowego możliwe utrzymywanie się przez kilka miesięcy zaburzeń czucia, niedowładów, upośledzenia pamięci. Śmiertelność około 1%
Choroba z Lyme -borelioza Borelioza jest wywoływana przez zakażenia krętkiem z grupy Borrelia burgdorferi sensu lato W Europie borelioza jest wywoływana głównie przez Borrelia burgdorferi ss, B.afzelii B.garinii Bakterie są przenoszone przez kleszcze z rodzaju Ixodes (I.ricinus, I.persulcatus). Borrelia burgdorferi
zakażenie wieloukładowe choroba występuje na całym świecie, w tym także w Europie; w Polsce największą liczbę zachorowań wśród ludzi stwierdzono na obszarach Pn-Wschodnich Obszary endemicznego występowania boreliozy znajdują się także w Polsce Pdzachodniej i centralnej W Polsce u ludzi notuje się od 8 do 9 tys. przypadków boreliozy rocznie
etapy choroby: I ETAP - rumień wędrujący Trwa 2-30 dni. Pojawia się w 30-50% przypadków zakażeń po kilku dniach po ukąszeniu przez kleszcza. Najpierw tworzy się grudka, a następnie zaczerwieniony pierścień o średnicy min. 5 cm. Rumień jest niebolesny, nie swędzi, rozszerza się w ciągu kilku dni, potem goi się sam w ciągu kilku dni miesięcy. I etapowi choroby mogą towarzyszyć łagodne objawy grypopodobne.
etapy choroby: II ETAP Trwa 1-4 miesięcy. Mogą wystąpić objawy (nie wszystkie u wszystkich zakażonych): skórne - pojawiające się i znikające w różnych miejscach zaczerwienienia, ze strony układu krwionośnego - zapalenie mięśnia sercowego, bloki serca (w 5 % przypadków), ze strony układu nerwowego - bóle głowy, sztywność karku, zmęczenie; u 20% chorych: zapalenie opon mózgowych, nerwów czaszkowych (głównie nerwu twarzowego), nerwów obwodowych bóle korzonkowe dwustronne. Inne objawy nawracające: zapalenie wątroby, mięśni, błony naczyniowej oka, powiększenie węzłów chłonnych, kaszel o nieznanym pochodzeniu. II etap choroby wymaga oznaczenia przeciwciał w klasie IgM i IgG lub klasy IgG dwukrotnie w odstępie 2-3 tygodni.
etapy choroby: III ETAP Trwa od kilku miesięcy do kilku lat. Objawy (nie występują wszystkie u każdego chorego): uogólnione zapalenie stawów - w 60% przypadków dotyczą jednego lub rzadziej wielu stawów powodując: duży obrzęk, wysięk, bolesność, zaczerwienienie; te dolegliwości ustępują, a po kilku dniach powracają w tym samym lub innym stawie, późne zmiany neurologiczne - zaburzenia czucia, mowy, pamięci, stany depresyjne, zanikowe zmiany skórne - miejscowo pergaminowa skóra. W III etapie choroby oznacza się przeciwciała w klasie IgG; utrzymują się one przez wiele lat na stałym poziomie.
Zapobieganie nosić odpowiednią odzież w lesie zakrywającą jak najwięcej części ciała; jak najszybciej usunąć kleszcza ze skóry; stosować środki odstraszające kleszcze; gotować mleko pochodzące od krów, kóz i owiec; unikać pobytu w rejonach zakażonych kleszczy; po wizycie w lesie dokładnie obejrzeć całe ciało. Jeżeli zauważysz ukąszenie, natychmiast delikatnie usuń kleszcza - uchwyć pęsetą za główkę i pociągnij. Miejsce ukłucia zdezynfekuj. Stosowanie wymienionych zasad zmniejsza prawdopodobieństwo ukąszenia i zakażenia. Jednak najpewniejszym sposobem zabezpieczenia się jest szczepienie ochronne.
Afrykański pomór świń (ASF) Wywoływany przez wirus zaliczany do rodziny Asfarviridae Może być przenoszony między osobnikami drogą pośrednią i bezpośrednią Źródłem zakażenia mogą być kleszcze z rodzaju Ornithodoros, które przenoszą go na wrażliwe osobniki świń podczas żerowania Kłujące muchówki, mogą także mechanicznie przenosić wirus ASF miedzy świniami Zakażenie u świń charakteryzuje się wysoką gorączką, anoreksją, krwotokami i gwałtowną śmiercią. Jeżeli chorobę wywołują wysoce zjadliwe szczepy wirusa, śmiertelność może sięgać nawet do 100%
Bibliografia Andrzej Szczeklik (red.): Choroby wewnętrzne. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2010. ISBN 978-83-7430-216-8 Domowy Poradnik Medyczny, PZWL Susan E. Little Choroby przenoszone przez wektory Prezentacja :Choroby wektorowe procedury diagnostyczne w klinice weterynaryjnej -Dr Rob Jodies Marketing Manager SNAP EMEA IDEXX Laboratories Prezentacja: Tick borne- oraz mosquito borne diseases- choroby wektorowe w aspekcie zoonoz-katarzyna Płoneczka- Janeczko http://www.africangamesafari.com/malaria.html Choroby odkleszczowe, borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu PSSE Braniewo, 24.10.2011 http://www.trzydnikduzy.pl/news/afrykanski-pomor-swin Wikipedia