DIAGNOZA WYBRANYCH BRANś KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO NA DOLNYM ŚLĄSKU 1. INWENTARYZACJA ZASOBÓW BAZY DO KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO (ZZ 3) 2. OKREŚLENIE POTRZEB PLACÓWEK KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W ZAKRESIE DOSTOSOWANIA BAZY DO STANDARDÓW (ZZ4) Alicja Krzyszczak,, Dariusz Kwaśniewski Projekt badawczy współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w działaniu 9.2. POKL.
NARZĘDZIE DIAGNOSTYCZNE - ANKIETA 1. Informacje wstępne: szkoła (placówka), powiat, branŝa, typ szkoły, wykaz zawodów 2. Opis wyposaŝenia technodydaktycznego - w podziale na stan inwentaryzacyjny oraz wykaz potrzeb (opis wyposaŝenia dokonywany był na poziomie pracowni) 3. Informacje na temat posiadania zewnętrznych ośrodków egzaminacyjnych: rodzaj i liczba ośrodków, nazwa i symbol cyfrowy zawodu, typ szkoły, liczba akredytowanych stanowisk. 4. Ocena standardów wyposaŝenia: trzy grupy standardów egzaminacyjne, standardy Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej oraz standardy wyposaŝenia wg programów nauczania 5. Realizowane w szkołach programy modułowe: informacje dotyczyły nazwy i adresu szkoły, nazwy i symbolu cyfrowego zawodu, w którym realizowany jest program modułowy.
METODOLOGIA OCENY STANU WYPOSAśENIA Istotnym elementem procesu diagnozy była analiza danych, której dokonali eksperci branŝowi zaangaŝowani w realizację projektu. KaŜdy z ekspertów porównywał dane z ankiet zawarte w opisie wyposaŝenia specjalistycznego do kształcenia zawodowego poszczególnych pracowni (działów) z opisem funkcjonujących standardów wyposaŝenia. Następnie dokonywał oceny podanego przez szkołę wyposaŝenia, określając jego stan w procentach (przy załoŝeniu, Ŝe pełne, czyli realizujące standard wyposaŝenie, to 100%). Podstawą oceny była zaproponowana w ankiecie skala: A standardy odpowiadają w całości potrzebom kształcenia w zawodzie, B standardy w 75% odpowiadają potrzebom kształcenia w zawodzie, C - standardy w 50% odpowiadają potrzebom kształcenia w zawodzie, D - standardy w 25% odpowiadają potrzebom kształcenia w zawodzie, E standardy nie odpowiadają potrzebom kształcenia w zawodzie.
PROBLEMY, KTÓRE WYSTĄPI PIŁY PODCZAS DIAGNOZY 1. RóŜny stopień reprezentatywności danych - zarówno na poziomie branŝy (por. liczba szkół w branŝy rolniczej), jak równieŝ powiatu (szkoły/placówki) 2. ZróŜnicowany poziom merytoryczny informacji zwrotnych: szkoły stosowały np. róŝne nazwy pracowni i róŝne nazwy urządzeń (często rozbieŝne z funkcjonującymi w standardach wyposaŝenia); podawały informację na temat posiadanego i potrzebnego sprzętu zbyt ogólnie (odnosiły się one np. do całej grupy urządzeń, bez ich dokładnego wyszczególnienia) 3. Dane (chyba jednak) niewiarygodne: (np. informacje o 0% wyposaŝeniu w kilku pracowniach dla danej grupy zawodów) UWAGA: Przygotowanie merytoryczno-metodyczne niektórych nauczycieli a doradztwo metodyczne i ich doskonalenie.
138 SZKÓŁ (PLACÓWEK) ZDIAGNOZOWANYCH
138 SZKÓŁ (PLACÓWEK) ZDIAGNOZOWANYCH Branża szkoły powiaty w diagnozie powiaty ogółem I 25 16 20 T 27 17 17 EE 13 8 10 ME 20 12 14 S 14 12 21 M 17 12 19 B 14 12 18 R 8 8 11
INWENTARYZACJA ZASOBÓW W BAZY SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO PODSUMOWANIE Zgromadzony materiał obszerny w swym zakresie i bezsprzecznie pomocny pozwala na sformułowanie wniosków, które powinny zainteresować wielu odbiorców raportu, przede wszystkim dyrektorów szkół i przedstawicieli władz samorządowych, ale równieŝ resortu edukacji (ministerstwa), wraz z przedstawicielami organu sprawującego nadzór pedagogiczny oraz Okręgowej (czy Centralnej) Komisji Egzaminacyjnej
INWENTARYZACJA ZASOBÓW W BAZY SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO PODSUMOWANIE 1. Materiały źródłowe (ankiety) zawierają informacje ilościowe (liczba sprzętu i pomocy) i jakościowe (parametry techniczne) na poziomie poszczególnych elementów wyposaŝenia, ale takŝe ich zestawów (pracowni). 2. Zestawienia oraz moŝliwość porównywania danych ze szkół (placówek) w poszczególnych branŝach na poziomie szkół i powiatów umoŝliwia interpretacje w/w informacji i ewentualne podejmowanie działań o charakterze naprawczym. 3. Wyniki diagnozy pozwalają sformułować tezę, Ŝe wyposaŝenie szkół i placówek zawodowych na Dolnym Śląsku jest niezadowalające, a w niektórych branŝach wręcz niewystarczające do skutecznej realizacji programu nauczania zawodu, a tym samym w konsekwencji do wyposaŝenia ucznia w kompetencje zawodowe niezbędne do osiągnięcia sukcesu na konkurencyjnym rynku pracy.
INWENTARYZACJA ZASOBÓW W BAZY SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO PODSUMOWANIE 4. Niedoinwestowane szkoły zmuszone są często do korzystania ze sprzętu przestarzałego, który co prawda pozwala zrealizować program nauczania, ale przy jednoczesnym obniŝeniu jakości kształcenia. Fakt ten skutkuje ponadto na istniejącą w nauczaniu zawodu tendencję do preferowania treści teoretycznych kosztem praktycznych umiejętności. 5. Istnieje uzasadniona obawa, Ŝe niektóre organy prowadzące szkolnictwo zawodowe nie zdają sobie sprawy ze skali problemu (niespełnianie standardów wyposaŝenia). Samorządy finansujące zadania z zakresu kształcenia zawodowego powinny raz jeszcze przeanalizować zasadność zastosowanych u siebie rozwiązań organizacyjno-strukturalnych, na przykład fakt istnienia dwu szkół tej samej branŝy w jednej miejscowości (obu niedostatecznie doposaŝonych).
INWENTARYZACJA ZASOBÓW W BAZY SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO PODSUMOWANIE 6. Konieczność doposaŝenia wszystkich szkół i placówek do poziomu określonego przez standardy wyposaŝenia wymaga zastosowania środków finansowych, które niewątpliwie przekraczają moŝliwości powiatów (organów prowadzących). 7. Zasada racjonalizacji ekonomiki kształcenia pokazuje poŝądane kierunki zmian systemowych w kształceniu zawodowym, które wymuszają z kolei konieczność wdroŝenia rozwiązań o charakterze ponadlokalnym (ponadpowiatowym). Mierzmy zamiary na siły, a nie siły na zamiary!
INWENTARYZACJA ZASOBÓW W BAZY SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO PODSUMOWANIE 8. Szczegółowe analizy danych poszczególnych branŝ pozwalają zauwaŝyć, Ŝe szkołami lepiej wyposaŝonymi (zdecydowanie ponad uzyskiwaną średnią doposaŝenia) są placówki duŝe, np. centra kształcenia praktycznego. 9. Zasadnym wydaje się rozwaŝenie idei wdroŝenia w szkołach dwu poziomów wyposaŝenia: podstawowego i ponadpodstawowego (na poziomie centrum, czyli jednostki obsługującej szkoły wyposaŝone w sprzęt na podstawowym poziomie), bowiem zamiar wyposaŝenia wszystkich szkół zawodowych województwa dolnośląskiego we wszystko byłby zbyt kosztowny (jest nierealny). Rozwiązaniem godnym uwagi staje się, więc utworzenie na Dolnym Śląsku kilku wiodących placówek kształcenia zawodowego kształcących uczniów na wysokim poziomie.
DEFINICJA POTRZEBY Potrzeba rozumiana jest jako róŝnica pomiędzy standardem wyposaŝenia dydaktycznego pracowni kształcenia zawodowego a posiadanym przez konkretną szkołę wyposaŝeniem. Ujmując to inaczej potrzeby będą tym wszystkim, czego szkoły nie mają, a mieć powinny, aby skutecznie realizować stawiane przed nimi cele, czyli wyposaŝać uczniów w określony w dokumentach programowych zestaw wiedzy i umiejętności oraz budowanych na ich podstawie kompetencji zawodowych.
GENEZA TRUDNEJ SYTUACJI SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO 1. Niekonsekwentna polityka oświatowa (reforma ustroju polskiej oświaty z 1999 r., od 2002 r. w szkolnictwie ponadgimnazjalnym), w tym: wypaczenie idei liceów profilowanych (16 profili), perypetie z technikami, Ŝyczeniowe zaniŝanie liczby ZSZ): Powiat Liceum ogólnokształcące Liceum profilowane bolesławiecki 45 % 8 % Technikum 23 % Zasadnicza szkoła zawodowa 24 % głogowski 41 % 17 % 21 % 21 % Jelenia Góra M 29 % 16 % 38 % 17 % kłodzki 41 % 21 % 19 % 14 % Legnica M 54 % 9 % 26 % 11 % oleśnicki 38 % 18 % 22 % 22 % świdnicki 40 % 23 % 23 % 14 % wałbrzyski 38 % 18 % 24 % 20 % Wrocław M 57 % 35 % 0 % 8 % Polska 45 % 17 % 23 % 15 %
GENEZA TRUDNEJ SYTUACJI SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO 2. Nieudana próba budowania droŝności systemu kształcenia zawodowego (relacja: liceum profilowane szkoła policealna). Mnogość profili oraz ograniczone moŝliwości rekrutacyjne jednego powiatu (moŝe poza Wrocławiem) spowodowały, Ŝe ten system nie powstał. Zabrakło współpracy pomiędzy poszczególnymi powiatami, swoistego podziału wpływów i przekazywania sobie uczniów pragnących kontynuować naukę w szkole policealnej, w taki sposób, aby ze sobą nie konkurować, a wręcz przeciwnie współdziałać. 3. Niedoszacowanie środków finansowych przeznaczanych przez państwo organom prowadzącym szkoły zawodowe (przede wszystkim powiatom) spowodowały, Ŝe kształcenie zawodowe w wielu miejscach województwa dolnośląskiego (ale równieŝ kraju) podupadło bądź straciło na znaczeniu (stało się niemodne ).
OŚRODKI EGZAMINACYJNE (OKE) A STAN BAZY KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO Na Dolnym Śląsku ośrodki egzaminacyjne OKE (dla zawodów robotniczych) usytuowane są na terenie 20 powiatów, w tym: głogowskim dla 13 zawodów branŝy turystycznej, budowlanej, mechanicznej, samochodowej, elektryczno-energetycznej, świdnickim dla 11 zawodów branŝy turystycznej, budowlanej, mechanicznej, samochodowej, informatycznej i rolniczej; kłodzkim dla 8 zawodów branŝy turystycznej, budowlanej, mechanicznej i elektryczno-energetycznej. Wrocław posiada ośrodki egzaminacyjne dla 13 zawodów w branŝy turystycznej, budowlanej, mechanicznej, samochodowej, elektryczno-energetycznej i mechatroniczno-elektronicznej. Legnica dysponuje ośrodkami dla 8 zawodów w branŝach budowlanej, mechanicznej, samochodowej i elektryczno-energetycznej.
OŚRODKI EGZAMINACYJNE (OKE) A STAN BAZY KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO NAJWAśNIEJSZE WNIOSKI: 1.Organy prowadzące nie zdołały nawet z pomocą państwa, które doposaŝało tworzone ośrodki egzaminacyjne utworzyć w swoich szkołach (placówkach) ośrodków egzaminacyjnych, którym OKE przyznałaby wymaganą akredytację. 2. WyposaŜenie bazy szkolnictwa zawodowego naleŝy wesprzeć (doinwestować), bowiem fakt nieposiadania ośrodków egzaminacyjnych w danej branŝy świadczyć moŝe o tym, Ŝe dana szkoła (powiat) nie ma wystarczającej bazy nie tylko do przeprowadzania egzaminów, ale równieŝ co juŝ zdecydowanie bardziej niepokojące do przygotowania uczniów do tego egzaminu, a tym samym do skutecznego i praktycznego nauczenia ich zawodu.
Szkoły/placówki kształcenia zawodowego Nazwa powiatu S Potrzeby w % M E T B EE I M R zespoły szkół w Bolesławcu bolesławiecki 87,40 83 78,57 86 16 22,31 zespoły szkół w Pieszycach i DzierŜoniowie, Bielawie GCEZ w Głogowie głogowski 55,70 85 25 57 56,92 dzierŝoniowski 8 76 58,34 82 31,25 71,74 100 zespoły szkół, szkoły w Głogowie głogowski 81,60 88 100 48 60 54 70 50 zespoły szkół, szkoły w Jeleniej Górze CKP w Jeleniej Górze, CKU w Jeleniej Górze Jelenia Góra 71,55 87 53,33 44,66 13 30,48 Jelenia Góra 100 zespół szkół w Piechowicach jeleniogórski 81 20 zespół szkół w Bystrzycy Kłodzkiej kłodzki 97,40 zespoły szkół w Legnicy Legnica 87,22 90 86 53,33 80 27,50 66,92 CKP w Legnicy Legnica 85,00 70 zespół szkół w Chojnowie legnicki 69 40 zespoły szkół w Mirsku, Lwówku i Rakowicach Wielkich zespół szkół w Sycowie, Bierutowie lwówecki 66,11 100 60,89 75 5 55,55 oleśnicki 65,27 10 100 zespoły szkół w Świdnicy, śarowie świdnicki 92,00 43 80 28,33
Szkoły/placówki kształcenia zawodowego zespół szkół w Ząbkowicach Śl., Ziębicach zespoły szkół w Zgorzelcu zespół szkół w Złotoryi Nazwa powiatu zespół szkół w Polkowicach polkowicki 58 95 S Potrzeby w %: M E T B EE I M R ząbkowicki 64,25 80,42 25 18,33 52,12 zgorzelecki 86 80 91,67 37,50 22,50 27,86 62,31 złotoryjski 89,17 100 82,31 zespoły szkół w Wałbrzychu wałbrzyski 73 85 100 33,33 34 87,50 specjalny ośrodek w Środzie Śl średzki 25 zespoły szkół w Oławie, Jelczu Laskowicach oławski 57,50 37,92 100 zespół szkół w KrzyŜowicach - Kobierzycach zespoły szkół w Lubaniu lubański 81 25 36,67 13,33 zespoły szkół w Lubinie, Chróstniku lubiński 60 90 75 34 38,47 wrocławski 98,30 32,95 zespoły szkół w Kamiennej Górze kamiennogórski 100% 100 70,77 zespoły szkół we Wrocławiu Wrocław 91 30,84 9 73,46 CKP we Wrocławiu Wrocław 19,50 100 0 66,92 PCKZ w Jaworze jaworski 43,75 zespoły szkół w Trzebnicy trzebnicki 33,33 zespół szkół w Wołowie wołowski 81,25
1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Potrzeby wyposazenia szkół i placówek Dolnego Śląska (dane zbiorcze 8 branŝ) w oł ow sk i trzebn ick i jaw orsk i - PC KZ M.W rocław - CK P M iasto W ro cław kam iennogórski lu biń ski lu bańs ki w rocław sk i o ław s ki średzk i w ałbrzys ki p olk ow icki złot oryjs ki zgo rzeleck i ząbk ow ick i św id nick i o leś nick i lw ó weck i legn icki M. L egn ica - CK P M iasto Legnica k łod zk i jelenio gó rski M iasto J elen ia Gó ra - CK P M iasto Jelenia Góra g łog ow sk i głogowski - GCEZ d zierŝon iow s ki b olesław iecki
Potrzeby w zakresie doposaŝenia 8 branŝ - diagnozowane szkoły i placówki Dolnego Śląska 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 I T EE ME S M B R Serie1 0,28 0,73 0,48 0,75 0,80 0,60 0,60 0,70
POTRZEBY A DEMOGRAFIA POTRZEBY A DEMOGRAFIA Liczba zameldowanych mieszkańców Województwa Dolnośląskiego wg roczników urodzenia 17464 16232 14772 14339 14297 13365 12355 11850 11930 11126 10640 10270 9911 9536 9535 9511 9094 9163 9484 10064 10810 11341 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 1986 20000 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0
DEMOGRAFIA W UKŁADZIE BRANśOWYM szacowana liczba uczniów 9 000 8 000 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 B I Hot-tur EE ME M S branŝa 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015 2015/2016 2016/2017 2017/2018 2018/2019 2019/2020 2020/2021 2021/2022 2022/2023 2023/2024
POTRZEBY A DEMOGRAFIA 1. Uczniów klas I szkół ponadgimnazjalnych (urodzonych w roku1993) jest aŝ o 5614 osób mniej (to mniej więcej 187 klas) niŝ w oku 1986. 2. W klasach I, II, III i IV uczą się obecnie dzieci urodzone w latach 1990 1993. Średnia urodzin wynosi więc ok. 13000 osób (12969). 3. Z kolei w trzech najbliŝszych latach powinno trafić do szkół ponadgimnazjalnych średnio ponad 11200 uczniów (11232). Jest to więc kolejny spadek o ok. 60 trzydziestoosobowych klas. 4. Najtrudniejszy okres nadejdzie za około 10 lat, kiedy to do szkół ponadgimnazjalnych trafią uczniowie z roczników 2001 2003.
PODSUMOWANIE I WNIOSKI Istotne pytania: 1. Na ile uwzględnić tę tendencję w realizacji koniecznego co dobitnie pokazały przeprowadzone badania doposaŝenia szkół zawodowych i na ile spadek uczniów dotknie szkoły prowadzące kształcenie zawodowe? 2. Czy procentowy spadek liczby uczniów naleŝy wprost odnieść do klas szkół zawodowych (techników i zasadniczych szkół zawodowych)? 3. Czy nie moŝna tego ubytku uczniów zamortyzować poprzez prowadzenie prozawodowej polityki oświatowej w powiatach?
POTRZEBY A DEMOGRAFIA PRÓBA ODPOWIEDZI... BranŜa Zawód wg klasyfikacji MEN Liczba Planowana liczba uczniów uczniów w branŝach wg SIO na 30.09.2007 2008/2009 2009/2010 2010/2011 budowlana technik budownictwa 311 [04] 81 94 113 123 technik drogownictwa 311 [45] 14 32 48 64 technik architektury krajobrazu 321 [07] 99 112 124 130 technik geodeta 311 [10] 0 32 48 64 monter instalacji i urządzeń sanitarnych 713 [02] 18 18 18 18 monter konstrukcji budowlanych 712 [04] 4 8 12 16 murarz 712 [06] 99 113 107 96 monter izolacji budowlanych 413 [08] 4 6 9 12 dekarz 713 [01] 3 6 7 7 malarz - tapeciarz 714 [01] 5 10 10 10 posadzkarz 713 [05] 6 5 5 5 betoniarz - zbrojarz 712 [01] 3 6 6 6 kamieniarz 711 [04] 0 6 12 18 RAZEM W BRANśY 336 448 519 569
POTRZEBY A PIENIĄDZE ORGANÓW W PROWADZĄCYCH... Wysokość środków finansowych przeznaczonych przez 6 wybranych powiatów na wydatki bieŝące w latach 2006-2008 w dziale 801 (Oświata i wychowanie), rozdziałach 80130 (Szkoły zawodowe) i 80140 (Centra kształ. praktycznego), 4240 (Zakup pomocy naukowych, dydaktycznych i ksiąŝek) oraz udział procentowy 4240 w wydatkach ogółem rozdziału 80130. Nazwa paragraf u 80130 Nazwa powiatu/miast a bolesławiecki Wydatki na wybrane zadania 2006 2007 2008 w PLN % w PLN % w PLN % 187 771 1,84 11 180 0,11 52 829 0,45 80130 głogowski 202 479 1,42 63 538 0,44 185 710 1,11 80130 Legnica 44 744 0,26 40 078 0,23 135 632 0,71 80130 oleśnicki 193 262 1,8 39 844 0,35 227 655 1,69 80130 świdnicki 39 343 0,21 55 113 0,35 12 500 0,07 80130 Wrocław 136 950 0,42 882 999 2,58 970 203 2,10
CO ROBIĆ,, GDY PIENIĘDZY CIĄGLE BRAK? 1. Powiaty podejmując próby doposaŝenia bazy technodydaktycznej mogą potencjalnie zmodernizować kształcenie zawodowe na swoim obszarze, ale działania te nie będą miały szansy stworzenia systemu. 2. Optymalnym rozwiązaniem wydaje się być stworzenie regionalnego systemu kształcenia zawodowego, który obejmowałby swoim zasięgiem wszystkie szkoły województwa, a zarazem po utworzeniu subregionalnych centrów nie wymagałby wyposaŝenia wszystkich szkół w tym samym (pełnym) stopniu. 3. NaleŜy jednocześnie podkreślić, Ŝe wdroŝenie takiego rozwiązania (system centrów) i tak przekracza znacznie moŝliwości finansowe powiatów, dlatego jednym ze źródeł sfinansowania tej idei powinny być środki pomocowe Unii Europejskiej (wsparte oczywiście przez pieniądze zainteresowanych zmianą samorządów).