1
R E H A B I L I T A C J A NA PROGU XXI WIEKU lek. med.. Zbigniew PLACEK konsultant wojewódzki ds. rehabilitacji 2
Nieludzkim jest uratowanie czlowiekowi zycia a potem pozostawienie go samemu sobie. Tymczasem wlasnie wczesna i dostepna dla wszystkich rehabilitacja zmniejsza cierpienie, poprawia sprawnosc i jakosc zycia czlowieka i co wazne sama w sobie nie jest powodem powiklan i dzialan ubocznych tak czestych w farmakoterapii profesor Wiktor Dega. 3
Rehabilitacja w Polsce ma juz olbrzymi, uznany w swiecie dorobek naukowy, jak tez doswiadczenia w zakresie szkolenia specjalistów dla rehabilitacji. To wlasnie specjalisci w zakresie rehabilitacji medycznej, rehabilitacji ruchowej, fizjoterapeuci dobrze wyszkoleni na poziomie szkolnictwa sredniego, wyzszych studiów zawodowych i magisterskich, pracownicy socjalni, psycholodzy, logopedzi, ergoterapeuci, technicy zaopatrzenia ortopedycznego, pedagodzy specjalni stanowia o wielkiej wartosci naszej rehabilitacji i jej mozliwosciach. 4
Pod pojeciem rehabilitacji w obecnej formie organizacyjnej nalezy rozumiec wielokierunkowy proces medyczno-spoleczny na rzecz koordynacji wysilków jednostek sluzby zdrowia, instytucji rzadowych, samorzadowych, pozarzadowych i charytatywnych oraz indywidualnych wysilków w celu przywrócenia osobom potrzebujacym maksymalnie mozliwego samodzielnego zycia w rodzinie, spolecznosci, zdolnosci do pracy zawodowej, aktywnosci spolecznej i twórczej. Termin przywrócenie" dotyczy tych osób, które w nastepstwie choroby lub wypadku utracily nabyte w zyciu osobniczym umiejetnosci i status spoleczny. Natomiast w odniesieniu do dzieci mozemy mówic raczej o ulatwieniu nabywania nowych umiejetnosci i zapobieganiu rozwojowi nieprawidlowych wzorców postawy, ruchowych i zachowania. W polowie lat dziewiecdziesiatych zostalo nawet wprowadzone pojecie rehabilitacji rozwojowej, pod którym to pojeciem rozumie sie lacznie wczesna diagnostyke i leczenie wrodzonych lub nabytych wczesnie uszkodzen osrodkowego ukladu nerwowego oraz jak najwczesniejsza integracje ze spoleczenstwem dzieci z zaburzonym rozwojem. 5
W szerszym, calosciowym rozumieniu rehabilitacji, oprócz rehabilitacji medycznej, która zapewnia ubezpieczonym kompleksowa realizacje swiadczen leczniczych, mozemy mówic o rehabilitacji pedagogicznej, zawodowej i spolecznej. Z pojeciem rehabilitacja medyczna w sposób nierozerwalny wiaze sie fizjoterapia, która obejmuje kinezyterapie, fizykoterapie, hydroterapie, masaz leczniczy. Rehabilitacja medyczna obejmuje dzialania kompleksowe prowadzone przez zespól rehabilitacyjny ale tez z udzialem róznorodnej grupy lekarzy specjalistów w zakresie wielu specjalnosci, bez których rehabilitacja najbardziej poszkodowanych chorych nie jest mozliwa. Dzieki takiemu podejsciu konkretny pacjent jest diagnozowany i leczony w optymalny sposób (lacznie z leczeniem chirurgicznym i ortopedycznym), z drugiej zas strony lekarze specjalisci w innych dziedzinach coraz lepiej wdrazaja sie w problematyke rehabilitacji medycznej. Pod pojeciem rehabilitacja medyczna (lecznicza) rozumie sie postepowanie, które umozliwia przyspieszenie procesu naturalnej regeneracji oraz zmniejszenie nastepstw ustrojowych i psychicznych powodowanych przez 6 chorobe lub uraz.
Profesor Marian Weiss juz w latach 70 dziesiatych ub. stulecia okreslal rehabilitacje lecznicza jako nowoczesny program leczenia umozliwiajacy w mozliwie najkrótszym czasie przywrócenie sprawnosci do czynnego zycia spolecznego lub w przypadku uszkodzenia morfologicznego, wyksztalcenie mechanizmów zastepczych i utrwalenie dla rekonstrukcji zdolnosci do czynnego zycia spolecznego". 7
Rehabilitacja medyczna ze wzgledu na jej interdyscyplinarny charakter jest specjalnoscia lekarska wyjatkowa. Rehabilitacja jest bowiem juz od wielu lat integralna oraz niepodwazalna skladowa leczenia i to w kazdym jego etapie. Inaczej mozna powiedziec, iz nowoczesna medycyna nie moze byc nowoczesna", gdy w jej sklad nie wchodzi rehabilitacja. Trudno tez bylo by dzisiaj wskazac specjalnosc lekarska, w której w leczeniu mozna pominac rehabilitacje a zwlaszcza jej podstawowa skladowa - fizjoterapie. Bardzo dobitnym przykladem koniecznosci wczesnej rehabilitacji prowadzonej nawet w waskich specjalnosciach sa doswiadczenia ostatnich lat dotyczace rehabilitacji osób przewlekle dializowanych, oparzonych, osób doroslych i dzieci ze schorzeniami nowotworowymi. W programie ratownictwa medycznego doceniana i podkreslana jest rola wczesnej rehabilitacji, która u wielu pacjentów decyduje o ostatecznym wyniku postepowania medycznego. 8
Obecnie w calym swiecie znaczenie szeroko rozumianej rehabilitacji neurologicznej, jako majacej podstawowe znaczenie w rehabilitacji medycznej w ogóle, jest coraz bardziej podkreslane. Podstawowe zasady rehabilitacji medycznej powinien znac kazdy lekarz specjalista, który w leczeniu pacjenta nie moze ograniczac sie tylko do farmakoterapii, leczenia operacyjnego, ale musi tez siegac do innych metod, w tym stosowanych rutynowo w rehabilitacji, czyli fizykoterapii, kinezyterapii, terapii zajeciowej, psychoterapii, logoterapii, zaopatrzenia ortopedycznego. Potwierdzily sie tym samym slowa naszego nauczyciela Wiktora Degi, ze ruchu nie mozna zastapic zadnym innym lekiem. 9
Polski model rehabilitacji, którego twórcami sa profesorowie Wiktor Dega, Aleksander Hulek i Marian Weiss, potwierdzony wieloletnimi doswiadczeniami i to w róznych warunkach zaklada, iz rehabilitacja powinna byc: powszechna wczesna kompleksowa ciagla 10
Przez powszechnosc nalezy rozumiec pelna dostepnosc do wszystkich form rehabilitacji dla kazdego potrzebujacego jej pacjenta w czasie, kiedy zostanie przez leczacego lekarza zlecona. Nie mozna pozwolic aby pacjent oczekiwal na rehabilitacje szpitalna czy ambulatoryjna przez kilka tygodni czy nawet miesiecy. Inna sytuacja jest w chorobach przewleklych, gdy cykle rehabilitacyjne powinny byc planowane i realizowane w odpowiednich odstepach czasowych, zarówno w warunkach ambulatoryjnych, jak tez szpitalnych czy uzdrowiskowych. W kazdym przypadku program rehabilitacji powinien byc zlecony przez kompetentnego lekarza specjaliste lub lekarza rodzinnego z uwzglednieniem konsultacji specjalisty w zakresie rehabilitacji medycznej i prowadzony w zaleznosci od stopnia referencyjnosci przez fizjoterapeute badz magistra fizjoterapii. Korzystne pierwsze doswiadczenia dotyczace powszechnosci rehabilitacji nalezy zdecydowanie kontynuowac i rozwijac, tak aby dostepnosc do rehabilitacji na poziomie podstawowym (ambulatoryjnym) rzeczywiscie byla powszechna. Z drugiej strony niezmiernie istotne jest rozwijanie wysoko specjalistycznej rehabilitacji na poziomie szpitali i klinik, gdyz jest to kierunek zalecany i realizowany juz wczesniej w Polsce oraz 11 w krajach wysoko rozwinietych.
Wczesnosc rehabilitacji odnosi sie glównie do tzw. ostrych przypadków i jak wykazaly doswiadczenia ostatnich lat wczesna rehabilitacja przylózkowa powinna byc wprowadzana od pierwszej doby hospitalizacji czesto prawie jednoczesnie z diagnostyka, a zawsze równolegle z farmakoterapia.. Znamienne w tym zakresie sa doswiadczenia ostatniej dekady XX wieku dotyczace leczenia chorych z udarem mózgu. Okazalo sie bowiem, iz nie ma skutecznych leków w udarze dokonanym, natomiast prowadzona od pierwszej doby rehabilitacja zmniejsza liczbe powiklan, korzystnie wplywa na przezycie ostrej fazy udaru i jakosc zycia pacjentów po przebytym udarze, a wlasnie ruch stosowany jako lek jest najbardziej korzystnym i bezpiecznym czynnikiem pobudzajacym plastycznosc mózgu. Aktualnie rozwój medycyny ratujacej najbardziej zagrozone zycie, niezaleznie od wieku, jeszcze bardziej zwieksza zapotrzebowanie na rehabilitacje medyczna. W wielu dziedzinach odgrywa ona podstawowa, czesto niezastapiona role i decyduje zarówno o przezyciu pacjenta w ostrym okresie jak tez o jakosci jego dalszego zycia. Prowadzone coraz czesciej analizy kosztów leczenia wykazuja, ze wskaznik koszt/efekt/zysk jest najbardziej korzystny przy jak najwczesniejszym rozpoczynaniu rehabilitacji. Znamienne sa tu zasadnicze, polegajace na wczesnym podjeciu rehabilitacji zmiany w rehabilitacji chorych z zawalem serca, po urazach narzadu ruchu, czy po urazach rdzenia kregowego. Czasy, gdy pacjent z zawalem serca obowiazkowo lezal w szpitalu 6 tygodni a po urazie rdzenia kregowego wiele miesiecy odeszly juz do historii. 12
Kompleksowosc rehabilitacji dotyczy wszechstronnego, jak to tylko mozliwe podejscia do pacjenta zawsze postrzeganego jako podmiot, wokól którego potrzeb i problemów skupia sie wysilek calego zespolu rehabilitacyjnego i niezbednych konsultantów. Z drugiej zas strony potrzeby i problemy pacjenta winny byc równiez oceniane i zaspokajane w aspekcie odzyskania mozliwie pelnego powrotu do aktywnego zycia spolecznego (rodzina, szkola, uczelnia, srodowisko, praca zawodowa, aktywnosc spoleczna). Problemy pacjenta musza byc rozwiazywane pod katem leczniczym, psychologicznym, zawodowym i spolecznym. Warto podkreslic, ze kompleksowosc rehabilitacji moze byc zapewniona tylko przy zapewnieniu na kazdym poziomie udzielania swiadczen przez odpowiednia kadre specjalistów. Obserwowane w naszym kraju tendencje sa korzystne, gdyz zwieksza sie stale liczba specjalistów w zakresie rehabilitacji medycznej i fizjoterapeutów.ta grupa fachowców medycznych, która jest podstawowa dla rehabilitacji umozliwi w najblizszej przyszlosci, zwlaszcza w miare rozwoju ekonomicznego, zapewnienie rehabilitacji na wszystkich poziomach.
Zapewnienie ciaglosci rehabilitacji, zwlaszcza w schorzeniach ostrych pozwala na odzyskanie optymalnych efektów, lacznie z powrotem do czynnego zycia zawodowego i spolecznego. W wielu schorzeniach przewleklych, wrodzonych, po uszkodzeniach osrodkowego ukladu nerwowego rehabilitacja pozostaje jedyna uznana forma leczenia majaca dodatkowo istotna role w profilaktyce dalszego postepu choroby, powiklan oraz znaczenie psychoterapeutyczne. Ciaglosc rehabilitacji moze byc zrealizowana w pelni tylko przez prowadzenie rehabilitacji w srodowisku pacjenta, czyli tzw. rehabilitacji srodowiskowej. 14
Rehabilitacja medyczna korzysta tez bardzo szeroko z róznych dziedzin wiedzy jak medycyna fizykalna, balneologia, ortotyka, bioinzynieria. Tak wiec wlasnie specjalista w zakresie rehabilitacji medycznej zawsze musi w swoim dzialaniu postrzegac i obejmowac wszystkie problemy medyczne pacjenta i rehabilitowac czlowieka a nie jakis narzad czy uklad. Udzial róznych specjalistów -czlonków zespolu rehabilitacyjnego - pozwala na rozwiazywanie kompleksowe problemów pacjenta (osoby niepelnosprawnej). 15
Takie sa zalozenia i dobre doswiadczenia polskiego modelu rehabilitacji i tak powinien postrzegac role rehabilitacji medycznej NFZ lub inne instytucje odpowiedzialne za stan zdrowia spoleczenstwa. Doswiadczenia ostatnich kilku lat pokazuja, ze zrozumienie znaczenia rehabilitacji, dobra wspólpraca z kasami chorych, obecnie Narodowym Funduszem Zdrowia, Zakladem Ubezpieczen Spolecznych, samorzadami, instytucjami rzadowymi i pozarzadowymi oraz stowarzyszeniami osób niepelnosprawnych pozwalaja pomimo trudnosci finansowych - na rozwiazywanie juz wielu problemów osób potrzebujacych rehabilitacji. 16
W rehabilitacji medycznej szczególnie istotne jest realizowanie stosunku lekarz - pacjent w duchu uczestnictwa i subsydiarnosci. Jest to tzw. trzeci model relacji lekarz - pacjent, który oparty jest na wspóluczestnictwie. Lekarz pelni w nim role niejako pomocnika czy konsultanta, umozliwiajacego pacjentowi dzialanie. Jest to inaczej mówiac podstawowa zasada w rehabilitacji, zasada aktywnego uczestniczenia pacjenta w rehabilitacji, czyli wymóg motywacji do realizowania wspólnie ustalonego programu. 17
Polityka spoleczna dotyczaca osób niepelnosprawnych jest to ogól dzialan podmiotów publicznych, samorzadowych oraz pozarzadowych organizacji i stowarzyszen, które maja na celu tworzenie ogólnych warunków pracy, zycia i funkcjonowania osób niepelnosprawnych we wszystkich dziedzinach zycia gospodarczego, spolecznego i kulturalnego, umozliwiajacych im optymalna integracje spoleczna. W dzialaniu panstwa powinno sie w sposób ciagly uwzgledniac róznorakie, czesto bardzo trudne problemy osób niepelnosprawnych, wraz z planowaniem w tym procesie udzialu instytucji publicznych i tworzeniem warunków dla inicjatyw spolecznych (pozarzadowych). Zasadnicza role przypisuje sie tu rodzinom i srodowiskom lokalnym, dla których panstwo powinno stwarzac optymalne warunki do aktywnosci i podejmowania wielorakich inicjatyw. 18
Istotne znaczenie przypisuje sie równiez dokladnemu rozeznaniu rzeczywistego udzialu osób niepelnosprawnych w danej spolecznosci i w panstwie. Bardzo przydatne sa tu pelne wyniki Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku, z których wynika, iz liczba osób niepelnosprawnych wynosila w 2002 roku 5456,7 tys. co stanowilo 14,3% ogólu ludnosci kraju, podczas gdy jeszcze w roku 1988 wynosila 3735,5 tys., czyli 9,9% ogólu ludnosci kraju. Dla skutecznej realizacji szerokiej polityki spolecznej wobec wszystkich grup osób niepelnosprawnych potrzebne jest tez empiryczne rozpoznanie ich udzialu oraz potrzeb w konkretnych srodowiskach i na tej bazie planowanie uczestniczenia osób niepelnosprawnych w strategii rozwoju gmin. Reforma administracyjna zobowiazuje gminy do takich dzialan, stwarza równoczesnie warunki do ich realizacji, aczkolwiek proces ten jest trudny i dlugi oraz musi byc stale dostosowywany do aktualnych potrzeb i mozliwosci 19
Dalszy rozwój rehabilitacji medycznej w Polsce, niezaleznie nawet od sytuacji ekonomicznej, zalezec bedzie od ponizszych uwarunkowan: zapotrzebowania na rehabilitacje ; ustawodawstwa ; swiadomosci spoleczenstwa ; jakosci i liczebnosci specjalistycznej kadry medycznej ; aktywnosci towarzystw naukowych ; bazy dla rehabilitacji szpitalnej, ambulatoryjnej i srodowiskowej ; znajomosci rehabilitacji wsród lekarzy innych specjalnosci ; aktywnosci organizacji i stowarzyszen pozarzadowych ; likwidacji wszelakich barier dla dalszego rozwoju rehabilitacji. 20
Alarmujace sa dane z ostatniego spisu ludnosci, które wskazuja na staly bezwzgledny wzrost liczby osób niepelnosprawnych, jak tez wskazników procentowych. Obecnie juz co siódmy mieszkaniec Polski jest osoba niepelnosprawna. W calej populacji od 1988 roku najbardziej dramatycznie (prawie 10 krotnie) wzrosla liczba dzieci w wieku do 15 lat z orzeczona niepelnosprawnoscia. W roku 2002 srednia liczba osób niepelnosprawnych na 1000 mieszkanców wynosila 143, przy czym wiekszy wzrost nastapil na wsi. Zdaniem autorów spisu przyrost liczby osób niepelnosprawnych w ciagu ostatnich czternastu lat wynika glównie z procesu starzenia sie spoleczenstwa. Nie mozna jednak pominac faktu, ze paradoksalnie fakt ten zwiazany jest tez z rozwojem cywilizacyjnym i postepem medycyny. Liczni badacze podkreslaja, ze liczba osób niepelnosprawnych, a wiec wymagajacych rehabilitacji 21 bedzie sie stale zwiekszala.
Ustawodawstwo III Rzeczypospolitej wiele miejsca poswieca problematyce osób niepelnosprawnych w Konstytucji RP, ustawach sejmowych, rozporzadzeniach i innych dokumentach. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku, jako jedna z zasad ogólnych dotyczacych wolnosci, praw i obowiazków czlowieka i obywatela, ustanawia równosc wszystkich wobec prawa i prawo wszystkich do równego traktowania przez wladze publiczne. Konstytucja RP stanowi, ze obywatel ma prawo do zabezpieczenia spolecznego w razie niezdolnosci do pracy (choroba, inwalidztwo, wiek) lub gdy pozostaje bez pracy nie z wlasnej woli i nie ma innych srodków utrzymania (art. 67), zas osobom niepelnosprawnym wladze publiczne udzielaja pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz w komunikacji spolecznej (art. 69). 22
Ustawa z 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i spolecznej oraz zatrudnianiu osób niepelnosprawnych oraz Ustawa z dnia 20 grudnia 2002 roku o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i spolecznej oraz zatrudnianiu osób niepelnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw okreslaja podstawowe uprawnienia osób niepelnosprawnych dotyczace rehabilitacji zawodowej i spolecznej przy udziale srodków Panstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepelnosprawnych (PFRON), udzielania pozyczek na dzialalnosc gospodarcza lub rolnicza, turnusów rehabilitacyjnych. Wedlug tej ustawy za osobe niepelnosprawna uznaje sie osobe, której fizyczny, psychiczny lub umyslowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza badz uniemozliwia wypelnianie funkcji spolecznych. 23
Ustawa z 7 kwietnia 1989 roku, prawo o stowarzyszeniach stwarza warunki do pelnej realizacji konstytucyjnego prawa do zrzeszania sie, co jest zgodne z Powszechna Deklaracja Praw Czlowieka i Miedzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych. W konsekwencji w ostatniej dekadzie powstalo w Polsce kilka tysiecy organizacji i stowarzyszen osób niepelnosprawnych lub dzialajacych na rzecz osób niepelnosprawnych. Na szczescie nasze spoleczenstwo coraz lepiej rozumie i postrzega ogromne mozliwosci jakie stwarza rehabilitacja, domaga sie wiec swoich praw i lepszego dostepu, zwlaszcza do rehabilitacji medycznej.. Korzystne okazaly sie w tym zakresie niektóre inicjatywy rzadowe, dzialania srodków spolecznego przekazu i róznych stowarzyszen oraz akcje uswiadamiajace i mobilizujace spoleczenstwo. Nie znaczy to jednak, ze sytuacja w tym zakresie jest juz unormowana, a wrecz przeciwnie, wzrastajace stale zapotrzebowanie na szeroko pojmowana rehabilitacje odslania liczne bariery utrudniajace jej rozwój. 24
O jakosci i sile rehabilitacji zawsze stanowi zespól kompetentnych specjalistów tworzacych zespól rehabilitacyjny (rehabilitation team). Kazdy czlonek zespolu rehabilitacyjnego ma do zrealizowania, w jak najlepszym zakresie czesc calosciowego programu rehabilitacji, zawsze w scislej wspólpracy z pacjentem i innymi czlonkami zespolu i pod kierunkiem lidera zespolu, którym przewaznie jest lekarz specjalista w rehabilitacji medycznej. Takie sa bardzo dobre doswiadczenia naszej polskiej rehabilitacji i taki model nalezy kontynuowac i rozwijac przy za pewnieniu pelnych praw ale i odpowiedzialnosci wszystkich wspólpracowników. Tylko zespól kompetentnych, odpowiedzialnych i wspólpracujacych specjalistów moze realizowac najtrudniejsze zadania i wyzwania stojace przed medycyna XXI wieku. 25
Zespól rehabilitacyjny ( REHABILITATION TEAM ) sklada sie : lekarz specjalista w rehabilitacji medycznej, fizjoterapeuta pielegniarka psycholog kliniczny neuropsycholog logopeda pracownik socjalny terapeuta zajeciowy masazysta technik ortopedyczny pedagog 26
Podstawowym wymogiem prawidlowego prowadzenia rehabilitacji jest stala wspólpraca zespolu rehabilitacyjnego z lekarzami innych specjalnosci. Wlasnie w rehabilitacji, niezaleznie od pracy w zespole rehabilitacyjnym - co jest wymogiem podstawowym - konsylium lekarskie w dalszym ciagu jest podstawowa zasada postepowania lekarskiego i tylko wtedy efekty rehabilitacji sa najlepsze. Konieczne staje sie rozwijanie wspólpracy towarzystw naukowych zajmujacych sie problemami rehabilitacji. 27
Korzystnym zjawiskiem obserwowanym w ostatnich kilkunastu latach i swiadczacym o znaczeniu rehabilitacji medycznej jest pojawienie sie na polskim rynku wydawniczym zupelnie nowych (nowoczesnych) czasopism medycznych poswieconych rehabilitacji. Sa to np.: Postepy Rehabilitacji, Rehabilitacja w praktyce, Fizjoterapia", Fizjoterapia Polska", Ortopedia, Traumatologia i Rehabilitacja", Rehabilitacja Medyczna", Medycyna Manualna". Te ukazujace sie regularnie czasopisma, stwarzaja doskonale mozliwosci do szkolenia przedi podyplomowego osób pracujacych w rehabilitacji. Obserwuje sie równiez pojawienie sie wielu ciekawych wydawnictw ksiazkowych dotyczacych polskich dziedzin rehabilitacji, które to wydawnictwa uzupelniaja istniejace do tej pory luki w tym zakresie. 28
Oddzialywanie istniejacych barier, utrudniajacych osobom niepelnosprawnym udzial w zyciu spolecznym i osiaganie dostepnych i oczekiwanych powszechnie dóbr - a wiec barier powodujacych marginalizacje - prowadzic moze u niektórych osób nie tylko do wycofywania sie, ale tez akceptacji swojego zmarginalizowanego statusu. Takie osoby staja sie bierne i pozbawione motywacji do zmiany swojej sytuacji. Poglebia sie u nich stan niemoznosci wplywania na wlasne zycie, bezradnosci i braku perspektyw, a cale ich zycie ogranicza sie do codziennej wegetacji. Towarzyszy temu znaczna izolacja spoleczna, poczucie osamotnienia i opuszczenia a taka postawa wobec zycia staje sie sama w sobie dodatkowa bariera do uczestnictwa w zyciu spolecznym. Nawet te najbardziej oczywiste i czesto wystepujace bariery architektoniczne, pomimo istniejacych juz praw i przepisów sa stale pomnazane oraz niezauwazane przez cale spoleczenstwo i ciagle utrudniaja osobom niepelnosprawnym dostep do przeróznych instytucji publicznych, w tym takze obiektów sluzby zdrowia. Jezeli wiemy, ze 14,3% spoleczenstwa to osoby niepelnosprawne a równoczesnie srednia dlugosc zycia systematycznie sie zwieksza i taka tendencja bedzie sie utrzymywala to likwidacja barier architektonicznych powinna byc priorytetowym dzialaniem w kazdym srodowisku, pomimo zauwazalnej juz na kazdym kroku poprawy w tym zakresie. 29
Na poczatku nowego wieku istnieja realne perspektywy rozwoju rehabilitacji medycznej w Polsce. Skladaja sie na to dwa czynniki: po pierwsze - swiadomosc spoleczenstwa a zwlaszcza tej czesci, która wymaga rehabilitacji medycznej i rodzin tych osób, które to doskonale zdaja sobie sprawe z tego, jak wiele zyskuja dzieki rehabilitacji oraz szybko rosnace zapotrzebowanie na rehabilitacje medyczna i jest to zjawisko obserwowane nie tylko w Polsce, ale i w calym swiecie, po drugie - to fakt, ze mamy juz dobre, doskonalone ciagle ustawodawstwo dotyczace praw osób niepelnosprawnych i przepisów, które obowiazuja ochrone zdrowia. 30
Zwieksza sie tez w sposób istotny liczba i fachowosc pracowników - specjalistów medycznych -niezbednych w realizowaniu kompleksowej rehabilitacji, poprawia sie sukcesywnie baza dla rehabilitacji szpitalnej i ambulatoryjnej oraz jakosc tej bazy i wyposazenia. Nie bez znaczenia jest równiez coraz wieksza znajomosc problematyki rehabilitacji medycznej wsród lekarzy innych specjalnosci, którzy musza realizowac obowiazkowe staze w zakresie rehabilitacji medycznej w ramach swoich specjalizacji lekarskich. W koncu aktywnosc wielu organizacji i stowarzyszen pozarzadowych, których liczba przekracza juz tysiace i mozliwosci oddzialywania tych organizacji na decydentów, menadzerów, na swiadomosc calego spoleczenstwa jest nie do przecenienia. 31
Reasumujac, zafascynowanie rehabilitacja, ale i dlugie juz doswiadczenie oraz zachodzace przemiany pozwalaja mi stwierdzic, iz rehabilitacja medyczna staje sie rzeczywiscie podstawowa i obowiazkowa skladowa opieki medycznej w Polsce o czym swiadczy uznanie jej za dyscypline priorytetowa. 32
Ogólne zasady postepowania w procesie rehabilitacji medycznej lek.med. Jerzy Hojdys Oddzial Rehabilitacji Szpitala Rejonowego w Kolobrzegu lek.med.zbigniew Placek Centrum Rehabilitacji Szpitala Powiatowego w Bialogardzie 33
Rehabilitacja w warunkach stacjonarnych. Naturalna droga, jaka przebywa pacjent, który znalazl sie nagle w sytuacji ciezkiej dysfunkcji ukladu ruchu /np. po wypadku komunikacyjnym, udarze mózgowym, po operacji tetniaka lub guza mózgu, po amputacji konczyny lub konczyn/ jest po zakonczeniu leczenia w oddziale urazowym, neurologicznym, neurochirurgicznym, chirurgicznym przekazanie pacjenta do oddzialu rehabilitacji celem leczenia usprawniajacego.przy czym wyraznie nalezy zaznaczyc, ze pacjent np. po udarze mózgu juz od poczatku pobytu w oddziale neurologii lub intensywnej terapii powinien miec wdrozona wczesna rehabilitacje przylózkowa pod kontrola lekarza specjalisty rehabilitacji medycznej, natomiast po przeniesieniu go do oddzialu rehabilitacji nastepuje jej kontynuacja i intensyfikacja, jak równiez nauka samoobslugi i poslugiwania sie odpowiednim sprzetem (np. po amputacji konczy ny dolnej nauka chodzenia na protezie tymczasowej). W przypadku ciezkich urazów zlozonych np. uraz kregoslupa szyjnego z uszkodzeniem rdzenia i niedowladem czterokonczynowym równiez bardzo wazne jest wczesne wdrozenie rehabilitacji, gdyz w kilku pierwszych tygodniach po urazie toruja sie odruchy, wytwarzaja automatyzmy itp. Natomiast opóznienie rehabilitacji przynosi pacjentowi nieodwracalne straty. Dlatego w tych przypadkach pacjenci przekazywani sa bezposrednio z innych oddzialów na oddzial rehabilitacji jako przypadki pilne, bez okresu oczekiwania 34
Obok przypadków pilnych na oddzialach rehabilitacji leczone sa równiez tzw. przypadki stabilne,o charakterze przewleklym, sa to pacjenci np. z zaawansowanymi zmianami kostno-stawowymi, utrwalone niedowlady np. po starych udarach mózgu itp.tacy pacjenci równiez okresowo wymagaja rehabilitacji w warunkach stacjonarnych, przyjmowani sa na oddzial rehabilitacji po otrzymaniu skierowania przez poradnie rehabilitacji, poradnie neurologiczne, ortopedyczne, reumatologiczne oraz lekarzy rodzinnych.z powodu duzej liczby takich pacjentów na przyjecie tzw. planowe musza oni oczekiwac w kolejce.po zakonczeniu pobytu w szpitalu na oddziale rehabilitacji pacjent ma mozliwosc kontynuacji leczenia ambulatoryjnego pod nadzorem poradni rehabilitacji lub w warunkach uzdrowiskowych. 35
Rehabilitacja w warunkach ambulatoryjnych. Poradnie rehabilitacji Do poradni rehabilitacji zglaszaja sie pacjenci po odbytym lecze niu szpitalnym w oddziale rehabilitacji celem kontroli lub ze skierowaniami od lekarzy specjalistów celem ustalenia programu leczenia usprawniajacego i kontroli jego wykonania. Zasadnicza funkcja poradni rehabilitacji jest prowadzenie rehabilitacji ambulatoryjnej poprzez stosowanie kinezyterapii, hydroterapii, fizykoterapii, masazu. Ponadto w poradni rehabilitacji istnieje mozliwosc zapisania pacjentowi potrzebnego sprzetu lub zaopatrzenia ortopedycznego. Poradnie rehabilitacji wykonuja równiez niezbedne badania potrzebne w diagnostyce ukladu ruchu i ocenie leczenia takie jak: badanie zakresu ruchomosci w stawach, ocena sily miesniowej, badanie obwodów, ocena posiadanego zaopatrzenia ortopedycznego. Poradnie rehabilitacji maja mozliwosc kierowania pacjentów do sanatoriów i szpitali uzdrowiskowych, oraz na leczenie w ramach prewencji rentowej ZUS i KRUS. 36
Zaklady i dzialy rehabilitacji. Dzialy rehabilitacji, zaklady rehabilitacji, gabinety fizjoterapii, przyjmuja pacjentów ze zleceniami wystawionymi przez lekarzy specjalistów rehabilitacji,neurologii.ortopedii,reumatologii a takze lekarzy rodzinnych. Programy leczenia usprawniajacego sa ustalane przy wspólpracy lekarzy specjalistów rehabilitacji z mgr rehabilitacji lub fizjoterapii, pod których nadzorem sa nastepnie realizowane. Wazna rola nadzoru medycznego jest weryfikacja skierowan, co do ich ich zasadnosci pod wzgledem merytorycznym, poniewaz czasami istnieja przeciwwskazania do konkretnych zabiegów. Na uwage zasluguje wykonywanie zabiegów fizjoterapeutycznych w warunkach domowych dotyczy to pacjentów, którzy ze wzgledu na aktualny stan zdrowia nie moga korzystac z leczenia ambulatoryjnego a jednoczesnie nie wymagaja leczenia w warunkach stacjonarnych. 37
REHABILITACJA W RAMACH PREWENCJI RENTOWEJ Na uwage zasluguje dzialanie Zakladu Ubezpieczen Spolecznych, który realizuje program rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej od 1996 roku, w systemie stacjonarnym oraz ambulatoryjnym. Program ten jest skierowany do osób ubezpieczonych w ZUS, zagrozonych dlugotrwala niezdolnoscia do pracy, rokujacych odzyskanie zdolnosci do pracy po zakonczeniu rehabilitacji, i obejmuje takze rehabilitacje psychologiczna, edukacje zdrowotna, nauke zasad zdrowego zywienia oraz promocje zdrowia. Podstawa skierowania osoby ubezpieczonej do osrodka rehabilitacyjnego jest wydane przez lekarza orzecznika ZUS, orzeczenie o potrzebie rehabilitacji leczniczej, na wniosek lekarza prowadzacego leczenie. Rehabilitacje lecznicza w ramach prewencji rentowej ZUS rocznie konczy ok.60 tys. 38