ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 14 (2006), str. 63 93 Jerzy Szwagrzyk Received: 29.06.2006 Jan Bodziarczyk Reviewed: 28.07.2006 Anna Bo ek Katedra Botaniki Leœnej i Ochrony Przyrody Wydzia³ Leœny Akademii Rolniczej Al. 29 Listopada 46, 31 425 Kraków rlbodzia@cyf-kr.edu.pl rlszwagr@cyf-kr.edu.pl ROŒLINNOŒÆ PROJEKTOWANEGO REZERWATU PRZYRODY LAS BUKOWY POD OBNOG W BIESZCZADACH Vegetation of the projected nature reserve Las bukowy pod Obnog¹ [Beech wood under Mt Obnoga] in the Bieszczady Mts Abstract: In the projected reserve Las bukowy pod Obnog¹ 235 species of vascular plants have been found which is 28% of the total species number in flora of the high part of the Bieszczady Mts., 35 of them are classified as montane taxa, 18 as multizonal mountain taxa, while 10 as subalpine species. Among all 235 species noted, 27 are under strict protection. Four forest communities have been distinguished. Predominating is beech-wood Dentario glandulosae-fagetum with three subassociations: 1 typical, 2 with ramsons Allium ursinum L., and 3 grass-sedges subassociation. Other forest communities like Alnetum incanae, Lunario-Aceretum and Luzulo nemorosae-fagetum cover small part of the area investigated. Wet meadows, herbaceous areas, and other mid-forest meadows occur in small patches only Wstêp Projektowany rezerwat po³o ony jest w bezpoœrednim s¹siedztwie Bieszczadzkiego Parku Narodowego (Ryc. 1). Obejmuje œrodkowy odcinek doliny potoku Roztoki wraz ze wschodnimi zboczami masywu Grandysowej Czuby (1 026 m n.p.m.) i Obnogi (1 081 m n.p.m.) oraz bocznego grzbietu odchodz¹cego od masywu Kopy Bukowskiej. Ca³y obszar o powierzchni 354 ha jest w³asnoœci¹ Skarbu Pañstwa i administrowany jest przez Nadleœnictwo Stuposiany, z którego inicjatywy powsta³a szczegó³owa waloryzacja i opracowanie przyrodnicze przysz³ego rezerwatu.
64 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) Ryc. 1. Po³o enie projektowanego rezerwatu przyrody Las bukowy pod Obnog¹ : 1 lokalizacja projektowanego rezerwatu, 2 granice Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Fig. 1. Location of the projected nature reserve Las bukowy pod Obnog¹ : 1 location of projected nature reserve, 2 borders of the Bieszczady National Park. W pracy przedstawiono szatê roœlinn¹ projektowanego rezerwatu: sk³ad flory oraz rozmieszczenie i charakterystykê wyró nionych zbiorowisk roœlinnych. Szczególn¹ uwagê zwrócono na gatunki podlegaj¹ce ochronie prawnej, ale równie taksony rzadkie w odniesieniu nie tylko do badanego obszaru, ale przede wszystkim do flory Bieszczadzkiego Parku Narodowego. W pracy uwzglêdniono równie elementy struktury drzewostanów; opisano ich najwa niejsze cechy, jak sk³ad gatunkowy, zagêszczenie drzew i zasobnoœæ. Na podstawie obecnego stanu poznania przyrody projektowanego rezerwatu zapronowano, zdaniem autorów, najwa niejsze wskazówki dotycz¹ce dalszej ochrony. Praca ma na celu nie tylko zwrócenie uwagi na cenne przyrodniczo obszary znajduj¹ce siê wci¹ poza granicami Bieszczadzkiego Parku, ale stanowi równie uzupe³nienie dotychczasowego stanu poznania szaty roœlinnej Bieszczadów.
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 65 Uwagi metodyczne Prace terenowe prowadzono wczesn¹ wiosn¹, w pe³ni lata oraz jesieni¹ 2003 roku. W tych terminach ca³y obszar projektowanego rezerwatu zosta³ szczegó³owo spenetrowany i skartowany w celu ustalenia sk³adu gatunkowego roœlin naczyniowych oraz okreœlenia zbiorowisk roœlinnych (Ryc. 2). W najbardziej reprezentatywnych p³atach wyró nionych jednostek fitosocjologicznych wykonano dla celów dokumentacyjnych i opisowych 31 zdjêæ fitosocjologicznych wg metody Braun-Blanqueta (1964). Uwzglêdniaj¹c nachylenie zboczy oraz ekspozycjê okreœlono dla opisywanych fitocenoz wartoœæ bezpoœredniego promieniowania s³onecznego obliczon¹ metod¹ Stružki (1954). Nazewnictwo fitosocjologiczne przyjêto za Matuszkiewiczem (2001), a roœlin naczyniowych wg Mirka i in. (2002), przy czym taksony wschodniokarpackie wg Zemanka i Winnickiego (1999). W celu scharakteryzowania drzewostanów dodatkowo za³o ono 14 sta³ych powierzchni ko³owych, nawi¹zuj¹cych do sieci systematycznie rozmieszczonych powierzchni próbnych w Bieszczadzkim Parku Narodowym. W obrêbie ka dej z nich, o powierzchni 5 arów okreœlono sk³ad gatunkowy, pomierzono pierœnice i wysokoœæ drzew ywych i martwych. Zarówno sta³e powierzchnie badawcze jak i miejsca wykonania zdjêæ fitosocjologicznych zosta³y szczegó³owo zlokalizowane poprzez odczytanie wspó³rzêdnych geograficznych przy pomocy odbiornika GPS (Garmin III +). Wyniki Ogólna charakterystyka flory roœlin naczyniowych Flora roœlin naczyniowych projektowanego rezerwatu jest wyj¹tkowo bogata i liczy 235 gatunków, co stanowi 28% ogólnej flory Bieszczadów Wysokich (Towpasz, Zemanek 1995). Na powierzchni 354 ha stwierdzono wystêpowanie 13 gatunków drzew i 11 gatunków krzewów; pozosta³e gatunki tworz¹ roœliny zielne lub niezbyt liczne krzewinki. O du ym zró nicowaniu systematycznym flory œwiadczy jej przynale noœæ a do 53 rodzin. Najliczniej reprezentowane s¹ rodziny: z³o one Asteraceae (35 gatunków), trawy Graminae (15), wargowe Labiateae (15), paprotkowate Polypodiaceae (13), jaskrowate Ranunculaceae (12), ró owate Rosaceae (12) oraz baldaszkowate Apiaceae (9). Swoisty rys florze nadaj¹ gatunki wschodnie, takie jak: fio³ek dacki Viola dacica, ywokost sercowaty Symphytum cordatum, bluszczyk kosmaty Glechoma hirsuta, dzwonek roz³ogowy Campanula abietina, sa³atnica leœna Aposeris foeti-
66 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) Ryc. 2. Mapa zbiorowisk roœlinnych projektowanego rezerwatu przyrody Las bukowy pod Obnog¹. Fig. 2. Vegetation of the projected nature reserve Las bukowy pod Obnog¹. Objaœnienia (Explanations): 1 nadrzeczna olszyna górska (riparian montane alder wood) Alnetum incanae, 2a yzna buczyna karpacka podzespó³ z czosnkiem niedÿwiedzim (fertile beech wood, subassociation with ramsons) Dentario glandulosae-fagetum allietosum, 2b yzna buczyna karpacka podzespó³ typowy (fertile beech wood, typical subassociation) Dentario glandulosae- Fagetum typicum, 2c yzna buczyna karpacka podzespó³ trawiasto-turzycowy (fertile beech wood, grass-sedge subassociation) Dentario glandulosae-fagetum festucetosum drymejae, 3 kwaœna buczyna górska (poor montane beech wood) Luzulo nemorosae-fagetum, 4 sztuczna œwierczyna na siedlisku ubogich lasów bukowych (spruce stands planted in the habitat of poor beech stands), 5 jaworzyna górska z miesi¹cznic¹ trwa³¹ (sycamore montane wood with perennial honesty) Lunario-Aceretum, 6 ³¹ki (meadows), 7 m³aki i zio³oroœla (herbaceous areas).
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 67 da, cebulica trójlistna Scilla kladnii, ciemiê yca bia³a Veratrum album i œnie yca wiosenna Leucoium vernum subsp. carpaticum, œwiadcz¹ce o przynale noœci tego obszaru do Karpat Wschodnich. Wa n¹ wskaÿnikow¹ rolê, co do górskoœci danego terenu odgrywaj¹ gatunki górskie. W projektowanym rezerwacie stwierdzono ich a 65, w tym: 10 taksonów subalpejskich, 18 ogólnogórskich, 35 reglowych oraz 2 taksony podgórskie. Stanowi¹ one 28% ca³ej flory projektowanego rezerwatu oraz 35% wszystkich taksonów górskich znanych z ca³ych Bieszczadów. Poni ej przedstawiono wykaz gatunków górskich z podzia³em na wyró nione grupy wysokoœciowe (Zemanek, Winnicki 1999). Wœród gatunków górskich na uwagê zas³uguj¹ gatunki dysjunktywne, które wykazuj¹ wyraÿn¹ przerwê zasiêgow¹ w stosunku do ni ej po³o onych innych obszarów Karpat. W projektowanym rezerwacie s¹ to œwierk pospolity Picea abies, szczaw alpejski Rumex alpinus, szczaw górski Rumex alpestris, chaber miêkkow³osy Centaurea mollis, czosnek siatkowaty Allium victorialis i wiechlina Chaixa Poa chaixii. Taksony subalpejskie: Rumex alpinus, Dianthus compactus, Lathyrus laevigatus, Centaurea mollis, Cicerbita alpina, Scorzonera rosea, Allium victorialis, Veratrum album, Poa chaixi, Tanacetum corymbosum subsp. clusii. Taksony ogólnogórskie: Dryopteris dilatata, Oreopteris limbosperma, Huperzia selago, Salix silesiaca, Rumex alpestris, Caltha laeta, Sedum fabaria, Rosa pendulina, Chaerophyllum hirsutum, Gentiana asclepiadea, Valeriana tripteris, Knautia dipsacifolia, Campanula abietina, Doronicum austriacum, Hieracium auriantiacum, Homogyne alpina, Scilla kladnii, Gymnadenia conopsea. Taksony reglowe: Dryopteris affinis, Polystichum aculeatum, Abies alba, Picea abies, Alnus incana, Aconitum moldavicum, Dentaria glandulosa, Lunaria rediviva, Ribes alpinum, Aruncus sylvestris, Rubus hirtus, Geranium phaeum, Acer pseudoplatanus, Anthriscus nitida, Lysimachia nemorum, Symphytum cordatum, Scrophularia scopolii, Veronica montana, Salvia glutinosa, Lonicera nigra, Sambucus racemosa, Aposeris foetida, Carduus personata, Petasites albus, Petasites kablikianus, Prenanthes purpurea, Senecio fuchsii, Senecio nemorensis, Polygonatum verticillatum, Galanthus nivalis, Leucoium vernum subsp. carpaticum, Luzula sylvatica, Festuca altissima, Festuca drymeja, Corallorhiza trifida. Taksony podgórskie: Matteucia struthiopteris, Equisetum telmateia. W granicach projektowanego rezerwatu stwierdzono wystêpowanie 27 gatunków chronionych. Na szczególne wyró nienie zas³uguj¹ te z nich, które s¹ rzadkie nie tylko w projektowanym rezerwacie, ale w ca³ym Bieszczadzkim Parku Narodowym. Niew¹tpliwie nale y do nich pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris oraz skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia, które w Parku znane s¹ zaledwie z paru stanowisk. W projektowanym rezerwacie oba gatunki stwierdzono tylko w kilku p³atach górskiej olszyny karpackiej Alnetum incanae, w dolnej czêœci potoku Roztoki. Oszacowano, e stanowiska te licz¹ po kilkaset osobników. Z rodziny storczykowatych Orchidaceae zanotowano tylko 5 gatunków: kuku³ka
68 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) plamista Dactylorhiza maculata, kuku³ka szerokolistna Dactylorhiza majalis, gó³ka d³ugoostrogowa Gymnadenia conopsea rzadko spotykane, wy³¹cznie na polanach, gnieÿnik leœny Neottia nidus-avis, oraz bardzo rzadki ³obik koralowy Corallorhiza trifida stwierdzony na jednym stanowisku w buczynie pod Grandysow¹ Czub¹. Na uwagê zas³uguje równie podrzeñ ebrowiec Blechnum spicant, który w Bieszczadach jest gatunkiem doœæ pospolitym, ale w projektowanym rezerwacie jest rzadki. Odkryte stanowisko prawdopodobnie jest jednym z bogatszych w Karpatach ca³¹ populacjê, rozproszon¹ w kilku p³atach, oszacowano na kilka tysiêcy osobników. Rzadko spotykanymi gatunkami w projektowanym rezerwacie s¹ równie : omieg górski Doronicum austriacum stwierdzony tylko na jednym stanowisku, mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus wy³¹cznie na polanach œródleœnych, wid³ak goÿdzisty Lycopodium clavatum i dziewiêæsi³ bez³odygowy Carlina acaulis notowane na jednym stanowisku na polanie pod szczytem Obnogi. Pozosta³e gatunki chronione, takie jak paprotka zwyczajna Polypodium vulgare, wroniec widlasty Huperzia selago, goÿdzik skupiony Dianthus compactus, tojad mo³dawski Aconitum moldavicum, parzyd³o leœne Aruncus sylvestris, lilia z³otog³ów Lilium martagon, cebulica trójlistna Scilla kladnii, cemiê yca bia³a Veratrum album, œnie yca wiosenna Leucoium vernum subsp. carpaticum, goÿdzik skupiony Dianthus compactus i wawrzynek wilcze³yko Daphne mezereum, spotykane s¹ znacznie czêœciej na obszarze ca³ego projektowanego rezerwatu, ale w du ym rozproszeniu. Charakterystyka zbiorowisk roœlinnych 1. Nadrzeczna olszyna górska Alnetum incanae Zbiorowisko to na terenie projektowanego rezerwatu wykszta³ca siê fragmentarycznie w dolinie potoku Roztoki, w pasie wysokoœci 750 800 m n.p.m. (Ryc. 3). ¹czna powierzchnia p³atów nie przekracza 1 ha. Fitocenozy Alnetum incanae porastaj¹ nadrzeczne mady w³aœciwe lub mady brunatne, rzadziej gleby gruntowo-glejowe (Adamczyk, Zarzycki 1963; Michalik, Szary 1997), tworz¹ce szeroki na kilka lub kilkanaœcie metrów pas wzd³u potoku. Drzewostan tworzy olsza szara Alnus incana z domieszk¹ jaworu Acer pseudoplatanus i brzostu Ulmus glabra (Tab. 1). W warstwie krzewów oprócz odroœli olszy szarej i odnowieñ jaworu wystêpuj¹ sporadycznie œwierk i jod³a. Runo jest bogate w gatunki, bujnie rozwiniête, zdominowane przez wysokie byliny: lepiê niki Petasites hybridus i P. kablikianus oraz ich mieszañce, trybulê lœni¹c¹ Anthriscus nitida, œwierz¹bka orzêsionego Chaerophyllum hirsutum, rutewkê orlikolistn¹ Thalictrum aquilegifolium, a z gatunków typowych dla zwi¹zku Alno-Ulmion ostro enia warzyw-
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 69 nego Cirsium oleraceum. Pod okapem wysokich bylin rozwija siê ni sza warstwa roœlinnoœci runa, w której wystêpuj¹ takie gatunki jak: ywokost sercowaty Symphytum cordatum, bluszczyk kosmaty Glechoma hirsuta; gatunki charakterystyczne dla Alno-Ulmion reprezentuje w tej warstwie œledziennica skrêtolistna Chrysosplenium alternifolium, knieæ górska Caltha laeta oraz gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum. Warto te odnotowaæ wystêpowanie w tym zbiorowisku roœlin charakterystycznych dla rzêdu Fagetalia i klasy Querco-Fagetea, jak czosnek niedÿwiedzi Allium ursinum oraz miesi¹cznica trwa³a Lunaria rediviva. W zespole nadrzecznej olszyny górskiej wystêpuj¹ te rzadkie gatunki chronione: skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia oraz paproæ pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris. Pod wzglêdem florystycznym jest to jedno z najbogatszych zbiorowisk leœnych Polski (Zarzycki 1963); w opisywanych fitocenozach liczba gatunków roœlin naczyniowych w p³acie waha siê od 17 do 37. Ryc. 3. Nadrzeczna olszyna górska Alnetum incanae nad potokiem Roztoki (Fot. J. Bodziarczyk). Fig. 3. Riparian montane alder wood Alnetum incanae along Roztoki stream (Phot. J. Bodziarczyk).
70 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) Tabela 1. Alnetum incanae Aich.et Siegr. 1930 nadrzeczna olszyna górska. Nr zdjêcia w tabeli Successive number 1 2 3 4 Nr zdjêcia w terenie Number of releve 13 16 17 36 Wspó³rzêdne geograficzne Geographical coordinates Data Date 49 06,056' N 22 46,840' E 49 06,405' N 22 46,892' E 49 06,441' N 22 46,977' E Ekspozycja / Exposition S NNE NE NE Nachylenie terenu / Inclination [ o ] 5 5 1 1 Nas³onecznienie wzglêdne wg Stru ki Relative illumination acc. Struzka 107,5 100,3 100,3 100,3 Wzniesienie n.p.m. / Altitude a.s.l [m] 770 740 750 780 Pokrycie drzew / Canopy cover [%] a 25 60 50 55 Pokrycie krzewów Shrub cover [%] b 5 10 5 10 Pokrycie runa Herb cover [%] c 100 100 100 100 Powierzchnia zdjecia Area of releve [m 2 ] 250 250 250 250 Liczba gat. roœlin naczyniowych Number of vascular plants 17 30 34 37 Drzewa Trees: Ch. Alnetum incanae Alnus incana a 2 4 4 4 4 A. incana b. 2.. 1 Ch. Fagetalia sylvaticae Acer pseudoplatanus a. 1.. 1 A. pseudoplatanus b.. 1 2 2 A. pseudoplatanus c... + 1 A. pseudoplatanus s. 1.. 1 Fagus sylvatica a 2... 1 F. sylvatica b 1.. 1 2 Inne Others P. abies b 2.. + 2 A. alba c... + 1 Roœliny zielne Herbs: Ch + D. Alnetum incanae brak odczytu Liczba wyst¹pieñ - Frequency
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 71 Nr zdjêcia w tabeli Successive number 1 2 3 4 Carduus personata. + 1 1 3 Petasites kablikianus 4 3 4. 3 Thalictrium aquilegiifolium... 1 1 Geranium phaeum... + 1 Petasites officinalis... 3 1 Salvia glutinosa. 1.. 1 Gat. wyró niaj¹ce odmianê wschodniokarpack¹ Species typical for the East Carpathian form Symphytum cordatum 1. + 2 3 Glechoma hirsuta. 2 2 2 3 Allium ursinum 1. +. 2 Ch. Alno-Ulmion Chrysosplenium alternifolium 2 1 + + 4 Cirsium oleraceum 3 2 1 2 4 Stellaria nemorum 3 3 3 2 4 Athyrium filix-femina 1. 2 1 3 Caltha laeta +. 1. 2 Equisetum telmateia. 1. + 2 Festuca gigantea. 1.. 1 Stachys sylvatica... 2 1 Crepis paludosa.. +. 1 Ch. Fagetalia sylvaticae et Querco-Fagetea Impatiens noli-tangere 2 + 3 3 4 Rubus hirtus. 1 1 1 3 Asarum europaeum. + + 1 3 Dryopteris filix-mas. + 1 1 3 Galium odoratum. +. 1 2 Dentaria bulbifera 1... 1 Lunaria rediviva. 1 2 2 3 Adoxa moschatellina.. +. 1 Galeobdolon luteum.. 1 1 Sanicula europaea. +.. 1 Epilobium montanum.. +. 1 Primula elatior.. +. 1 Carex sylvatica. 1.. 1 Aegopodium podagraria.. 1. 1 Inne - Others Ajuga reptans 3 1 1 1 4 Filipendula ulmaria 1 2 1 2 4 Anthriscus nitida 2. 2 + 3 Rubus idaeus 1 2. 1 3
72 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) Nr zdjêcia w tabeli Successive number 1 2 3 4 Urtica dioica. 3 2 2 3 Senecio fuchsii.. 1 1 2 Chaerophyllum hirsutum.. 1 2 2 Geum urbanum. 1 2. 2 Gentiana asclapiadea. +. 1 2 Silene dioica.. 1 1 2 Senecio nemorensis. 2 1. 2 Myosotis palustris.. 1 1 2 Polygonatum verticillatum. +.. 1 Galeopsis speciosa. +.. 1 Lamium maculatum... 1 1 Aruncus sylvestris. +.. 1 Geum rivale... 2 1 Scrophularia scopolii.. + 1 Bromus benekenii.. + 1 Lysimachia nemorum. +.. 1 Dryopteris dilatata.. +. 1 Dryopteris carthusiana... + 1 2. yzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-fagetum Na terenie projektowanego rezerwatu yzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-fagetum jest dominuj¹cym zbiorowiskiem roœlinnym zajmuje w sumie prawie 85% powierzchni. Drzewostan w tym zespole tworzy buk Fagus sylvatica ze znaczn¹ domieszk¹ jod³y pospolitej Abies alba oraz jaworu Acer pseudoplatanus. Lokalnie przede wszystkim w ni szych po³o eniach domieszkê w tym zespole tworzy wi¹z górski Ulmus glabra oraz klon pospolity Acer platanoides. W wy szych po³o eniach zaznacza siê domieszka œwierka pospolitego Picea abies. Warstwa krzewów jest s³abo rozwiniêta: oprócz podrostów buka i jod³y sk³adaj¹ siê na ni¹ bzy Sambucus nigra i Sambucus racemosa oraz wiciokrzew czarny Lonicera nigra; rzadziej wystêpuj¹ inne gatunki krzewów, jak leszczyna Corylus avellana, kalina koralowa Viburnum opulus, czy wawrzynek wilcze³yko Daphne mezereum. Wœród roœlin runa bardzo licznie wystêpuj¹ gatunki typowe dla buczyny karpackiej, jak ywiec gruczo³owaty Dentaria glandulosa, ywokost sercowaty Symphytum cordatum czy paprotnik kolczysty Polystichum aculeatum. Czêste s¹ te gatunki charakterystyczne dla rzêdu Fagetalia i dla klasy Querco- Fagetea, jak: marzanka wonna Galium odoratum, ywiec bulwkowaty Dentaria bulbifera, wilczomlecz migda³olistny Euphorbia amygdaloides, gajowiec ó³ty
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 73 Galeobdolon luteum, ankiel zwyczajny Sanicula europaea, nerecznica samcza Dryopteris filix-mas, je yna gruczo³owata Rubus hirtus. Zespó³ ten jest zró nicowany na trzy podzespo³y: podzespó³ typowy Dentario glandulosae-fagetum typicum, podzespó³ trawiasty Dentario glandulosae-fagetum festucetosum drymejae oraz podzespó³ czosnkowy Dentario glandulosae-fagetum allietosum ursini. 2.1. Typowa yzna buczyna karpacka, podzespó³ Dentario glandulosae- Fagetum typicum Podzespó³ typowy buczyny karpackiej zajmuje nieco ponad po³owê powierzchni projektowanego rezerwatu oko³o 178 ha. Jako jedyne zbiorowisko w rezerwacie wystêpuje w ca³ym zakresie wysokoœci od dna doliny potoku Roztoki a po szczyt Obnogi. Zajmuje g³ównie stoki i zbocza w¹wozów, w mniejszym stopniu grzbiety. Podzespó³ ten roœnie na glebach brunatnych wy³ugowanych i brunatnych kwaœnych (Michalik, Szary 1999). Dominuj¹cym gatunkiem w drzewostanie w tym podzespole jest buk (Ryc. 4). W ni szych po³o eniach (do oko³o 900 m n.p.m.) znaczn¹ domieszkê stanowi jod³a pospolita Abies alba, w wy szych po³o eniach jawor Acer pseudoplatanus (Tab. 2). Osobliwoœci¹ typowego podzespo³u buczyny w dolnej czêœci projektowanego rezerwatu (oddzia³ 223) jest stosunkowo liczne wystêpowanie brzostu Ulmus glabra oraz sporadyczne wystêpowanie klonu zwyczajnego Acer platanoides. Ryc. 4. yzna buczyna karpacka podzespó³ typowy Dentario glandulosae-fagetum typicum (Fot. J. Bodziarczyk). Fig. 4. Fertile Carpathian beech wood, typical subassociation Dentario glandulosae-fagetum typicum (Phot. J. Bodziarczyk).
74 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) Tabela 2. Dentario galandulosae-fagetum Klika 1927 em. Mat 1964, typicum yzna buczyna karpacka - podzespó³ typowy. Numer zdjêcia w tabeli Successive number 1 2 3 4 5 6 7 Numer zdjêcia w terenie Number of releve 4 9 19 20 21 2 6 Wspó³rzêdne geograficzne Geographical coordinates 49 05,672' N 22 46,568' E 49 05,953' N 22 46,669' E 49 06,492' N 22 46,605' E 49 06,179' N 22 45,900' E 49 06,078' N 22 45,986' E 49 05,576' N 22 46,762' E 49 05,709' N 22 46,943' E Data - Date Ekspozycja Exposition Nachylenie terenu Inclination [ o ] Nas³onecznienie wzglêdne wg Stru ki Relative illumination acc. Struzka Wzniesienie n.p.m. Altitude a.s.l. [m] Pokrycie drzew Canopy cover [%] 03-07-16 03-07-16 03-07-16 03-07-16 N NNE E E E E E 15 27 17 12 12 22 24 97 92,6 110,3 108,2 108,2 111,5 111,8 940 820 890 925 930 950 880 a 95 95 95 95 90 95 90 Pokrycie krzewów Shrub cover [%] b 5 1 5 15 5 10 10 Pokrycie runa Herb cover [%] c 70 70 50 80 80 90 80 Powierzchnia zdjecia Area of releve [m 2 ] 250 250 250 250 250 250 250 Liczba gatunków roœlin naczyniowych Number of vascular plants 27 28 26 27 28 24 29 Drzewa - Trees Ch. Fagion sylvaticae Acer pseudoplatanus a. 2 1. 2 2. III A. pseudoplatanus b 2...... I A. pseudoplatanus c +. + 1 1 1 1 V A. pseudoplatanus s.. +... 1 I Fagus sylvatica a 4 5 5 5 5 4. V F. sylvatica b 2. 1 2 1 2. IV F. sylvatica c.. 2. 1 1 1 III F. sylvatica s.. 2. 1 1 1 III Inne - Others A. alba b.. 1.... I A. alba c. +. + +. + III Sta³oœæ - Constancy
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 75 Numer zdjêcia w tabeli Successive number 1 2 3 4 5 6 7 Krzewy - Shrubs Ch. Fagetalia sylvaticae Daphne mezereum b. +..... I Daphne mezereum c... +... I Roœliny zielne - Herbs Ch. + D Ass. Dentario glandulosae-fagetum Symphytum cordataum 2 3 2 2 2 2 + V Dentaria glandulosa 1 1 + 1 1 + 1 V Glechoma hirsuta 1.. 2 1 + 1 IV Polystichum braunii. +..... I Ch. Fagion sylvaticae Dentaria bulbifera 1 + + +. + + V Rubus hirtus. + 3 2 2 3 2 V Galium odoratum 1 + 2 2 2 2 1 V Polystichum aculeatum 1 1. +.. 1 III Prenanthes purpurea. +.. +.. II Festuca drymeja. +... +. II Lunaria rediviva.. 1 2... II Ch. Fagetalia sylvaticae Impatiens noli-tangere + +. + + 2 2 V Dryopteris filix-mas 2 + 1 1 1 2 1 V Mercurialis perennis 2 3 + 3.. 1 IV Pulmonaria obscura + + + 1 1.. IV Actaea spicata. + + + + +. IV Adoxa moschatelina + 1.. 1.. III Circaea lutetiana. + + 1... III Chrysosplenium alternifolium + +.. +.. III Dryopteris affinis + 2 +... 3 III Galeobdolon luteum 1. 2.. 1 + III Carex sylvatica +... + + + III Paris quadrifolia +. + +. +. III Ch. Querco-Fagetea Anemone nemorosa. 1 + + 1 + + V Salvia glutinosa 2. + 2 1 1. IV Aegopodium podagraria 1 +. 1 1.. III Inne - Others Athyrium filix-femina 2 1 1 2 2 3 3 V Stellaria nemorum + + +.. + + IV Senecio fuchsii.. + 1 1 +. III Geranium robertianum. + + + +.. III
76 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) Numer zdjêcia w tabeli Successive number 1 2 3 4 5 6 7 Mycelis muralis.. +.. + + III Oxalis acetosella + 1 +.... III Dryopteris carthusiana + +.... + III Galeopsis speciosa.. +.. + + III Petasites albus 1.. + +.. III Dryopteris dilatata.... + 1. II Urtica dioica +... +.. II Phegopteris connectilis..... + 1 II Sporadyczne / Sporadic: Luzula luzuloides 6(+), Stachys sylvatica 6(+), Ranunculus lanuginosus 4(+), Sanicula europaea 21(+), Euphorbia amygdaloides 20(+), Carex pilosa 6(1), Senecio nemorensis 6(1), Lamium maculatum 21(+),Cicerbita alpina 21(+), Sedum fabaria 6(+), Phyteuma spicatum 21(+), Rubus idaeus 6(1). Warstwê krzewów w typowym podzespole buczyny karpackiej tworz¹ g³ównie podrosty drzew, przede wszystkim buka, w znacznie mniejszym stopniu jod³y i jaworu. W runie ze stuprocentow¹ frekwencj¹ i ze znaczn¹ iloœciowoœci¹ (rzêdu 1 2 w skali Braun-Blanqueta) wystêpuj¹: ywiec gruczo³owaty Dentaria glandulosa i ywokost sercowaty Symphytum cordatum; a ze znacznie mniejsz¹ sta³oœci¹ roœnie tu paprotnik Brauna Polystichum braunii. Wœród gatunków charakterystycznych dla zwi¹zku Fagion sylvaticae z najwiêksz¹ frekwencj¹ i iloœciowoœci¹ rosn¹ w tym podzespole: ywiec cebulkowy Dentaria bulbifera, marzanka wonna Galium odoratum oraz je yna gruczo³owata Rubus hirtus. Wœród roœlin typowych dla rzêdu Fagetalia i klasy Querco-Fagetea na uwagê zas³uguje bardzo czêste wystêpowanie niecierpka pospolitego Impatiens noli-tangere. Z roœlin tej grupy wysokie sta³oœci wykazuj¹ te : nerecznica samcza Dryopteris filix-mas, szczyr trwa³y Mercurialis perennis, miodunka æma Pulmonaria obscura, czerniec gronkowy Actaea spicata, zawilec gajowy Anemone nemorosa i sza³wia lepka Salvia glutinosa. Sporadycznie i niezbyt licznie w runie podzespo³u typowego buczyny karpackiej trafiaj¹ siê te : kostrzewa górska Festuca drymeja i miesi¹cznica trwa³a Lunaria rediviva. Liczba gatunków roœlin naczyniowych w p³acie jest bardzo wyrównana i dosyæ wysoka, waha siê od 24 do 29. 2.2. Sucha, trawiasto-turzycowa buczyna karpacka podzespó³ Dentario glandulosae-fagetum festucetosum drymejae Podzespó³ trawiasto-turzycowy buczyny zajmuje w sumie ponad 121 ha, czyli nieco ponad 34% powierzchni rezerwatu. Przywi¹zany jest do grzbietów oraz do stoków o wystawie po³udniowej lub zbli onej do po³udniowej, w przedziale wysokoœci od 800 do ponad 1 000 m n.p.m. Lokalnie wystêpuje te w postaci mniejszych p³atów na w¹skich grzbietach rozdzielaj¹cych w¹wozy i jary potoków. Porasta gleby brunatne kwaœne, z regu³y p³ytkie i kamieniste (Michalik, Szary
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 77 1999). Zarówno florystycznie, jak i fizjonomicznie podzespó³ trawiasty ró ni siê wyraÿnie od podzespo³u typowego (Ryc. 5). Jednowarstwowy zwykle drzewostan tworzy buk z domieszk¹ jod³y pospolitej Abies alba, a w wy szych po³o eniach tak e jaworu Acer pseudoplatanus. W warstwie krzewów oprócz licznego wystêpowania odnowieñ buka warto odnotowaæ stosunkowo czêste wystêpowanie wawrzynka wilcze³yko (trzeci stopieñ sta³oœci). Z gatunków charakterystycznych dla zespo³u buczyny karpackiej w runie wystêpuj¹: ywiec Ryc. 5. yzna buczyna karpacka podzespó³ trawiasto-turzycowy Dentario glandulosae-fagetum festucetosum drymejae (Fot. J. Bodziarczyk). Fig. 5. Fertile Carpathians beech wood, grass-sedge subassociation Dentario glandulosae-fagetum festucetosum drymejae (Phot. J. Bodziarczyk). gruczo³owaty Dentaria glandulosa i ywokost sercowaty Symphytum cordatum. Gatunki typowe dla zwi¹zku Fagion sylvaticae (Galium odoratum, Dentaria bulbifera, Rubus hirtus) wystêpuj¹ z bardzo wysok¹ sta³oœci¹, ale niezbyt licznie. Najbardziej rozpowszechniona w projektowanym rezerwacie jest facja z turzyc¹ orzêsion¹ Carex pilosa, natomiast facja zdominowana przez kostrzewê górsk¹ Festuca drymeja zajmuje mniejsze powierzchnie. Oba te gatunki wystêpuj¹c masowo na dnie lasu nadaj¹ zbiorowisku buczyny trawiasto-turzycowej specyficzny wygl¹d, kontrastuj¹cy z wygl¹dem runa typowego podzespo³u buczyny karpackiej. W p³acie tego podzespo³u wystêpuje od 19 do 34 gatunków roœlin naczyniowych, jest to wiêc zbiorowisko bogate pod wzglêdem florystycznym (Tab. 3).
78 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) Tabela 3. Dentario galandulosae-fagetum Klika 1927 em. Mat 1964, festucetosum drymejae - żyzna buczyna karpacka - podzespó³ trawiasto-turzycowy Wariant z - Variant with Carex pilosa Festuca drymeja Nr zdjêcia w tabeli Successive number 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Nr zdjêcia w terenie Number of releve 1 7 8 10 11 31 18 37 33 12 Wspó³rzêdne geograficzne Geographical coordinates 49 05,443' N 22 46,647'E 49 05,827' N 22 46,861' E 49 05,957' N 22 46,800' E 49 06,300' N 22 46,204' E 49 06,194' N 22 46,431' E 49 06,478' N 22 46,142' E 49 06,475' N 22 46,749' E brak odczytu brak odczytu 49 06,136' N 22 46,631' E Data - Date 03-07-16 03-07-16 03-07-16 Ekspozycja Exposition E W W S SSE S E SW SE N Nachylenie terenu Inclination [ o ] 24 10 12 15 20 15 10 15 10 12 Nas³onecznienie wzglêdne wg Stru ki Relative illumination 111,8 107,2 108,2 120,0 124,0 120,0 107,2 117,6 112,6 98,2 acc. Struzka Wzniesienie n.p.m. Altitude a.s.l. [m] 980 880 860 900 840 1020 840 870 890 830 Pokrycie drzew Canopy cover [%] a1 95 95 95 95 85 90 90 85 70 90 03-07-14 03-07-16 a2....... 5 10. Pokrycie krzewów Shrub cover [%] b 15 5 5 5 15. 5. 2 10 Pokrycie runa Herb cover [%] c 70 80 95 95 95 75 95 80 70 95 Powierzchnia zdj. Area of releve [m 2 ] 250 250 250 250 250 250 250 300 250 250 Liczba gatunków roœlin naczyniowych No. of vascular plants 19 31 24 25 23 30 34 24 19 27 Drzewa - Trees: Ch. Fagion sylvaticae Acer pseudoplatanus a1 2. 2.... 1.. II A. pseudoplatanus c + + + + 1 1 + + + 1 V A. pseudoplatanus s +... +..... II Fagus sylvatica a1 5 5 5 5 4. 5 5 4 5 V F. sylvatica a2....... 1 2. II F. sylvatica b 2 2 2 + 2. 1. 1. IV F. sylvatica c + 1 1 + + 1 1 IV F. sylvatica s +... + 1... II Sta³oœæ / Constancy
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 79 Nr zdjêcia w tabeli Successive number 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Inne - Others Abies alba a1.. 1 2 2.. 1 2 III A. alba b 2 2 II A. alba c. + +... + 1 1. III Sorbus aucuparia c. + + +. + +... III Krzewy - Shrubs Ch. Fagetalia sylvaticae Daphne mezereum b... +...... I Daphne mezereum c. + + +.. +. + III Roœliny zielne - Herbs Ch. + D Ass. Dentario glandulosae-fagetum Euphorbia amygdaloides. + +.. + + + III Dentaria glandulosa. + 1. 1.. +. 1 III Symphytum cordataum +. +.... +.. II Glechoma hirsuta..... 1 +.. II DSAss. DgF festucetosum Carex pilosa 2 4 5 5 5 4 4 3. 2 V Festuca drymeja. 2 2. 1. 2 3 4 2 IV Ch. Fagion sylvaticae Dentaria bulbifera + +. + 1 + 1 + +. V Rubus hirtus 2 1 1 1 1 1 2 1 2 2 V Galium odoratum 1 2 2 + 1 + 1 1. 2 V Prenanthes purpurea. + 1 +. + 1 + + IV Ch. Fagetalia sylvaticae Galeobdolon luteum. + 2. 2 1 1 2 1 2 V Dryopteris filix-mas 1 + 1.. 1. 1 +. IV Paris quadrifolia +. +.. +.. +. III Sanicula europaea. 1. 2.. 1.. + III Dryopteris affinis +..... +. 1 III Mercurialis perennis.. 1 2 1. + 1.. III Actaea spicata.. +... +.. + II Aposeris foetida... 2. +.... II Phyteuma spicatum... +... +.. II Carex sylvatica. 1.. +. +... II Ch. Querco-Fagetea Anemone nemorosa + 1 1 1 1 + 1 1. + V Salvia glutinosa. +.... 1 +. + III Viola reichenbachiana... +.. +... II Lysimachia nemorum. +.. +..... II Aegopodium podagraria. +. +...... II
80 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) Nr zdjêcia w tabeli Successive number 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Inne - Others Oxalis acetosella + 1 1 +. 1 + + + 1 V Senecio fuchsii + +. + + + + 1. 1 V Athyrium filix-femina 3 + + + + 1 1 1 1 1 V Dryopteris carthusiana.. +. + + + 1. 1 IV Polygonatum verticillatum +.. + + + 1. + + IV Majanthemum bifolium. +. 1. + + 1 +. IV Stellaria nemorum + +... + +.. + III Mycelis muralis.... + + +.. + III Calamagrostis arundinacea.. + + + +.. 1. III Dryopteris dilatata +....... +. II Galeopsis speciosa +.... +... II Phegopteris connectilis 1....... +. II Solidago virgaurea. +. + +..... II Petasites albus. +....... + II Luzula sylvatica... 1 +..... II Gentiana asclepiadea.... +. +. +. II Sporadyczne / Sporadic: Gymnocarpium dryopteris 33(1), Milium effusum 31(+), Cicerbita alpina 31(+), Lunaria rediviva 12(+), Senecio nemorensis 8(1), Urtica dioica 18(+), Ajuga reptans 7(+), Rubus idaeus 8(+), Neottia nidus-avis 7(+), Luzula luzuloides 31(+), Epipactis helleborine 7(+), Chrysosplenium alternifolium 7(+), Circaea lutetiana 18(+), Stellaria holostea 31(+), Festuca altissima 33(+), Asarum europeum 18(+), Pulmonaria obscura 18(+), Epilobium montanum 10(+), Primula elatior 18(+), Lonicera nigra b 12(1), Sambucus nigra c 31(+). 2.3. Wilgotny podzespó³ czosnkowy buczyny karpackiej Dentario glandulosae-fagetum allietosum ursini Zbiorowisko to wykszta³ca siê na terenie projektowanego rezerwatu tylko fragmentarycznie i zajmuje bardzo niewielk¹ powierzchniê w oddziale 230 tu przy granicy Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Typow¹ cech¹ jest masowe wystêpowanie na dnie lasu czosnku niedÿwiedziego Allium ursinum. Gatunek ten na terenie projektowanego rezerwatu nie jest ograniczony do podzespo³u wilgotnego buczyny karpackiej, pojawia siê bowiem czêsto w niewielkich p³atach tu przy potoku Roztoki w œrodkowej czêœci doliny. 3. Kwaœna buczyna górska Luzulo nermorosae-fagetum Na terenie projektowanego rezerwatu zespó³ kwaœnej buczyny górskiej jest reprezentowany jedynie przez podzespó³ z kosmatk¹ olbrzymi¹ Luzulo nemorosae-fagetum luzuletosum sylvaticae. Zbiorowisko to wystêpuje w wy szych
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 81 po³o eniach rezerwatu, w przedziale wysokoœci od 900 do 1 050 m n.p.m; zajmuje powierzchniê oko³o 28 ha, czyli 8% obszaru rezerwatu. Porasta gleby brunatne kwaœne w wy szych partiach zboczy i na grzbietach górskich (Skiba i in. 1998). Drzewostan jest zdominowany przez buka z niewielk¹ domieszk¹ jaworu i jarzêbiny (Tab. 4). Drzewa s¹ tutaj niskie, czêsto tworz¹ formy wielopniowe, silnie ga- ³êziste. Warstwa krzewów na ogó³ nie wystêpuje w ogóle. Runo jest stosunkowo ubogie w gatunki z wysok¹ sta³oœci¹ wystêpuje tu kosmatka olbrzymia Luzula sylvatica, przenêt purpurowy Prenanthes purpurea, podbia³ek alpejski Homogyne alpina oraz paprocie: nerecznica szerokolistna Dryopteris dilatata, wietlica samicza Athyrium filix-femina, zachy³ka trójk¹tna Gymnocarpium dryopteris. Stosunkowo czêste s¹ te : je yna gruczo³owata Rubus hirtus i szczawik zajêczy Oxalis acetosella. Pod wzglêdem florystycznym jest to zbiorowisko stosunkowo ubogie œrednia liczba gatunków roœlin naczyniowych w p³acie wynosi tylko 18, a wiêc jest najni sza wœród wszystkich zbiorowisk leœnych projektowanego rezerwatu. 4. Jaworzyna górska z miesi¹cznic¹ trwa³¹ Lunario-Aceretum Jaworzyna górska z miesi¹cznic¹ trwa³¹ wystêpuje na stromych zboczach po zachodniej stronie potoku Roztoki w dolnej czêœci rezerwatu, w przedziale wysokoœci 750 900 m n.p.m. w oddzia³ach 223 i 224. Wystêpuje w postaci niewielkich p³atów, zajmuj¹cych w sumie powierzchniê 7,5 ha, czyli nieco ponad 2% obszaru rezerwatu. Porasta gleby brunatne w³aœciwe o odczynie s³abo kwaœnym lub obojêtnym (Michalik, Szary 1997), czêsto na terenie osuwiskowym z wychodniami skalnymi. W drzewostanie tego zespo³u przewa a jawor Acer pseudoplatanus i buk Fagus sylvatica, domieszkê tworz¹ jod³a pospolita Abies alba i brzost Ulmus glabra (Tab. 5). W warstwie krzewów oprócz odnowieñ drzew tworz¹cych drzewostan wystêpuje te leszczyna Corylus avellana. W runie dominuj¹cym gatunkiem jest miesi¹cznica trwa³a Lunaria rediviva, osi¹gaj¹ca tutaj iloœciowoœæ rzêdu 3 4. Obok niej bardzo licznie roœnie pokrzywa zwyczajna Urtica dioica. Zwi¹zek Fagion sylvaticae jest reprezentowany przez ywokost sercowaty Symphytum cordatum i ywiec cebulkowy Dentaria bulbifera. Z gatunków charakterystycznych dla rzêdu Fagetalia i dla klasy Querco-Fagetea najliczniej wystêpuj¹ tu: szczyr trwa³y Mercurialis perennis, czartawa pospolita Circaea lutetiana i nerecznica samcza Dryopteris filix-mas. Z grupy tej z du ¹ sta³oœci¹ wystêpuj¹ te : marzanka wonna Galium odoratum, miodunka æma Pulmonaria obscura i niecierpek pospolity Impatiens noli-tangere. Œrednia liczba gatunków roœlin naczyniowych w p³acie wynosi 25, a w konkretnych p³atach waha siê od 22 do 26.
82 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) Tabela 4. Luzulo nemorosae-fagetum (Du Rietz 1923) Margr. 1932 em. Meusel 1937 - kwaœna buczyna górska. Nr zdjêcia w tabeli / Successive number 1 2 3 Nr zdjêcia w terenie / Number of releve 5 22 41 Wspó³rzêdne geograficzne Geographical coordinates Data Date 49 05,679' N 22 46,448' E 03-07-16 49 06,052' N 22 45,648' E Ekspozycja / Exposition N NE WWS Nachylenie terenu / Inclination [ o ] 20 13 15 Nas³onecznienie wzglêdne wg Stru ki Relative illumination acc. Struzka 94,6 101,6 113,9 Wzniesienie n.p.m. / Altitude a.s.l. [m] 950 1020 1040 Pokrycie drzew / Canopy cover [%] a 95 90 90 Pokrycie krzewów / Shrub cover [%] b 5 5. Pokrycie runa / Herb cover [%] c 40 40 20 Powierzchnia zdjêcia / Area of releve [m 2 ] 250 250 300 Liczba gatunków roœlin naczyniowych Number of vascular plants 15 22 17 Drzewa - Trees: Ch.+D. Luzulo nemorosae-fagetum Abies alba c +.. 1 Ch.+D. Fagion sylvaticae Acer pseudoplatanus b. 1. 1 A. pseudoplatanus c.. + 1 Fagus sylvatica a 5 5 5 3 F. sylvatica b 2.. 1 F. sylvatica c. + 1 2 F. sylvatica s +.. 1 Inne - Others Sorbus aucuparia c + 1. 2 Picea abies c +.. 1 Roœliny zielne - Herbs Ch.+D. Luzulo nemorosae-fagetum Prenanthes purpurea 1 + + 3 Senecio fuchsii. 1 + 2 D. SAll. Luzulo-Fagion Vaccinium myrtillus +.. 1 Ch. Fagion sylvaticae Luzula sylvatica + + + 3 Festuca drymeja. +. 1 brak odczytu 03-07-16 Liczba wyst¹pieñ / Frequency
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 83 Nr zdjêcia w tabeli / Successive number 1 2 3 Ch. Fagetalia sylvaticae et Querco-Fagetea Anemone nemorosa. + + 2 Galeobdolon luteum.. 1 1 Dryopteris filix-mas. 1. 1 Inne - Others Athyrium filix-femina 1 2 1 3 Gymnocarpium dryopteris 1 2 2 3 Dryopteris dilatata 1 2 1 3 Homogyne alpina 2 + 1 3 Rubus hirtus. 1 1 2 Oxalis acetosella. + + 2 Calamagrostis arundinaceae 1 1. 2 Solidago virgaurea + 2. 2 Polygonatum verticillatum. 1 1 2 Setellaria nemorum. 1 + 2 Majanthemum bifolium 2. + 2 Lysimachia nemorum. 1. 1 Phegopteris connectilis.. + 1 Gentiana asclapiadea. 1. 1 Luzula pilosa. +. 1 Blechnum spicant 1.. 1 5. Sztuczna œwierczyna na siedlisku ubogiej buczyny Wtórne drzewostany œwierkowe na terenie projektowanego rezerwatu s¹ du ¹ rzadkoœci¹. Wystêpuj¹ tylko w dwóch miejscach: w wydzieleniu 230c w przedziale wysokoœci 950 1 000 m n.p.m., gdzie zajmuj¹ potencjalne siedlisko kwaœnej buczyny górskiej, oraz w wydzieleniu 231b na obrze ach dawnej polany na siedlisku typowego podzespo³u buczyny karpackiej. W œwierczynie na siedlisku kwaœnej buczyny jedynym widocznym efektem florystycznym dominacji œwierka Picea abies w drzewostanie jest stosunkowo liczne wystêpowanie borówki czernicy Vaccinium myrtillus w warstwie runa (Tab. 6). Pozosta³e gatunki wystêpuj¹ce w tym zbiorowisku s¹ wspólne z podzespo³em Luzulo nemorosae-fagetum luzuletosum sylvaticae.
84 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) Tabela 5. Lunario-Aceretum Schlut. 1957 - jaworzyna górska z miesi¹cznic¹ trwa³¹. Nr zdjêcia w tabeli / Successive number 1 2 3 4 5 Nr zdjêcia w terenie / Number of releve 14 15 34 35 38 Wspó³rzêdne geograficzne Geographical coordinates 49 06,277' N 22 46,783' E 49 06,363' N 22 46,765' E brak odczytu brak odczytu brak odczytu Data - Date Ekspozycja / Exposition E E E EEN E Nachylenie terenu / Inclination [ o ] 23 23 20 25 15 Nas³onecznienie wzglêdne wg Stru ki Relative illumination acc. Struzka 111,7 111,7 111,2 104,8 109,6 Wzniesienie n.p.m. / Altitude a.s.l. [m] 780 810 850 850 840 Pokrycie drzew / Canopy cover [%] a1 90 95 65 50 60 a2.. 15 25 20 Pokrycie krzewów / Shrub cover [%] b 15 20 5 15 10 Pokrycie runa / Herb cover [%] c 95 85 85 80 90 Powierzchnia zdjecia / Area of releve [m 2 ] 250 250 200 200 200 Liczba gatunków roœlin naczyniowych Number of vascular plants 22 23 26 26 26 Drzewa - Trees: Ch. Tilio platyphylli-acerion pseudoplatani Acer pseudoplatanus a1 5 5 4 2 4 V A. pseudoplatanus a2.... 2 I A. pseudoplatanus b. 1... I A. pseudoplatanus c. 1. 1 1 III A. pseudoplatanus s + 1... II Ulmus glabra a1... 1. I U. glabra b... 1. I U. glabra c.... 1 I Ch. Fagion sylvaticae Fagus sylvatica a1 2 2 2 3 2 V F. sylvatica a2.. 2 2 2 III F. sylvatica b 1 2. 2 2 IV F. sylvatica c.. + +. II F. sylvatica s. 1... I Inne - Others Abies alba a1... 1. I A. alba a2... 1. I A. alba b +.... I Krzewy - Shrubs Ch. Querco-Fagetea Corylus avellana b 2... 1 II 03-07-18 Sta³oœæ / Constancy
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 85 Nr zdjêcia w tabeli / Successive number 1 2 3 4 5 Roœliny zielne - Herbs Ch. Lunario-Aceretum Lunaria rediviva 4 4 3 4 3 V Ch. Tilio platyphylli-acerion pseudoplatani Polystichum aculeatum 1. 1.. II Ch. Fagion sylvaticae Symphytum cordatum 2 2 2 2 1 V Rubus hirtus 2 1. 1 1 IV Dentaria bulbifera. + +. + III Ch. Fagetalia sylvaticae et Ch. Querco-Fagetea Galium odoratum + 1 + 1 1 V Circaea lutetiana 1 1 1 2 2 V Mercurialis perennis 2 2 2 2 2 V Pulmonaria obscura 1 1 1 1 1 V Impatiens noli-tangere 1 1 1 1 2 V Dryopteris filix-mas 2 1 2 1 1 V Galeobdolon luteum. 2 1 1. III Salvia glutinosa. 1 1 1. III Inne - Others Urtica dioica 2 1 3 3 2 V Athyrium filix-femina 3 1 1 1 1 V Geranium robertianum 1 1 + + + IV Stellaria nemorum +. 1 1 1 IV Petasites albus + + 1 1. IV Lamium maculatum. + 1 + 1 IV Glechoma hirsuta 2 2 2 2 2 IV Senecio fuchsii. +. + 1 III Oxalis acetosella +.. 1. II Sporadyczne (Sporadic): Sorbus aucuparia b 35(1), Ribes uva-crispa b 38(1), Ribes alpinum b 34(1), Sambucus nigra 34 b(1), c(+), Stachys sylvatica 35(+), Adoxa moschatellina 15(1), Chrysosplenium alternifolium 34(1), Ranunculus lanuginosus 15(+), Dryopteris affinis 38(1), Actaea spicata 38(+), Sanicula europaea 38(1), Carex sylvatica 14(+), Galeopsis speciosa 34(1), Filipendula ulmaria 38(+), Polypodium vulgare 34(+).
86 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) Tabela 6. Sztuczna œwierczyna na siedlisku ubogim lasów bukowych. Table 6. Spruce stands planted on the habitat of poor beech forests. Numer zdjêcia w tabeli / Successive number 1 2 Numer zdjêcia w terenie / Number of releve 3 42 Wspó³rzêdne geograficzne Geographical coordinates 49 05,656' N 22 46,673' E brak odczytu Data - Date Ekspozycja / Exposition N NW Nachylenie terenu / Inclination [ o ] 15 10 Nas³onecznienie wzglêdne wg Stru ki Relative illumination acc. Struzka 97 101,7 Wzniesienie n.p.m. / Altitude a.s.l. [m] 950 1000 Pokrycie drzew / Canopy cover [%] a 80 75 Pokrycie krzewów / Shrub cover [%] b 1. Pokrycie runa / Herb cover [%] c 80 35 Pokrycie mszaków / Moss cover [%] d. 5 Powierzchnia zdjecia / Area of releve [m 2 ] 250 250 Liczba gatunków roœlin naczyniowych Number of vascular plants 17 14 Drzewa - Trees: Ch. Vaccinio-Piceion Picea abies a1 4 3 c + + Ch. Fagetalia sylvaticae Fagus sylvatica a 2 3 F. sylvatica c +. F. sylvatica s + + Inne - Others Sorbus aucuparia b +. S. aucuparia c + 1 Roœliny zielne - Herbs Ch. Vaccinio-Piceion et Vaccinio-Piceetea Vaccinium myrtillus 1 + Dryopteris dilatata 3 2 Ch. Fagetalia sylvaticae Prenanthes purpurea +. Festuca drymeja 1. Dryopteris filix-mas 1. Galeobdolon luteum +. 03-07-16 03-07-16
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 87 Numer zdjêcia w tabeli / Successive number 1 2 Inne - Others Athyrium filix-femina 2 2 Gymnocarpoium dryopteris 3 1 Rubus hirtus 2 1 Majanthemum bifolium + + Solidago virgaurea + + Calamagrostis arundinacea. 1 Luzula sylvatica + + Luzula luzuloides. + Dryopteris carthusiana. + Senecio nemorensis +. Phegopteris connectilis 2. 6. ¹ki œródleœne fragmenty zespo³u ³¹ki mietlicowej Campanulo serratae-agrostietum capillaris Charakterystyczn¹ cech¹ krajobrazu projektowanego rezerwatu Las bukowy pod Obnog¹ jest wystêpowanie licznych ³¹k œródleœnych, szczególnie czêstych na grzbietach i w górnych partiach stoków. S¹ to zdzicza³e dawne ³¹ki koœne, na których sukcesja roœlinnoœci postêpuje obecnie bardzo powoli, hamowana przez intensywne spasanie roœlinnoœci przez zwierzynê p³ow¹. Czêœæ z tych ³¹k jest czêœciowo zaroœniêta i ma charakter parkowy, inne, jak na przyk³ad polana Kudriawa, funkcjonuj¹ nadal jako zbiorowiska ³¹kowe. Ich sk³ad florystyczny uleg³ jednak znacznym przekszta³ceniom, tak, e obecnie mo na je sklasyfikowaæ jedynie jako fragmenty zespo³u ³¹ki mietlicowej Campanulo serratae-agrostietum capillaris (Denisiuk, Korzeniak 1999). Osobliwoœci¹ tych ³¹k jest pojedyncze lub grupowe wystêpowanie leciwych egzemplarzy wierzby iwy Salix caprea, osi¹gaj¹cych niekiedy imponuj¹ce jak na ten gatunek rozmiary. Polany œródleœne zajmuj¹ na terenie projektowanego rezerwatu powierzchniê oko³o 17,25 ha, czyli nieco mniej ni 5% ca³ego obszaru. Ze zbiorowiskami ³¹k œródleœnych zwi¹zana jest du a czêœæ gatunków roœlin, w tym wiêkszoœæ storczyków oraz mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus. Charakterystyka drzewostanów Teren projektowanego rezerwatu Las bukowy pod Obnog¹ obejmuje prawie pe³ny zakres zmiennoœci bieszczadzkich buczyn. S¹ to w wiêkszoœci drzewostany silnie zwarte, o du ej zasobnoœci. Pod wzglêdem iloœciowym ca³kowita
88 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) dominacja nale y do buka zwyczajnego Fagus sylvatica jego udzia³ w powierzchni przekroju pierœnicowego drzewostanów wynosi ponad 87%, a wed³ug liczby drzew a 90%. Jod³a pospolita Abies alba i jawor Acer pseudoplatanus pe³ni¹ tutaj rolê gatunków domieszkowych. Udzia³ ka dego z tych gatunków nieznacznie przekracza 5% wed³ug powierzchni przekroju pierœnicowego, a wed³ug liczby drzew udzia³ jod³y jest nawet mniejszy ni 5%. Pozosta³e gatunki wi¹z górski Ulmus glabra, iwa Salix caprea, olsza szara Alnus incana maj¹ w drzewostanach projektowanego rezerwatu udzia³y poni ej 1%. Œwierk pospolity Picea abies te ma udzia³ poni ej 1%, z tym, e jego wystêpowanie koncentruje siê w dwóch miejscach, gdzie zosta³ niegdyœ sztucznie wprowadzony: s¹ to wydzielenia 230c oraz 231b. Poza tymi wydzieleniami udzia³ œwierka w drzewostanach projektowanego rezerwatu jest bliski zeru. Œrednia zasobnoœæ drzewostanów w projektowanym rezerwacie wynosi 381 m 3 /ha, jest wiêc bardzo wysoka nie tylko w porównaniu ze œredni¹ zasobnoœci¹ drzewostanów w Polsce (wynosz¹c¹ obecnie oko³o 200 m 3 /ha), ale te w porównaniu ze œredni¹ zasobnoœci¹ litych buczyn w Bieszczadzkim Parku Narodowym, wynosz¹c¹ 339 m 3 /ha (Przybylska, Kucharzyk 1999). Œrednia liczba drzew na hektarze lasu w projektowanym rezerwacie wynosi 927 sztuk (Tab. 7), a wiêc tak e jest wy sza od œredniej liczby drzew w litych buczynach BdPN, wynosz¹cej 812 szt./ha (Przybylska, Kucharzyk 1999). Œrednia powierzchnia przekroju pierœnicowego w drzewostanach pod Obnog¹ przekracza 42 m 2 /ha, co jak na drzewostany bukowe jest wartoœci¹ bardzo wysok¹. Cechy drzewostanów projektowanego rezerwatu zmieniaj¹ siê wraz ze wzniesieniem nad poziom morza. Najni ej po³o one drzewostany, zajmuj¹ce pas wysokoœci 700 800 m n.p.m. (oddzia³ 223) odznaczaj¹ siê zasobnoœci¹ wiêksz¹ od œredniej dla rezerwatu oraz wiêkszymi rozmiarami drzew. W sk³adzie gatunkowym wiêkszy jest udzia³ jod³y, a znacz¹c¹ domieszkê oprócz jawora tworzy tak- e brzost Ulmus glabra. W tej strefie wysokoœciowej roœnie najwiêcej okaza³ych egzemplarzy buków, jode³, jaworów i brzostów, z których niektóre osi¹gaj¹ wymiary pomnikowe. Powy ej poziomicy 900 m n.p.m. udzia³ jod³y spada bardzo wyraÿnie, a jedynym gatunkiem domieszkowym w buczynach pozostaje jawor. Powy ej poziomicy 1 000 m n.p.m. drzewostany s¹ prawie w 100% bukowe, wysokoœæ drzew wyraÿnie siê zmniejsza, podobnie jak zasobnoœæ drzewostanów. Œrednia liczba drzew martwych wynosi ponad 173 sztuki na hektar (Tabela 8) w stosunku do liczby drzew ywych na 1 hektarze jest to 20,5%. Powierzchnia przekroju pierœnicowego drzew martwych wynosi 5,2 m 2 /ha, co stanowi ponad 12% powierzchni przekroju pierœnicowego drzew ywych. Zarówno wartoœci bezwzglêdne, jak i procent udzia³u drewna martwego s¹ znacznie wiêksze ni œrednie wielkoœci stwierdzane dla Bieszczadzkiego Parku Narodowego, zarówno dla litych buczyn, jak i dla buczyn wielogatunkowych (Przybylska, Kucharzyk
J. Szwagrzyk i in. Roślinność projektowanego rezerwatu przyrody... 89 Tabela 7. Sk³ad gatunkowy drzewostanów w projektowanym rezerwacie "Las bukowy pod Obnog¹". Table 7. Tree species composition in the projected reserve "Las bukowy pod Obnog¹". Gatunek Species Liczba drzew Number of trees Suma powierzchni przekroju pierœnic Sum of basal area *Mi¹ szoœæ Volume N/ha % m 2 /ha % m 3 /ha % Fagus sylvatica 832 90 36,8 87,3 352 92,5 Acer pseudoplatanus 48 5,1 2,5 5,8 0 0 Abies alba 35 3,8 2,3 5,5 26,4 6,9 Ulmus glabra 8 0,8 0,2 0,5 0 0 Salix caprea 3 0,2 0,3 0,7 0 0 Alnus incana 1 0,1 0,2 0,2 0 0 Picea abies 0 0 0 0 2,2 0,6 Razem / Total 927 100 42,2 100 380,6 100 *Dane dotycz¹ce liczby drzew i pola przekroju pierœnicowego pochodz¹ z pomiarów przeprowadzonych w roku 2003 na sieci systematycznie rozmieszczonych ko³owych powierzchni próbnych, natomiast dane dotycz¹ce mi¹ szoœci drzewostanów pochodz¹ z 1996 roku z Operatu Urz¹dzania Lasu Nadleœnictwa Stuposiany. Data concerning number of trees and stand basal area come from measurements conducted in 2003 in regularly distributed circular sample plots. Data concerning stand volume come from the management plan for the Stuposiany Forest District prepared in 1996. Tabela 8. Sk³ad gatunkowy drewna martwego w projektowanym rezerwacie "Las bukowy pod Obnog¹". Table 8. Tree species composition of decay wood in the projected reserve "Las Bukowy pod Obnog¹". Gatunek Species Liczba drzew Number of trees Suma powierzchni przekroju pierœnic Sum of basal area N/ha % m 2 /ha % Fagus sylvatica 128 73,5 3,4 65,7 Abies alba 28 15,9 1,2 22 Acer pseudoplatanus 15 8,8 0,5 8,8 Ulmus glabra 8 0,8 0,2 0,5 Salix caprea 1 0,9 0,1 2,8 Alnus incana 1 0,1 0,2 0,2 Picea abies 1 0,9 0,04 0,07 Razem / Total 173 100 5,2 100
90 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2006 (14) 1999). Wœród drzew martwych udzia³ buka jest zdecydowanie mniejszy ni jego udzia³ w drzewostanie: wed³ug liczby drzew jest to 73,5%, a wed³ug powierzchni przekroju 65,7%. Udzia³ jod³y jest z kolei znacznie wiêkszy wœród drzew martwych ni wœród drzew ywych, przy czym udzia³ w powierzchni przekroju drzew martwych (22%) znacznie przekracza udzia³ jod³y w liczbie drzew martwych (nieca³e 16%). Wskazuje to na odmienny charakter obumierania drzew u obu tych gatunków u buka obumieraj¹ g³ównie drzewa mniejsze, a u jod³y wiêksze. Niezale nie od tego, naturalna selekcja wœród jode³ jest obecnie znacznie ostrzejsza ni wœród buków. Udzia³ jaworu wœród drzew martwych jest nieco wy szy ni wœród drzew ywych (8,8% wobec ponad 5%). Ciekawa jest sytuacja w przypadku œwierka, który nie zosta³ w ogóle odnotowany na powierzchniach próbnych wœród drzew ywych, natomiast wœród drzew martwych jego udzia³ wynosi prawie 1%. Wskazuje to na fakt, e pomimo bardzo nielicznego wystêpowania na terenie projektowanego rezerwatu œwierk wykazuje tendencjê do dalszego ustêpowania z drzewostanów. Obecny stan przyrody rezerwatu Drzewostany w projektowanym rezerwacie maj¹ w zdecydowanej czêœci charakter wtórny. Wiêkszoœæ z nich powsta³a na rozleg³ych zrêbach z lat 20. i 30. XX wieku. S¹ to obecnie drzewostany w wieku oko³o 70 lat. Poniewa powsta³y one w wyniku spontanicznego naturalnego odnowienia, ich sk³ad gatunkowy nie odbiega od naturalnego. Wed³ug klasyfikacji zastosowanej do waloryzacji drzewostanów Bieszczadzkiego Parku Narodowego wiêkszoœæ lasów w projektowanym rezerwacie nale y do kategorii E lasy o charakterze naturalnym u ytkowane stosunkowo intensywnie bez zmiany sk³adu gatunkowego (Przybylska, Kucharzyk 1999). Pomimo, e sk³ad gatunkowy tych drzewostanów nie odbiega od naturalnego, silnym przekszta³ceniom uleg³a ich struktura wiekowa i przestrzenna. Obecnie da siê zaobserwowaæ postêpuj¹ce w tych drzewostanach procesy renaturalizacji ich struktury, wyra aj¹ce siê miêdzy innymi wzrostem iloœci martwego drewna w ekosystemie oraz spontanicznym przebiegiem eliminacji s³abszych osobników w procesie samoprzerzedzania siê drzewostanu. O wysokim stopniu naturalnoœci projektowanego rezerwatu œwiadczy prawie zupe³ny brak gatunków synantropijnych. Na obszarze ponad 350 ha stwierdzono zaledwie dwa gatunki z grupy apofitów: babkê zwyczajnê Plantago major oraz podbia³ pospolity Tussilago farfara. Stanowiska roœlin synantropijnych zlokalizowane s¹ przy œcie kach i przy domku na skraju polany Kudriawej. aden ze stwierdzonych gatunków obcego pochodzenia nie jest gatunkiem inwazyjnym, nie stanowi¹ wiêc one zagro enia dla rodzimego charakteru flory rezerwatu. Jest to fakt godny podkreœlenia w sytuacji, gdy wiele z istniej¹cych w Polsce rezerwatów i parków narodowych boryka siê z powa nymi problemami wynikaj¹cymi z inwazji ekspansywnych gatunków roœlin obcego pochodzenia.