RAPORT O NARKOTYKACH I NARKOMANII W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2007 ROKU

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO DEPARTAMENT OCHRONY ZDROWIA Grzegorz Gościński RAPORT O NARKOTYKACH I NARKOMANII W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2007 ROKU Rzeszów 2008 r.

2 SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE...3 1. Specyfika narkomanii...3 2. Infrastruktura województwa...7 II. CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA NARKOMANII W WOJEWÓDZTWIE...10 1. Używanie narkotyków...10 2. Narkomania. Problemowe używanie narkotyków oraz konsekwencje zdrowotne i społeczne...16 3. Postawy wobec narkotyków i narkomanii...22 4. Dostępność narkotyków...24 III. OPIS I OCENA POSIADANYCH ZASOBÓW ORAZ PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ W WOJEWÓDZTWIE...27 1. Ograniczenie popytu...28 1.1 Profilaktyka...28 1.2. Leczenie i rehabilitacja...33 1.3. Readaptacja społeczna...37 1.4. Ograniczenie szkód zdrowotnych...37 2. Ograniczanie podaży...38 IV. WNIOSKI I REKOMENDACJE...43 V. STRESZCZENIE...45 VI. BIBLIOGRAFIA...47

3 I. WPROWADZENIE 1. Specyfika narkomanii Narkotyki towarzyszyły człowiekowi od początku jego dziejów. Mowa tu o opium, kokainie, haszyszu, grzybach halucynogennych. Badania historyczne wykazują, że mak od dawna był uprawiany i w różnych celach wykorzystywany. Roślina pochodzi z Mezopotamii. Mak znany był w Azji Mniejszej, Egipcie, Grecji i w innych krajach. Z archeologicznych wykopalisk dowiadujemy się, że uprawiano go w Europie przed 4 tysiącami lat. Uspokajające właściwości opium były znane od wieków. Pisemne dokumenty o stosowaniu maku jako środka na leczenie chorób znane są z VII w. p. n. e. W V w. p. n. e. niektórzy lekarze, np. Pliniusz, Hipokrates, Celsus, Vergiliusz ostrzegali przed niebezpiecznymi właściwościami maku jako lekarstwa, wówczas o różnych nazwach: diakodon, mekonion, thebaicum itp. Opium wraz z muzułmańską ekspansją w VIII w. dotarło do Indii i Chin. Mak początkowo używany był jako lek, a później uprawiano go w celach handlowych i narkotycznych. Około XV w. w Turcji rozszerzył się zwyczaj używania opium. W Chinach zwyczaj palenia opium w XVIII w. rozpowszechnił się do takich rozmiarów, że cesarz Yung Ching w 1729 r. wydał zakaz jego palenia i sprzedaży. Chiny broniły się przed importem opium przez Brytyjczyków z Indii. Historia zanotowała aż trzy wojny opiumowe (1839-1842, 1856-1858, 1859-1860). Narkomania w Chinach rozwinęła się na niespotykaną skalę. Według obliczeń w 1936 r. w mandżurskich miastach zmarło ponad 6000 osób w wyniku opiumowej toksykomanii. Władze Chin podjęły zdecydowaną walkę przeciw narkomanii opiumowej. Niestety w latach sześćdziesiątych oficjalnie zwiększono produkcję narkotyku, eksportując go do krajów Europy Zachodniej i USA. Od lat z Dalekiego Wschodu wiedzie szlak przemytu i handlu środkami opiumowymi. W krajach na szlaku bałkańskim odnotowuje się wzrost przestępczości związanej z przemytem narkotyków. Na opiumowym szlaku znajduje się też Polska. Uzależniające właściwości opium nie były oficjalnie znane do końca XIX w. pomimo, że między V, a II w. p. n. e. pojawiły się pierwsze ostrzeżenia przed niebezpiecznymi właściwościami tego narkotyku. Zostały one jednak zlekceważone. 1

4 Do historii opium podobna jest historia wszystkich pozostałych narkotyków, bez względu na to czy są one pochodzenia roślinnego czy syntetycznego. Cechą znamienną opium jest zwłaszcza to, że swoją obecność w historii zaznaczył bardzo wcześnie i przez długi czas był używany przez ludzkość. W czasach współczesnych oprócz wymienionych środków odurzających na rynku narkotykowym pojawiło się wiele nowych substancji psychoaktywnych, zwłaszcza pochodzenia syntetycznego, np. LSD, amfetamina, ecstasy, GHB. Poza wspomnianymi nielegalnymi narkotykami, których posiadanie bądź rozprowadzanie jest prawnie zabronione, występuje całe spektrum środków legalnych, takich jak leki psychotropowe czy substancje wziewne ( kleje, rozpuszczalniki, benzyny, lakiery ). Ostatnio na rynku krajowym pojawił się nowy środek odurzający metadon lek używany w terapii narkotykowej w jednostkach leczenia osób uzależnionych od narkotyków (opiatowcy). Handlują nim narkomanii, którzy otrzymują zapas leku na kontynuowanie leczenia w domu. 2 Przedmiotem handlu jest też lek przeciwbólowy Tramal stosowany między innymi w leczeniu bólu u chorych na nowotwory. 3 Nie tak dawno wycofano z handlu chińskie zabawki w których użyto niewłaściwego kleju. Po poślinieniu przez dziecko zabawki substancja działała jak pigułka gwałtu (GHB). 4 W sierpniu br. powstał w Łodzi pierwszy w kraju sklep z tzw. dopalaczami. Obecnie takie jednostki handlowe funkcjonują w wielu miastach. W 2009 r. w Polsce, według planów Funshopy ma być otwartych 100 sklepów zajmujących się dystrybucją dopalaczy. W województwie podkarpackim sklepy z dopalaczami otwarto w Rzeszowie i Krośnie. Funshopy to sieć sklepów należąca do firmy Word Wide Supplements Importer z siedzibą w Menchesterze, która dwa lata temu otworzyła polski sklep z dopalaczami w internecie. W ofercie firmy znalazło się 1500 produktów pod takimi nazwami jak np. ENERGY Pills, EUPHORIC Pills, PSYCHEDELIC Pills, RECOVERY, SALVIA DIVINORUM. Większość z nich zawiera benzylopiperazynę (BZP), substancję działającą podobnie do amfetaminy. Chociaż dopalacze działają jak narkotyki, to ich sprzedaż jest legalna, ponieważ żaden ze składników nie jest zabroniony polskim prawem. Ministerstwo Zdrowia przyspieszyło prace nad nowelizacją ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, aby wyeliminować BZP z polskiego rynku. 5

5 Szerokie spektrum uzależnień od środków toksycznych jest poważnym problemem społecznym w wielu krajach na świecie. W polskim społeczeństwie obserwujemy występujące od wielu lat niepokojące zjawisko sięgania po narkotyki. Środki opiumowe i amfetaminy oraz palenie haszyszu modne są wśród naszej młodzieży. Używanie narkotyków, ich produkcja, dystrybucja, import wymykają się spod wszelkiej kontroli. Po te środki łatwo i lekkomyślnie sięgają coraz częściej dorośli, młodzież, a nawet dzieci. Kontakty ze środkami uzależniającymi są niezwykle ryzykowne. Człowiek stosując je, uzależnia się, traci wolność, staje się ich niewolnikiem. Przy powszechnej dostępności do substancji toksycznych, niebezpieczeństwo uzależnienia się od nich jest bardzo łatwe. Niemal w każdym większym mieście działają producenci, handlarze i dostawcy środków psychoaktywnych. Przystępując do monitorowania narkotyków, zjawiska narkomanii, a także inicjowania działań profilaktycznych, za niezbędne należy uznać uściślenie pojęć narkotyk i narkomania. Narkotyk jest substancją aktywną inną niż alkohol i tytoń. Definicja obejmuje substancje nielegalne, a także niektóre legalne, jak leki psychotropowe czy substancje wziewne (kleje, benzyny itp.) używane w celu odurzania się. 6 Zaś narkomanią będziemy nazywać okresowe bądź stałe stosowanie w celach innych niż medyczne środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało od nich uzależnienie. Stosowanie środków odurzających nie jest akceptowane społecznie. Spotyka się ono z powszechną dezaprobatą i jest działaniem bezprawnym. Posiadanie niewielkich ilości narkotyków na własny użytek w świetle obowiązujących przepisów jest przestępstwem. W związku z tym użytkownicy narkotyków przeważnie ukrywają stosowanie ich i nie ujawniają tego. Niezmiernie trudno badać więc zjawisko narkomanii. Użytkowników narkotyków będziemy dzielić na okazjonalnych i problemowych. Okazjonalny użytkownik to taki, który sporadycznie stosuje narkotyki, nie jest od nich uzależniony i nie doświadcza jeszcze w związku z tym żadnych problemów. 7 Konsument problemowy regularnie zażywa narkotyki, jest od nich uzależniony fizycznie bądź psychicznie lub równocześnie psychicznie i fizycznie oraz sprawia poważne problemy. Zależność fizyczna wiąże się z permanentnym zwiększaniem dawki środka odurzającego, a uzależnienie psychiczne jest uwarunkowane przede wszystkim rodzajem substancji psychoaktywnej, komponentami osobowościowymi i sytuacją osoby przyjmującej narkotyk. Do uwarunkowań środowiskowych zwiększających ryzyko uzależnienia jednostki od substancji psychoaktywnych możemy zaliczyć: niski poziom uspołecznienia, brak

6 odpowiedzialności, obniżony poziom poczucia własnej wartości, konflikty rodzinne, obciążenia chorobami psychicznymi i fizycznymi, tolerancyjny stosunek do substancji uzależniających, obecność w środowisku patologicznym czy kwestionowanie uniwersalnego systemu wartości. Zakładamy, że niniejszy raport pozwoli na uzyskanie wiedzy o zjawisku narkomanii na terenie województwa. Prowadzony monitoring środków psychoaktywnych powinien pomóc zdiagnozować narkomanię i podjąć takie działania, które ograniczą popyt i podaż na środki odurzające. Znajdujące się w raporcie dane pochodzą przede wszystkim z publikacji zawierającej wyniki z badania socjologicznego przeprowadzonego w 2007 r. przez Pracownię Badań Społecznych DGA w Sopocie (PBS DGA) pt. Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim oraz od instytucji, które zajmują się problematyką narkotyków. Przeprowadzone przez PBS DGA badanie zjawiska narkomanii było pierwszym przedsięwzięciem na taką skalę w województwie. Do czasu niniejszego przedsięwzięcia prowadzone badania miały przeważnie zasięg lokalny. Badanie ilościowe w formie ankiety audytoryjnej zostało przeprowadzone na próbie losowej 878 uczniów trzecich klas gimnazjum oraz 1051 uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. 8 Aby podjąć skuteczne działania zapobiegające narkomanii, za niezbędne należy uznać uzyskanie odpowiedzi na pytania: - jaki procent młodzieży to użytkownicy okazjonalni i problemowi narkotyków? - jakie środki odurzające używa młodzież? - jaka jest świadomość młodzieży o szkodliwości używania środków odurzających? - gdzie młodzież najczęściej zaopatruje się w narkotyki? - jakie są przyczyny stosowania przez młodzież substancji psychoaktywnych? - jakie realizowane były profilaktyczne programy przeciwdziałania narkomanii i które z nich skutecznie zapobiegały narkomanii? - czy na terenie województwa istniała wystarczająca dostępność do świadczeń z zakresu leczenia, rehabilitacji i readaptacji społecznej osób używających problemowo substancji psychoaktywnych? - jakie podjęto działania ograniczające podaż środków odurzających na podkarpackim rynku narkotykowym?

7 Z powyższego wprowadzenia w problematykę narkomanii wynika, że jest ona zjawiskiem bardzo złożonym, dynamicznym, zmiennym, a także ewolucyjnym. Stawia osobom zajmującym się tą problematyką nowe zadania i wyzwania. 1. Czesław Cekiera, Ryzyko uzależnień, Lublin 1994, s.22. 2. Łukasz Krajewski, Amelia Panuszko, Groźny narkotyk wycieka z lecznic i trafia na ulice, Polska, Warszawa 28.10.2008, s.1. 3. Ewa Kurzyńska, Tramal działa jak narkotyk, Nowiny, Rzeszów 23.03.2008. 4. Beata Tereczyńska, Trujące zabawki trafiły do Polski, Nowiny, Rzeszów 21.11.2007. 5. http://fakty.interia.pl/prasa/news/dopalacze-beda-zakazane 6. Janusz Sierosławski, Bogusława Bukowska, Piotr Jabłoński, Monitorowanie narkotyków i narkomanii na poziomie lokalnym, Warszawa 2007, s.24. 7. Tamże, s.23. 8. Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.9. 2. Infrastruktura województwa W celu przedstawienia w pełnym wymiarze zjawiska narkomanii za niezbędne należy uznać przybliżenie uwarunkowań społecznych, kulturowych i ekonomicznych województwa podkarpackiego. Województwo zajmuje obszar południowo-wschodniej Polski o powierzchni 17,8 tys. km 2. Struktura administracyjna województwa obejmuje 25 powiatów, w tym 4 grodzkie i 159 gmin. 1 Podkarpackie od południa graniczy ze Słowacją, od wschodu z Ukrainą oraz województwami lubelskim, świętokrzyskim i małopolskim. W województwie jest 14 przejść granicznych, w tym 6 z Ukrainą i 8 ze Słowacją. 2 Przez Podkarpackie przebiega 7 dróg krajowych. Województwo może poszczycić się dynamicznie rozwijającym się międzynarodowym Portem Lotniczym Rzeszów - Jesionka (z każdym rokiem wzrasta liczba pasażerów korzystających z tego środka transportu).

8 W ubiegłym roku z zagranicy na stałe przybyło 717 osób, a na pobyt czasowy powyżej 3 miesięcy zdecydowało się 1429 obcokrajowców. Za granicę na stałe wyemigrowało 2800 osób. 3 W końcu 2006 r. liczba mieszkańców województwa podkarpackiego wynosiła 2097,5 tys. Wojewódzki wskaźnik zaludnienia wynosił 118 mieszkańców na 1 km 2. Najliczniejszymi miastami województwa według stanu mieszkańców na 2007 r. były: Rzeszów 170,72 tys., Przemyśl 67,13 tys., Stalowa Wola 65,5 tys., Mielec 61,12 tys., Tarnobrzeg 50,05 tys., Krosno 47,72 tys. i Dębica 46,85 tys. 4 W końcu 2005 r. liczba pracujących w województwie wynosiła 639 tys. osób, tj. 5,1% ogółu zatrudnionych w kraju. Sektor prywatny skupiał ponad 70% pracujących, wśród których ponad 1/3 stanowili pracujący w rolnictwie. Struktura pracujących w województwie podkarpackim jest inna niż w Polsce. Charakteryzuje się większym udziałem zatrudnionych w rolnictwie, natomiast niższym w usługach rynkowych. Według stanu na koniec grudnia 2007 r. na terenie województwa podkarpackiego zarejestrowanych było 126 360 bezrobotnych z czego 79 888 osób bez pracy mieszkało na wsi, stanowili oni 63,2% ogółu bezrobotnych. 5 W Podkarpackim w 2007 r. było 2 328 szkół do których uczęszczało 352 482 uczniów. Uczyli się oni w 7 typach szkół, które zostały przedstawione w tabeli. 6 Tabela 1. Infrastruktura szkolna w województwie podkarpackim w 2007 r. Typy szkół Ilość szkół Liczba uczniów szkoły podstawowe 1165 144 477 gimnazja 565 89 535 licea ogólnokształcące 154 44 948 technika 127 40 375 104 15 214 zasadnicze szkoły zawodowe licea profilowane 80 6 587 szkoły policealne 133 11 346 Razem : 2328 352482 Źródło: Jacek Wojtas, Pismo SEA/S.073-4/08 zawierające informację dotyczącą liczby szkół i uczniów w województwie podkarpackim, według danych z Systemu Informacji Oświatowej na dzień 30.09.2007 r., Rzeszów 2008, (mps), s.1.

9 W województwie według stanu na koniec 2006 r. było 733 zakładów opieki zdrowotnej, w tym 138 publicznych i 595 niepublicznych. Infrastruktura zakładów opieki stacjonarnej w 2006 r. kształtowała się w sposób następujący: 34 jednostki ogólne, 4 psychiatryczne, 27 opiekuńczo-lecznicze, 24 lecznictwa uzdrowiskowego. W województwie w 2005 r. odnotowano 18 289 zgonów. Najczęściej występującymi przyczynami zgonów były choroby: nowotworowe, układu krążenia oraz układu oddechowego. Czynniki powodujące utratę zdrowia w Podkarpackim były adekwatne do czynników ogólnopolskich. Należą do nich: mała aktywność fizyczna, niewłaściwe odżywianie się, spożywanie napojów alkoholowych, palenie tytoniu, używanie narkotyków. 7 W skład jednostek, które organizowały pomoc społeczną w oparciu o wydawanie decyzji administracyjnych wchodziło 21 Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie, 1 Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie, 3 Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej i 159 Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej. Infrastruktura stacjonarnej pomocy społecznej obejmowała 48 domów pomocy społecznej z 4 662 miejscami dla mieszkańców. W 2006 r. w 1441 rodzinach zastępczych przebywało 2229 dzieci, a w 35 placówkach opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci było 1175 miejsc. 8 1. Aktualny wykaz danych osobowych władz samorządowych z terenu województwa podkarpackiego, s. 1-15. 2. www.wrota.podkarpackie.pl/pl/turystyka/informacje/przejścia. 3. Ogólna charakterystyka województwa podkarpackiego ze szczególnym uwzględnieniem powiatów przygranicznych, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, s.3. 4. http://pl.wikipedia.org/wiki/wojew%c3%b3dztwo_podkarpackie 5. Informacja o stanie i strukturze bezrobocia w województwie podkarpackim w styczniu 2008 r., s.1,2. 6. Jacek Wojtas, Pismo SEA/S.073-4/08 zawierające informację dotyczącą liczby szkół i uczniów w województwie podkarpackim, według danych Systemu Informacji Oświatowej na dzień 30.09.2007 r., Rzeszów 2008, (mps), s.1. 7. Bank danych o zdrowiu w województwie podkarpackim, Podkarpackie Centrum Zdrowia Publicznego w Rzeszowie. 8. Grzegorz Gościński, Wywiad przeprowadzony z Mirosławem Przewoźnikiem 8.09.2008, s.1.

10 II. CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA NARKOMANII W WOJEWÓDZTWIE W zdiagnozowaniu zjawiska narkomanii niezbędne jest poznanie: szacunkowych liczb okazjonalnych i problemowych użytkowników narkotyków, znajdującego się na lokalnym rynku asortymentu substancji psychoaktywnych, świadomości młodzieży na temat szkodliwości używania substancji psychoaktywnych, miejsc dystrybucji narkotyków i przyczyn używania środków odurzających. Informacje charakteryzujące zjawisko narkomanii pochodzą z wspomnianego we wstępie raportu Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, wywiadu przeprowadzonego z Anną Łagowską pracownikiem Wydziału Polityki Społecznej Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie oraz danych uzyskanych od Szczepana Jędrala - Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Rzeszowie. 1. Używanie narkotyków Wyniki z badania przeprowadzonego przez pracownię badań społecznych PBS DGA ukazują w populacji młodzieży użytkowników poszczególnych narkotyków. W opracowanym przez pracownię raporcie dane odnoszą się do konsumentów marihuany, haszyszu, sterydów anabolicznych, amfetaminy, ecstsy, środków wziewnych, LSD i innych środków halucynogennych, kokainy, grzybów halucynogennych, GHB, heroiny i cracku. Pomimo, że autorzy raportu nie uwzględnili w rozdziale poświęconemu środkom odurzającym leków uspokajających i nasennych, to w oparciu o przytoczoną we wstępie definicję narkotyku należy je zakwalifikować do środków psychoaktywnych. Z uzyskanych wyników dowiadujemy się jaką popularnością u dziewcząt i chłopców cieszyły się podane w ankiecie przez korespondenta narkotyki. Poniżej przedstawiamy je w porządku chronologicznym, zaczynając od narkotyków najczęściej używanych przez młodzież, a kończąc na substancjach, które nie wzbudziły tak wielkiego zainteresowania. W rankingu pozycje zajmowane przez poszczególne narkotyki uzależnione są od liczby użytkowników tych środków wywodzących się z młodzieży gimnazjalnej

11 i ponadgimnazjalnej. Substancje psychoaktywne cieszące się największym popytem młodzieży przedstawione zostały w formie graficznej i opisowej. Natomiast tylko do opisu ograniczymy się w prezentacji środków odurzających na które nie było większego popytu. Ze wszystkich narkotyków największą popularnością u młodzieży cieszyła się marihuana i haszysz. Rysunek 1. Odsetki uczniów, którzy choć raz palili marihuanę lub haszysz. Źródło: Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.122.

12 Spośród uczniów III klas gimnazjum choć raz w życiu paliło marihuanę lub haszysz 18 % chłopców oraz 5% dziewcząt. Dla uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych analogiczne wskaźniki wynosiły już 31% dla chłopców i 15% dla dziewcząt. Okazuje się, że wiek był istotną zmienną różnicującą. Dodatkowo w obrębie poszczególnych kategorii wiekowych można zaobserwować również pewne różnice pomiędzy płciami. W ciągu ostatnich 30 dni do palenia marihuany przyznała się prawie połowa chłopców, którzy kiedykolwiek mieli doświadczenia z paleniem haszyszu lub marihuany (9% wobec 18% uczniów trzecich klas gimnazjum oraz 14% wobec 31% uczniów szkół ponadgimnazjalnych). W przypadku dziewcząt była to niemal połowa uczennic trzeciej klasy gimnazjum (2% wobec 5%) i dwie na pięć uczennic drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (6% wobec 15%). 1 Po marihuanie i haszyszu z największym uznaniem młodzieży spotkały się leki uspokajające i nasenne. Rysunek 2. Używanie przez młodzież leków uspokajających i nasennych bez przepisu lekarza. Źródło: Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.109.

13 Wśród starszej grupy młodzieży leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza nieco częściej używały dziewczęta. Wśród gimnazjalistów, w tym zakresie nie stwierdzono istotnych różnic między płciami. Po tego typu medykamenty sięgało 11% dziewcząt i 12% chłopców. W przypadku starszej badanej grupy uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych wskaźnik używania leków uspokajających i nasennych przez dziewczęta był wyższy i sięgał 19%, z kolei w populacji chłopców utrzymał się na tym samym poziomie, jak w gimnazjum 12%. 2 Rysunek 3. Używanie przez młodzież sterydów anabolicznych. Źródło: Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.166. Trzecie miejsce w używaniu przez uczniów środków psychoaktywnych zajmują sterydy anaboliczne. Sterydy znacznie częściej zażywali chłopcy. W zależności od szczebla edukacji, wśród chłopców do zażywania sterydów przyznało się od 11% do 13%. Natomiast odpowiednie odsetki dziewcząt nie przekraczały 4%. Chłopcy, którzy już raz próbowali sterydów, najczęściej czynili to ponownie. W zależności od typu szkoły, więcej niż 2 razy zażyło tą substancję od 3% do 5% chłopców. Zaś od 3% do 4% uczniów zażyło ją 10 lub więcej razy. W ostatnim przypadku więcej zwolenników tego narkotyku było w klasach gimnazjalnych, niż w klasach ponadgimnazjalnych. 3

14 Rysunek 4. Używanie przez młodzież amfetaminy. Źródło: Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.140. Pomimo, że Polska jest największym na świecie producentem amfetaminy, narkotyk ten w naszym rankingu zajął dopiero czwarte miejsce. Amfetaminę przynajmniej raz w życiu zażyło 9% chłopców i 2% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum. Wskaźniki te rosną wraz z wiekiem ankietowanych. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych substancję tą spróbowało już 12% chłopców i 4% dziewcząt. Dodatkowo spośród chłopców, którzy mieli za sobą doświadczenia z tym narkotykiem, zdecydowana większość w obu typach szkół (wszyscy badani w trzecich klasach gimnazjum oraz 10% osób na 12% ogółem w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych) używała amfetaminy w okresie 30 dni poprzedzającym badanie. W przypadku dziewcząt było to 3%

15 wobec 4% uczennic drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, które kiedykolwiek używały amfetaminy. Dziewczęta z trzecich klas gimnazjum w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem w zasadzie nie próbowały amfetaminy. 4 Przynajmniej raz w życiu ecstasy spróbowało 10% chłopców i 2% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum. Wskaźniki te nieznacznie rosły wraz z wiekiem ankietowanych. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych ecstasy spróbowało 11% chłopców i 4% dziewcząt. 5 Środki wziewne, takie jak kleje, aerozole i tym podobne, w celu odurzenia się zażywało 12% chłopców i 3% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych takie doświadczenie miało za sobą 11% chłopców i 4% dziewcząt. Widać wyraźnie, że płeć jest w tym przypadku istotnym czynnikiem różnicującym, w przeciwieństwie do wieku, który nie wpływa na poziom rozpowszechnienia używania substancji wziewnych. 6 Analogicznie do ostatniego zestawienia wyników, stosowanie przez uczniów pozostałych narkotyków odnotowanych w raporcie PBS DGA przedstawiało się następująco: LSD i inne halucynogenne - 7% chłopców i 2% dziewcząt w gimnazjach oraz 11% chłopców i 3% dziewcząt w klasach ponadgimnazjalnych, 7 kokaina - 8% uczniów i 2% uczennic w gimnazjach oraz 10% chłopców i 4% dziewcząt w klasach ponadgimnazjalnych, 8 grzyby halucynogenne 10% chłopców i 2% dziewcząt w gimnazjach oraz 11% chłopców i 3% dziewcząt w klasach ponadgimnazjalnych, 9 GHB 6% chłopców i 1% dziewcząt w gimnazjach oraz 9% chłopców i 3% dziewcząt w klasach ponadgimnazjalnych, 10 heroina 7% uczniów i 3% uczennic w gimnazjach oraz 7%uczniów i 4% uczennic w klasach ponadgimnazjalnych, 11 crack 8% chłopców i 2% dziewcząt z gimnazjów oraz 7% chłopców i 3% dziewcząt w klasach ponadgimnazjalnych. 12 Z sumowania procentów użytkowników wśród dziewcząt i chłopców z klas szkół ponadgimnazjalnych wynika, że bardzo dużo młodzieży eksperymentowało z narkotykami. Marihuanę lub haszysz paliło aż 46% młodzieży, leki uspokajające bądź nasenne zażywało 31% uczniów, sterydy anaboliczne stosowało 17% młodzieży, amfetaminę używało 15% młodzieży ponadgimnazjalnej. Pozostałe substancje psychoaktywne cieszyły się mniejszym zainteresowaniem wśród uczniów. Z przeprowadzonego badania wynika, że wraz z wiekiem wzrasta liczba osób eksperymentujących z narkotykami.

16 1. Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.121. 2. Tamże, s.109. 3. Tamże, s.165. 4. Tamże, s.141. 5. Tamże, s.144. 6. Tamże, s.149. 7. Tamże, s.161. 8. Tamże, s.162. 9. Tamże, s.163. 10.Tamże, s.165. 11.Tamże, s.167. 12.Tamże, s.162. 2.Narkomania. Problemowe używanie narkotyków oraz konsekwencje zdrowotne i społeczne Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) za problemowych użytkowników narkotyków uważa stosujących dożylnie bądź regularnie i długotrwale opiaty, kokainy czy amfetaminy. Substancje psychoaktywne takie jak konopie i ecstasy zostały przez EMCDDA wyłączone z tej grupy. W Polsce za problemowych użytkowników narkotyków uznaje się tych, którzy powodują różne problemy z powodu regularnego zażywania nielegalnych substancji psychoaktywnych. W oparciu o niektóre dane z raportu PBS DGA spróbujemy oszacować wśród młodzieży problemowych użytkowników narkotyków. Pomocne w tej kwestii będą też informacje z Wydziału Polityki Społecznej Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie o rodzinach i osobach, którym udzielono pomocy

17 społecznej z powodu narkomanii oraz dane Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Rzeszowie o zakażonych wirusem HIV i chorych na AIDS. W raporcie PBS DGA do problemów doświadczanych w ciągu ostatnich 12 miesięcy z powodu środków odurzających przez użytkowników narkotyków, które pozwalają zakwalifikować ich do konsumentów problemowych uwzględniono: wypadki lub uszkodzenia ciała, pogorszenie wyników w nauce lub pracy, zostanie ofiarą rabunku bądź kradzieży czy interwencje pogotowia ratunkowego. Poniżej przedstawiono w formie graficznej i opisowej częstotliwość występowania poszczególnych problemów, których doznała młodzież stosująca substancje psychoaktywne. Rysunek 5. Częstotliwość występowania wypadków lub uszkodzeń ciała w czasie ostatnich 12 miesięcy z powodu używania narkotyków, np. konopi, ecstasy lub amfetaminy. Źródło: Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.170. W ciągu ostatnich 12 miesięcy wypadek lub uszkodzenie ciała z powodu zażywania konopi, ecstasy lub amfetaminy spotkało 8% chłopców z gimnazjów oraz 12% chłopców z klas ponadgimnazjalnych. Niniejsze problemy miało 0,4% uczennic z gimnazjów i 3% dziewcząt z szkół średnich. 1

18 Rysunek 6. Częstotliwość występowania gorszych wyników w nauce lub pracy w czasie ostatnich 12 miesięcy z powodu używania narkotyków, np. konopi, ecstasy bądź amfetaminy. Źródło: Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.173. Gorsze wyniki w nauce lub pracy z powodu używania narkotyków miało 12% chłopców i 5% dziewcząt z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych oraz 8% chłopców i 3% dziewcząt z trzecich klas gimnazjów. Rysunek 7. Częstotliwość bycia ofiarą rabunku lub kradzieży w czasie ostatnich 12 miesięcy z powodu używania narkotyków np. konopi, ecstasy bądź amfetaminy. Źródło: Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.173.

19 Z kolei 10% chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych oraz 8% chłopców z trzecich klas gimnazjów było ofiarą rabunku lub kradzieży. Analogiczne wskaźniki dla dziewcząt wynosiły odpowiednio 4% i 1%. 2 Rysunek 8. Interwencje pogotowia ratunkowego w ciągu ostatnich 12 miesięcy z powodu używania narkotyków, np. konopi, ecstasy bądź amfetaminy. Źródło: Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.175. Dla 9% chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych i 8% chłopców z trzecich klas gimnazjów używanie narkotyków zakończyło się interwencją pogotowia ratunkowego. W przypadku dziewcząt były to przypadki incydentalne, stanowiące 2-1% uczennic. 3 Wypadku lub uszkodzenia ciała z powodu zażywania narkotyków doświadczyło łącznie w ciągu ostatnich 12 miesięcy 15% młodzieży z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, gorszych wyników w nauce lub pracy 17%, bycia ofiarą rabunku lub kradzieży 14%, interwencji pogotowia ratunkowego 11%. Z przytoczonych wyników badań wynika, że chłopcy częściej doświadczali z powodu używania narkotyków przykrych wydarzeń niż dziewczęta. Z odpowiedzi respondentów

20 dowiadujemy się też, iż starsi koledzy z klas szkół ponadgimnazjalnych częściej przeżywali przykre zdarzenia z powodu używania substancji psychoaktywnych od kolegów z gimnazjów. W przypadku dziewcząt okazuje się, że uczennice z trzecich klas gimnazjów częściej miały przykre doświadczenia związane z używaniem narkotyków niż ich starsze koleżanki. Niepokojącym zjawiskiem jest to, że przykre doświadczenia dla badanych nie miały charakteru incydentalnego, lecz powtarzały się w ostatnim roku wiele razy. Częste przeżywanie przykrych doświadczeń z powodu używania środków odurzających w krótkim przedziale czasowym może być objawem ich uzależnienia od narkotyków. Wskaźnikiem, który może pokazać dynamikę rozwoju narkomanii w Podkarpackim jest liczba rodzin i osób objętych w ostatnich latach pomocą społeczną z powodu używania substancji psychoaktywnych. Tabela 2. Rodziny i osoby objęte pomocą społeczną z powodu narkomanii w latach 2004 2007. Rok Liczba rodzin Liczba osób 2004 60 131 2005 62 143 2006 70 161 2007 66 163 Źródło: Grzegorz Gościński, Wywiad przeprowadzony z Anną Łagowską 30.09.2008, s.1 Z zestawienia zamieszczonego w tabeli nr 2. wynika, iż od 2004 r. do 2007 r. liczba osób, którym udzielono pomocy z powodu narkomanii nieustannie rośnie. Z każdym rokiem przeznacza się coraz większe środki finansowe na pomoc dla tej kategorii osób. 4 Według prowadzonych w latach 1985-2007 r. rejestrów Zakładu Epidemiologii Państwowego Zakładu Higieny na terenie województwa podkarpackiego odnotowano 195 osób zakażonych wirusem HIV, z pośród których 101 stosowało środki odurzające podawane dożylnie, na AIDS zachorowało 41 osób, z czego zmarło 17. Do roku 2004 nie było możliwości uzyskania danych dotyczących liczby osób zakażonych wirusem HIV, ponieważ system rejestracji obejmował wyłącznie zachorowania na AIDS. Zakażenia wirusem HIV i zachorowania na AIDS w latach 2001-2007 zostały uwzględnione w tabeli.

21 Tabela 3. Zakażenia wirusem HIV i zachorowania na AIDS w województwie podkarpackim w latach 2001 2007. Rok Liczba nowych zakażeń wirusem HIV Liczba nowych zachorowań na AIDS 2001 brak danych 1 2002 brak danych 0 2003 brak danych 1 2004 brak danych 2 2005 12 5 2006 14 9 2007 12 10 Źródło: Szczepan Jędral, Pismo SE. 430 10 / 08 informujące o zakażeniach wirusem HIV i zachorowaniach na AIDS w województwie podkarpackim w latach 2001 2007, Rzeszów 2008, (mps), s.1. Od 2004 r. na terenie województwa podkarpackiego działalność prowadził tylko jeden Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny HIV/AIDS, w którym można było bezpłatnie i anonimowo wykonywać testy. Jego działalność finansowana i koordynowana była przez Krajowe Centrum d/s AIDS w Warszawie. Punkt usytuowany był w siedzibie Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Rzeszowie, przy ul. Wierzbowej 16. W ramach działalności jednostki udzielane były porady przed i po teście. Dodatnie wyniki badań przesiewowych weryfikowane były w laboratorium referencyjnym. Ze względu na brak na terenie województwa podkarpackiego placówki zajmującej się leczeniem osób zakażonych wirusem HIV, pacjenci, u których potwierdzono wynik dodatni, byli informowani o tego typu jednostkach na terenie kraju. Najbliższą jednostką polecaną pacjentom była Poradnia Nabytych Niedoborów Odporności Kliniki Chorób Zakaźnych Akademii Medycznej w Krakowie. 5

22 1. Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.170. 2. Tamże, s.173. 3. Tamże, s.174. 4. Grzegorz Gościński, Wywiad przeprowadzony z Anną Łagowską 30.09.2008, s.1. 5. Szczepan Jędral, Pismo SE.430-10/08 zawierające informację Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Rzeszowie o zakażeniach HIV i zachorowaniach na AIDS, Rzeszów 2008, (mps), s. 1-2. 3. Postawy wobec narkotyków i narkomanii Znaczna część społeczeństwa uważała kiedyś, że narkomania jest zjawiskiem występującym sporadycznie oraz dotyczy nielicznej grupy osób wywodzącej się z marginesu społecznego. Niniejszy pogląd w ostatnich latach uległ stopniowej modyfikacji w związku z coraz częstszymi doniesieniami medialnymi o przestępstwach mających związek z narkotykami. Można zaobserwować, że postawy społeczne wobec osób stosujących środki psychoaktywne stają się adekwatne do postaw przyjmowanych wobec jednostek pijących alkohol. Postawy młodzieży z klas szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych wobec cieszących się wśród niej największym popytem marihuany i haszyszu zostały przedstawione na rysunkach 9 i 10.

23 Rysunek 9. Świadomość szkodliwości palenia od czasu do czasu marihuany i haszyszu. Źródło: Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.137. Rysunek 10. Świadomość szkodliwości regularnego palenia marihuany lub haszyszu. Źródło: Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.137.

24 Ocena ryzyka związanego z używaniem marihuany lub haszyszu jest związana ze wskazaną w pytaniu częstotliwością palenia. Odsetek osób, które wskazują na duże ryzyko związane z używaniem tych substancji znacząco wzrasta w sytuacji, gdy opinia dotyczyła palących marihuanę lub haszysz regularnie. W takim przypadku ponad 40% badanych uczniów (43% chłopców w drugich klasach ponadgimnazjalnych i 44% w trzecich klasach gimnazjów) uważało, że jest to sytuacja obarczona dużym ryzykiem. Wśród dziewcząt podobną opinię zadeklarowało znacznie więcej badanych 2/3 dziewcząt (67%) w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych oraz 3/4 uczennic (77%) trzecich klas gimnazjów. 1 Odsetek chłopców uznających palenie haszyszu za duże zagrożenie jest, niezależne od typu szkoły i ocenianej częstotliwości palenia, niższy niż u dziewcząt. Chłopcy mają większą skłonność do bagatelizowania i niedoceniania zagrożeń związanych z paleniem marihuany lub haszyszu. 1. Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o.., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.136. 4. Dostępność narkotyków Zdobycie środków odurzających dla większości osób nie stanowiło żadnego problemu. Na łatwy dostęp do narkotyków wpływ miały: rozwój mediów, w tym internetu, postępująca liberalizacja życia czy położenie geograficzne województwa (Ukraina, Słowacja). Rozprowadzaniem substancji psychoaktywnych zajmowali się lokalni dilerzy. Często sprzedawali narkotyki z opóźnionym terminem płatności. Prowadziło to do narastania zobowiązań u nabywców, co w konsekwencji stymulowało rozwój przestępczości. Dilerzy za narkotyki przyjmowali pieniądze, różne przedmioty, które często brali w zastaw do czasu spłaty długu. Środowisko dilerów i narkomanów było bardzo hermetyczne.

25 Dilerzy sprzedawali narkotyki tylko osobom znanym. Dostępność młodzieży do substancji psychoaktywnych, a także miejsca ich dystrybucji zostały przedstawione na poniższych rysunkach. Rysunek 11. Dostępność do marihuany, haszyszu (konopi). Źródło: Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.116. Odsetek respondentów deklarujących, iż marihuana i haszysz są łatwe do zdobycia, rośnie wraz z wiekiem. Twierdzi tak jedna piąta uczniów (21%) z trzecich klas gimnazjów oraz ponad jedna trzecia ankietowanych (36%) z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Dla niemal dwóch trzecich badanych uczniów (63%) z trzecich klas gimnazjów zdobycie marihuany i haszyszu stanowiłoby problem: 33% z nich uważa, że byłoby to trudne, a 30% że niemożliwe. Analogiczne wskaźniki wśród starszych uczniów wynoszą odpowiednio 25% i 20%. 1

26 Rysunek 12. Miejsca zakupu marihuany lub haszyszu. Źródło: Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.118. Spośród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych 56% chłopców i 67% dziewcząt nie zna miejsc, w których można łatwo kupić marihuanę lub haszysz. W przypadku uczniów trzecich klas gimnazjum taką opinię zadeklarowało jeszcze więcej badanych - 66% chłopców i 75% dziewcząt.

27 Najczęściej wymienianymi przez uczniów miejscami, w których można było łatwo kupić marihuanę lub haszysz były: - ulica lub park - od 9% do 19% w zależności od subpopulacji, - dyskoteka, bar od 9% do 17% w zależności od subpopulacji, - szkoła od 4% do 13% subpopulacji. W przypadku szkoły szczególnie zastanawia wysoki odsetek (13%) chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Informacja, że co ósmy chłopiec deklaruje, iż zakup marihuany lub haszyszu był w szkole stosunkowo łatwy, stanowi niepokojący sygnał zarówno dla nauczycieli, jak i odpowiednich służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo uczniów. 2 Z badania PBS DGA nie możemy poznać przyczyn używania przez młodzież narkotyków. Niniejszy wskaźnik byłby bardzo pomocny w przygotowywaniu programów profilaktycznych. 1. Pracownia Badań Społecznych DGA Spółka z o. o., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim, Sopot Warszawa 2007, s.116. 2. Tamże, s.117. III. OPIS I OCENA POSIADANYCH ZASOBÓW ORAZ PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ W WOJEWÓDZTWIE Przeciwdziałanie narkomanii jest procesem niezwykle trudnym i złożonym. Zapobieganie podaży i popytowi na środki odurzające napotyka wiele trudności. Wynikają one stąd, że narkotyki w przeciwieństwie do alkoholi czy papierosów są substancjami nielegalnymi. Osoby u których znaleziono nawet niewielkie ilości narkotyków muszą liczyć się z bardzo przykrymi konsekwencjami prawnymi. Restrykcje prawne powodują, że środowisko dilerów i konsumentów narkotyków jest zamknięte. Przedostanie się do grupy narkotykowej jest bardzo trudne. Do każdego noszącego się z takim zamiarem podchodzi się nieufnie, zachowuje się wobec niego dystans i daleko posuniętą ostrożność.

28 Przeszkodą w realizacji programów profilaktycznych są też niektóre media, które na ogół oswajają odbiorców z substancjami psychoaktywnymi poprzez propagowanie wobec narkotyków postaw obojętnych i tolerancyjnych. 1. Ograniczenie popytu Na powstrzymanie popytu na narkotyki istotny wpływ mają działania profilaktyczne, lecznicze, rehabilitacyjne, readaptacyjne i te które ograniczają szkody zdrowotne. Skuteczność działań zapobiegających narkomanii należy poddawać systematycznej ewaluacji. Prowadzenie systematycznej weryfikacji programów profilaktycznych powinno wpływać na ich jakość i skuteczność oddziaływania. 1.1. Profilaktyka Priorytetowym zadaniem profilaktyki antynarkotykowej jest zapobieganie narkomanii, co w konsekwencji powinno prowadzić do zmniejszenia popytu na substancje psychoaktywne. Jej celem jest też promowanie alternatywnych interakcji do działań związanych z używaniem środków odurzających. Tą alternatywą w profilaktyce uzależnień jest harmonijny rozwój osobowości oznaczający propagowanie zdrowego trybu życia w wymiarze fizycznym i psychicznym. Działania profilaktyczne dzielimy na pierwszorzędowe i drugorzędowe. Profilaktyka pierwszorzędowa adresowana jest do grup niskiego ryzyka. Działaniami prewencyjnymi obejmuje się szeroką populację. Profilaktyka ta promuje zdrowy styl życia, opóźnienie wieku inicjacji oraz zmniejszenie zasięgu zachowań ryzykownych. Profilaktyka drugorzędowa skierowana jest do grup podwyższonego ryzyka. Jej celem jest ograniczenie zakresu i czasu trwania dysfunkcji i umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych. Wiele realizowanych w 2007 r. programów profilaktycznych skierowanych było równocześnie do grup niskiego i podwyższonego ryzyka. Dlatego w prezentacji zrealizowanych programów profilaktycznych nie zastosowano przedmiotowej dychotomii. Zadania profilaktyczne wpisane były w strategie bądź programy jednostek samorządu terytorialnego i różnych instytucji. W Wojewódzkim programie przeciwdziałania narkomanii na lata 2008 2011 zwrócono uwagę na zaangażowanie samorządów w profilaktykę zapobiegania narkomanii wśród dzieci i młodzieży, podnoszenie jakości gminnych programów oraz na wiedzę społeczeństwa o środkach odurzających i konsekwencjach

29 wynikających z ich używania. Całkowity koszt realizacji wojewódzkiego programu przeciwdziałania narkomanii w 2007 r. wynosił 133 835, 29 zł. 1 W ubiegłym roku samorząd województwa profilaktyką pierwszorzędową objął około 900 dorosłych osób przeznaczając na ten cel 16 404 zł. Z kolei profilaktyce drugorzędowej poddano 150 dorosłych oraz 869 dzieci i młodzieży wydatkując 23 300 zł. Samorząd województwa w 2007 r. przeszkolił z zakresu tworzenia programów przeciwdziałania narkomanii 40 pracowników jednostek samorządu terytorialnego. 2 W celu zwiększenia zaangażowania podmiotów uprawnionych do realizacji zadań profilaktycznych w przeciwdziałaniu narkomanii, polegających na wspieraniu inicjatyw w zakresie profilaktyki drugorzędowej w szczególności mających charakter nowatorski, adresowanych przede wszystkim do młodzieży zagrożonej narkomanią, Zarząd Województwa Podkarpackiego 12 czerwca 2007 roku przyjął uchwałę Nr 41/590/07 w sprawie ogłoszenia otwartego konkursu ofert na realizację zadań w ramach Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2007. Natomiast Uchwałą nr 51/798/07 z 31 lipca 2007 r. Zarząd dokonał podziału środków pieniężnych na przedmiotowe zadania. 3 Tabela 4. Środki finansowe przyznane przez Zarząd Województwa Podkarpackiego na wspieranie inicjatyw z zakresu profilaktyki drugorzędowej przeciwdziałania narkomanii w 2007 r. Lp. Nazwa podmiotu Nazwa zadania Kwota wnioskowana Kwota przyznana 1. Stowarzyszenie POMOC z siedzibą w Rzeszowie W poszukiwaniu siebie Program profilaktyki narkomanii 9 540,00 7 600,00 2. Stowarzyszenie na Rzecz Rodziny Szczęśliwy Dom z siedzibą w Rzeszowie 3. Fundacja Nauka Praca - Rozwój z siedzibą w Stalowej Woli Program przeciwdziałania narkomanii Jestem wolny. Nie biorę Nie warto kusić śmierci czerwone światło na drodze 8 960,00 7 100,00 14 300,00 8 600,00 Źródło: Paweł Baj, Raport z realizacji Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2007, Rzeszów 2008, s.3. Stowarzyszenie POMOC z siedzibą w Rzeszowie zrealizowało program W poszukiwaniu siebie. W ramach programu przekazano informacje dotyczące środków psychoaktywnych, ich destrukcyjnego działania na organizm i funkcjonowanie człowieka, przebieg uzależnienia,

30 oraz poruszono aspekty prawne odnoszące się do popełnianych przestępstw związanych z narkotykami. Kształtowano i rozwijano umiejętności społeczne i indywidualne obejmujące: porozumiewanie się, asertywność, radzenie sobie ze stresem, umiejętność rozwiązywania konfliktów. Drugim zrealizowanym celem było przekazanie wiedzy z zakresu profilaktyki uzależnień oraz nauka umiejętności z zakresu interwencji profilaktycznej wobec osoby z problemem narkotykowym. W programie uczestniczyło 7 grup młodzieżowych i 4 grupy złożone z wychowawców, pedagogów i nauczycieli. Program realizowano w siedmiu placówkach: Zespole Szkół Kształcenia Ustawicznego w Rzeszowie, Świetlicy Środowiskowej Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży w Palikówce, Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży w Strażowie, Zespole Szkół nr 2 w Łańcucie, Gimnazjum Nr 2 w Kolbuszowej, Zespole Szkół Mechanicznych w Rzeszowie, Poradni Psychologiczno Pedagogicznej w Rzeszowie. W warsztatach psychoedukacyjnych dla młodzieży udział wzięło 104 uczniów, a w szkoleniu dla kadry pracującej z młodzieżą uczestniczyło 68 pedagogów. 4 Stowarzyszenie na Rzecz Rodziny - Szczęśliwy Dom z siedzibą w Rzeszowie podjęło się realizacji zadania pt. Jestem wolny. Nie biorę. Program adresowany był do młodzieży zagrożonej narkomanią oraz nauczycieli i rodziców. Uczniowie biorący udział w programie zdobyli wiedzę o mechanizmach uzależnienia od narkotyków i zapoznali się z jednostkami świadczącymi pomoc osobom zagrożonych narkomanią. Nauczyciele biorący udział w programie uzyskali dodatkowe kompetencje odnośnie profilaktyki przeciwdziałania narkomanii. W szkoleniu uczestniczyło 376 uczniów i 35 nauczycieli z Zespołu Szkół Elektronicznych w Rzeszowie i Zespołu Szkół w Błażowej. Z porad w utworzonym punkcie konsultacyjnym skorzystało 34 osoby. 5 Fundacja Nauka - Praca Rozwój z siedzibą w Stalowej Woli opracowała program Nie warto kusić śmierci czerwone światło na drodze. Celem programu była profilaktyka uzależnień od narkotyków wśród młodzieży szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. W ramach programu przeprowadzono konkurs plastyczny na który wpłynęło 20 prac wykonanych przez uczniów. W Miejskim Domu Kultury została zorganizowana wystawa z pracami konkursowymi, którą odwiedziło ponad 100 osób. W szkołach policjanci i psycholodzy przeprowadzili z uczniami pogadanki o środkach psychoaktywnych. Zwieńczeniem zadania był koncert zespołu Bum Bum Bros Nie warto kusić śmierci, w którym udział wzięło 250 osób. O przebiegu akcji poinformowały lokalne media i internet.

31 Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Diecezji Rzeszowskiej w porozumieniu z Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej w Rzeszowie zorganizowały koncert Jednego Serca, Jednego Ducha. Impreza skierowana była do szerokiej publiczności, głównie mieszkańców Rzeszowa i okolic. Podczas koncertu rozdano młodzieży kilkaset ulotek poświęconych uzależnieniom. Występ transmitowany był przez jeden z kanałów telewizji ogólnopolskiej. Teatr im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie przygotował spektakl teatralny Życie do natychmiastowego użytku mówiący o problemach młodzieży używającej środki psychoaktywne. Przedstawienie skierowane było do młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych i studentów. Cieszyło się ono sporym zainteresowaniem, o czym świadczyła duża liczba osób oglądająca poszczególne spektakle. 6 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej (ROPS) wspólnie z Podkarpackim Stowarzyszeniem PORTA z siedzibą w Markowej przeprowadził szkolenie dla pedagogów szkolnych, przedstawicieli samorządów terytorialnych i studentów pod nazwą Profilaktyka i promocja zdrowia w środowisku lokalnym - Wspólne Działania Wspólna Odpowiedzialność. W szkoleniu udział wzięło 70 osób. Ze szkolenia zostały opracowane dwie publikacje i raport ewaluacyjny. Na ten cel przeznaczono kwotę 7 328,82 zł. ROPS wspólnie z Wojewódzką Stacją Sanitarno - Epidemiologiczną w Rzeszowie zorganizowali konferencję edukacyjną na temat HIV/AIDS i narkomanii Porozmawiajmy o AIDS. Szkolenie było skierowane do powiatowych pracowników stacji sanitarnoepidemiologicznych, lekarzy oraz do pedagogów szkolnych. W szkoleniu udział wzięło 65 osób. Na ten cel ROPS wydał łącznie 19 293,00 zł. 7 Z każdego szkolenia i konferencji ROPS przygotowywał publikacje z wykładami, które przekazywane były ich uczestnikom. Ośrodek rozprowadzał też materiały Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii w Warszawie. Publikacje obejmujące Informator o narkomanii, Problemy narkomanii biuletyn i Narkomania co, gdzie, kiedy wysłane zostały do gmin, organizacji pozarządowych i poradni odwykowych. Łącznie wysłano około 200 materiałów. 8 W 2007 r. również służby prewencyjne podkarpackiej policji realizowały programy profilaktyczne z zakresu przeciwdziałania narkomanii. Komendy Policji w poszczególnych miastach województwa przeprowadziły następujące programy: - Komenda Miejska Policji w Przemyślu zrealizowała Przemyski Policyjny Program Edukacyjny i program Bezpieczeństwo w szkole, - Komenda Miejska Policji w Rzeszowie sfinansowała szkolenie Żyjemy bezpieczniej,

32 - Komenda Powiatowa Policji w Dębicy zrealizowała program Jestem świadom zagrożeń, jestem bezpieczny, - Komenda Miejska Policji w Krośnie była inicjatorem Programu przeciwdziałania patologiom - alkoholizm, narkomania, przemoc w rodzinie. Wszystkie programy skierowane były do uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych, ich rodziców i nauczycieli. 9 W ubiegłym roku również szkoły realizowały programy przeciwdziałania narkomanii. Zadania te określone zostały w rozporządzeniu Ministerstwa Edukacji Narodowej i Szkolnictwa z 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem. Szkoły działania profilaktyczne realizowały w oparciu o własne programy bądź korzystały z gotowych materiałów, np. rekomendowanych przez Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej. 10 1. Mariola Zajdel Ostrowska, Sprawozdanie z realizacji krajowego programu przeciwdziałania narkomanii w 2007 roku, Rzeszów, s.2. 2. Tamże, s.4. 3. Paweł Baj, Raport z realizacji wojewódzkiego programu przeciwdziałania narkomanii na rok 2007, Rzeszów, s.3. 4. Tamże, s.4. 5. Tamże, ss. 4,5. 6. Tamże, s.5. 7. Tamże, s.6. 8. Tamże, s 7. 9. Magdalena Cisło, Pismo WKS 302/08 zawierające informacje ze statystyk podkarpackiej Policji, Rzeszów 2008, (mps), s.1. 10.Jacek Wojtas, Pismo SEA/S.073-4/08 zawierające informację dotyczącą liczby szkół i uczniów w województwie podkarpackim, według danych Systemu Informacji Oświatowej na dzień 30.09.2007 r., Rzeszów 2008, (mps), s.1.