E P a W M O V M,, - I S S N - Funkcje wykonawcze a funkcjonowanie dziecka w środowisku przedszkolnym i szkolnym A N N A I. B R Z E Z I!b S K A *, A N N A N O W O T N I K * Funkcje wykonawcze, jako konstrukt złożony i wielowymiarowy, pełnią doniosłą rolę w procesach samoregulacyjnych jednostki. Zdolność kierowania własnymi myślami i zachowaniem w sposób świadomy, celowy i zaplanowany to czynnik istotny z punktu widzenia gotowości szkolnej dziecka. Istnieją dane, które wskazują, iż poziom funkcji wykonawczych jest silniejszym predyktorem osiągnięć szkolnych aniżeli poziom inteligencji. Rozwój funkcji wykonawczych uwarunkowany jest zarówno biologicznie, jak i środowiskowo. W obliczu trwającej w Polsce dyskusji dotyczącej obniżenia wieku szkolnego szczególnie istotne wydaje się zwrócenie uwagi na szkolne uwarunkowania rozwoju tychże procesów. Celem artykułu jest ukazanie problematyki rozwoju funkcji wykonawczych i ich znaczenia dla funkcjonowania w środowisku przedszkolnym i szkolnym z uwzględnieniem zarówno kontekstu poznawczego, jak i społeczno-emocjonalnego. W a!ˆ n y m e t a p e m w p r o c e s i e r o z w o j su t a r c z a l n o!fl! w t y c h w s z y s t k i c h o b s z a r a c h w o k r e s i e d z i e c i! s t w a j e s t o s i!w g nwi!ł i e-k u s z k o l n y m ( D e n h a m, 1 9 9 8 ; z a : P e r - c i e z d o l n o!fl c i d o s a m o r e g u l a c j i, k t ó r a l msatn o pi - P e l p h r e y, 2 0 1 0 ). Z d o l n o!fl c i s a m o r e g u - n i o w o e w o l u u j e o d c a ł k o w i t e g o u z a l e!ˆ n i el na ic a y j n e m a j! z a s a d n i c z e z n a c z e n i e n i e t y l k o m a ł e g o d z i e c k a o d p o m o c y d o r o s ł y c h w zd al -a r o z w o j u o s o b o w o!fl c i d z i e c k a, l e c z t a k!ˆ e s p o k a j a n i u p o d s t a w o w y c h p o t r z e b, p o p r zd elz a u k s z t a ł t o w a n i a j e g o f i z y c z n e j s a m o d z i e l - k o n t r o l o w a n i e z a c h o w a n i a w r ó!ˆ n y c h t y pnoo!fl - c i i p o c z u c i a a u t o n o m i i, g o t o w o!fl c i s z k o l - w y c h o r a z n i e t y p o w y c h s y t u a c j a c h i o p an ne oj - w w y m i a r z e p o z n a w c z y m i s p o ł e c z - w y w a n i e w ł a s n y c h p r o c e s ó w p o z n a w c z y c h n y m o r a z d l a p o z i o m u j e g o p r z y s z ł y c h o s i! - i e m o c j o n a l n y c h, a!ˆ p o w z g l!ł d n! s a m o wgyn-i!ł! e d u k a c y j n y c h, z a w o d o w y c h i!ˆ y c i o - w y c h. D z i!ł k i s a m o r e g u l a c j i d z i e c k o n a b y - w a z d o l n o!fl c i k i e r o w a n i a w ł a s n y m i m y!fl l a m i A r t y k u ł z o s t a ł p r z y g o t o w a n y w r a m a c h p r o j e k t u b a d a w - c z e g o n r N N 1 0 6 0 4 7 8 3 9 Kp ot n. s t r u k c j a n a r z d z i d o p s yi - z a c h o w a n i e m w s p o s ó b!fl w i a d o m y, c e l o w y c h o l o g i c z n e j d i a g n o z y g o t o w o c i d o u c z e n i a s i d z i e c i w w i e k u o d 3 d o 1 1 r o k u, y cf i an a n s o w a n e g o p r z e z M i n i - s t e r s t w o N a u k i i S z k o l n i c t w a W y!ˆ s z e g o ( k i e r o w n i k p r o - w ł a s n e j t o!ˆ s a m o!fl c i i s a m o s k u t e c z n o!fl c i ( K o - j e k t u : d r S ł a w o m i r J a b ł o! s k i, I n s t y t u t P s y c h o l o g i i U n i - w e r s y t e t u i m. A d a m a M i c k i e w i c z a w P o z n a n i u ; Z e s pc óhł a n s k a, C o y i M u r r a y, 2 0 0 1 ). M ó w i! c s ł o - B a d a w c z y : p r o f. d r h a b. A n n a I. B r z e z i! s k a - U A M w, a md i r K a z i m i e r z a O b u c h o w s k i e g o ( 1 9 9 5 ; z a : I z a b e l a K a c z m a r e k U n i w e r s y t e t M e d y c z n y w P o z n a n i u, d r K a t a r z y n a K a l i s z e w s k a - C z e r e m s k a - U A M ). A d r e s d o k o r e s p o n d e n c j i : A n n a I. B r z e z i! s k a, 6 0-5 6 8 P o z n a!, I n - s t y t u t P s y c h o l o g i i U A M, u l. S z a m a r z e w s k i e g o 8 9. * A dirness t y t u t P s y c h o l o g i i, U n i w e r s y t e t i m. A d a m a M i c k i e w i - e - m a i l : a i b r z e z @ a m u. e d u. p l, n o w o t a n @ a m u. e d u. p l c z a w P o z n a n i u i p r z e z s i e b i e z a p l a n o w a n y, a p r z e z t o r o z w i - j a s w o j! n i e z a l e!ˆ n o!fl! i k s z t a ł t u j e p o c z u c i e J a b ł o! s k i, 2 0 0 1, s. 1 2 ), d o j r z a ł e z d o l n o!fl c i s a -
B? f 2 f U @ W M, N [ c [ A Z U W 2 m o k o n t r o l i o z n a c z a j! m o!ˆ l i w o!fl! u p r z ec de -n t r a c j a ) i i n h i b i c y j n e ( E i s e n b e r g, S p i n r a d m i o t o w i a n i a w ł a s n e j i n t e n c j o n a l n o!fl c i i, E cg o g u m, 2 0 1 0 ; L e n g u a i i n., 2 0 0 8 ; R o t h b a r t o z n a c z a, i!ˆ j e d n o s t k a j e s t w s t a n i e u ti r zb ya mt ye -s, 2 0 0 6 ; w s z y s t k o z a : L i e w, 2 0 1 1 ), k t ó - w a! d y s t a n s w o b e c w ł a s n y c h d o!fl w i a d c z e! r e m o d y f i k u j! r e a k t y w n o!fl!, t j. p o b u d l i w o!fl! i p r o b l e m ó w o r a z p a n o w a! n a d w ł a s n y mfi i z j o l o g i c z n! i b e h a w i o r a l n! j e d n o s t k i ( B l a - o g r a n i c z e n i a m i. i r i R a z z a, 2 0 0 7 ; K o c h a n s k a i K n a a c k, 2 0 0 3 ; R o t h b a r t i R u e d a, 2 0 0 5 ; S t r e l a u, 2 0 0 2 ). U w a - J a k w s k a z u j! G r a!ˆ y n a K o c h a! s k a i w s p!ˆó a ł - s i!ł, i!ˆ!fl w i a d o m a k o n t r o l a z a c z y n a r o z w i - p r a c o w n i c y ( 2 0 0 1 ), p i e r w s z e z r!ł b y z d o l jn o!fl a! c i s i!ł j u!ˆ p o m i!ł d z y 6 a 1 2 m i e s i! c e m!ˆ y - s a m o r e g u l a c y j n y c h w i d o c z n e s! j u!ˆ u dcz i a e -d z i e c k a p o d p o s t a c i! d o w o l n e j o r i e n t a c j i c i m a j! c y c h o k o ł o d w ó c h l a t, n a t o m i a s t u tw ra zg yi -, t a k a b y w t r z e c i m r o k u!ˆ y c i a s t a! s i!ł l a t k i p o t r a f i! w z g l!ł d n i e e l a s t y c z n i e s pd óo js n! t o -c h a r a k t e r y s t y k! r o z w i j a j! c e j s i!ł o s o - s o w y w a! s w o j e z a c h o w a n i e d o s t o p n i o wbo o w o!fl c i ( K o c h a n s k a i i2n 0. 0, 1 ). P r z y k ł a - z m i e n i a j! c y c h s i!ł w y m o g ó w s y t u a c j i ( g łd óe wm - t a k i e j f o r m y s a m o r e g u l a c j i w s y t u a c j i n i e z a p o m o c! s a m o i n s t r u o w a n i a s i!ł spzok-o l n e j m o!ˆ e b y! u m i e j!ł t n o!fl! p o w s t r z y - p r z e z m ó w i e n i e d o s i e b i e ). L i c z n e b a dm ay nw ia a n i a s i!ł o d p r z e s z k a d z a n i a p o d c z a s l e k - w y k a z a ł y, i!ˆ s a m o r e g u l a c j a j e s t k o n sctj ri u kw - s y t u a c j i o d c z u w a n i a g ł o d u, b! d! u t r z y - t e m, n a k t ó r y s k ł a d a j! s i!ł l i c z n e p r o cmeyswy a npioe - k o n c e n t r a c j i u w a g i n a d a n y m z n a w c z e i e m o c j o n a l n o - m o t y w a c y j n e, p o b- i e k c i e, m i m o d z i a ł a n i a d y s t r a k t o r ó w, n p. z o s t a j! c e w e w z a j e m n y c h z e s o b! i n t er oazkm- a w i a j! c y c h o b o k k o l e g ó w c z y w ł! c z o - c j a c h. D l a t e g o t e!ˆ i s t n i e j! w n a u c e d w ni e g o p o td e- l e w i z o r a. s t a w o w e p e r s p e k t y w y, z k t ó r y c h r o z p a t r u j e s i!ł i s t o t!ł s a m o r e g u l a c j i ( L i e w, 2 0 1 1 ). Z g o d n i e z d r u g! o r i e n t a c j!, n a z y w a n! c z!ł - s t o n e u r o p o z n a w c z!, p r o b l e m a t y k!ł s a m o r e - P i e r w s z! z n i c h o k r e!fl l i! m o!ˆ n a j a k o o r gi ue ln at ca j- i r o z p a t r u j e s i!ł w k a t e g o r i a c h f u n k c j i c j!ł b e h a w i o r a l n o - t e m p e r a m e n t a l n!. J e j w yz kao- n a w c z y c h. T e o s t a t n i e d e f i n i u j e s i!ł j a k o k r e s s k u p i a s i!ł w o k ó ł p o j!ł c i a!fl w i a d o m e ( j B, l ac iz r y, Z e l a z o i G r e e n b e r g, 2 0 0 5 ; P e n n i n g t o n i n a c z e j w y t!ł!ˆ o n e j k o n t er fo lf i o r ( t f u l c o n, t r oi l ) O z o n o f f, 2 0 0 6 ; P u t k o, 2 0 0 8 ) : p s y c h o l o g i c z - k t ó r a o d n o s i s i!ł d o t e m p e r a m e n t a l n i e un we a -p r o c e s y z a a n g a!ˆ o w a n e w!fl w i a d o m! k o n - r u n k o w a n e j ( R o t h b a r t, 1 9 8 9, s. 2 0 8 ; z a t: r os l!ł t r e m- y!fl l i i d z i a ł a! l u b j a k o p r o c e s y o d p o - l a u, 2 0 0 2, s. 2 1 0 ) z d o l n o!fl c i p o w s t rwziyemdyz-i a l n e z a u k i e r u n k o w a n e n a c e l z a c h o - w a n i a s i!ł o d r e a k c j i n a b o d! c e n a p ł y wwa aj! n ic e. F u n k c j e w y k o n a w c z e s t a n o w i! z a - b e z p o!fl r e d n i o z o t o c z e n i a p o d c z a s d!!ˆ te en m i a f u n d a m e n t d l a t a k i c h u m i e j!ł t n o!fl c i, j a k : d o c e l u, k t ó r e g o r e p r e z e n t a c j!ł p o z n apwocwz! s t r z y m y w a n i e s i!ł o d o d r u c h o w y c h b! d! j e d n o s t k a s o b i e w y t w o r z 1 y. ł a W p r o c e s a c h i m p u l s y w n y c h r e a k c j i, r o z w i! z y w a n i e p r o - t y c h c e n t r a l n! r o l!ł o d g r y w a j! k o n t rb ol le nm e ó w, p l a n o w a n i e c z y n n o!fl c i i i c h i n i c j o - m e c h a n i z m y u w a g o w e ( p r z e r z u t n o!fl! i k o nw -a n i e w r a z z e l a s t y c z n! r e a l i z a c j! ( n a w e t p o - m i m o i s t n i e n i a c z y n n i k ó w z a k ł ó c a j! c y c h ), 1 S a m o k o n t r o l a u j m o w a n a j e s t j a k o a k t y w n y s y s - 2 t e m h a m u j! c y, w o d r ó!ˆ n i e n i u o d h a m o w a n i a n p. W b a d a n i a c h G r a!ˆ y n y K o c h a! s k i e j i i n. ( K o - n a s k u t e k r e a k c j i s t r a c h u w n i e z n a n y c h s y t u ac hc aj an cs h k a i i n., 1 9 9 8 ; z a : K o c h a n s k a i i n., 2 0 0 1 ) o k a - ( K o c h a! s k a, 2 0 0 1 ). M o!ˆ n a d o p a t r y w a! s i!ł t zu at ła o j s i!ł,!ˆ e w c z e s n o d z i e c i!ł c y p o z i o m z d o l n o!fl c i d o a n a l o g i i d o i s t n i e j! c e g o w p s y c h o l o g i i r o z kr oó!ˆ n cn ei ne t- r a c j i u w a g i b y ł d o b r y m p r e d y k t o r e m z d o l - n i a n a h a m o w a n i e w a r u n k o w e ( k t ó r e j e s t!fl wnio!fl a -c i r e g u l a c j i e m o c j i n e g a t y w n y c h i s a m o k o n t r o l i d o m! z d o l n o!fl c i! d o o d r a c z a n i a r e a k c j i i t w o rw zi e-k u 2 2 m i e s i!ł c y. N a p o d s t a w i e t y c h w y n i k ó w n i a h a m u l c o w y c h o d r u c h ó w w a r u n k o w y c h ) o r a z s t w i e r d z o n o, i!ˆ g ł ó w n y m m e c h a n i z m e m l e!ˆ! c y m r e a k t y w n e f i z j o l o g i c z n i e w z b u d z a n e h a m o w a nu i e p o d ł o!ˆ a r o z w o j u s a m o k o n t r o l i j e s t z m i a n a r o z - o c h r o n n e ( c e c h a k o n s t y t u c j o n a l n a o!fl r o d k o w ewgo j o w a w z a k r e s i e f u n k c j o n o w a n i a u w a g i w k i e - u k ł a d u n e r w o w e g o ). r u n k u o d u w a g i m i m o w o l n e j d o d o w o l n e j.
F a Z W O V 2 c e W [ Z M c O f 2 M R a Z W O V [ Z [ c M Z U 2 P f U 2 O W M c 6? [ P [ c U @ W a =? f 2 P @ f W [ 9 Z e : a t a k!ˆ e z m o n i t o r o w a n i e m p o s z c z e g ó l n ydcy h p r z e m a w i a j! c e n a r z e c z t e z y o c z!ł!fl c i o w e j e t a p ó w a k t y w n o!fl c i z o r i e n t o w a n e j n a oc de r!ł l. b n o!fl c i f u n k c j i w y k o n a w c z y c h i!fl w i a d o - G ł ó w n y m p r z e d m i o t e m a n a l i z y s! w t y m e j k o n t r o l i. W e d ł u g b a d a! o b y d w a t e f e n o - p r z y p a d k u z w i! z k i f u n k c j o n a l n e p o m i!ł dmz ey n y s! u m i a r k o w a n i e s k o r e l o w a n e z e s o b! k o r! p r z e d c z o ł o w! i k o r! o b r!ł c z y o r a z ( C ai rc lh s o n i M o s e s, 2 0 0 1, D a v i s, B r u c e i G u n - r o l a w r e g u l a c j i e m o c j i, u w a g i i k o n t rn oalr i, p2 o0-0 2 ; G e r a r d i - C a u l t o n, 2 0 0 0 ; o r a z R o t h - z n a w c z e j ( B u s h, L u u i P o s n e r, 2 0 0 0 ). b a r t i., i n 2 0 0 3 ; z a : B l a i r i R a z z a, 2 0 0 7 ). T y m z a!fl, c o j e ł! c z y j e s t c e n t r a l n a r o l a m e c h a n i - D o n i e s i e n i a o s t a t n i c h l a t p o k a z u j!,!ˆze m ó w n i eh a- m o w a n i a p o z n a w c z e g o d l a i c h r o z - k t ó r e p r o c e s y p o z n a w c z e, z w i! z a n e z fwuonjku - i f u n k c j o n o w a n i a. c j a m i w y k o n a w c z y m i, m o g! p o d l e g a! w p ł y - w o w i!fl w i a d o m y c h i n i e!fl w i a d o m y c h r e p r ej-a k d o w o d z i C l a n c y B l a i r ( 2 0 0 3 ), p o z i o m z e n t a c j i m o t y w a c y j n e g o l u b a f e k t y w n er go o z w o j u f u n k c j i w y k o n a w c z y c h w p o s t a c i z n a c z e n i a b o d! c a ( B e c h a r a, 2 0 0 4 ; z a : z d Bo l an i o!fl c i d o k o n t r o l i u w a g i i k o n t r o l i w ł a - i R a z z a, 2 0 0 7 ). D o p r o w a d z i ł o t o d o p o sd nz ei ga o - d z i a ł a n i a w w i e k u p r z e d s z k o l n y m j e s t ł u n a g o r! c e i z i m n e f u n k c j e w y k o zn na aw c- z n i e s i l n i e j s z y m p r e d y k t o r e m o s i! g n i!ł! c z e. P i e r w s z e z n i c h b i o r! u d z i a ł w rsozzkwo i! l n-y c h n i!ˆ p o z i o m i n t e l i g e n c j i d z i e c k a z y w a n i u p r o b l e m ó w, k t ó r e m a j! d l a jcezdy - t e!ˆ w y j!fl c i o w y p o z i o m u m i e j!ł t n o!fl c i c z y - n o s t k i z n a c z e n i e e m o c j o n a l n e i m o t y w a ct ya jn -i a i l i c z e n i a. D l a t e g o t e!ˆ w!fl r ó d b a d a c z y n e, j a k m a t o m i e j s c e n p. w p r z y p a d k u w zgria esr t a z a i n t e r e s o w a n i e z j e d n e j s t r o n y r o - s t r a t e g i c z n y c h z p e r s p e k t y w! n a g r o d y. s n! N ac! - w m i a r!ł r o z w o j u d z i e c k a r o l! f u n k c j i t o m i a s t d r u g i r o d z a j o m a w i a n y c h p r o c e sw óyw k o n a w c z y c h w p r o c e s i e u c z e n i a s i!ł, t a k!ˆ e z w i! z a n y j e s t z r o z w i! z y w a n i e m p r o b l e muó cw z e n i a s i!ł s z k o l n e g o, a z d r u g i e j, z d a l s z y m a b s t r a k c y j n y c h, o d e r w a n y c h o d k o n t e k sr to zu w o j e m f u n k c j i w y k o n a w c z y c h w k o n t e k - ( K e r r i Z e l a z o, 2 0 0 4 ; P u t k o, 2 0 0 8 ). Z!fl d acniie e m i p o d w p ł y w e m p r z e d s z k o l n e j i s z k o l n e j P h i l i p a Z e l a z o i A u r o r y K e r r ( 2 0 0 4 ) ne du ur ko a- c j i. n a l n y m k o r e l a t e m z i m n y c h f u n k c j i w y k o - n a w c z y c h s! p r z e d n i e o b s z a r y p ł a t ó w cf zu on -k c j e w y k o n a w c z e i i c h r o z w ó j w o k r e - ł o w y c h m ó z g u, n a t o m i a s t g o r! c e f u n k sc ij e d z i e c i s t w a z w i! z a n e s! z o b s z a r a m i b r z u s z n y m i. P o m i m o p o w s z e c h n e j z g o d y c o d o r o l i, j a k!!m w i a d o m a k o n t r o l a o d n o s i s i!ł d o r ó!ˆ nfy uc nh k c j e w y k o n a w c z e o d g r y w a j! w p r z e b i e - a s p e k t ó w z a r z! d z a n i a r e a k t y w n o!fl c i!, g nu a -d z i a ł a! w o l i c j o n a l n y c h, p o s z c z e g ó l n i b a - t o m i a s t f u n k c j e w y k o n a w c z e k o j a r z o n e d as! c z e r ó!ˆ n i! s i!ł p o d w z g l!ł d e m k o n c e p c j i z r o z w i! z y w a n i e m p r o b l e m ó w, p l a n o w a -i c h s t r u k t u r y. C z!ł!fl! z n i c h s k ł o n n a j e s t u j - n i e m i p r z e b i e g i e m d z i a ł a! w o l i c j o n a lmnoywca! h j e j a k o z ł o!ˆ o n!, l e c z j e d n o l i t! z d o l - ( B l a i r i R a z z a, 2 O 0 0i7 l) e.!fl w i a d o m a k o n t r o -n o!fl!, i n n i z a!fl p o s t u l u j!, a b y o d n o s i! t e p r o - l a j e s t u w a r u n k o w a n a t e m p e r a m e n t a l n i e c e( sa y d o o d r!ł b n y c h, c h o! p o w i! z a n y c h z s o b! w i!ł c w z n a c z n e j m i e r z e d z i e d z i c z o n a ; zsdtorle n-o!fl c i ( p o r. J a n k o w s k i, 2 0 1 2 ; z o b. t e!ˆ l a u, 2 0 0 0 ), o t y l e f u n k c j e w y k o n a w c z e s! P u tw ky!ˆ o,- 2 0 0 8 ). T o o s t a t n i e p o d e j!fl c i e d o m i - s z y m i p r o c e s a m i p s y c h i c z n y m i, w z w i! znku u j e n a g r u n c i e b a d a! n a d r o z w o j e m c z ł o - z c z y m k s z t a ł t u j! s i!ł s t o p n i o w o i w z g wl!ł i ed kn a i. e J e g o z w o l e n n i c y n a d o w ó d s ł u s z n o!fl c i d ł u g o ( n a w e t d o 2 5 r.!ˆ. ) i s! b a r d z i esj w epj o dtaetz- y p r z y t a c z a j! w y n i k i a n a l i z c z y n n i - n e n a o d d z i a ł y w a n i a z a r ó w n o z e s t r o n y k!florw oy-c h, k t ó r e w s k a z u j!,!ˆ e z a r ó w n o u d z i e - d o w i s k a f i z y c z n e g o, j a k i s p o ł e c z n o - kc ui l, t uj -a k i u d o r o s ł y c h n a j c z!ł!fl c i e j w y o d r!ł b n i a - r o w e g o. I s t n i e j! p o n a d t o e m p i r y c z n e d onwyom- i s k ł a d n i k a m i f u n k c j i w y k o n a w c z y c h s!
Ł B? f 2 f U @ W M, N [ c [ A Z U W ( P u t k o, 2 0 0 8 B; r z e z i! s k a, M a t e j c z u k i N ło a- n i e i p r z e!ˆ y c i a e m o c j o n a l n e d z i e c k a ( J a - w o t n i k, 2 0 1 2 ) : b ł o! s k i, 2 0 0 7 ). D z i e c i w w i e k u p r z e d s z k o l - n y m m a j! w p r a w d z i e d o!fl! d o b r z e r o z w i - p a m i!ł! r o b o c z a o d p o w i e d z i a l n a z a t ynmi!ł - t! p a m i!ł! i w y o b r a! n i!ł, j e d n a k!ˆ e z a z w y - c z a s o w e p r z e c h o w y w a n i e i n f o r m a c jci z a j n i e r o z u m i e j! j e s z c z e w s z y s t k i c h z w i! z - w c e l u i c h p r z e t w o r z e n i a, k t ó r a p r zkyócw z yp-r z y c z y n o w o - s k u t k o w y c h m i!ł d z y p r o - n i a s i!ł d o p o w s t a n i a z ł o!ˆ o n y c h f u nc ke cd ju i r! a e f e k t e m d z i a ł a n i a, o i l e n i e z o s t a - p o z n a w c z y c h, t a k i c h j a k m o w a i o p e n! r o - p r z e z n i e p r z e p r o w a d z o n e k r o k p o k r o k u w a n i e n a s y m b o l a c h ; w s p o m a g a j! c a z pa r- z e z d o r o s ł e g o ( J a b ł o! s k i, 2 0 0 7 ). p a m i!ł t y w a n i e w s k a z ó w e k i e t a p y p l a n ó w d z i a ł a! o r a z p o r ó w n y w a n i e a l t e r n a t y w M; ł o d s z e d z i e c i ( d o o k o ł o 3 l a t ) m a j! t r u d - k o n t r o l a h a m o w a n i a, c z y l i u m i e j!ł t nno!fl! c i w z m i a n i e s p o s o b u m y!fl l e n i a o o b i e k - p o w s t r z y m y w a n i a s i!ł p r z e d d z i a ł a n ite am c h, n i e p o t r a f i! s a m o d z i e l n i e p r z e k i e r o - i m p u l s y w n y m o r a z m o!ˆ l i w o!fl! u t r z y m y -w a! u w a g i n a r ó!ˆ n e a s p e k t y b o d! c ó w, p o - w a n i a k o n c e n t r a c j i u w a g i i d!!ˆ e n i a t r zd eo b u j! z e w n!ł t r z n e g o w s p a r c i a z e s t r o - c e l u p o m i m o d z i a ł a n i a d y s t r a k t o r ó w ; kn y t ó -d o r o s ł y c h w p o s t a c i r u s z t o w as nc ia a f - ( r a w a r u n k u j e t a k!ˆ e t r w a ł o!fl! i s e l e fk ot ly dw i- n g () B r z e z i! s k a i i n., 2 0 1 2 ). U w a!ˆ a s i!ł, n o!fl! u w a g i ; i!ˆ t a k i s t a n r z e c z y m a s w o j e p r z y c z y n y f i - g i!ł t k o!fl! p o z n a w c z a, u m o!ˆ l i w i a j! c a ze jl oa l- o g i c z n e w p o s t a c i n i e d o j r z a ł o!fl c i p r z e d - s t y c z n! a d a p t a c j!ł d o w y m a g a! p ł y n! c ycczh o ł o w e j k o r y g r z b i e t o w o - b o c z n e j ( K i r h a m z e!fl r o d o w i s k a i p o s t r z e g a n i e r z e c z y i z i n o. -, 2 0 0 3 ; D i a m o n d i i n., 2 0 0 5 ; z a : P u t k o, w e j p e r s p e k t y w y. 2 0 0 8 ). Z k o l e i p a m i!ł! r o b o c z a, k t ó r e j p r a w i - d ł o w e f u n k c j o n o w a n i e j e s t s z c z e g ó l n i e w a!ˆ - W a r t o p o d k r e!fl l i!, i!ˆ p o w s z e c h n i e w s k an ze u -d l a p l a n o w a n i a i w y k o n y w a n i a c z y n n o - j e s i!ł n a w z g l!ł d n! s t a b i l n o!fl! t r e!fl c i o!flw! c i, w y g- w a ł t o w n i e r o z w i j a s i!ł d o p i e r o w w i e - m i e n i o n y c h c z y n n i k ó w w p r o c e s i e i c h rkou z -w c z e s n o s z k o l n y m. U d z i e c i w w i e k u 4 l a t w o j u ( B e r n i e r, C a r l s o n i W h i p p l e, 2p0a0 m1 i!ł! ). r o b o c z a j e s t w s t a n i e p o m i e!fl c i! j e - R o z w ó j f u n k c j i w y k o n a w c z y c h p r z e b i e gd a y n i e 2, 3 e l e m e n t y, z a!fl w w i e k u 1 2 l a t j u!ˆ 6 w s p o s ó b p o w o l n y i n i e h a r m o n i j n y ( J o d zo ib o i, e k t ó w ( C o w a n, 2 0 0 1 ; z a : P u t k o ). C o w i!ł - 2 0 0 8 ). U w a!ˆ a s i!ł,!ˆ e g w a ł t o w n y i c h r oc ze wj ó, j p o c z! w s z y o d o k o ł o s i ó d m e g o r o k u!ˆ y - m a m i e j s c e w w i e k u p r z e d s z k o l n y m, a dc oi -a, d z i!ł k i o p a n o w a n i u m e c h a n i z m u w e - k ł a d n i e j p o m i!ł d z y 4 a 6 r o k i e m 3,!ˆ yk ciie a- w n!ł t r z n y c h p o w t ó r e k, z m i e n i a s i!ł f o r m a z a - d y t o m o w a s t a j e s i!ł n a r z!ł d z i e m k o m upnaim-i!ł t y w a n y c h i n f o r m a c j i z o b r a z o w e j n a k a c j i i i n t e r p r e t a c j i r z e c z y w i s t o!fl c i, w e ra b at la n! k!ˆ, e c o z n a c z n i e z w i!ł k s z a p o j e m n o!fl!!fl r o d k i e m t w o r z e n i a w y o b r a!ˆ e!. W k o n s ep -a m i!ł c i r o b o c z e j ( H i t c h i i n., 1 9 8 8 ; z a : P u t - k w e n c j i d o c h o d z i d o r o z p a d u d o t y c h c z a ks o,- 2 0 0 8; p o r. t e!ˆ B r z e z i! s k a i i n., 2 0 1 2 ). K o - w e j j e d n o!fl c i s e n s o r y c z n o - m o t o r y c z n o - a fleekj-n a w a!ˆ n a f u n k c j a, j a k! s t a n o w i e l a s t y c z - t y w n e j, c o o z n a c z a, i!ˆ s p o s t r z e g a n i e pnr o!fl! z e s t ap -o z n a w c z a, j e s t n a j b a r d z i e j z ł o!ˆ o n! j e w p r o s t i m p l i k o w a! n a t y c h m i a s t o w e d zid ao-l n o!fl c i!. W y m a g a b o w i e m j e d n o c z e s n e - g o z a h a m o w a n i a d o m i n u j! c e j r e a k c j i o r a z 3 J a k s ł u s z n i e z a u w a!ˆ a j! H u g h e s, E n s o r i W i l s o n z( 2a 0p1 a0 ) m, i!ł t a n i a i w ł! c z e n i a n o w e j. D l a p r a w i - n i e j e s t d o k o! c a j a s n e, c z y ó w z n a c z! c y r o z w ó j df łu no kw cej gi o j e j f u n k c j o n o w a n i a n i e z b!ł d n e j e s t w y k o n a w c z y c h j e s t p r o s t y m o d z w i e r c i e d l e n i e m b i ozl ao -t e m u p r z e d n i e w y k s z t a ł c e n i e s i!ł w s z y s t - g i c z n e g o d o j r z e w a n i a o b s z a r ó w k o r y p r z e d c z o ł o w e j km ió -c h s k ł a d o w y c h r e a k c j i ; d l a t e g o t e!ˆ c z a s j e j z g u, c z y t e!ˆ z o s t a j! o n e w y t r e n o w a n e z a p o!fl r e d n i c - n a j b a r d z i e j i n t e n s y w n e g o r o z w o j u p r z y p a - t w e m n o w y c h d o!fl w i a d c z e! z w i! z a n y c h z p ó j!fl c i e m d z i e c - d a n a w i e k s z k o l n y ( 7 1 2 l a t ) ( s z c z e g ó ł o w e k a d o p r z e d s z k o l a l u b s z k o ł y.
F a Z W O V 2 c e W [ Z M c O f 2 M R a Z W O V [ Z [ c M Z U 2 P f U 2 O W M c 6? [ P [ c U @ W a =? f 2 P @ f W [ 9 Z e : o m ó w i e n i e n e u r o n a l n y c h p o d s t a w r o z w o j ru e a k t y w n o!fl c i u k ł a d u l i m b i c z n e g o n a n o w e p o s z c z e g ó l n y c h k o m p o n e n t ó w f u n k c j i w yb-o d! c e, c o s k u t k u j e s ł a b! a u t o e k s p r e s j! n a k o n a w c z y c h z o b. B r z e z i! s k a i i n., 2 0p1 o2 z). i o m i e z a c h o w a n i a ( K a g a n i S n i d m a n, 1 9 9 1 ; z a : B l a i r, 2 0 0 2 ). B i o r! c p o d u w a g!ł k o l e j n o!fl! d o j r z e w a n i a p o s z c z e g ó l n y c h o b s z a r ó w m ó z g u, z a u w aw - l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u i s t n i e j e r ó w n i e!ˆ!ˆ y! n a l e!ˆ y, i!ˆ s t r u k t u r y o d p o w i e d z i a lw ni e l e z a d o n i e s i e! w s p i e r a j! c y c h t e z!ł, i!ˆ p r a k - f u n k c j o n o w a n i e e m o c j o n a l n e d o j r z e w at-y k i r o d z i c i e l s k i e z o k r e s u w c z e s n e g o d z i e - j! d u!ˆ o w c z e!fl n i e j n i!ˆ p ł a t y c z o ł o w e m có zi! g su t, w a, w s z c z e g ó l n o!fl c i s t o s u n e k e m o c j o - k t ó r e u z n a j e s i!ł z a a n a t o m i c z n y s u bnsat lrnay t o r a z s t y l e s p r a w o w a n i a r o d z i c i e l s k i e j f u n k c j i w y k o n a w c z y c h. P o n a d t o b a d a n ik oa n t r o l i, z w i! z a n e s! z p o z i o m e m w y k o n y - n e u r o o b r a z o w e z w y k o r z y s t a n i e m f u n k c j wo a- n i a z a d a! w y m a g a j! c y c h r o z w i! z y w a n i a n a l n e g o r e z o n a n s u m a g n e t y c z n e g o p r z ep r- o b l e m ó w (p r o b l e m - s o l v i n g t a s pk os ) z, i o - p r o w a d z o n e n a p r ó b i e d z i e c i w w i e k u 5 m e1 m 1 o s i! g n i!ł! s z k o l n y c h i s p o ł e c z n o - e m o - l a t d o w i o d ł y,!ˆ e u s t a r s z y c h d z i e c i w cp jr o nc ae ls ny e j a d a p t a c j i o r a z z t y p e m w z o r c ó w r e g u l a c j i e m o c j i b a r d z i e j z a a n g a!ˆ o w a nm e o t s! y w a c y j n y c h ( S a l o n e n, L e o p l a i V a u r a s, g r z b i e t o w e, b a r d z i e j p o z n a w c z e o b s z2 0a 0r 7 y ). N a j c z!ł!fl c i e j u w z g l!ł d n i a n y m i z m i e n - p r z e d n i e j c z!ł!fl c i k o r y o b r!ł a nctz ey r i( o r c i n -n y m i w p r o w a d z o n y c h b a d a n i a c h s! r o z - g u l a t e c o r t, e Ax C C ) 4, z a!fl u d z i e c i m ł o d s z ym cah i t e a s p e k t y w r a!ˆ l i w o!fl c i m a c i e r z y! s k i e j o r a z u t y c h, k t ó r y c h t e m p e r a m e n t o k r e!fl ( w l as -z c z e g ó l n o!fl c i z a!fl r e s p o n s y w n o!fl! m a c i e - n o j a k o b a r d z i e j l!ł k o w y ( n i e z a l e!ˆ n i e ord z y! w i se k- a ) o r a z r u s z t o w a n i e r o d z i c i e l s k i e k u ) o b s z a r y b r z u s z n e, k o j a r z o n e b a r(s d zc ia ef j f o l d i n( g W) o o d, B r u n e r i R o s s, 1 9 7 6 ; z a : z e s f e r! e m o c j i ( P e r l m a n i P e l p h r e; y, L a2 n0 d1 r0 y i i n., 2 0 0 6 ; S a l o n e n i i n., 2 0 0 7 ; B i b o k, p o r. t e!ˆp o s n e r i R o t h b a r t, 2 0 0 0 ). M o!ˆcna a r p e n d a l e i M ü l l e r, 2 0 0 9 ; H u g h e s i E n - z a t e m s! d z i!, i!ˆ p r o c e s y t e m p e r a m e nst oa r l, - 2 0 0 9 ). W s z y s t k i e t e c z y n n i k i k s z t a ł t u j! n e i e m o c j o n a l n e n i e j a k o f a c y l i t u j! rz od zo lw ón o!fl! j d o s a m o r e g u l a c j i, g ł ó w n i e p o p r z e z w y!ˆ s z y c h f u n k c j i p s y c h i c z n y c h. I s t o t n! n a rd oa l!ł w a n i e z n a c z e n i a d z i a ł a n i o m d z i e c k a m o!ˆ e o d g r y w a! t u p o ł! c z e n i e c i a ł a m i gi d as -t r u k t u r o w a n i e j e g o d o z n a! i a k t y w n o!fl c i. ł o w a t e g o z n e r w e m b ł!ł d n y m. W y s o k i p o - z i o m r e a k t y w n o!fl c i e m o c j o n a l n e j m o!ˆ e zp ar -z y t o c z o n e w n i o s k i r z u c a j! n o w e!fl w i a - t e m d z i a ł a! h a m u j! c o n a u k ł a d p a r a s y m pt ał -o n a r o l!ł f u n k c j o n o w a n i a s p o ł e c z n o - e m o - t y c z n y, p r o w a d z! c d o d y s f u n k c j i w r e g ucljaocnjai l n e g o i u k a z u j! n o w e m o!ˆ l i w o!fl c i p r e - e m o c j i, a c o z a t y m i d z i e w r o z w o j u wi e ndcz jii a, - a t a k!ˆ e i n t e r w e n c j i d o t y c z! c y c h r o z - ł a n i u f u n k c j i w y k o n a w c z y c h ( B l a i r, 2 w0 o0 j2 u ). f u n k c j i w y k o n a w c z y c h i p o z o s t a ł y c h J e d n y m z e m p i r y c z n y c h a r g u m e n t ó w p r z e z- d o l n o!fl c i b i o r! c y c h u d z i a ł w s a m o r e g u l a - m a w i a j! c y c h n a r z e c z t e j t e z y m o!ˆ e b y! c j i o. d - D z i!ł k i d o!fl! w c z e s n e m u r o z w o j o w i z d o l - k r y c i e p r z e z J e r o m e a K a g a n a, i!ˆ d z i enco!fl i c zi a - i n h i b i c y j n y c h, f u n k c j e w y k o n a w c z e h a m o w a n e, w p o r ó w n a n i u z d z i e! m i n i es! - w z g l!ł d n i e p l a s t y c z n e i w r a!ˆ l i w e n a t r e - z a h a m o w a n y m i, w y k a z u j! w y!ˆ s z y p o z i o m n i n g p o c z! w s z y o d 4 5 r o k u!ˆ y c i a d z i e c k a ( D i a m o n d i i n., 2 0 0 7 ; z a : L i e w, 2 0 1 1 ). B a d a - 4 N e u r o n y b u d u j! c e t e n o b s z a r m ó z g u o s i! g a j! f u n k - c j o n a l n! d o j r z a ł o!fl! w p r z e c i! g u 4 6 m i e s i!ł c y o d n nia a r o -p o k a z u j!, i!ˆ b e z p o!fl r e d n i a t e r a p i a w z a - d z i n. W t y m o b s z a r z e s y n a p t o g e n e z a o r a z w z r o s t o bkj!łr teo s- i e z a d a! a n g a!ˆ u j! c y c h p a m i!ł! r o b o -!fl c i i s t o t y b i a ł e j t r w a a!ˆ d o o k. 2 5. r o k u!ˆ y c i a c z! j e s, t tp o r z ea -r z u t n o!fl! u w a g i ( g i!ł t k o!fl! p o z n a w - t e m n a j d ł u!ˆ e j r o z w i j a j! c y s i!ł o b s z a r m ó z g u, c o w i!!ˆ c z! e ) s i!ł o r a z h a m o w a n i e p o z n a w c z e, p r z y c z y - z d ł u g i m d o j r z e w a n i e m i s p e c j a l i z a c j! w i e l u f u n k c j i p o - n i a s i!ł d o p o p r a w y z d o l n o!fl c i s a m o r e g u l a - z n a w c z y c h ( p o r. G r o l n i c k, M c M e n a m y, K u r o w s k i, 2 0 0 6 ; c y j n y c h, z a r ó w n o w z a k r e s i e e m o c j i, z a c h o - z a : P e r l m a n, P e l p h r e y, 2 0 1 0 ).
B? f 2 f U @ W M, N [ c [ A Z U W w a n i a, j a k i k o n c e n t r a c j i u w a g i ( m. i kn i. m i B a jr a- k : u m i e j!ł t n o!fl c i m a t e m a t y c z n e,!fl w i a - n e t t i i n., 2 0 0 8 ; z a : L i e w, 2 0 1 1 ). d o m o!fl! f o n o l o g i c z n a i z n a j o m o!fl! l i t e r. O k a - z a ł o s i!ł,!ˆ e t y l k o k o n t r o l a h a m o w a n i a k o r e - N a k o r z y!fl! t e z y o m o!ˆ l i w o!fl c i! w i c z el no wi a ł a n i e z a l e!ˆ n i e z e w s z y s t k i m i b a d a n y m i z d o l n o!fl c i s a m o r e g u l a c y j n y c h p r z e m a w iza d- o l n o!fl c i a m i ( m a t e m a t y k a : ü = p 0. < 2 00,. 0 1 ; j! t a k!ˆ e w y n i k i b a d a n i a S h a r o n M. D o w!fl s ew ti at d o m o!fl! f o n o l o g i c z n a : ü = p 0. < 2 7, 0. 0 1 ; i D a v i d a J. L i v e s e y a ( 2 0 0 0 ; z a : B u., r r az gn e a j i o m o!fl! i n l i t e r : ü = p 0 <. 1 70, 0 5 ). W y n i k t e n 2 0 0 8 ), k t ó r z y w y k a z a l i w z r o s t z d o l n o!fl dc ai ł i na -u t o r k o m p o d s t a w!ł d o s t w i e r d z e n i a,!ˆ e h i b i c y j n y c h n a s k u t e k t r e n i n g u w g rtuo p iwe ł a!fl n i e k o n t r o l a h a m o w a n i a j e s t k l u c z o - d z i e c i p r z e d s z k o l n y c h. P o n a d t o n a p o dw! s t a c- e c h! w r o z w o j u f u n k c j i w y k o n a w c z y c h w i e i s t n i e j! c y c h d o n i e s i e!, s t w i e r d z i! i jm eo!ˆ d n- o c z e!fl n i e c e n t r a l n y m a s p e k t e m r o z w o - n a,!ˆ e o d d z i a ł y w a n i a n a s f e r!ł e m o c j o njau l n! z d o l n o!fl c i s a m o r e g u l a c y j n y c h. J a k w s k a z u - p s y c h i k i d z i e c k a m o g! w p ł y n!! n a r o z j! w ó j b a d a c z k i, z w i! z e k f u n k c j i w y k o n a w c z y c h n e u r o n a l n y c h p o ł! c z e! p o m i!ł d z y s t r u k tz u -u m i e j!ł t n o!fl c i a m i m a t e m a t y c z n y m i m a r a m i o d p o w i e d z i a l n y m i n i e t y l k o z a f su wn ok j- e p o p a r c i e w b a d a n i a c h n e u r o o b r a z o - c j o n o w a n i e e m o c j o n a l n e, l e c z t a k!ˆ e z wa y cth e,, k t ó r e d o w o d z!, i!ˆ u k ł a d k o r y c i e m i e - k t ó r e s! z w i! z a n e z w y!ˆ s z y m i f u n k nc ij oa w- o - c z o ł o w e j, z n a n y z e s w o j e g o d o n i o s ł e - m i p s y c h i c z n y m i ( B l a i r, 2 0 0 2 ). O b o k gi o n t ez n- a c z e n i a d l a f u n k c j i w y k o n a w c z y c h, a k - l i g e n c j i i z a s o b ó w p o z n a w c z y c h z a t e m ttyawku- j e s i!ł r ó w n i e!ˆ p o d c z a s p r z e t w a r z a n i a!ˆ e z d o l n o!fl c i s a m o r e g u l a c y j n e, w t y m f ru en pkr- e z e n t a c j i n u m e r y c z n y c h o r a z r o z w i! - c j e w y k o n a w c z e, l e!ˆ! u p o d ł o!ˆ a w i e l u z za cy hw oa -n i a z a d a! m a t e m a t y c z n y c h ( K l i n b e r g, w a! i w ł a!fl c i w o!fl c i n i e z b!ł d n y c h z p u n k t u 2 0w 0i 6 - ; z a : B l a i r i R a z z, a s,. 260 50 87). d z e n i a g o t o w o!fl c i s z k o l n e j d z i e c k a. W b a d a n i u z e s p o ł u H e a t h e r W h i t n e y - S e - F u n k c j e w y k o n a w c z e a o s i g n ił c i a s z k o lsnme y ( 2 0 0 9 ) d z i e c i, k t ó r e u z y s k a ł y w z g l!ł d n i e d z i e c k a n i s k i e w y n i k i w t e s t a c h f u n k c j i w y k o n a w - c z y c h ( p l a n o w a n i e i p a m i!ł! r o b o c z a ) r a d z i - W l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u j e s t w i e l e ł y dso o-b i e d o!fl! d o b r z e z d e k o d o w a n i e m. M i a ł y n i e s i e! n a t e m a t z w i! z k ó w m i!ł d z y p o zjieo d-n a k s p o r e t r u d n o!fl c i z r o z u m i e n i e m t e g o, m e m h a m o w a n i a, e l a s t y c z n o!fl c i! p o z n a wc- o c z y t a j!, n a w e t g d y k o n t r o l o w a n o t a k i e c z!, s p r a w n o!fl c i! p a m i!ł c i r o b o c z e j, z d zo ml in eo n- n e, j a k : u w a g a, p o z i o m d e k o d o w a n i a,!fl c i a m i r o z w i! z y w a n i a p r o b l e m z ó wp o z i o - p ł y n n o!fl! i z a s ó b s ł o w n i c t w a. L e e S w a n s o n m e m o s i! g n i!ł! s z k o l n y c h ( p o r. m. i n. ( S1a9l9o 9 -) w y k a z a ł a z a!fl,!ˆ e d z i e c i z t r u d n o!fl c i a - n e n i i n., 2 0 0 7 ). D a n e t e, w r a z z o d kmri y cw i enm a u c e c z y t a n i a w y p a d a j! g o r z e j w z a - i s t n i e n i a j e d y n i e u m i a r k o w a n e j k o r e l a c dj ai n pi oa -c h a n g a!ˆ u j! c y c h p!ł t l!ł f o n o l o g i c z n! m i!ł d z y i n t e l i g e n c j! a f u n k c j a m i w y k o noar wa-z c e n t r a l n y s y s t e m w y k o n a w c z y ( w e d ł u g c z y m i ( W e l s h i i n. 1 9 9 1 ; z a : B l a i r, 2 0 m0 o3 ) d, e l u d a j! B a d d e l e y a ), c o!fl w i a d c z y o d o n i o s ł e j p o d s t a w y d o t w i e r d z e n i a, i!ˆ t e o s t a t nri oe l i s tpaa- m i!ł c i r o b o c z e j w r o z p o z n a w a n i u z ł o - n o w i! n i e z a l e!ˆ n y c z y n n i k w y z n a c z a j! c y!ˆpo on -e j s t r u k t u r y s y n t a k t y c z n e j z d a n i a. O d o - z i o m g o t o w o!fl c i s z k o l n e j d z i e c k a. d a t n i c h k o r e l a c j a c h z d o l n o!fl c i i n h i b i c y j n y c h z o g ó l n y m p o z i o m e m u m i e j!ł t n o!fl c i c z y t a n i a C l a n c y B l a i r i R a c h e l P. R a z z a ( 2 0 0 7 )!flbwa id a dłcy z y t a k!ˆ e b a d a n i e J o s e p h i n e N. B o o t h z w i! z e k p o m i!ł d z y s k ł a d o w y m i f u n k c j i wi y -J a m e s a M. B o y l e ( 2 0 0 9 ). k o n a w c z y c h, p o z i o m e m w y t!ł!ˆ o n e j k o n t r o l i ( ef f o r t f u l c o n ti r orl o) z u m i e n i e m f a ł s z y w y c h W y n i k i b a d a n i a A n n y N o w o t n i k ( 2 0 1 1 a p r z e k o n a! a u m i e j!ł t n o!fl c i a m i s z k o l n y m i, i t2a 0-1 1 b ; p o r. 2 0 1 2 ) w s k a z u j! n a i s t n i e n i e r ó!ˆ -
F a Z W O V 2 c e W [ Z M c O f 2 M R a Z W O V [ Z [ c M Z U 2 P f U 2 O W M c 6? [ P [ c U @ W a =? f 2 P @ f W [ 9 Z e : n i c w p o z i o m i e c z y t a n i a u d z i e c i w w i e k u j u!ˆ n i e t y l k o k o m u n i k a t ó w k i e r o w a n y c h w c z e s n o s z k o l n y m, w z a l e!ˆ n o!fl c i o d f u n k cwjpor-o s t d o s i e b i e. W s z y s t k o t o s t a n o w i s p o r e n o w a n i a u w a g i i j e j k o n t r o l i p o m i!ł d z y dp zo iz e! n a -w c z e i s p o ł e c z n e w y z w a n i e, k t ó r e j e s t m i o p r z e c i!ł t n y m p r o f i l u u w a g i i o b ar ór wd nz o c z e!fl n i e s w o i s t y m s p r a w d z i a n e m d l a d o b r e j z d o l n o!fl c i k o n c e n t r a c j i ( o d n o t o wac nz o e!fl n i e j o p a n o w a n y c h k o m p e t e n c j i l e!ˆ! - z a r ó w n o l e p s z y p o z i o m d e k o d o w a n i a, jca yk c h u p o d ł o!ˆ a j e g o z d o l n o!fl c i s a m o r e g u l a - i r o z u m i e n i a c z y t a n e g o t e k s t u ), a d zciye! j nmyi c h. F u n k c j e w y k o n a w c z e, j a k o o d g r y - o n i e h a r m o n i j n y m p r o f i l u u w a g i. W p r zw ya -j! c e f u n d a m e n t a l n! r o l!ł w k s z t a ł t o w a n i u p a d k u o s ó b u j a w n i a j! c y c h n i e p r a w i d ł o wsoi!ł - z d o l n o!fl c i d o k i e r o w a n i a d z i a ł a n i e m z o -!fl c i w z a k r e s i e u w a g i, j e j p a r a m e t r y kr oi re en lt o -w a n y m n a c e l, p e ł n i! w t y m p r z y p a d - w a ł y i s t o t n i e j e d y n i e z r o z u m i e n i e m, ak lu e knliu e c z o w! r o l!ł. Z d a n i e m P e t e r a A n d e r s o - z d e k o d o w a n i e m. S p o s t r z e!ˆ e n i e t o p o z w na a l a ( 2 0 0 2 ; z a : J o d z i o, 2 0 0 8, s. 1 5 7 ) : s p e c y - z a k ł a d a!, i!ˆ c z y n n i k i o d p o w i e d z i a l n e zf a i c tz en! n c e c h! d z i e c i!ł c y c h f u n k c j i w y k o n a w - s t a n r z e c z y m o g! m i e! p o d ł o!ˆ e b i o l o g i cczzn ye c. h j e s t i c h!fl c i!fl l e j s z y n i!ˆ u d o r o s ł y c h z w i! - z e k n i e t y l k o z e s f e r! p o z n a w c z o - i n t e l e k t u - N a p o d s t a w i e w y n i k ó w p r z y t o c z o n y c h b a -l n!, l e c z r ó w n i e!ˆ e m o c j o n a l n o - s p o ł e c z n!. d a! s t w i e r d z i! m o!ˆ n a, i!ˆ w a r u n k o w a n e p r z e z f u n k c j e w y k o n a w c z e z d o l n o!fl c i Bta ad -a n i e S u s a n C a m p e l l ( 1 9 9 5 ) d o w o d z i, k i e, j a k w g l! d w e w ł a s n e s p o s o b y m y!fl li!ˆ e n i a d, e f i c y t y w o b s z a r z e f u n k c j i w y k o n a w - w n i o s k o w a n i e o r a z e f e k t y w n e o p e r o w a n ic e z y c h ( g ł ó w n i e w z a k r e s i e z d o l n o!fl c i p l a n o - n a m a t e r i a l e w e r b a l n y m i o b r a z o w y m, cw za y n i a, k o n t r o l i h a m o w a n i a i p a m i!ł c i r o b o - p o s z u k i w a n i e a l t e r n a t y w n y c h s t r a t e g i i c, z eoj d) - p o c i! g a j! z a s o b! : o b n i!ˆ o n! z d o l n o!fl! g r y w a j! n i e b a g a t e l n! r o l!ł w p r o c e s i e duo c z eo -d r a c z a n i a g r a t y f i k a c j i, p o d w y!ˆ s z o n y n i a s i!ł z a r ó w n o p r z e d m i o t ó w!fl c i s ł y c h, p o zj ia ok m a g r e s j i i t e n d e n c j i d o i m p u l s y w n o - i h u m a n i s t y c z n y c h ( J a b ł o! s k i, 2 0 0 0 ;!fl2 c0 i 0, 7 ; r y z y k o o d r z u c e n i a s p o ł e c z n e g o i w y s t! - O s z w a, 2 0 0 5 ; z a : J o d z i o, 2 0 0 8 ). p i e n i a z a c h o w a! a n t y s p o ł e c z n y c h. U c z n i o - w i e z d y s f u n k c j a m i w y k o n a w c z y m i w w i!ł k - s z y m s t o p n i u s k ł o n n i s! r e a g o w a! n a p r o w o - k a c j e z e s t r o n y s w o i c h k o l e g ó w w s p o s ó b i m - F u n k c j e w y k o n a w c z e a f u n k c j o n o w a n i e p u l s y w n y i a g r e s y w n y ( S a n t o r, I n g r a m i K u - s p o ł e c z n e i e m o c j o n a l n e d z i e c k a s u m a k e r, 2 0 0 3 ; z a : C a m p b e l l, 1 9 9 5 ). C o w i!ł - c e j, o s o b y t a k i e w y k a z u j! o b j a w y z a b u r z e! R o z p o c z!ł c i e n a u k i w p r z e d s z k o l u le um b o c j o n a l n y c h, m a j! t r u d n o!fl c i w d o s t o s o - w s z k o l e w i!!ˆ e s i!ł z e z n a c z! c y m i z m iwaynwa a- n i u s w o i c h z a c h o w a! d o z m i e n i a j! - m i w s p o ł e c z n y m o t o c z e n i u d z i e c k a. W ocby u c h s i!ł w a r u n k ó w s p o ł e c z n y c h o r a z g o r z e j t y c h i n s t y t u c j a c h d z i e c k o u c z y s i!ł nr a wd i! z! - s o b i e z u c z e n i e m s i!ł o p a r t y m n a d o - z y w a n i a w i!ł z i i n t e r p e r s o n a l n y c h z n o w!fly wm i a d c z e n i u ( M o f f i t t i L y n a m, 1 9 9 4 ). o s o b a m i r ó w i e!fl n i k a m i, d z i e! m i m ł o d s z y - m i i s t a r s z y m i o d s i e b i e o r a z z n a u c ziysctine il ea j! - d a n e!fl w i a d c z! c e o t y m,!ˆ e d z i e c i, m i i i n n y m i p r a c o w n i k a m i p r z e d s z k o l a kc tz óy r e z n!ł c a j! s i!ł n a d s w o i m i r ó w i e!fl n i k a - s z k o ł y, r o z p o z n a j e i o p a n o w u j e n o r m y i m i z au -z y s k u j! i s t o t n i e n i!ˆ s z e w y n i k i n a s k a - s a d y w s p ó ł i s t n i e n i a i w s p ó ł d z i a ł a n i a lw a gc h r u -m i e r z! c y c h u m i e j!ł t n o!fl! p o d e j m o w a - p i e, u c z y s i!ł p o d p o r z! d k o w y w a n i a n o w ynm i a d e c y z j i i z d o l n o!fl c i p l a n o w a n i a ( C o o l i d - r e g u ł o m, c z e r p a n i a i n f o r m a c j i z w r o t n y cg h e i o i n., 2 0 0 4 ; z a : R i c c i o, H e w i t t, B l a k e, 2 0 1 1 ). s o b i e z r ó!ˆ n y c h! r ó d e ł, c z y w r e s z c i e P bo un da od -t o C l a i r e H. H u g h e s i w s p ó ł p r a c o w n i - w a n i a z a u f a n i a d o s i e b i e i i n n y c h n a pco y d s( t1a9-9 8 ) w y k a z a l i, i!ˆ d z i e c i w w i e k u p r z e d -
B? f 2 f U @ W M, N [ c [ A Z U W s z k o l n y m, u z n a n e p r z e z r o d z i c ó w i n a u c zj yi - p s y c h i c z n y c h f u n k c j o n u j! g o r z e j l u b t e!ˆ c i e l i z a t z w. d z i e c i b e h a w i o r a l n i e z n at jr du ud j! - s i!ł n a w c z e!fl n i e j s z y m w p o r ó w n a - n e, w y k a z u j! d y s f u n k c j e w t a k i c h o bn si zu a -z r ó w i e!fl n i k a m i e t a p i e r o z w o j u, m o g! r a c h j a k p a m i!ł! r o b o c z a, k o n t r o l a h az mn oa -l e!! s i!ł w g r u p i e p o d w ó j n e g o r y z y k a : w a n i a, g i!ł t k o!fl! p o z n a w c z a i p l a n o w a pn i e r. w o t n e g o, z w i! z a n e g o z p o d s t a w o w y m W i n n y m s w o i m b a d a n i u H u g h e s ( 2 0 0 8 ; z a p: r o b l e m e m o r a z w t ó r n e g o, z w i! z a n e g o R i c c i o i i n., 2 0 1 1 ) u d o w o d n i ł a,!ˆ e p r z o b ld eo!fl m y w i a d c z a n i e m p o!fl r e d n i c h l u b d ł u g o f a - z f u n k c j o n o w a n i e m w y k o n a w c z y m w w i e k u l o w y c h j e g o s k u t k ó w. J a k z a u w a!ˆ a P e t e r A n - t r z e c h l a t s! d o b r y m p r e d y k t o r e m t r u d nd ye cr h s o n ( 2 0 0 2 ; z a : J o d z i o, s. 2 010587 ), o p r ó c z z a c h o w a! w w i e k u l a t c z t e r e c h. b e z p o!fl r e d n i e j k o n s e k w e n c j i, j a k! j e s t z a g r o - Rysunek 1. Model dysfunkcjonalnych zachowań według Andrews-Espy i in. (2011, rys. 2, s. 41). C i e k a w y c h w y n i k ó w d o s t a r c z y ł y r ó w n i e!ˆ e n i e n i e p o w o d z e n i a m i s z k o l n y m i, d z i e c i t e e k s p l o r a c j e p r z e p r o w a d z o n e p r z e z K i m b e sr tl oy j! w o b l i c z u z a g r o!ˆ e n i a b r a k i e m a k c e p - A n d r e w s - E s p y z z e s p o ł e m ( 2 0 1 1 ). Z p o m to a- c j i, c z y n a w e t o d r z u c e n i a p r z e z g r u p!ł r ó - c! a n a l i z y c z y n n i k o w e j b a d a c z e w y o d r!ł w ibe!fl - n i c z!, a c z!ł s t o i p r z e z s a m y c h n a u c z y - n i l i c z t e r y w z a j e m n i e p o w i! z a n e k o n s tcriuekl- i, b o w i e m : s p r a w i a j! w r a!ˆ e n i e a p a t y c z - t y z z a k r e s u d y s f u n k c j o n a l n y c h z a c h onw ya! c h, p o z b a w i o n y c h m o t y w a c j i i m a ł o k o - u d z i e c i, k t ó r e o k r e!fl l i l i j a k o b e h a wmiuonria klante y w n y c h [ t z w. z a b u r z e n i a i n t e r n a - p r z e j a w y d y s r e g u l a c j i e m o c j i ( n p. p ł a cl z i, z a zc ay -j n e p r z y p. A. N. ], c h o! b y w a j! r ó w - c h o w a n i a o b s e s y j n o - k o m p u l s y w n e ), r o z h an -i e!ˆ i m p u l s y w n e i k ł ó t l i w e [ t z w. z a b u r z e n i a m o w a n i a, d y s f u n k c j i p r o c e s ó w u w a g i o re ak z s t e r n a l i z a c y j n e p r z y p. 5 A.. UN c. z] n i o - j a k o z a c h o w a n i a h i p e r a k t y w n e, n a p r z y kw łi ae d t a c y s! w i!ł c c z!ł s t o o s k a r!ˆ a n i, s z c z e g ó l - z w i!ł k s z o n y n a p!ł d p s y c h o r u c h o w y ( R y s un- i e p r z e z n a u c z y c i e l i, o z ł o!fl l i w o!fl!, n i e p o s ł u - n e k 1 ). O k a z a ł o s i!ł, i!ˆ w s z y s t k i e t e ps rz ze! e js at ww y o i z ł! w o l!ł. Z w y k l e s k u t k u j e t o a k - n a p o z i o m i e z a c h o w a n i a k o r e l o w a ł y u j etmy- w o w a n i e m m e c h a n i z m u s a m o s p e ł n i a j! - n i e z m i a r a m i k o n t r o l i w y k o n a w c z e j. O zc ne ag -o s i!ł p r o r o c t w a w p o s t a c i t z w. e f e k t u G o - c z a t o, i!ˆ d e f i c y t y w z a k r e s i e k o n t r o l i e m sa t, a nc oz -y l i d o k o n y w a n i a n e g a t y w n y c h a t r y - w i! m o g! w s p ó l n e p o d ł o!ˆ e w y m i e n i o n y c h b u c j i o d n o!fl n i e c e c h o s o b o w o!fl c i j e d n o s t - t u n i e p r a w i d ł o w y c h z a c h o w a! d z i e c k a. k i i u o g ó l n i a n i a i c h n a i n n e n i!ˆ k l a s o w e c z y I s t o t n y z w i! z e k f u n k c j i w y k o n a w c z y c h, z a - r ó w n o z e s f e r! p o z n a w c z!, j a k i e m o c j o n a l - n o - s p o ł e c z n!, o z n a c z a,!ˆ e u c z n i o w i e, u k t ó - r y c h o k r e!fl l o n e a s p e k t y w y!ˆ s z y c h f u n k - 5 O k r e!fl l a j! c z a b u r z e n i a w f u n k c j o n o w a n i u d z i e c k a j a k o e f e k t i n t e r n a l i z o w a n i a b! d! e k s t e r n a l i z o w a n i a d o -!fl w i a d c z a n e g o t r u d n e g o p r o b l e m u, o d w o ł u j e m y s i!ł t u d o k o n c e p c j i T h o m a s a M. A c h e n b a c h a ( A c h e n b a c h i E d e l - b r o c k, 1 9 7 8 ).
F a Z W O V 2 c e W [ Z M c O f 2 M R a Z W O V [ Z [ c M Z U 2 P f U 2 O W M c 6? [ P [ c U @ W a =? f 2 P @ f W [ 9 Z e : s z k o l n e s y t u a c j e o r a z n a r ó!ˆ n e a s p e k t y k tf óu rn yk c- h b a z! s t a j e s i!ł k u l t u r a ( W y g o t s k i, c j o n o w a n i a d z i e c k a. Z t e g o p u n k t u w i d z 1e 9n 7i 1 a ). W m i a r!ł r o z w o j u, n a d r o d z e i n t e r i o - n i e z w y k l e w a!ˆ n e w y d a j e s i!ł b y! p o d n o srzyez -a c j i b o d! c ó w z e w n!ł t r z n y c h, z w i!ł k s z a s i!ł n i e!fl w i a d o m o!fl c i n a u c z y c i e l i i r o d z i c ósw t o np a n i o w o z d o l n o!fl! d o s a m o k o n t r o l i z a c h o - t e m a t u w a r u n k o w a! f u n k c j o n o w a n i a p o -w a n i a m ł o d e g o c z ł o w i e k a. z n a w c z e g o i s p o ł e c z n o - e m o c j o n a l n e g o d z i e - c i w r ó!ˆ n y m w i e k u. W t y m m i e j s c u z a s t r z e c n a l e!ˆ y,!ˆ e n i e k a!ˆ - d a i n t e r a k c j a d z i e c k o d o r o s ł y p r o w a d z i W p ł y w w y m a g a fl r o d o w i s k a d o r o z w o j u s a m o r e g u l a c j i i w a r u n k u j! c y c h e d u k a c y j n e g o n a r o z w ó j f u n k c j i j! f u n k c j i w y k o n a w c z y c h. B u d u j! c a j e s t d o - w y k o n a w c z y c h p i e r o t a k a r e l a c j a, k t ó r a p r z e b i e g a w a t m o s - f e r z e w s p a r c i a i z r o z u m i e n i a, a w y m a g a n i a A k t u a l n y p o z i o m r o z w o j u f u n k c j i w y k so t- a w i a n e d z i e c k u s! d l a n i e g o w y z w a n i e m, n a w c z y c h d z i e c k a s t a n o w i w y p a d k o w! i na - n i e z a g r o!ˆ e n i e m. T e n d r u g i w a r u n e k w y - t e r a k c j i ( a ) t e m p a i d y n a m i k i z m i a n r od za wj oe - s i!ł b y! s z c z e g ó l n i e i s t o t n y z p u n k t u w i - j o w y c h w y n i k a j! c y c h z d o j r z e w a n i a c e n tdrzaeln-i a w y z n a c z a n i a z a d a! s z k o l n y c h. A b y n e g o u k ł a d u n e r w o w e g o ( g ł ó w n i e w o b s z ga o - s p e ł n i!, w p i e r w s z e j k o l e j n o!fl c i n a l e!ˆ y r z e p ł a t ó w c z o ł o w y c h ) i ( b ) s t y m u l a c joi k rpe!fl ł yl-i! d w a w a!ˆ n e o b s z a r y r o z w o j u d z i e c - n! c e j z e s t r o n y s p o ł e c z n o - k u l t u r o w e g o k!fla r, o -k t ó r e W y g o t s k i n a z y ws at rł e f' a k t u a l - d o w i s k a, w j a k i m d z i e c k o w z r a s t a ( B r z en ze i! g o - i s t r e f'n a j b l i s z e g o r o z w. o j up i e r w - s k a, 2 0 0 0 ; S m y k o w s k i, 2 0 0 0 ; p o r. t e!ˆ s Bz ry z ez - n i c h t o p o z i o m r o z w o j u f u n k c j i p s y - z i! s k a i i n. 2 0 1 2 ). T a k w i!ł c f e n o m e n kc sh zi tc az łn -y c h, j a k i u k s z t a ł t o w a ł s i!ł w r e z u l t a - t o w a n i a s i!ł f u n k c j i w y k o n a w c z y c h n acli e - p r z e j!fl c i a p e w n y c h j u!ˆ z a k o! c z o n y c h c y -!ˆ y r o z p a t r y w a! n i e t y l k o w o d n i e s i e n ik u l ó w d o r o z w o j u ( W y g o t s k i, 1 9 7 1, s. 5 4 1 ; p o r. u w a r u n k o w a! g e n e t y c z n o - b i o l o g i c z n y c h B, r z e z i! s k a, 2 0 0 5, s. 6 9 5 ). M i e!fl c i s i!ł w n i m a l e r ó w n i e!ˆ s p o ł e c z n o - k u l t u r o w y c h. wk so z- y s t k o t o, c o d z i e c k o j u!ˆ p o t r a f i z r o b i! s a - r z e n i e t a k i e g o u j!ł c i a s i!ł g a j! k o n c e p c jm i o daz li ekl -n i e i c o z d e t e r m i n o w a n e j e s t p r z e z s a n d r a Ł u r i i ( 1 9 7 6 ) i L w a S. W y g o t s ka ik etgu o a l n y p o z i o m b i o l o g i c z n e g o r o z w o - ( 1 9 7 1 ), k t ó r z y p o s t u l o w a l i, a b y w y j!fl! j u p o zr a g a n i z m u ( w t y m t a k!ˆ e s t r u k t u r y i p o - u w a r u n k o w a n i a c z y s t o b i o l o g i c z n e i b a zd ia! o m, d o j r z a ł o!fl c i f u n k c j o n a l n e j u k ł a d u n e r - w j a k i s p o s ó b p r o c e s y w o l i c j o n a l n e j e dw no ow se tg -o ). Z a d a n i a z t e g o o b s z a r u n i e s t a - k i k s z t a ł t u j! s i!ł p o d w p ł y w e m j e j k o n tnaokwti! ó w j u!ˆ w y z w a n i a, m o g! j e d y n i e u t r w a - i k o m u n i k a c j i z o t o c z e n i e m. l a! r a z n a b y t e u m i e j!ł t n o!fl c i. P o r u s z a n i e s i!ł w y ł! c z n i e w i c h o b r!ł b i e n i e w n o s i n i c n o w e - W!fl w i e t l e k o n c e p c j i W y g o t s k i e g o ( 1 9g7 o 8, m o!ˆ e w i!ł c p r o w a d z i! d o s t a g n a c j i. W a!ˆ - 2 0 0 2 ; p o r. C z u b, 2 0 0 0 ) s t w i e r d z i! m o!ˆ n ine a j, s z e z p u n k t u w i d z e n i a r o z w o j u d z i e c - i!ˆ r o z w ó j w y!ˆ s z y c h f u n k c j i p s y c h i c z nk ya c h s!, t a k i e z a d a n i a, k t ó r e b a z u j! c n a d o p i e - a w i!ł c t a k!ˆ e w y k o n a w c z y c h, s t a n o w i rn o a -r o z w i j a j! c y c h s i!ł f u n k c j a c h p s y c h i c z n y c h, t u r a l n! k o n s e k w e n c j!ł s p o ł e c z n o - k u l t uwryo p- r z e d z a j! n i e c o j e g o a k t u a l n e m o!ˆ l i w o - w e g o u c z e n i a s i!ł z a p o!fl r e d n i c z o n e g o p!fl r zc ei z, a p r z e z t o s t y m u l u j! j e d o p o s z u k i w a! z n a k. O b c o w a n i e z d o r o s ł y m i, p o s ł u g ii w ar- o z w i j a j! k r e a t y w n e m y!fl l e n i e. I n n y m i s ł o - n i e s i!ł z n a k a m i i i c h u w e w n!ł t r z n i e n i e, w y p, r ow -y z w a n i a m u s z! m i e!fl c i! s i!ł w o b s z a r z e w a d z i d o w y t w o r z e n i a s p e c y f i c z n e j s tsrturke-f y n a j b l i!ˆ s z e g o r o z w o j u, k t ó r! w y z n a - t u r y z a c h o w a!, k t ó r a c z!ł!fl c i o w o w y ł a mc uz -a r ó!ˆ n i c a p o m i!ł d z y p o z i o m e m r o z w i! - j e s i!ł s p o d w p ł y w ó w b i o l o g i c z n y c h i kz yr ew ua -n i a z a d a! d o s t!ł p n y c h p o d k i e r u n k i e m j e n o w y r o d z a j p r o c e s ó w p s y c h i c z n y c h, i dplra z y p o m o c y d o r o s ł y c h, a p o z i o m e m r o z -
B? f 2 f U @ W M, N [ c [ A Z U W w i! z y w a n i a z a d a! d o s t!ł p n y c h w s a m o d z i ekli - b a d a n i a S c h a f f e r a ( 1 9 9 4 b ) n a t e m a t u m i e - n y m d z i a ł a n i u ( W y g o t s k i, 1 9 7 1, s. 5 4 2 j!ł ; tp no o!fl r. c i r o z w i! z y w a n i a p r o b l e m ó w p r z e z B r z e z i! s k a, 2 0 0 5 ). d z i e c k o p o k a z u j!, i!ˆ w p e r s p e k t y w i e k r ó t - k o f a l o w e j r o z w i! z y w a n i e z a d a! w s p ó l n i e I n n y m i s ł o w y, s t r e f a n a j b l i!ˆ s z e g o r oz wdo oj ru o s ł y m r z e c z y w i!fl c i e p r z y n o s i d z i e c - p o k a z u j e p r z y s z ł y o b r a z m o!ˆ l i w o!fl c i d kz u i e ck -o r z y!fl c i. P o d o b n i e j e s t w p r z y p a d k u t a - k a ( W y g o t s k i, 1 9 7 1 ). D o p i e r o w t y m o b s z ka ir cz h e c e c h, j a k k o n c e n t r a c j a c z y e l a s t y c z n o!fl! d z i a ł a n i a a n g a!ˆ u j! c e o s o b i s t e z a s o b y ( dpz ri ze ec r- z u t n o!fl! ) u w a g i. N a j b a r d z i e j k o r z y s t - k a s t y m u l u j! j e g o d a l s z y r o z w ó j i p o mn ay g aw-p ł y w n a r o z w ó j d z i e c k a w y w i e r a d o - j! k o m p e n s o w a! j e g o s ł a b s z e s t r o n y. D rl oa st łe y -, k t ó r y p o t r a f i e l a s t y c z n i e m o d y f i k o - g o n i e z b!ł d n e j e s t w s p a r c i e z e s t r o n y n wa a! u c z cy -z a s i f o r m y s w e g o u d z i a ł u w c z a s i e i n - c i e l a, k t ó r e g o g ł ó w n y m z a d a n i e m j e s t d otse traa rk-c j i z d z i e c k i e m, s t o s o w n i e d o j e g o z a - c z e n i e o p t y m a l n e g o r u s z t o w a n i a p o z n aaw n- g a!ˆ o w a n i a i w k ł a d u. D z i a ł a n i a d o r o s ł e g o c z e g o ( a n i e g o t o w y c h r o z w i! z a!! ), w p ot sw to ar cz! i k o n t e k s t d z i a ł a! d z i e c k a i o d w r o t - w s k a z ó w e k o r a z u k i e r u n k o w a n i e t o k u m yn-i e d z i a ł a n i a d z i e c k a s! k o n t e k s t e m d l a!fl l e n i a u c z n i a i w z m a c n i a n i e j e g o s p o sdo zb ió aw ł a! d o r o s ł e g o. W r a m a c h o b u s t r o n n i e d o c h o d z e n i a d o r o z w i! z a n i a p r o b l e m u. Pk o -r y g o w a n e g o r u s z t o w a n i a, p o d e j m o w a n e z w a l a t o d z i e c k u b u d o w a! p o c z u c i e k o m per -z e z d z i e c k o d z i a ł a n i a, n a j p i e r w w e w s p ó ł - t e n c j i i z a u f a n i e d o s i e b i e i i n n y c h pl ru ad cz y i, z c o d o r o s ł y m, a p o t e m c o r a z b a r d z i e j z w r o t n i e w y w i e r a p o z y t y w n y w p ł y w n a s ts oa -m o d z i e l n i e, f o r m u j!!fl c i e!ˆ k!ł j e g o r o z w o - s u n e k d o z d o b y w a n i a n o w y c h k o m p e t e n -j u, z a r ó w n o p o z n a w c z e g o, j a k i e m o c j o n a l - c j i i u m i e j!ł t n o!fl c i o r a z s w o j e j p o z y c j i n o w - s gp ro uł -e c z n e g o ( S c h a f f e r, 1 9 9 4 a ). p a c h s p o ł e c z n y c h w p r z y s z ł o!fl c i. W y k r a c z a - n i e p o z a s t r e f!ł n a j b l i!ˆ s z e g o r o z w o j u p W o p!fl r zreo z d o w i s k u p r z e d s z k o l n y m i s z k o l n y m s t a w i a n i e z b y t d u!ˆ y c h w y z w a! i n i e u d z ik ea!ˆ l ad -y n a u c z y c i e l m u s i z a p e w n i! c a ł e j g r u - n i e a d e k w a t n e g o w o b e c n i c h w s p a r c i a m o!ˆ p ie e d z i e c i r u s z t o w a n i e i z r ó w n o w a!ˆ o n e p o d p r o w a d z i! d o p o w s t a n i a p o c z u c i a z a g r o!ˆ w zeg-l!ł d e m w y m a g a! i w s p a r c i a i n t e r a k c j e, n i a i s t a n o w i! p o w a!ˆ n e n i e b e z p i e c z e! su t wk o t ó r y c h s t r e f y n a j b l i!ˆ s z e g o i a k t u a l n e g o d l a d a l s z e g o t o k u r o z w o j u d z i e c k a. S k u tr ko iz ew m o j u c z!ł s t o b a r d z o r ó!ˆ n i! s i!ł s w o i m z a - t e g o m o!ˆ e b y! u t r a t a z a u f a n i a i w i a rk y r e sw e m. W y m a g a t o w y j! t k o w e j w r a!ˆ l i w o!fl c i w ł a s n e m o!ˆ l i w o!fl c i p r z e z d z i e c k o, o b n i!ˆi a nd io e b r e j z n a j o m o!fl c i k a!ˆ d e g o d z i e c k a z o s o b - s i!ł j e g o p o c z u c i a s a m o s k u t e c z n o!fl c i, a n a w, i!ła c j e d n o c z e!fl n i e c a ł e j k l a s y r a z e m. P o n a d - i s a m o o c e n y, c o z w r o t n i e p r o w a d z i d o otb o n, i - j a k s t w i e r d z a S ł a w o m i r J a b ł o! s k i ( 2 0 0 1 ),!ˆ e n i a m o t y w a c j i d o n a u k i i w y c o f y w a n i a d l sa i!ł o p t y m a l n e g o d o p a s o w a n i a p o z i o m u s t y - z n o w y c h p o z n a w c z o s y t u a c j i. m u l a c j i n i e z b!ł d n a j e s t w i e d z a n a t e m a t p o - r z! d k u r o z w o j u f u n k c j i p s y c h i c z n y c h d z i e c - N a a s p e k t z r ó w n o w a!ˆ e n i a w y z w a! i u d z ikea - o r a z!fl w i a d o m o!fl! d o t y c z! c a z w i! z k ó w l a n e g o d z i e c k u w s p a r c i a w r e l a c j i d om re ot so łd y i t e c h n i k n a u c z a n i a z e s p e c y f i k! u r u - d z i e c k o z w r a c a s z c z e g ó l n! u w a g!ł H. crh ua -m i a n y c h p r z e z n i e f u n k c j i p s y c h i c z n y c h. d o l p h S c h a f f e r ( 1 9 9 4 b ) w s w e j k o n c e p c j i e p i - z o d ó w w s p ó l n e g o z a a n g a!ˆ o w a n i a, o k r e - P o d s u m o w a n i e!fl l a j! c j e j a k o : j a k i k o l w i e k k o n t a k t m i!ł - d z y d w i e m a j e d n o s t k a m i, p o d c z a s k t ó r ek go o n t r o l a p r o c e s ó w p o z n a w c z y c h i r e g u l a c j a u c z e s t n i c y w s p ó l n i e z w r a c a j! u w a g!ł n a zj a ck hi!fl o w a n i a p o z w a l a j! o s o b i e n a w y ł a m a n i e z e w n!ł t r z n y t e m a t i w s p ó l n i e w z g l!ł d e m ns ii!ł e - s p o d p r o s t e g o s c h e m a t u b o d z i e c - r e a k c j a g o d z i a ł a j! ( S c h a f f e r, 1 9 9 4 b, s. 1 5 3 )(. M a Wr yc nh io -w, 2 0 0 0 a, 2 0 0 0 b ). R o l a t a s p r a w i a,
F a Z W O V 2 c e W [ Z M c O f 2 M R a Z W O V [ Z [ c M Z U 2 P f U 2 O W M c 6? [ P [ c U @ W a =? f 2 P @ f W [ 9 Z e :!ˆ e f u n k c j e w y k o n a w c z e s t a j! s i!ł c z y n n inke i e m i p r o b l e m y w y n i k a j! c e z n i e p r a w i d ł o - n i e z b!ł d n y m d l a w s z e l k i c h d z i a ł a! w o l iwcyjcoh - r e l a c j i z n a u c z y c i e l a m i i r ó w i e!fl n i k a - n a l n y c h, r ó w n i e!ˆ t y c h z w i! z a n y c h z f mu i n. k - N a l e!ˆ y j e d n a k p o d k r e!fl l i!,!ˆ e d z i e c k o c j o n o w a n i e m w!fl r o d o w i s k u s z k o l n y m. p o s i a d a j! c e s ł a b e z d o l n o!fl c i r e g u l a c y j n e, n i e W s z a k p o w o d z e n i e s z k o l n e d z i e c k a u z a l je!ˆ e s- t j e d n o z n a c z n i e s k a z a n e n a n i e p o w o d z e - n i o n e j e s t o d w i e l u j e g o u m i e j!ł t n o!fl cni i e w. y -W a!ˆ n!, o i l e n i e d e c y d u j! c!, r o l!ł o d g r y - r o s ł y c h n a b a z i e p r o c e s ó w w y k o n a w c z y cw h a. j! t u t a j r o d z i c e i n a u c z y c i e l e. J e!fl l i u d z i e l! W!fl r ó d t a k i c h k o m p e t e n c j i w y r ó!ˆ n i! m o!ˆd -z i e c k u o d p o w i e d n i e g o w s p a r c i a, j e g o z d o l - n a m i e d z y i n n y m i ( R y s u n e k 2 ) : k o n c e n tnro!fl a -c i r e g u l a c y j n e m o g! u l e c w z m o c n i e n i u. c j!ł u w a g i, p o r z! d k o w a n i e i s y s t e m a t y z Wo yw am -a g a t o j e d n a k p e w n e j w i e d z y i w r a!ˆ l i - n i e w i e d z y, u s t a l a n i e p r i o r y t e t ó w, rwoo!fl z rcó!ˆ i -o r a z u m i e j!ł t n o!fl c i k o n t r o l o w a n i a w ł a - n i a n i e o g ó l n y c h i d e i i d e t a l i, e l a s t y cs zn ne e g o m y - n a u c z y c i e l s k i e g o i r o d z i c i e l s k i e g o!fl l e n i e i s t o s o w a n i e r ó!ˆ n o r o d n y c h s t r a t ez ga ic i h o w a n i a ( B r z e z i! s k a, M a t e j c z u k i N o - u c z e n i a s i!ł, w r e s z c i e z d o l n o!fl! r e g u l owwoatnniia k, 2 0 1 2 ). e m o c j i, o d r a c z a n i a g r a t y f i k a c j i, f u n k c j o n o - w a n i a w g r u p i e i n a w i! z y w a n i a k o n t a k tt óy w m c z a s e m w i!ł k s z o!fl! p r o g r a m ó w e d u - o r a z t r w a ł y c h w i!ł z i z i n n y m i l u d! m i, zk arc z! y j-n y c h, z a r ó w n o p r z e d s z k o l n y c h, j a k d z a n i e c z a s e m, c z y o r g a n i z o w a n i e m a t e i r i sa z- k o l n y c h, n a d m i e r n i e k o n c e n t r u j e s i!ł n a ł u w p r o c e s i e u c z e n i a s i!ł s a m o d z i e l n i e t yi m z, cio n d- z i e c k o j u!ˆ w i e i p o t r a f i w y k o n a! n y m i, t a k!ˆ e w g r u p i e ( p o r. b a d a n i a F i ls ia pm io ad k z, i e l n i e, j e d n o c z e!fl n i e p o m i j a j! c k w e - 2 0 1 2 a, 2 0 1 2 b ). s t i e t e gjo a, k d z i e c i p a n u j! n a d w ł a s n y m z a - Rysunek 2. Zdolność do samoregulacji jako czynnik warunkujący poziom osiągnięć szkolnych na podstawie: Blair (2002), Blair i Razza (2007); Hughes i in. (2010); Liew (2011). U c z n i o w i e m a j! c y k ł o p o t y z u t r z y m y w ca h- o w a n i e m, m y!fl l e n i e m, u c z e n i e m s i!ł o r a z n i e m p r z e z d ł u!ˆ s z y c z a s k o n c e n t r a c j i j a k l u sb y s t e m a t y z u j! s w o j! w i e d z!ł i z d o b y w a - k o n t r o l o w a n i e m w ł a s n y c h z a c h o w a! i r e anke - u m i e j!ł t n o!fl c i. W e d u k a c j i p r z e d s z k o l n e j c j i n a r a!ˆ e n i s! n a r o z m a i t e t r u d n o!fl c i i s sz zk ok lo -l n e j c i! g l e b r a k u j e u n a u c z y c i e l i r e -