Wplyw dawki i rodzaju nawozu na zawartosc azotu w kukurydzy

ROZDZIAL 5 Czeslawa Jasiewicz, Jacek Antonkiewicz Katedra Chemii Rolnej Akademii Rolniczej w Krakowie Wplyw dawki i rodzaju nawozu na zawartosc azotu w kukurydzy Wst^p Prawidlowy rozwoj roslin uzalezniony jest mi^dzy innymi od zawartosci skladnikow pokarmowych w glebie [Lab^towicz, Rutkowska 2002]. O skladzie chemicznym roslin decyduj^ uwarunkowania genetyczne oraz liczne czynniki zewn^trzne: klimatyczne, glebowe, uprawowe. Duzy wplyw na zawartosc skladnikow pokarmowych w roslinach wywiera nawozenie mineralne i organiczne [Mazur 1999]. Wplyw nawozenia mineralnego na plonowanie i sklad chemiczny roslin byl przedmiotem wielu badan [Antonkiewicz i in. 2003; Curylo 1991; Jurkowska, Wojciechowicz 1980. Rolnicze zagospodarowanie odpadow organicznych, nie skazonych chemicznie i bakteriologicznie, ma duze znaczenie przyrodniczo-ekologiczne. Odpady organiczne (komposty, osady sciekowe) zawieraj^ bowiem wszystkie niezb^dne dla roslin skladniki pokarmowe oraz s^ doskonalym substratem do tworzenia prochnicy glebowej [Mazur 2002]. Wartosc nawozowa (plonotworcza) kompostow produkowanych z odpadow miejskich jest limitowana skladem chemicznym kompostow, to jest ilosci^ i dost^pnosci^ dla roslin makroelementow, a zwlaszcza azotu, fosforu i potasu oraz metali ci^zkich [Lab^towicz, Ozarowski 2000]. Osady sciekowe charakteryzuj^ siq na ogol zroznicowanymi wlasciwosciami i skladem, co stwarza cz^sto problemy z ich wlasciwym zagospodarowaniem [Czekala 2002]. Bior^c pod uwag wielokierunkowe oddzialywanie odpadow organicznych na rosliny i gleb^ nalezy monitorowac stan srodowiska, w ktorym uprawiane s^ roshny przeznaczone miedzy innymi na pasze. Celem badan bylo okreslenie wplywu dawki oraz rodzaju nawozu na plonowanie, zawartosc azotu ogolnego i bialkowego oraz azotanow w kukurydzy. Material i metody Badania nad zawartosci^ azotu w roslinach i glebie przeprowadzono w 2004 roku w warunkach doswiadczenia wazonowego. Do badan wykorzystano gleb? 143

Czeslawa Jasiewicz, Jacek Antonkiewicz mineraln^ o skladzie granulometrycznym piasku slabo-gliniastego. Doswiadczenie przeprowadzono w czterech powtorzeniach, w wazonach polietylenowych, o pojemnosci 5,5 kg powietrznie suchej masy gleby. Odczyn gleby mierzony w 1 mol dm'' KCl wynosil 4,66. Zasobnosc gleby w skladniki pokarmowe ksztaltowala si? nast^puj^co: 1,0 g kg^ s.m. azotu ogolnego; 11,2 g kg"^ s.m. wfgla organicznego; 7,19 mg kg"^ s.m. ^^O^; 17,36 mg kg'^ K^O. Wedlug liczb granicznych tycz^cych zawartosci metali ci^zkich, gleba uzyta w doswiadczeniu charakteryzowala si? naturalna zawartosci^ Pb, Cd, Ni, Zn, Cu i Cr, Fe, Co, Mn [Kabata-Pendias i in. 1995;. Schemat doswiadczenia obejmowal 11 obiektow rozni^cych si? dawk^ oraz rodzajem wprowadzonych nawozow (tab. 2). Jako zrodlo skladnikow pokarmowych dla kukurydzy zastosowano sole mineralne, obornik, kompost, osad sciekowy i przemyslowy (tab. 1). W badaniach uwzgl?dniono dwa poziomy nawozenia (NPK). W przypadku pierwszego poziomu nawozenia (I) dawka nawozu mineralnego wynosila: 0,55 g N, 0,22 g P, 0,52 g K wazon"\ odpowiednio dla drugiego poziomu (II): 1,10 g N, 0,44 g P, 1,04 g K wazonnawozenie mineralne zastosowano w formie NH^N03, KH^PO^, KCl. Dawki obornika, kompostu, osadu miejskiego i przemyslowego ustalono w oparciu o poziom nawozenia azotowego przyj?tego w obiektach nawozonych mineralnie. Dawki potasu i fosforu wyrownano we wszystkich obiektach do jednakowego poziomu za wyj^tkiem obiektu kontrolnego. Roslin^ testow^ byla kukurydza {Zea mays L.), odmiany San". Okres wegetacji kukurydzy wynosil 63 dni. W czasie wegetacji rosliny podlewano wod^ redestylowan^, utrzymuj^c wilgotnosc gleby na poziomie 50% maksymalnej pojemnosci wodnej. Nawoz Tab. 1. Skiad chemiczny nawozow. Tab. 1. Chemical composition of fertilizers. Sucha masa Dry mass Subst. Org. Organic mater C - org. C - organic Fertilizer % g kg-' s.m. Obornik Farmyard manure N-ogolem N-Total 14,56 855,3-20,9 4,5 19,7 Kompos Kompost 54,72 437,3 253,6 26,4 5,1 13,4 Osad miejski Sludge sewage Osad przemyslowy Sludge industry 18,81 640,4 371,4 40,1 16,0 3,5 21,84 482,8 280,0 28,8 8,6 2,3 Po zbiorze z kazdego wazonu (powtorzenia), rosliny wysuszono w suszarce z wymuszonym obiegiem powietrza w temp. 75 C i nast?pnie okreslono wielkosc plonu suchej masy. W cz?sciach nadziemnych kukurydzy, po mineralizacji P K 144

wplyw dawki i rodzaju nawozu na zawartosc azotu w kukurydzy na sucho, oznaczono zawartosc azotu ogolnego, bialkowego metody destylacyjn^ Rjeldahla, a azotanow kolorymetrycznie z uzyciem kwasu fenylo-di-sulfonowego. W korzeniach i glebie oznaczono zawartosc azotu ogolnego. Wyniki podano w przeliczeniu na such^ mas?. Istotnosc roznic mi?dzy porownywanymi srednimi plonow kukurydzy okreslono metody Duncana. Analiz? wariancji i test Duncana wykonano na poziomie istotnosci a = 0,05 [Tr?towski, Wojcik 1991]. Wyniki i dyskusja Jako wskazniki przy pomocy, ktorych badano wplyw dawki i rodzaju nawozu na kukurydz? przyj?to wielkosc plonu, zawartosc azotu ogolnego, bialkowego oraz azotu w formie saletrzanej w kukurydzy. Wielkosc plonu cz?- sci nadziemnych kukurydzy, w zaleznosci od obiektu, wahala si? w zakresie: 36,26-81,83 g wazons a korzeni 9,59-20,64 (tab. 2). Plon kukurydzy istotnie zalezal od poziomu nawozenia i rodzaju nawozu. Najwyzszy plon kukurydzy stwierdzono w przypadku nawozenia mineralnego. Plon cz?sci nadziemnych kukurydzy uzyskany w obiekcie z pojedyncz^ dawk^ nawozow mineralnych byl o 89,14% wyzszy, a w przypadku drugiego poziomu o 123,06% w odniesieniu do kontroli. Najnizszy plon cz?sci nadziemnych kukurydzy zaobserwowano na obiekcie gdzie zastosowano kompost. Wielkosc plonu w tym obiekcie byla na poziomie obiektu kontrolnego. W przypadku korzeni wzrost plonu w wyzej wymienionych obiektach wynosil odpowiednio: 54,84% i 104,36%. Pojedyncza dawka osadu miejskiego nie wplyn?la istotnie na podwyzszenie plonu cz?sci nadziemnych i korzeni kukurydzy. Natomiast zastosowany osad miejski w podwojnej dawce wplyn^l istotnie na podwyzszenie plonu kukurydzy. Wzrost ten wynosil w przypadku cz?sci nadziemnych 61,25% a korzeni 45,11% w stosunku do kontroli. Zarejestrowano rowniez istotny wplyw osadu przemyslowego na wielkosc plonu kukurydzy. W przypadku pojedynczej dawki tego osadu wzrost plonu (cz?sci nadziemne i korzenie) wynosil 25,85%, a w przypadku podwojnej dawki 38,73% w stosunku do kontroli. W niniejszych badaniach stwierdzono, ze zastosowany kompost oraz obornik w dawce pojedynczej i podwojnej nie wplyn^l istotnie na podwyzszenie plonu cz?sci nadziemnych i korzeni kukurydzy w porownaniu do obiektu kontrolnego. Jednakze zarejestrowano, ze kukurydza nawozona obornikiem dala nieznacznie wyzszy plon anizeh uprawiana na komposcie. 145

Czeslawa Jasiewicz, Jacek Antonkiewicz Tab. 2. Schemat doswiadczenia i plonu kukurydzy Tab. 2. Scheme of experiment and yield maize Obiekt Wyszczegolnienie Dawka Doses Plon [g s.m. wazon"'] Yield [gd.m. pot'] Object Specification [g wazon"'] [gpot-'] Cz. Nadziemne Parts of tops Korzenie Roots I Kontrola - 36,68 10,10 II NPK; 0,55 (N) 69,38 15,64 III NPK;* 1,10 (N) 81,83 20,64 IV Obornik,' 181 40,12 11,70 V Obornik," 362 43,41 11,31 VI Kompost,'.38 36,26 9,58 VII Kompost," 76 37,07 12,36 VIII Osad miejski,* 73 44,95 13,52 IX Osad miejski," 146 59,15 14,65 X XI Osad przemyslowy,* Osad przemyslowy,** 87,45 174,90 * I dawka doses: 0,55 g N, 0,22 g P, 0,52 g K wazon"'; pot' ** II dawka doses: 1,10 g N, 0,44 g R 1,04 g K wazon'; pot' 46,28 12,59 49,13 15,77 9,50 3,49 Zawartosc azotu ogolnego w cz?sciach nadziemnych kukurydzy wahala si? w zakresie: 6,00-13,50 g kg"^ s.m., a w korzeniach byla znacznie nizsza i wynosila w zaleznosci od obiektu od 3,70 do 9,90 g kg"^ s.m. (tab. 3). Stwierdzono, ze nawozenie mineralne w najwi?kszym stopniu wplyn?to na zawartosc azotu ogolnego w kukurydzy. Wzrost zawartosci azotu w cz?sciach nadziemnych kukurydzy, przy pierwszym poziomie nawozenia, wynosil ponad 50%, a przy drugim poziomie - ponad 114% w stosunku do kontroli. Podobne zaleznosci zarejestrowano w przypadku korzeni kukurydzy. Znaczne podwyzszenie zawartosci azotu w kukurydzy zarejestrowano takze w przypadku zastosowanego osadu miejskiego i przemyslowego. Podwojna dawka osadu miejskiego i przemyslowego wplyn?la na ponad 20% wzrost zawartosci azotu ogolnego w porownaniu do obiektu kontrolnego. Zawartosc azotu w cz?sciach nadziemnych kukurydzy nawozonej obornikiem lub kompostem ksztaltowala si? na porownywalnym poziomie. Zawartosc azotu bialkowego w cz?sciach nadziemnych kukurydzy, w zaleznosci od obiektu, wahala si? od 5,40 do 12,10 g kg"^ s.m. (tab. 3). Podobnie jak w przypadku azotu ogolnego, zawartosc azotu bialkowego byla determinowana dawk^ i rodzajem zastosowanego nawozu. Podwojna dawka osadu miejskiego i przemyslowego wplyn?la na podwyzszenie zawarto- 146

wplyw dawki i rodzaju nawozu na zawartosc azotu w kukurydzy sci azotu biatkowego o 22,41% w stosunku do obiektu kontrolnego. Nawozenie kukurydzy obornikiem i kompostem nie wplyn?lo na podwyzszenie zawartosci azotu bialkowego w cz^sciach nadziemnych kukurydzy w porownaniu do kontroli. Zawartosc azotu azotanowego w kukurydzy, w zaleznosci od obiektu wahala si? od 0,30 do 0,47 g kg"^ s.m. Z danych zamieszczonych w tabeli 3 wynika, ze zastosowane w pojedynczej i podwojnej dawce nawozenie mineralne nie wplyn?lo na zawartosc azotu w formie azotanowej w cz?sciach nadziemnych kukurydzy. Natomiast zastosowane nawozenie organiczne w postaci obornika, kompostu, osadu miejskiego i przemyslowego wplyn?lo nieznacznie na obnizenie azotanow w kukurydzy w porownaniu do kontroli. Tab. 3. Zawartosc form azotu w kukurydzy i azotu ogolnego w glebie. Tab. 3. Content of form nitrogen and nitrogen total in soil. Obiekt Wyszczegolnienie Cz. Nadziemne Korzenie Gleba Parts of tops Roots Soil N-og. N-bialk. N-NO, N-og. N-og. Object Specification N-Total N-protein N-Total N-Total g kg-i s.m. I Kontrola 6,30 5,80 0,44 4,20 0,95 II NPK; 9,60 8,30 0,45 5,40 0,98 III NPK;* 13,50 12,10 0,47 9,90 0,94 IV Obornik; 6,20 5,70 0,30 3,70 0,98 V Obornik;* 6,60 5,80 0,39 3,90 0,97 VI Kompost; 6,00 5,40 0,38 4,10 1,01 VII Kompost;* 6,60 6,00 0,39 4,70 0,99 VIII Osad miejski; 6,80 6,00 0,31 4,90 0,93 IX Osad miejski;* 8,10 7,10 0,34 5,00 0,97 X XI Osad przemyslowy; Osad przemyslowy;* Oznaczenia jak w tabeli 1 - Explanations as in table 1. 7,40 6,70 0,31 3,90 0,93 7,80 7,10 0,38 5,20 0,96 Procentowy udzial azotu bialkowego w cz?sciach nadziemnych kukurydzy wahal si? w zaleznosci od obiektu od 86,46% do 92,06%. Najwi?kszy udzial azotu bialkowego w azocie ogolnym stwierdzono w kontroli, a najmniejszy w obiekcie, w ktorym zastosowano nawozenie mineralne w pojedynczej dawce. Udzial azotu w formie azotanowej w azocie ogolnym, w cz?sciach nadziemnych kukurydzy, byl niewielki i w zaleznosci od obiektu wahal si? od 3,48 do 6,98%. Najwi?kszy udzial tej formy azotu stwierdzono w obiekcie nie nawozonym (kontroli), natomiast najmniejszy w obiekcie, w ktorym zastosowano podwoj- 147

Czeskwa Jasiewicz, Jacek Antonkiewicz dawk? nawozow mineralnych. W niniejszych badaniach stwierdzono niewielki wplyw nawozow na obnizenie procentowego udzialu azotanow w azocie ogolnym. Zawartosc azotu w glebie po doswiadczeniu, w zaleznosci od obiektu, wahala si? w zakresie: 0,93-1,01 g kg'^ s.m. gleby i byla malo zroznicowana, v=2,78% (tab. 3). Najwyzsze zawartosci azotu stwierdzono w glebie nawozonej kompostem, a najnizsze w obiekcie, w ktorym zastosowano pojedyncz^ dawk? osadu miejskiego i przemyslowego. Dyskusja Azot jest pierwiastkiem najbardziej plonotworczym. W badaniach Curyly [1991] stwierdzono, ze jednostronne nawozenie azotem powoduje wzrost wielkosci plonu roslin. W niniejszych badaniach rowniez stwierdzono najwi?ksze oddzialywanie nawozenia mineralnego na wielkosc plonu kukurydzy, natomiast zastosowanie obornika oraz kompostu pod kukurydz? nie wplyn?- lo na wzrost plonu. Badania Patorczyk-Pytlik [2001] wykazaly, ze kukurydza nawozona kompostem z osadow sciekowych nie wykazywala przyrostu plonu, w pierwszym roku badan. W badaniach Gambusia i Wieczorka [1999] stwierdzono lepsze dzialanie nawozowe kompostow w stosunku do obornika. Niew^tpliwie atutem kompostow jest rozlozenie ich dzialania w czasie, jak rowniez to, ze dzialanie poprawia wlasciwosci fizyko-chemiczne gleby. Dzialanie nawozowe tych materialow powinno bye badane w dluzszym okresie czasu. Azot wyst?puje w roslinach przede wszystkim w zwi^zkach organicznych, a tylko w niewielkiej ilosci w pol^czeniach mineralnych [Mazur 1991]. W badaniach wlasnych stwierdzono, ze zawartosc azotu ogolem i azotu bialkowego w kukurydzy wzrastala w miar? zwi?kszania dawki nawozu. Podobne zaleznosci w kukurydzy uzyskali Bober i Blazej [1991]. Zawartosc azotanow w roslinach uprawnych zalezy mi?dzy innymi od poziomu nawozenia i zabiegow agrotechnicznych. W badaniach wlasnych stwierdzono, ze odpady organiczne (kompost, osad miejski i przemyslowy) ograniczyly udzial azotu saletrzanego w zielonej masie kukurydzy z kolei nawozenie mineralne sprzyjalo jego akumulacje. Badania Zurawskiego i Jablohskiego [1991] potwierdzily, ze nawozenie mineralne wplywa istotnie na podwyzszenie zawartosci azotu azotanowego (V) w kukurydzy. Znaczny wzrost plonow kukurydzy uzyskany dzi?ki nawozeniu mineralnemu (NPK) i organicznemu prowadzil do wyczerpywania gleby z azotu ogolnego, CO nasuwa potrzeb? uzupelnienia tych strat poprzez odpowiednie nawozenie [Jurkowska, Wojciechowicz 1980^. 148

wplyw dawki i rodzaju nawozu na zawartosc azotu w kukurydzy Wnioski 1. Stwierdzono istotny wplyw poziomu nawozenia oraz rodzaju nawozu na wielkosc plonu kukurydzy. Pojedyncza i podwojna dawka nawozu mineralnego i osadu przemyslowego oraz podwojna dawka osadu miejskiego wplyn?la istotnie na podwyzszenie plonu kukurydzy. 2. Najwyzszy plon kukurydzy stwierdzono w obiektach nawozonych mineralnie, a najnizszy w przypadku kompostu. 3. Stwierdzono, ze nawozenie mineralne w najwi?kszym stopniu wplyn?lo na podwyzszenie zawartosci azotu ogolnego oraz bialkowego w cz?sciach nadziemnych kukurydzy. Nieco mniejszy wplyw na ich zawartosc mial osad miejski i przemyslowy. 4. Zastosowane nawozy organiczne; obornik i kompost nie wplyn?ly na podwyzszenie zawartosc azotu ogolnego i bialkowego w kukurydzy. 5. Wykazano, ze obornik, kompost oraz osad miejski i przemyslowy nieznacznie wplyn?ly na obnizenie zawartosci azotanow w cz?sciach nadziemnych kukurydzy. 6. Zawartosc azotu w glebie byla malo zroznicowana, najwi?ksze ilosci stwierdzono w obiekcie nawozonym kompostem, a najnizsze pojedyncz^ dawk^ osadu miejskiego i przemyslowego. Literatura 1. Antonkiewicz J., Radkowski A., Jasiewicz Cz. 2003. Wplyw nawozenia mineralnego na zawartosc i pobranie makroelementow przez koniczyn? l^kow^ {Trifolium pratense L.). Zesz. Probl. PNR., 494, 27-34. 2. Bober A., Blazej J. 1991. Wplyw nawozenia azotowego na wielkosc i jakosc plonu kolb kukurydzy przeznaczonych na kiszonk?. Zesz. Nauk. AR Krakow 262, Sesja Nauk. 34, 241-249. 3. Curyto T. 1991. Oddzialywanie wieloletniego jednostronnego nawozenia azotowego na plonowanie i sklad chemiczny runi l^kowej. Zesz. Nauk. AR w Krakowie 262, sesja Nauk. 34, 157-164. 4. Czekala J. 2002. Wybrane wlasciwosci osadow sciekowych z oczyszczalni regionu Wielkopolski. Cz. I. Odczyn, sucha masa, materia i w?giel organiczny oraz makrosktadniki. Acta Agrophysica, 2002, 70, 75-82. 5. Gambus R, Wieczorek J. 1999. Sklad chemiczny i wartosc nawozowa kompostow i wermikompostow z osadow sciekowych nadmiernie zanieczyszczonych metalami ci?zkimi. Zesz. Prob. PNR, 467, 513-520. 6. Jurkowska H., Wojciechowicz T. 1980. Wplyw wzrastaj^cych dawek azotanu amonu na zawartosc skladnikow pokarmowych w roslinach. Cz?sc 1. Makroelementy. Acta Agr. et Silv., ser. Agr., 19, 61-73. 149

Czeslawa Jasiewicz, Jacek Antonkiewicz 7. Kabata-Pendias A., Piotrowska M., Motowicka-Terelak T., Maliszewska- -Kordybach T., Filipiak K., Krakowiak A., Pietruch Cz. 1995. Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gleb - metale ci?zkie, siarka i WWA. Panstwowa Inspekcja Ochrony Srodowiska. Bibliot. Monit. Srod., Warszawa, ss. 41. 8. Lab?towicz J., Rutkowska B. 2002. Rownowaga jonowa roztworu glebowego przy roznym zakwaszeniu gleby w zmiennych warunkach nawozowych. Zesz. Probl, PNR, 482, 343-349. 9. Lab?towicz J., Ozarowski G. 2000. Stosowanie kompostu ze smieci miejskich w rolnictwie i jego wplyw na zawartosc metali ci?zkich w glebie. Zesz. Probl. PNR, 472, 489-496. 10. Mazur T. /red/ 1991. Azotw glebach uprawnych. PWN, Warszawa, ss. 240. 11. Mazur T. 1999. Rolnicze i ekologiczne znaczenie nawozenia organicznego i mineralnego. Zesz. Probl. PNR, 467, 151-157. 12. Mazur T. 2002. Rozwazania o wartosci nawozowej odpadow organicznych. Acta Agrophysica, 2002, 70, 257-263. 13. Patorczyk-Pytlik 2001. Agrochemiczna ocena roznych sposobow przygotowania kompostow z osadu sciekowego. Zesz. Nauk. AR Wroclaw, 401, Rozpor. hab. CLXXV, ss. 104. 14. Tr?towski J., Wojcik A.R. 1991. Metodyka doswiadczeh rolniczych. Wyd. WSRP, Siedlce 1991, ss. 538. 15. Zurawski H., Jablonski W. Wplyw wolno dzialaj^cych nawozow azotowych na zawartosc N-NO3 w kukurydzy uprawianej na zielonk?. Zesz. Nauk. AR Krakow 263, Sesja Nauk. 34, 157-162. Slowa kluczowe: kukurydza, plon, zawartosc, azot ogolny, bialkowy, azotany. STRESZCZENIE Bior^c pod uwag? wielokierunkowe oddzialywanie odpadow organicznych na rosliny i gleb? nalezy monitorowac stan srodowiska, w ktorym uprawiane s^ rosliny przeznaczone miedzy innymi na pasze. Celem badan bylo okreslenie wplywu dawki oraz rodzaju nawozu na plonowanie, zawartosc azotu ogolnego i bialkowego oraz azotanow w kukurydzy. Badania nad zawartosci^ azotu w roslinach i glebie przeprowadzono w 2004 roku w warunkach doswiadczenia wazonowego. Schemat doswiadczenia obejmowal 11 obiektow rozni^cych si? dawk^ oraz rodzajem wprowadzonych nawozow. W badaniach uwzgl?dniono dwa poziomy nawozenia (NPK). 1 poziom wynosil 0,55 g N, 0,22 g P, 0,52 g K wazons II poziom odpowiadal 1,10 g N, 0,44 150

wplyw dawki i rodzaju nawozu na zawartosc azotu w kukurydzy g P, 1,04 g K wazon ^ Nawozenie mineralne zastosowano w formie NH^NOj, KH^PO^, KCl. Dawki obornika, kompostu, osadu miejskiego i przemyslowego ustalono w oparciu o poziom nawozenia azotowego. Rosliny testow^ byla kukurydza {Zea mays L.), odmiany San". W cz?sciach nadziemnych kukurydzy, po mineralizacji na sucho, oznaczono zawartosc azotu ogolnego, bialkowego metody destylacyjn^ Kjeldahla, a azotu azotanowego kolorymetrycznie z uzyciem kwasu fenylo-di-sulfonowego, natomiast w korzeniach i glebie oznaczono zawartosc azotu ogolnego. Stwierdzono istotny wplyw poziomu nawozenia oraz rodzaju nawozu na wielkosc plonu kukurydzy. Pojedyncza i podwojna dawka nawozu mineralnego i osadu przemyslowego oraz podwojna dawka osadu miejskiego wplyn?la istotnie na podwyzszenie plonu kukurydzy. Najwyzszy plon kukurydzy stwierdzono w przypadku nawozenia mineralnego, a najnizszy w przypadku kompostu. Stwierdzono, ze nawozenie mineralne w najwi?kszym stopniu wplyn?lo na podwyzszenie zawartosci azotu ogolnego oraz bialkowego w cz?sciach nadziemnych kukurydzy. Nieco mniejszy wplyw na zawartosc azotu mial osad miejski i przemyslowy. Zastosowane nawozy organiczne; obornik i kompost nie wplyn?ly na podwyzszenie zawartosc azotu ogolnego i bialkowego w kukurydzy. Stwierdzono, ze obornik, kompost oraz osad miejski i przemyslowy nieznacznie wplyn?ly na obnizenie zawartosci azotanow w cz?sciach nadziemnych kukurydzy. Zawartosc azotu w glebie byla malo zroznicowana, najwi?ksze ilosci stwierdzono w obiekcie nawozonym kompostem, a najnizsze pojedyncz^ dawk^ osadu miejskiego i przemyslowego. THE EFFECT OF A DOSE AND KIND OF FERTILIZER ON MAIZE NITROGEN CONCENTRATION SUMMARY Considering multi-directional effect of organic wastes on plants and soil it is necessary to monitor the state of natural environment where crops are cultivated, among others for fodder. The research aimed at determining the effect of the dose and kind of fertilizer on yielding, total and protein nitrogen concentrations and nitrate content in maize. Studies on nitrogen concentrations in plants and soil were conducted in 2004 as a pot experiment. The experimental design comprised 11 treatments 151

Czeskwa Jasiewicz, Jacek Antonkiewicz differing with the dose and kind of supphed fertiuzers. Two levels of NPK fertilization were considered in the experiment. On level 1 0.55g N, 0.22g P, 0.52g K -pot' were used, level II corresponded to l.log N, 0.44g P and 1.04 g K potmineral fertilization was applied as NH^NOj, KH^PO^, KCl. Doses of farmyard manure, compost, municipal and industrial sludge were established on the basis of nitrogen fertilization level. Maize {Zea mays L.), San c.v. was the test plant. Following dry mineralization, the following assessments were conducted in the maize aboveground parts: total and protein nitrogen concentrations by distillation Kjeldahl method, nitrate nitrogen by colorimetry with the use of phenyl disulphonic acid, whereas total nitrogen was assayed in roots and soil. A significant effect of fertilization level and the kind of fertilizer on maize yield amount was found. Single and double dose of mineral fertilizer and industrial sludge and a double dose of municipal sludge markedly affected bigger maize yield. The highest maize yield was registered on mineral treatment and the lowest on compost. It was found that mineral fertilization most affected the increase in total and protein nitrogen concentrations in maize aboveground parts. Municipal and industrial sludge had slightly lesser effect on nitrogen concentrations. Applied organic fertilizers farmyard manure and compost did not affect an increase in total or protein nitrogen concentrations in maize. It was also found that farmyard manure, compost and municipal and industrial sludge slightly influenced a decrease in nitrate content in maize aboveground parts. The soil nitrogen concentrations were little diversified, the greatest amounts were detected on compost treatment and the lowest on the single dose of municipal and industrial sludge. Keywords: maize, yield, content, total nitrogen, protein nitrogen, nitrates. Prof dr hab. Czeslawa Jasiewicz Katedra Chemii Rolnej Akademia Rolnicza w Krakowie Aleja Mickiewicza 21 31-120 Krakow e-mail: rrantonk@cyf-kr.edu.pl 152

SPIS TRESCI Teofil Mazur, Stanisiaw Nowel: Przedmowa 9 I. ILOSCIOWE ASPEKTY ROZPRASZANIA AZOTU W SRODOWISKU ROZDZIAL 1 Jan Lab?towicz, Tomasz Sosulski: Proba ilosciowego oszacowania rozpraszania azotu z obszarow rolniczych w swietle literatury 11 ROZDZIAL 2 Janusz Hermann, Grazyna Harasimowicz-Hermann: Podstawy prawne i instrumenty sluzqce poprawie warunkow efektywnego wdrazania dyrektywy azotanowej w Polsce 27 ROZDZL\ 3 Stanisiaw Mercik, Wojciech St?pien: Losy azotu z nawozow mineralnych w doswiadczeniach wieloletnich 41 ROZDZLVL 4 Stanisiaw Giowacki: Wplyw wybranych zanieczyszczen powietrza na stan zdrowotny drzew lesnych 51 ROZDZIAL 5 Teresa Motowicka-Trelak-i-, Henryk Trelak: Ekologiczne skutki zanieczyszczenia zwiqzkami azotu srodowiska w otoczeniu ZA - Pulawy 59 ROZDZIAL 6 Eva Hanackova, Barbara Filipek - Mazur, Otto Lozek, Pavol Slamka: Influence of various farming systems on the content of inorganic forms of nitrogen in soil under winter wheat, field pea and grain maize grown in triculture 71 II. NAWOZY MESfERALNE JAKO ZRODLO ZANIECZYSZCZENIA AZOTEM ROZDZIAL 1 Kazimierz Mazur, Barbara Filipek-Mazur, Krzysztof Gondek: Dynamika plonowania i zawartosci azotu w runi Iqkowej 85 5

Spis tresci ROZDZIAL 2 Barbara Wisniowska-Kielian, Kazimierz Klima: Ocena strat azotu mineralnego w rejonie wyzynnym w zaleznosci od rodzaju uzytku 99 ROZDZIAL 3 Barbara Sapek, Andrzej Sapek: Azot mineralny w glebie i wodzie gruntowej zzagrody wiejskiej ijej otoczenia na tie wybranych skladnikow nawozowych oraz rozpuszczalnego w^gla organicznego (RWO) 113 ROZDZIAL 4 Andrzej Sapek, Barbara Sapek: Azot mineralny w wodzie gruntowej spod trwalych uzytkow zielonych na glebach mineralnych i torfowych 129 ROZDZIAL 5 Czeslawa Jasiewicz, Jacek Antonkiewicz; Wplyw dawki i rodzaju nawozu na zawartosc azotu w kukurydzy 143 ROZDZIAL 6 Miroslaw Wyszkowski: Zmiany zawartosci azotanow (V) w bulwach ziemniaka a zaleznosci odfazy wegetacji i nawozenia mineralnego 153 ROZDZIAL 7 Otto Lozek, Czeslawa Jasiewicz, Pavol Slamka, Eva Hanackova: Content of inorganic nitrogen (N^J in soil as a criterion for rational fertilization of winter wheat 163 IIL NAWOZY NATURALNEI ORGANICZNE JAKO ZRODLO ZANIECZYSZCZENLV AZOTEM ROZDZIAL 1 Zbigniew Mazur, Teofil Mazur: Zawartosc mineralnych form azotu w glebach w zaleznosci od rodzaju stosowanych nawozow 173 ROZDZIAL 2 Krzysztof Gondek, Barbara Filipek-Mazur, Kazimierz Mazur: Plonowanie i zawartosc azotu w owsie nawozonym kompostami z odpadow zielonych... 183 ROZDZIAL 3 Andrzej Kotecki, Marcin Kozak: Wartosc nawozowa resztek pozbiorowych roslin strqczkowych 195 6

spis tresci ROZDZIAL 4 Grazyna Harasimowicz-Hermann, Janusz Hermann: Rola mi^dzyplondw w ograniczeniu strat azotu zprodukcji roslinnej 203 ROZDZIAL 5 Pavol Slamka, Eva Hanackova, Otto Lozek, Krzysztof Gondek: Effect of fermented substrate (after biomass production)] application on the inorganic nitrogen content in soil and sugar beet roots quality 215 IV. ODPADY JAKO ZRODLO ZANIECZYSZCZENLV AZOTEM ROZDZIAL 1 Stanisiaw Baran: Zawartosc roznychform azotu w glebie lekkiej uzyznionej osadem sciekowym 227 ROZDZIAL 2 Czeslaw Woloszyk, Edward Krzywy: Wpiyw komunalnego osadu sciekowego i slomy na wielkosc plonu oraz na zawartosc azotu w Festulolium i w glebie 241 ROZDZIAL 3 Lech Smoczyhski: Wplyw procesow anoksycznych wywolanych w sieci kanalizacyjnej na jakosc odplywu z oczyszczalni 251 ROZDZIAL 4 Jan Siuta: Rekultywacyjna efektywnosc osadow sciekowych na skladowisku odpadow posodowych w Janikowie 259 ROZDZIAL 5 Leszek Wozniak, Krzysztof Kud, Pawel Zawora; Mozliwosci wykorzystania azotu zawartego w rz^sie wodnej z oczyszczalni typu LEMNA. Cz. I. Doswiadczenie wazonowe 277 Mozliwosci wykorzystania azotu zawartego w rz^sie wodnej z oczyszczalni typu LEMNA. Cz. IL Doswiadczenie polowe 285 ROZDZLVL 6 Zbigniew Mazur, Wiera Sqdej, Anna Polit: Fluktuacja zawartosci azotu w sciekach oczyszczonych z oczyszczalni sciekow w Olecku 293 7

Komitet naukowy konferencji: prof, dr hab. Teofil Mazur - przewodnicz^cy, prof dr hab. Stanisiaw Baran, prof dr hab. Zdzislaw Ciecko, prof dr hab. Edward Krzywy, prof, dr hab. Kazimierz Mazur, prof, dr hab. Stanisiaw Mercik Recenzje wykonali czlonkowie Komitetu Naukowego Redaktor zeszytu: Stanisiaw Nowel Projekt okladki: Urszula Szablowska Copyright by Wszechnica Mazurska w Olecku lsbn-83-86523-40-9 Konferencj? i publikacj? dofinansowaly: Wszechnica Mazurska w Olecku, Zakiady Chemiczne POLlCE S.A.", Agencja Nieruchomosci Rolnych Oddzial Terenowy w Olsztynie Wydawca: Wydawnictwo Wszechnicy Mazurskiej w Olecku Sklad komputerowy: Marek Jadczak Druk: Drukarnia Libra-Print, al. Pilsudskiego 82, 18-400 Lomza 4

Acta Universitatis Masuriensis Monografie Wszechnicy Mazurskiej w Olecku ZANIECZYSZCZENIA SRODOWISKA AZOTEM Mater ialy p okonferencyj ne OLECKO 2005