WPLYW NAWOZENIA NA PLONOWANIE I ZAWARTOSC AZOTU W RAJGRASIE WYNIOSLYM. Wst^p

Transkrypt

1 ZESZYTY PROBLEMOWE POST^POW NAUK ROLNICZYCH 2006 z. 513: WPLYW NAWOZENIA NA PLONOWANIE I ZAWARTOSC AZOTU W RAJGRASIE WYNIOSLYM Czestawa Jasiewicz, Jacek Antonkiewicz, Agnieszka Baran Katedra Chemii Rolnej, Akademia Rolnicza im. H. Kottqtaja w Krakowie Wst^p Zawartosc azotu, a w szczegolnosci jego form: azotanowej(v) i bialkowej jest jednym z waznych kryteriow oceny jakosci oraz wartosci paszowej traw [JAN- KOwsKA-HuFLEJT 2002]. WystQpujqcc w glebie mineralne formy azotu Scj zrodiem tego skladnika dla roslin, lecz pobierane w nadmiarze, zaklocaj^ ich homeostazq poprzez nadmiern^ akumulacj? azotan6w(v), jak rowniez spadek azotu ogolnego, bialka, wolnych aminokwasow i cukrow w tkankach roslinnych [UZIAK i in. 1993]. W paszowym wykorzystaniu traw wazne jest uzyskanie plonow o wysokim udziale azotu biaikowego, przy rownoczesnym niskim poziomie zawartosci azotan6w(v), poniewaz nadmiar ich wplywa ujemnie na zdrowie i produktywnosc zwierzqt [GASIOR, KANIUCZAK 1996]. Wsrod wielu czynnikow ksztaltuj^cych plonowanie i proces akumulacji azotan6w(v) w roslinach wazucj rolq odgrywa nawozenie, tj.: rodzaj nawozu, wielkosc zastosowanych dawek azotu oraz ich rozklad w okresie wzrostu roslin [CZUBA 1996]. Racjonalne nawozenie mineralne i organiczne warunkuje pozyskanie duiych polonow roslin o wysokiej jakosci, oraz chroni srodowisko glebowe i wodne przed degradacj^ [ROGALSKI 2004]. Celem przeprowadzonych badah bylo okreslenie wplywu rodzaju i dawki nawozow na plonowanie i zawartosc roznych form azotu w rajgrasie wynioslym. IMaterial i metodyka Badania nad wplywem nawozenia na plonowanie i zawartosc azotu w rajgrasie wynioslym przeprowadzono w warunkach doswiadczenia wazonowego w 2005 roku. Powyzsze doswiadczenie wazonowe stanowilo kontynuacje badah nad wplywem dawki i rodzaju nawozu na zawartosc azotu w kukurydzy [JASIE WICZ, ANTONKIEWICZ 2005]. W pierwszym roku badah roslinij testow^ byla kukurydza, a w drugim rajgras wyniosly odmiany Gaza. Doswiadczenie zostalo zalozone na glebie pozostawionej po zbiorze kukurydzy w wazonach PCV o pojemnosci 5 kg gleby powietrznie suchej, w 4 powtorzeniach. Gleba w zaleznosci od obiektu charakteryzowala si? bardzo kwasnym i kwasnym odczynem, a phko wahalo si? w przedziale od 4,03 do 4,64, nisk^ zawartosci^ w^gla organicznego wynosz^c^ od 11,1 do 13,1 g-kg-\o

2 150 Cz. Jasiewicz, J. Antonkiewicz, A. Baran metod^ Tiurina. Azot ogolny oznaczono metod^ Kjeldahla, a zawartosc jego miescila si? w graniach od 0,93 do 1,01 g-kg-l Gleba charakteryzowala si? rowniez nisk^ zawartosci^ przyswajalnego fosforu i potasu oznaczonych metod^ Egnera-Riehma. Jako zrodlo sktadnikow pokarmowych wykorzystano: sole mineralne, obornik, kompost, osad miejski i przemyslowy. Eksperyment obejmowal 11 obiektow rozni^cych siq rodzajem i dawk^ nawozu (tab. 2). Dawka NPK dla I poziomu wyniosla: 0,30 g N, 0,11 g P, 0,26 g K-wazon odpowiednio dla II poziomu: 0,60 g N, 0,22 g P, 0,52 g K-wazon-^. Dawk? azotu i potasu podzielono na polow? i zastosowano pod poszczegolne pokosy rajgrasu wynioslego. Fosfor wnoszono jednorazowo przed siewem rajgrasu. Skladniki nawozowe wprowadzono w formie roztworow NH4NO3, KH2PO4, KCl. Obornik, kompost, osad miejski i przemyslowy zastosowano w I roku badah pod kukurydz?. Sklad chemiczny i dawki tych nawozow podano w tabeli 1. Po zbiorze I i II pokosu, material roslinny wysuszono i okreslono wielkosc plonu suchej masy. W celu oceny wartosci paszowej rajgrasu oznaczono: zawartosc azotu ogolnego i biaikowego metod^ destylacyjn^ Kjeldahla, azotan6w(v) metodq kolorymetryczn^ z uzyciem kwasu fenylodisulfonowego oraz zawartosc aminokwasow. W korzeniach i glebie oznaczono zawartosc azotu ogolnego metod^ Kjeldahla. Otrzymane wyniki opracowano statystycznie stosuj^c analiz? wariancji jednoczynnikowej oraz szacowanie roznic testem Duncana, przy poziomie istotnosci p < 0,01 [STANISZ 1998]. Sklad chemiczny i dawki nawozow Chemical composition and doses of the fertilizers Tabela 1; Table 1 Dawka; Dose (g-wazon-'; g-pot-') Obornik Farmyard manure Kompost Compost Osad miejski sewage sludge Osad przemyslowy industral sludge I / II dawka; I / II dose 181 /362 38/76 73 / ,45 / 174,90 Sklad chemiczny; Chemical composition Sucha masa; D17 matter % 14,56 54,72 18,81 21,84 Materia organ. Organic matter 855,3 437,3 640,4 482,8 C org.; Organic C gkg-' s.m.; DM - 253,6 371,4 280,0 N calkowity; Total N 20,9 26,4 40,1 28,8 P : K 4,5 : 19,7 5,1 : 13,4 16,0 : 3,5 8,6 : 2,3 Wyniki i ich omowienie W zaleznosci od obiektu, wielkosc plonu czqsci nadziemnych rajgrasu wynioslego wahala si? w zakresie: 4,92-12,24 g-wazon-' dla I pokosu i 2,06-13,10 g-wazon-i dla II pokosu (tab. 2). Zastosowane nawozenie mineralne oraz nast?pcze dzialanie nawozow organicznych istotnie wplyn?}o na plonowanie rajgrasu wynioslego, w porownaniu z obiektem bez nawozenia, przy czym wyzsze plony uzyskano w obiektach z nawozeniem organicznym. Najwyzsze plony rajgrasu z obu pokosow stwierdzono w obiekcie z podwojn^ dawkcj obornika. Przyrost plonow w tym obiekcie, w stosunku do kontroli wyniosl odpowiednio: 148,95% (I pokos) i 534,90% (II pokos). W obiektach z kompostem, osadem miejskim

3 WPLYW NAWOZENIA NA PLONOWANIE I ZAWARTOSC AZOTU 151 i przemyslowym oraz obornikiem w pojedynczej dawce plony ksztaltowaly si? na podobnym poziomie. W przypadku pojedynczych dawek w/w nawozow wzrost plonu wyniosl srednio 65,70% (I pokos), 303,84% (II pokos), a w przypadku podwojnych dawek 112,13% (I pokos), 503,47% (II pokos) w stosunku do kontroli. Nawozenie mineralne w mniejszym stopniu wplyn?lo na wzrost plonu rajgrasu, a w obiekcie z NPKj zaobserwowano najnizszy plon. Zroznicowanie dawki NPK nie wplyn?lo istotnie na wielkosc plonu rajgrasu. Otrzymane plony byly o 64,18% (I pokos) i 198,73% (II pokos) wyzsze, w odniesieniu do kontroh. Plon korzeni w zaleznosci od obiektu wahala si? od 5,39 do 20,04 g-wazon-' (tab. 2). Mimo iz nie ma wartosci uzytkowej, odgrywa wazn^ rol? w'pobieraniu skladnikow pokarmowych przez roslin?. Zaobserwowano istotny wplyw nawozenia mineralnego i organicznego na zwi?kszenie biomasy korzeni w porownaniu do obiektu kontrolnego. W obiektach z kompostemj i osadem miejskimj stwierdzono najwyzsz^ biomas? korzeni. Podobne zaleznosci otrzymali GONDEK i in. [2005]. Obiekty, w ktorych zastosowano komposty, mialy najwyzszcj mas? korzeni w drugim roku doswiadczenia. Schemat doswiadczenia i plon rajgrasu Scheme of experiment and yield of tall oat grass Objekt Wyszczegoinienie Object Specification I pokos; cut Plon (g s.m.wazon-') Yield (g DM-pot-i) II pokos; cut Tabela 2; Table 2 korzenie; roots I Kontrola; Control 4,92 2,06 5,39 II NPK * 7,93 6,12 14,38 III NPK ** 8,22 6,20 9,65 IV obornik *; farmyard manure * 9,70 8,64 9,80 V obornik **; farmyard manure ** 12,24 13,10 14,33 VI kompost *; compost * 8,125 8,36 20,04 VII kompost **; compost ** 10,97 12,55 17,75 VIII osad miejski *; sewage sludge * 8,10 8,07 19,90 IX osad miejski **; sewage sludge ** 10,33 12,10 17,92 X osad przemyslowy *; industral sludge * 8,22 8,25 16,98 XI osad przemyslowy**; industral sludge ** 10,74 12,70 18,18 NIRa < 0,01; LSD a < ,76 0,50 3,21 I dawka: 0,30 g N; 0,11 g P; 0,26 g Kwazon-'; I doses: 0.30 g N; 0.11 g P; 0.26 g K-pot-i II dawka: 0,60 g N; 0,22 g P; 0,52 g Kwazon-'; II doses: 0.60 g N; 0.22 g P; 0.52 g K-pot-' Zawartosc azotu ogolnego, biaikowego, formy azotanowej w rajgrasie byla zroznicowana. Znaczny wplyw na stan badanych zwicjzkow azotu miala dawka, rodzaj nawozu, jak rowniez termin zbioru. Zawartosci w/w skladnikow podano w tabeh 3. Zawartosc azotu ogolnego w plonach miescila si? w granicach od 11,20 do 31 g-kg-i s.m (I pokos) oraz od 11,80 do 28 g-kg-' s.m (II pokos). W I pokosie w wi?kszosci obiektow zawartosc azotu byla wi?ksza w porownaniu z pokosem II. Jedynie w obiektach z nawozeniem mineralnym stwierdzono odwrotnq zaleznosc.

4 152 Cz. Jasiewicz, J. Antonkiewicz, A. Baran II pokos z tych obiektow mial nizsz^ mas?, mogla wi?c nast^jpic koncentracja tego makroelementu. Zastosowanie podwojnej dawki NPK wyraznie wplyn?lo na wzrost zawartosci azotu ogolnego w obu pokosach. Przy tym poziomie nawozenia, wzrost wyniosl ponad 137%, natomiast, przy NPKj srednio o 30% w stosunku do kontroli. Wi?ksze ilosci tego makroelementu stwierdzono jednak w obiektach (I pokos), w ktorych stosowano podwojucj dawk^: obornika, osadu miejskiego i przemyslowego. Koncentracja azotu w plonach uzyskanych z tych obiektow byla odpowiednio o 176,8%, 132,14% i 118% wyzsza w stosunku do kontroli. Pojedyncza dawka obornika i podwojna kompostu wplyn?la na ponad % wzrost zawartosc N og. w odniesieniu do obiektu kontrolnego'. Zawartosc azotu w rajgrasie z obiektow nawozonych pojedynczq dawkq obu osadow ksztaltowata si? na porownywalnym poziomie. Przyczyn^ znacznej koncentracji azotu w I pokosie z w/w obiektow moglo bye zwi?kszenie ilosci dost?pnych form tego skladnika, ktore pochodzily z procesu mineralizacji zastosowanych rok wczesniej nawozow i odpadow organicznych. Zawartosc N og. w korzeniach podobnie jak w cz?- sciach nadziemnych byla najwi?ksza w obiektach z podwojnq dawk^ osadu przemyslowego, obornika oraz NPK2 (tab. 3). Biomasa korzeni z obiektu nawozonego kompostem w pojedynczej dawce miala najnizszq zawartosc azotu, ale charakteryzowala si? najwyzszcj mas^. Zawartosc azotu w glebie po doswiadczeniu, w zaleznosci od obiektu wahala si? od 0,65 do 0,85 g-kg-i s.m. gleby (tab. 3) i nie wykazywala duzego zroznicowania (v = 7,87%). Najwyzszq zawartosc tego elementu zaobserwowano w glebie z obiektow nawozonych kompostem oraz obornikiemj, najnizszy zas w glebie bez nawozenia i osadem przemyslowymj. Wyniki te potwierdzajcj zalet? kompostow jako nawozow o dzialaniu roztozonym w czasie i wplywajqcych na popraw? wlasciwosci fizykochemicznych gleby [MAZUR 1996]. Tabela 3; Table 3 Zawartosc azotu ogolnego, biaikowego i azotan6w(v) w rajgrasie wynioslym i glebie Contents of total, protein nitrogen and nitrates in tall oat grass and in soil Objekt Object N calkowity Total N I pokos I cut II pokos 11 cut N bialkowy Protein N I pokos I cut g-kg-' s.m.; DM II pokos II cut I pokos 1 cut N-NO3 II pokos II cut Korzenie Roots Gleba Soil N calkowity total N I 11,20 11,80 10,09 90,09 10,30 87,29 0,51 4,56 0,44 3,70 5,90 0,65 II 14,80 15,50 15,05 97,10 12,29 84,14 0,41 2,64 0,45 3,06 8,30 0,70 III 26,60 28,00 18,10 68,03 17,00 60,70 0,59 2,21 0,92 3,29 14,20 0,73 IV 23,00 12,00 21,20 92,15 11,21 93,42 0,41 1,78 0,42 3,51 8,90 0,75 V 31,00 16,40 27,01 87,13 14,96 91,19 1,78 5,74 0,32 1,92 12,70 0,81

5 WPLYW NAWOZENIA NA PLONOWANIE I ZAWARTOSC AZOTU VI VII VIII IX X XI 17,30 23,10 20,00 26,00 20,10 24,40 11,40 too 14,50 12,20 15,90 12,60 15,00 16,61 96,01 22,48 95,35 19,07 95,35 24,88 95,67 19,57 97,36 23,40 95,90 10,74 94,21 12,83 93,20 11,37 93,20 14,77 92,86 11,85 94,01 14,32 95,47 0,38 2,21 0,39 1,69 0,35 1,75 0,51 1,96 0,42 2,08 0,42 1,74 0,42 3,71 0,48 3,29 0,42 3,41 0,36 2,27 0,35 2,77 0,45 2,99 6,80 0,85 9,90 0,80 6,70 0,78 10,30 0,79 6,90 0,69 19,30 0,76 Zawartosc azotan6w(v), jako wazne kryterium oceny jakosci pasz, wahala si? w I pokosie od 0,35 do 1,78 g-kg-' s.m., w II od 0,32 do 0,92 g-kg-' s.m. (tab. 3). Najwyzszci koncentracje N-NO3 stwierdzono w obiekcie z nast?pczym dzialaniem obornika, (I pokos) oraz NPKj (II pokos). Zawartosc azotanow w plonach otrzymanych z tych obiektow byla odpowiednio o 248% i 110% wyzsza w stosunku do obiektow kontrolnych. Znaczny zawartosc N-NO3 zaobserwowano w rajgrasie zebranym z obiektu kontrolnego, podobne wyniki otrzymali w kupkowce [KRZYWY i in. 1996], oraz w uprawianej rok wczesniej kukurydzy [JASIEWICZ, ANTONKIEWICZ 2005]. Dzialanie kompostu, obornika, osadow w pojedynczej dawce (I i II pokos) oraz osadu przemyslowego w podwojnej dawce (I pokos) wplyn?lo na obnizenie azotan6w(v) w rajgrasie, w porownaniu do kontroli. Procentowy udzial N-NO3 w azocie ogolnym w trawie byl niewielki i wzaleznosci od obiektu oraz pokosu wahal si? od 1,74% do 5,74% (tab. 3). W plonach z obiektow kontrolnych (I i II pokos) oraz obornika2 (I pokos) zaobserwowano najwi?ksze udzialy azotan6w(v) w azocie ogolnym. Porownuj^c udzial azotu mineralnego w pokosach stwierdzono wyzszy udzial tej formy w pokosie II. W plonach tego pokosu zaobserwowano tym samym nizszy udzial azotu biaikowego w azocie ogolnym. W zadnym z wariantow nawozenia zawartosc azotan6w(v) w rajgrasie nie przekroczyla wartosci 2,2 g-kg-' s.m. przyj?tej jako bezpiecznq dla paszowego wykorzystania traw [FALKOWSKI i in. 1996]. Wiqze si? to z pewnosciq z podzialem calkowitych dawek azotu na dwie cz?sci i stosowaniem ich pod kazdy pokos. Koncentracja azotu biaikowego w plonach rajgrasu wahala si? od 10,09 do 27,01 g-kg-' s.m. (I pokos) oraz od 10,3 do 17 g-kg-' s.m. (II pokos). Plony I pokosu byly zasobniejsze w ten skladnik w porownaniu do II. Zaobserwowano, ze wzrost zawartosci azotu biaikowego pod wplywem nawozenia mineralnego byl nizszy w porownaniu do wzrostu zawartosci azotu ogolnego, spowodowalo to gromadzenie w roslinach wi?kszych ilosci azotu niebialkowego i mineralnego, co zaobserwowali rowniez GASIOR i KANIUCZAK [1996]. Udzial N biaikowego w azocie ogolnym wahal si? w zaleznosci od obiektu i pokosu od 60 do 97% (tab. 3). Najwi?kszy jego udzial wyst^pil w obiektach z nast?pczym dzialaniem kompostup osadow i obornikai (I, II pokos) oraz NPKj (I pokos), a najmniejszy w obiekcie gdzie zastosowano podwojn^ dawk? nawozu mineralnego. Wedlug ROGALSKIEGO [2004] udzial azotu biaikowego, przy intensywnym nawozeniu azotem spada do 50-60%, podobn^ zaleznosc zaobserwowano takze w omawianym doswiadczeniu - w obiektach z NPK2 udzial tej formy azotu w azocie ogolnym wyniosl 64%.

6 154 Cz. Jasiewicz, J. Antonkiewicz, A. Baran O wartosci bialka paszowego decyduje przede wszystkim jego sklad aminokwasowy. Ze wzgl?du na wartosc pokarmowq, wyroznia si? w bialkach grup? aminokwasow niezb?dnych (egzogennych) dla organizmow zwierz?cych. Wsrod nich najistotniejsze sq aminokwasy ograniczajqce, czyli te, ktorych w bialku jest najmniej w stosunku do potrzeb zwierz^t, najcz?sciej sq to lizyna i metionina [JAMROZ 2001]. Ogolnq zawartosc aminokwasow oraz udzial aminokwasow egzogennych w rajgrasie przedstawiono w tabeli 4 i rysunku 1. Plony z obiektow nawozonych podwojn^ dawkq obornikiem, kompostem i osadami zawieraly znacznie wi?cej aminokwasow egzogennych, przy czym we wszystkich obiektach przewazala leucyna. Mniejsze nagromadzanie aminokwasow egzogennych wystqpilo u roslin nawozonych NPK. Podany azot w tych nawozach nie pogorszyl jednak zasadniczo wartosci biologicznej bialka rajgrasu. Wedlug ROGALSKIEGO [2004] bialko traw wykazuje spore niedobory metioniny, a zawartosc tego aminokwasu limituje jego wartosci, co zaobsei-wowano rowniez w analizowanej roslinie, plony ze wszystkich obiektow wykazaly najnizszc^ zawartosc tego aminokwasu. Ogolna zawartosc aminokwasow w rajgrasie wynioslym Total amino acid contents in tall oat grass Tabela 4; Table 4 Aminokwasy Amino acids X Egzogenne; Egzogenic Thr, Leu, Ile, Val, Phe, His, Lys, Met, Arg ^ Endogenne; ^ Endogenic Ser, Glu, Pro, Gly, Ala, Tyr, Cys, Asp Objekt; Object I 11 III VI V VI VII VIII IX X XI mg-g-' s.m.; DM 27,13 32,50 36,81 37,38 49, ,0 33,74 44,44 37,46 42, ,0 47,2 38,9 51,7 32,0 41,8 34,3 45,1 37,5 45,7 met; 1,10 thr; 2,09 arg; 3,48 val; 3,82 ile; 2,89 met; 1,18 thr; 2,65 arg; 4,22 phe; 3,35 leu; 5,19 val; 4,55 Obiekt 1 met; 1,52 thr; 3,22 arg; 4,68 lys; 4,27 ile; 3,35 lys; 4,86 Obiekt II leu; 6,20 Obiekt III leu; 6,76

7 WPLYW NAWOZENIA NA PLONOWANIE I ZAWARTOSC AZOTU met; 1,53 thr; 2,96 arg; 4,68 val; 5,30 met; l,85thr;3,87 arg; 6,44 val; 6,89 lys; 4,77 ile; 3,90 lys; 6,26 ile; 5,11 leu; 7,20 leu; 9,42 Obiekt IV Obiekt V arg; 4,01 met; l,17thr;2,52 iir. val; 4,58 met; 1,61 thr; 3,14 arg; 5,11 val; 5,69 lys; 4,23 lys; 5,07 ile; 3,35 ile; 4,23 his; 2,06 his; 2,52 phe; 3,98 leu; 6,19 Obiekt VI phe; 5,04 leu; 7,60 Obiekt VII met; 1,31 thr; 2,47 arg; 4,24 al; 4,78 met; 1,75 thr; 3,22 arg; 5,80 al; 6,25 lys; 4,45 ile; 3,55 ile; 4,64 val; 5,92 lys; 4,84 ile; 3,98 lys; 5,31 ile; 4,46 his; 2,71 Obiekt X leu; 7,12 phe; 5,19 Obiekt XI leu; 7,95 Rys. 1. Rys. 1. Zawartosc aminokwasow egzogennych (mgg-' s.m) w rajgrasie wynioslym Content of egzogenic amino acids (mg-g-' DM) in tall oat grass

8 156 Cz. Jasiewicz, J. Antoniciewicz, A. Baran Pobranie azotu przez rajgras przedstawiono w tabeli 5. Najwi?ksza sumaryczna ilosc pobranego skladnika przez rajgras wystqpila w obiektach: z podwojn^ dawk^ osadu przemyslowego i obornika, najmniejsza zas w obiektach kontrolnym i NPKj (rys. 2). Niezaleznie od obiektu wi?ksze pobranie azotu zaobserwowano w I pokosie (tab. 5). Objekt Object Ilosc azotu pobranego przez rajgras Nitrogen uptake by tall oat grass I pokos I cut II pokos 11 cut g N-wazon-'; g N-pot-' Korzenie. Roots Tabela 5; Table 5 Razem Total I 0,06 0,02 0,03 0,11 II 0,12. 0,09 0,12 0,33 III 0,22 0,17 0,14 0,53 IV 0,22 0,10 0,09 0,41 V 0,38 0,21 0,18 0,77 vj 0,14 0,10 0,14 0,38 VII 0,25 0,18 0,18 0,61 VIII 0,16 0,10 0,13 0,39 IX 0,27 0,19 0,18 0,64 X 0,17 0,10 0,12 0,39 XI 0,26 0,19 0,35 0,80 objasnienia w tab. 2; explanations see Table 2 Rys. 2. Rys. 2. I n* in** IV* V** VI* vu** vm* ix** x* xi** obiekt; object Sumaryczna ilosc pobranego azotu przez rajgras Total nitrogen uptake by tall oat grass Dyskusja Zdecydowana wi?kszosc badah krajowych nad wplywem nawozenia na plonowanie i jakosc traw zwraca uwag?, przede wszystkim na oddzialywanie nawo-

9 WPLYW NAWOZENIA NA PLONOWANIE I ZAWARTOSC AZOTU 157 zenia mineralnego, glownie azotem [KASPERCZYK, FILIPEK 1981], a takze na rol? i znaczenie nawozenia organicznego [JANKOWSKA-HUFLEJT 2002]. Zastosowane nawozenie w doswiadczeniu pozwolilo na dokonanie oceny wplywu wybranych nawozow na struktur? i jakosc uzyskanych plonow rajgrasu. Zastosowanie odpadow organicznych: kompostu i osadow bylo podyktowane przede wszystkim wykorzystaniem glebotworczego i nawozowego ich potencjalu, co obecnie ma duze znaczenie przyrodniczo-ekologiczne [MAZUR 1996]. Z rolniczego punktu widzenia stosowanie odpadow organicznych pozwala na ograniczenie zuzycia nawozow mineralnych, ktorych efekty ekologiczne s^ mniej korzystne od nawozow organicznych [SIUTA, WASL^K 2001]. Wybor rajgrasu i kukurydzy jako roslin testowych bylo spowodowane mozliwoscic^ stosowania w uprawie tych roslin nawozenia organicznego, zwlaszcza w/w odpadow oraz mozliwosci^ wykorzystania uzyskanych plonow w zywieniu zwierz^t. Porownanie wynikow otrzymanych w I roku doswiadczenia przez JASIEWICZ i ANTONKIEWICZ [2005] z wynikami przedstawionymi w niniejszej pracy niew^tpliwie potwierdzilo odmienne dzialanie nawozow mineralnych i organicznych. Nawozy i odpady organiczne oprocz zaopatrywania roslin w skladniki pokarmowe i mikroelementy, bior^ rowniez udzial w ksztaltowaniu zyznosci gleby i wykazuje 2-3 letnie dzialanie nast?pcze, gwarantuj^c lepsz^ wiernosc plonowania, co potwierdzily przedstawiane wyniki doswiadczenia. W I roku badah najwyzszy plon kukurydzy oraz wyzsze zwartosci azotu ogolnego, biaikowego i azotan6w(v) wyst^pily w obiektach nawozonych mineralnie. Natomiast w II roku doswiadczenia, zaobserwowano znacznie wi?kszy wplyw nast?pczego dzialania nawozow organicznych na plon i zawartosc w/w skladnikow. Wnioski 1. Jak wykazano w doswiadczeniu nast?pcze dzialanie nawozow organicznych wplyn?lo istotnie na wielkosc plonu rajgrasu, najwyzszy plon uzyskano w obiekcie z podwojn^ dawk^ obornika, najnizszy zas w obiektach z NPK^. 2. Podwojna dawka: obornika, osadow i NPK spowodowala wyrazny wzrost zawartosci azotu ogolnego w rajgrasie. Nieco mniejszy wplyw mial kompost2 i obornikp 3. Najwyzszy koncentracj? N-NOjmial I pokos w obiekcie z obornikiem2 oraz II pokos nawozony NPK2, natomiast dzialanie: kompostu,, obornika^ i osadow, wplyn?lo na obnizenie azotanow w rajgrasie. 4. Znaczny udzial N biaikowego w N ogolnym stwierdzono w rajgrasie nawozonym: kompostem,, osadami, obornikiem, (I, II pokos) oraz NPK, (I pokos), a najmniejszy w obiekcie z NPK2. 5. Wykazano, ze aminokwasem limitujqcym wartosc bialka byla metionina. 6. Sumaryczna ilosc pobranego azotu przez rajgras wyniosla 0,11-0,80 g-wazon-' i byla wyzsza w obiektach z nawozeniem organicznym. Literatura CzuBA R Technika nawozenia mineralnego a zawartosc azotanow w Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 440: roslinach.

10 158 Cz. Jasiewicz, J. Antonkiewicz, A. Baran FALKOWSKI M., KUKULKA I., KoztowsKi S Ocena jakosci Probl. Post. Nauk Rol. 442: iqk tiwafych. Zesz. GASIOR J., KANIUCZAK J Wptyw nawozenia mineralnego na plon i zawartosc roznych frakcji azotu w sianie Iqki gorskiej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 440: GONDEK K,, FILIPEK-MAZUR B., MAZUR K Plonowanie i zawartosc azotu w owsie nawozonym kompostami z odpadow zielonych. Mat. pokonf. Zanieczyszczenia srodowiska azotem". Monografie Wszechnicy Mazurskiej w Olecku: jamroz D. (Red.) Zywienie zwieizqt i paszoznawstwo. PWN Warszawa: 407 ss. Cz.. III. Wyd. Nauk. JANKOWSKA-HUFLEJT H Nawozenie mineralne i organiczne uzytkow zielonych jako czynnik plonotworczy i renowacyjny. Falenty Wydawnictwo IMUZ: JASIEWICZ Cz., ANTONKIEWICZ J Wplyw dawki i rodzaju nawozu na zawartosc azotu w kukuiydzy. Mat. pokonf. Zanieczyszczenia srodowiska azotem". Monografie Wszechnicy Mazurskiej w Olecku: KASPERCZYK M., FILIPEK J Wplyw dawek NPK na zawartosc bialka ogolnego, N-NOj i cukrow rozpuszczalnych w kupkdwce pospolitej i kostizewie Iqkowej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 241: KRZYWY E., WOLOSZYK CZ., NOWAK W Wptyw zroznicowanych dawek azotu i potasu na wielkosc plonu i zawartosc niektdiych form azotu w kupkdwce pospolitej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 440: MAZUR T Rozwazania o wartosci nawozowej osadow sciekowych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 437: ROGALSKI M. (Red.) Lqkarstwo. Wydawnictwo Kurpisz, Poznah: 271 ss. UZIAK Z., BOROWSKI E., BLAMOWSKI Z Proba wyjasnienia odmiennej reakcji roslin izepaku i kukwydzy na azot stosowany w formie amonowej lub azotanowej. Acta Agrob. 46(1): STANISZ A Pizystqpny kurs statystyki w oparciu o program Statistica pi na pizykladach z medycyny. Wyd. Stastoft Polska: 362 ss. SIUTA J., WASIAK G Zasady wykorzystania osadow sciekowych na cele nie pizemyslowe (pi-zyrodnicze). Inzyn. Ekolog. 3: Slowa kluczowe: rajgras wyniosly, NPK, obornik, kompost, osady, plon, zwiqzki azotu Streszczenie Badania nad wplywem nawozenia na plon i zawartosc zwiqzkow azotu w rajgrasie wynioslym prowadzono w 2005 roku w warunkach doswiadczenia wazonowego. W doswiadczeniu wykorzystano: sole mineralne, obornik, kompost, osad miejski i przemyslowy w 2 poziomach nawozenia. Dawka dla I poziomu wyniosla: 0,30 g N, 0,11 g P, 0,26 g K-wazon-', odpowiednio dla II poziomu: 0,60 g N, 0,22 g P, 0,52 g K-wazon-'. Stwierdzono, ze najbardziej korzystny wplyw na plonowanie, zawartosc azotu ogolnego, biaikowego, azotanowego oraz sklad

11 WPLYW NAWOZENIA NA PLONOWANIE I ZAWARTOSC AZOTU 159 aminokwasowy mialo nast?pcze dzialanie nawozow i opadow organicznych. Najwyzszy plon rajgrasu otrzymano w obiekcie z obornikiem2. Wysokcj koncentracj? azotan6w(v) mial I pokos w obiekcie z obornikiem2 oraz II pokos nawozony NPK2, natomiast dzialanie: kompostu,, obornika, i osadow, wplyn?lo na obnizenie azotanow w rajgrasie. Nawozenie mineralne spowodowalo nieznaczne zmniejszenie zawartosci aminokwasow egzogennych w ogolnej zawartosci aminokwasow. Wykazano, ze aminokwasem limitujcicym wartosc bialka byla metionina. Sumaryczna ilosc pobranego azotu przez rajgras wyniosla od 0,11 do 0,80 g-wazon-' i byla wyzsza w obiektach z nawozeniem organicznym. THE EFFECT OF FERTILIZATION ON YIELDING AND NITROGEN CONTENT IN TALL OAT GRASS Czesiawa Jasiewicz, Jacek Antonkiewicz, Agnieszka Baran Department of Agricultural Chemistry, Agricultural University, Krakow Key words: tall oat grass, NPK, farmyard manure, compost, sludge, yield, nitrogen Summary Studies concerning thhe effects of fertilization on yielding, total, protein and nitrate nitrogen, and amino acids contents in tall oat grass were conducted in 2005 as a pot experiment. Mineral fertilization, farmyard manure, compost, sewage and industrial sludge. Were applied in the experiment. Two levels of NPK fertilization were considered: 1 level g N, 0.11 g P, 0.26 g K-pot"', 2 level corresponding to 0.60 g N, 0.22 g P, 0.52 g K-pot-'. Doses of farmyard manure, compost, sewage, industrial sludges were established on the basis of nitrogen fertilization level and were applied in first year of experiment under maize. The results show that advantageous effects on yielding, N - total, N - protein, N-NO3 contents and amino acid composition were obtained with organic fertilization and organic wastes. The highest tall oat grass yield was observed at double dose of farmyard manure and the lowest at NPK,. Farmyard manure2 (I cut) and NPK2 (II cut) caused a significant increase of N-NO3 content in grass. Single dose of compost, sewage and industry sludge decreased nitrate content in grass. Mineral fertilization slightly decreased egzogenic amino acids in total amino acid content. Methionine was a factor limitating the protein value. Total quantity of nitrogen taken up ranged within g-pot-' and was higher in objects with organic and organic waste fertilization. Prof, dr hab. Czesiawa Jasiewicz Katedra Chemii Rolnej Akademia Rolnicza im. H. Kotlqtaja Al. Mickiewicza KRAKOW rrantonk@cyf-ar.edu.pl