ROŚLINY TRUJĄCE I LECZNICZE 1. ROŚLINY TRUJĄCE Cis pospolity (Taxus bacata), to zimozielony krzew, w starszym wieku drzewo do 15 m wysokości o iglastych liściach, dziko rosnący jest spotykany rzadziej, natomiast chętnie nasadzany w naszych ogrodach jako krzew ozdobny. Z wyjątkiem słodkawego, czerwonego miąższu osnówki na nasieniu, wszystkie części cisa zawierają silnie trującą taksynę oraz inne szkodliwe substancje. Znane są przypadki zatruć śmiertelnych. Przy jedzeniu nasion z osnówką trujące nasiona pozostają najczęściej nieuszkodzone i wędrują przez przewód pokarmowy bez szkodliwych następstw dla organizmu. Zatrucia taksyną następują najczęściej wskutek żucia igieł i gałązek cisa. Stwierdzono na przykład, że konie padały martwe już po 5 minutach od chwili zjedzenia jego igieł i gałązek. U ludzi powoduje uszkodzenia wątroby i nerek, ataki drgawek, śmierć wskutek porażenia ośrodka oddechowego i ustania akcji serca. Tojad mocny (Aconitum firmum), roślina górska, również hodowana w naszych ogrodach. Truciznę akonitynę zawierają korzeń, liście i kwiaty. Tojad mocny uważano często za najbardziej trującą europejską roślinę. Już przy jej zrywaniu trucizna może wniknąć przez skórę i wywołać jej zapalenie oraz ciężkie zatrucie. Do zatruć śmiertelnych dochodzi wskutek omyłkowego spożycia korzenia tojadu zamiast korzenia selera lub chrzanu oraz dodania jego liści do sałatek. Działa głównie na komórki mięśnia sercowego i błony komórek nerwowych, poraża zakończenia nerwów ruchowych, powoduje przejściowe pobudzenie, a następnie paraliż zakończeń nerwów czuciowych. Porażenia ośrodka oddechowego i zatrzymanie czynności serca prowadzi do śmierci. Buk zwyczajny (Fagus silvatica), drzewo szeroko rozprzestrzenione w górach i na niżu. Trucizna, fagina zawarta jest przede wszystkim w owocach orzeszkach, zwanych bukwiami, jest rozkładana przez ich prażenie. Objawami zatrucia są wymioty i biegunka. W ciężkich przypadkach może nastąpić odurzenie, drgawki i objawy porażenia. Jarząb pospolity jarzębina (Sorbus aucuparia). Trujące są owoce zjadane na surowo zawierające amigdalinę, kwas sorbowy i parasorbowy. Wchłonięte toksyny wywołują stan podobny do odurzenia. Objawami są wymioty, nieżyt żołądka i jelit, rozszerzone źrenic, wykwity skórne podobne jak przy szkarlatynie, podwyższony poziom cukru i białka w moczu. Złotokap pospolity (Laburnum anagyroides) krzew ozdobny sadzony w Polsce w ogrodach. Trucizna cytyzyna zawarta jest głównie w kwiatach, nasionach i korzeniach. Przy ciężkich zatruciach ogólne porażenie i śmierć w zapaści wskutek porażenia ośrodka oddechowego. Za dawkę śmiertelną dla dzieci uważa się 15 20 nasion. Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), drzewo pochodzące z Ameryki Północnej, nasadzane u nas. Trucizną jest mieszanka lektyn przede wszystkim w korze, nasionach i liściach, powoduje aglutynację (zlepianie się) czerwonych krwinek oraz rozpad tkanek. Bluszcz pospolity (Hedera helix), roślina o zdrewniałej pnącej łodydze. Kwitną i wytwarzają owoce okazy co najmniej 10 letnie. Pędy liście i owoce bluszczu zawierają saponiny, między innymi hederynę. Zatrucia następują najczęściej po zjedzeniu owoców. Zatrucie objawia się biegunką, wymiotami a nawet drgawkami. Trzmielina zwyczajna (Euonymus europaeus.). Cała roślina jest trująca, jednak zachętą do skosztowania są bardzo atrakcyjne owoce dojrzewające późnym latem i wczesną jesienią. Zawierają nasercowo działające glikozydy: ewobiozyd, ewomonozyd i ewonozyd. Objawy zatrucia pojawiają się dopiero po 15 16 godzinach. Następuje wzrost ciepłoty ciała, zaburzenia układu krążenia, dychawica, zapaść. Możliwe są także uszkodzenia nerek i wątroby. Dawka 30 40 nasion jest uważana za śmiertelną dla człowieka. Drugi gatunek rosnący w Polsce trzmielina brodawkowana jest również trująca. Kruszyna pospolita (Frangula alnus), krzew, rośnie w lasach, zawiera frangulinę, ramnoksantynę. Zatrucie następuje najczęściej przez zjedzenie owoców jagód różnie zabarwionych w zależności od stanu dojrzałości od zielonych do czarnych. powoduje nudności, wymioty, zawroty głowy, silne bóle brzucha, krwawe biegunki, w ciężkich przypadkach także zapaść i uszkodzenie nerek. Ostrokrzew kolczasty (Ilex aquifolium), krzew dorastający do 6 m wysokości. W Polsce coraz częściej sadzony jako krzew ozdobny. Trucizną jest alkaloid teobromina, występuje w liściach i owocach. Ofiarami są głównie dzieci zjadające atrakcyjnie wyglądające owoce. Objawami zatrucia jest nieżyt żołądka i jelit z wymiotami i ciężką biegunką, senność. Kalina koralowa (Viburnum opulus), owocem są pestkowce dojrzewające późnym latem. Zawierają wiburninę, saponiny i garbniki. Objawami zatrucia są silne wymioty i biegunka, możliwa jest również zapaść. Śnieguliczka biała (Symphoricarpus albus), krzew nasadzany w żywopłotach pochodzący z Ameryki Północnej. W białych owocach występują saponiny i nie zbadana silnie drażniąca substancja czynna. Po spożyciu owoców następuje podrażnienie przewodu pokarmowego z wymiotami i biegunką, zjedzenie większej ilości owoców może doprowadzić do odurzenia i głębokiej utraty przytomności.
Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), najczęściej sadzone są z niego żywopłoty, często dziczeje. Trucizną jest glikozyd ligustryna i inne substancje. Znane są przypadki śmiertelnych zatruć u dzieci owocami ligustru. Po zjedzeniu większej ilości owoców występują poważne dolegliwości żołądka i jelit z gwałtownymi wymiotami i silną biegunką. Możliwe także drgawki i porażenie układu krążenia. Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna) kwitnie w czerwcu i lipcu. Kwiaty brunatnofioletowe. Owoce dojrzewają na raty, tak, że obok siebie widzimy owoce zielone i dojrzałe, zabarwione na czarno. Rośnie na porębach leśnych, skraju dróg leśnych. Jej występowanie ogranicza się do południowej części kraju. Trucizna głównie występuje w owocach i jest to L hioscyamina i atropina. Za dawkę śmiertelną dla dzieci uważa się 3-4, dla dorosłych ponad 10 jagód. Objawami zatrucia są: sucha, gorąca i czerwona skóra, suchość w ustach, rozszerzenie źrenic, zaburzenie rytmu serca, omany, stany lękowe, napady szału, zatrzymanie moczu i śpiączka. Zimowit jesienny (Colchicum autumnale), silnie trująca roślina. Jesienią pojawiają się kwiaty, wiosną wyrasta łodyga z liśćmi i owocami w postaci torebek. Roślina zawiera kolchicynę. Do zatrucia może dojść przez pomylenie liści zimowitu z czosnkiem niedźwiedzim, które są używane do sałatek i cebulek zimowitu z cebulą jadalną. Znane są przypadki zatrucia nasionami dzieci podczas sianokosów. Groźna też jest woda w flakonie w której umieszczone były kwiaty zimowitu. Objawami zatrucia są nudności, trudności w przełykaniu, gwałtowne wymioty, biegunka, krwiomocz, duszność, obrzęk płuc i śmierć. Konwalia majowa (Convallaria maialis), roślina dziko rosnąca i hodowana, każdy ją zna. Wszystkie części rośliny są trujące, zawierają glikozydy nasercowe (kardenolidowe). Zatrucia zdarzają się na wskutek zjedzenia jagód. Objawami zatrucia są nudności, wymioty, biegunka, odurzenie. Przy większych dawkach zaburzenia rytmu serca. Czworolist pospolity (Paris quadrifolia) jest rośliną runa leśnego lasów liściastych, kwitnie w maju i czerwcu, bardzo charakterystyczna z czterema liśćmi w jednym okółku. Trucizna występuje przede wszystkim w jagodach i kłączach, jest to parydyna i parystyfnina. Ofiarami są najczęściej dzieci które mylą jagody czworolistu z jagodami borówki czernicy. Objawami zatrucia są nudności, wymioty, biegunka ze skurczami jelit, bóle i zawroty głowy, silne zwężenie źrenic, porażenie ośrodka oddechowego. Znane są przypadki śmiertelne. 2. ROŚLINY LECZNICZE Bagno zwyczajne Ledum palustre L. krzewinka, należąca do rodziny wrzosowatych. Materiałem zielarskim są kwitnące pędy. Zawierają one przede wszystkim olejek eteryczny, garbniki i substancje gorzkie. Działa łagodnie wykrztuśnie, a zewnętrznie przeciw stanom zapalnym. Niestety u nas roślina chroniona. Może być pozyskiwana z plantacji lub sprowadzana z obszarów gdzie nie podlega ochronie. Barwinek pospolity Vica minor L., roślina runa leśnego lasów liściastych, chroniona, często hodowana w naszych ogródkach. Zielem są kwitnące pędy, przede wszystkim zawierają alkaloidy i garbniki. Alkaloidy zawarte w zielu barwinka obniżają ciśnienie krwi i zmniejszają zawartość cukru we krwi, jednakże ze względu na specyficzne działanie i znaczną toksyczność zioło to można stosować tylko pod kontrolą lekarza! Berberys zwyczajny Berberis vulgaris L. Zbiera się przede wszystkim korę korzeni i owoce. Wszystkie części rośliny(oprócz owoców) zawierają trujące alkaloidy, zwłaszcza berberynę. Wyciąg z kory stanowi surowiec do produkcji leków uśmierzających ból. Owoce są źródłem witaminy C. Borówka czernica Vaccinium myrtillus L.. Zbiera się liście i owoce zawierające garbniki i barwniki antocjany. Liście mają działanie ściągające, regulują też poziom cukru we krwi, jako takie stanowią składnik mieszanek przeciwcukrzycowych. Owoce stanowią świetny środek przeciwko biegunce o czyn doskonale wiedziały nasze babcie. W ostanich czasach wyciąg z jagód borówki używany jest jako środek wzmacniający ścianki naczyń krwionośnych oraz poprawiający ostrość wzroku. Borówka brusznica Vaccinium vitis idea L.. Zbiera się liście, używane w formie naparu jako środek dezynfekcyjny przy zapaleniu dróg moczowych, ale nie zaleca się długotrwałego użytkowania tego środka, występujący w nim hydrochinon uszkadza wątrobę. Brzoza brodawkowana Betula pendula Roth. Zbiera się liście, mają działanie moczopędne, dezynfekujące, napotne i dlatego stanowią częsty składnik na przemianę materii. Glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus L. Zbiera się kwitnące pędy, a niekiedy i korzeń. Zawierają one toksyczne alkaloidy. Działa wybitnie bakteriobójczo. Używany jako skladnik mieszanek stosowanych w schorzeniach wątroby, a ostatnim czasie także w leczeniu gruźlicy skóry. W medycynie ludowej stosuje się świeży sok przeciw kurzajkom. Głóg dwuszyjkowy i jednoszyjkowy Crategus sp. Zbiera się kwiaty, liście i owoce, zwykle liście razem z kwiatami. Działają leczniczo flawonoidy i kwasy. Przede wszystkim wzmacniają akcję serca i działają uspokajająco. Stosuje sie w leczeniu ludzi starszych przy osłabieniu mięśnia sercowego i na obniżenie ciśnienia
Jarząb pospolity Sorbus aucuparia L. Owoce jarzębiny zwiększają wydalanie moczu, działają korzystnie na jelita, doprowadzając ich czynność do optymalnego stanu fizjologicznego, przepływu żółci do dwunastnicy. Źródło naturalnej witaminy C.. Jemioła pospolita Viscum alba L. Zbiera się pędy. Aktywnymi składnikami są peptydy. Obniżają ciśnienie krwi i pobudzają przemianę materii. Stanowi składnik mieszanek i preparatów używanych przeciw zwapnieniu naczyń i wysokiemu ciśnieniu krwi. Kasztanowiec zwyczajny Aesculus hippocastanum L. Zbiera się niedojrzałe kasztany, które zawierają różne glikozydy o wielostronnym dzialaniu; stosowane do pobudzania obiegu krwi i wzmacniania naczyń krwionośnych. Zapobiegają też skurczom, stanom zapalnym, tworzeniu sie obrzęków, regulują krzepliwość krwi. Stanowią surowiec do produkcji cennych leków. Kielisznik zaroślowy Calystegia sepium (L.) R.Br..Ziołem są wierzchołki pędów. Zawiera glukoretynę,konwolwulinę, śluzy, garbniki i glikozyd jalapinę. Odwar poprawia perystaltykę jelit, działa słabo moczopędnie i przeciwgorączkowo, powoduje zwiększanie wydzielania żółci, przede wszystkim jednak jest silnym środkiem przeczyszczającym i ze względu na to jest rzadko używany. Jest rośliną słabo toksyczną i wolno się nim leczyć jedynie za wiedzą i zgodą lekarza. Konwalia majowa Convallaria majalis L. Ziołem są liście albo kwiatostany z liśćmi. Zawierają glikozydy wzmacniające czynność mięśnia sercowego. Musimy pamiętać, że roślina jest trująca, stąd zalecana jest duża ostrożność. Krwawnik pospolity Achillea millefolium L. Zbiera się kwitnące pędy albo kwiatostany, które zawierają substancje gorzkie i olejek eteryczny, podobny do olejku występującego u rumianku. Używany głównie przy dolegliwościach żołądkowo-jelitowych. Likwiduje wzdęcia, zwiększa wydzielanie żółci, a w medycynie ludowej stosuje się również jako środek na przemianę materii i przeciwkrwotoczny. Przytulia (marzanka) wonna Galium (Asperula) odoratum (L.) Scop. Roślina pod częściową ochroną. Pozyskiwana z plantacji. Zbiera się pędy na początku kwitnienia. Zawierają kumarynę, która w trakcie suszenia wydziela przyjemny zapach, a poza tym garbniki i substancje gorzkie. Używana zewnętrznie do okladów, kąpieli, na ropiejące rany itp.wewnętrznie przy zaburzeniach krążenia obwodowego. W medycynie ludowej znana jako środek uspokajający. Jest umiarkowanie toksyczna. Mniszek pospolity Taraxacum officinale Web. Najczęściej zbiera się korzenie albo pędy, czasem też całe nie kwitnące rośliny razem z korzeniami. Znaczenie lecznicze mają substancje gorzkie oraz inulina; pobudzają wydzielanie soków żołądkowych i żółci. Naparstnica purpurowa Digitalis purpurea L. Zbiera się liście. Specyfiki z naparstnicy w dawkach leczniczych poprawiają czynność mięśnia sercowego, ale mogą być stosowane tylko pod kontrolą lekarza. Nawłoć pospolita Solidago virgaurea L. Zbiera się kwitnące pędy zawierające duże ilości garbników, saponin, olejku eterycznego, substancji gorzkich i flawonoidów. Ma silne działanie moczopędne, toteż stanowi często składnik mieszanek diuretycznych, a w medycynie ludowej używa się nawłoci przy egzemach, kamieniach nerkowych, powiększeniu gruczołu krokowego (prostaty) i zewnętrznie do okładów na rany, do płukania jamy ustnej i gardła. Podbiał pospolity Tussilago farfara L. Ziołem są liście i kwiaty. Aktywnymi składnikami są śluzy, substancje gorzkie, w kwiatach barwniki flawonowe, a w liściach sybstancje mineralne. Używa się w chorobach dróg oddechowych ( zapalenie oskrzeli, astma) oraz zewnętrznie do okładów przy opuchlinie, bólach mięśniowych i nerwobólach. Róża dzika Rosa canina L. Zbiera się owoce, zawierają witaminę C, cukry, pektyny i garbniki. Owoce róży znajdują zastosowanie zawsze wtedy,kiedy należy dostarczyć witaminę C. Podczas gotowania dłużej niż 10 minut zawartość tej witaminy wybitnie się obniża Rumianek pospolity Matricaria chamonilla L. Zbierane są kwiatostany z krótką częścią łodygi. Zawiera olejek eteryczny, flawonoidy, pochodne kumaryny, śluzy. Ma działanie przeciwzapalne, zapobiega skurczom, wywołuje poty. Używa się go do kąpieli przy wysypkach skórnych, płukania. Skrzyp polny Equisetum arvense L. zbiera się zielone pędy letnie zawierające kwasy krzemowe, saponiny i flawonoidy. Ma dzialanie moczopędne, używany jest także w leczeniu gruźlicy. Śliwa tarnina Prunus spinosa L. Zbiera się najczęściej kwiaty, rzadziej owoce. Napar z kwiatów działa łagodnie przeczyszczająco, stosowany też przy przeziębieniach, a syrop przyrządzony ze śliwek używany jako dodatek smakowy do innych leków. Zimowit jesienny Colchicum autmnale L. Roślina w stanie dzikim chroniona. Pozyskiwana z plantacji. Najczęściej zbiera się nasiona, czasem bulwy. Cała roślina zawiera bardzo trujące alkaloidy ( najważniejszy to kolchicyna), które w postaci wyizolowanej, używane są szczególnie przy reumatyźmie stawowym. Kolchicyna przyspiesza też podział komórek, wykorzystuje się ją do wywoływania mutacji roślinnych. Ze względu na wielką toksyczność wydaje się jedynie z przepisu lekarza.
PRZYKŁADY ZDJĘĆ ROŚLIN LECZNICZYCH I TRUJĄCYH 1. ROŚLINY TRUJĄCE Kruszyna pospolita (Frangula alnus), owoce Buk zwyczajny (Fagus silvatica) z bukwiami, jest przysmakiem wielu zwierząt. Cis pospolity (Taxus baccata) z nasionem otoczonym osnówką. Bluszcz pospolity (Hedera helix), kwitnie jesienią, a owoce dojrzewają wiosną. Czworolist pospolity (Paris quadrifolia) jest rośliną runa leśnego lasów liściastych, kwitnie w maju i czerwcu, bardzo charakterystyczna z czterema liśdmi w jednym okółku Kalina koralowa (Viburnum opulus) z owocami Konwalia majowa (Convallaria maialis), roślina dziko rosnąca i hodowana, Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), kwitnie biało, owoce ma czarne Ostrokrzew kolczasty (Ilex aquifolium), roślina nasadzana w ogrodach i rosnąca w stanie dzikim w Europie.
Jarząb pospolity, jarzębina (Sorbus aucuparia). Tojad mocny (Aconitum firmum), sama nazwa mówi, że to niebezpieczna roślina Robinia akacjowa (Robinia pseudoaccacia), mylnie nazywana akacją. Złotokap pospolity (Laburnum anagyroides) ozdoba naszych ogrodów Trzmielina zwyczajna (Euonymus europaeus), owoce. Zimowit jesienny (Colchicum autumnale), kwiaty.. Śnieguliczka biała (Symphoricarpus albus) Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna), wywodzi swoją łacioską nazwę od trzech mitologicznych Parek- Atropos miała za zadanie przecinad nid życia, co symbolicznie wyraża śmiertelne zatrucie tą rośliną. Okaz kwitnący Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna) z owocami.
2. Rośliny lecznicze Bagno zwyczajne(ledum palustre) Barwinek pospolity(vinca minor) Berberyz zwyczajny (Berberis vulgaris) Borówka czarna (Vaccinium myrtillus) Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea) Brzoza brodawkowata(betula pendula roth) Glistnik Jaskółcze ziele(chelidonium majus) Głóg dwuszyjkowy(crataegus leavigata)
Głóg jednoszyjkowy(crataegus monogyna) Jarząb pospolity(sorbus aucuparia) Jemioła pospolita(viscum album) Kasztanowiec zwyczajny(aesculus hippocastanum) Kielisznik zaroślowy(calystegia sepium) Konwalia majowa(convalaria majalis) Krwawnik pospolity (Achillea millefolium) Przytulia wonna(galium odoratum)
Mniszek pospolity (Taraxacum officinale) Naparstnica purpurowa(digitalis purpurea) Nawłoć pospolita (Solidago virgaurea) Podbiał pospolity (Tussilago farfara) Róża dzika (Rosa canina) Rumianek pospolity (Taraxacum officinale) Skrzyp polny (Equisetum arvense) Śliwa tarnina (Prunus spinosa) Zimowit jesienny (Colchicum autumnale)