Konferencja Bezpieczny Internet Pedofilia i pornografia dziecięca w Internecie Materiały dla uczestników konferencji wojewódzkich realizowanych w ramach kampanii Dziecko w Sieci i programu UE Safer Internet Action Plan w latach 2005-2006 Patronat: Minister Edukacji Narodowej i Sportu Minister Nauki i Informatyzacji Minister Polityki Społecznej Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji Minister Sprawiedliwości Organizatorzy: Główny Partner:
Spis treści Zarys historyczny....................................................................... 2 Formy wykorzystywania seksualnego dzieci w Internecie......................................... 3 Serwisy internetowe wykorzystywane przez sprawców.......................................... 5 Skala zjawiska.......................................................................... 9 Prawo...............................................................................14 Sprawcy wykorzystywania seksualnego dzieci przy użyciu Internetu.................................16 Przeciwdziałanie zjawisku.................................................................20 Bibliografia............................................................................22 1
Pedofilia i pornografia dziecięca w Internecie Łukasz Wojtasik W ciągu ostatniej dekady Internet stał się codziennością milionów ludzi na całym świecie. Jego rozwój i powszechna dostępność są w wielu krajach faktem, w innych najbliższą przyszłością. Internet jest dla wielu osób codziennym narzędziem pracy i komunikacji. Zapewnia dostęp do informacji z każdej dziedziny wiedzy. Umożliwia edukację i rozrywkę. Tempo rozwoju Internetu jest imponujące, ale również niepokojące. Za rozwojem tym nie nadążają bowiem mechanizmy kontroli. Badania opinii społecznej pokazują, iż najczęściej za niebezpieczeństwa związane z Internetem, zwane (jeśli są niezgodne z prawem) cybercrimes, uznawane są zagrożenia bezpieczeństwa dzieci związane z działalnością w Internecie pedofilów i obecnością materiałów pornograficznych (Australian Broadcasting Authority 2001). Obawy opinii społecznej potwierdzają doniesienia prasowe, literatura przedmiotu i wyniki badań skali zjawiska prowadzonych wśród najmłodszych użytkowników Sieci. I. Zarys historyczny Historia zjawiska wykorzystywania seksualnego dzieci, postrzeganego w kategoriach problemu społecznego, rozpoczęła się dopiero w ostatnich dziesięcioleciach ubiegłego stulecia. Jeszcze w latach 70. panowała swoista moda na pornografię dziecięcą. Przemysł najbardziej prężnie rozwijał się w krajach skandynawskich. Materiały pornograficzne z Europy eksportowane były do Stanów Zjednoczonych. Czarny rynek zajmował się dystrybucją cięższych form pornografii (hard core), natomiast takie tytuły, jak np. Children Love, Lollitas czy Bambina-Sex, prezentujące lżejsze formy pornografii z udziałem dzieci, dostępne były w pierwszym obiegu. Tolerancja wobec takich form traktowania dzieci w oczywisty sposób implikowała brak wyczulenia na inne przejawy wykorzystywania seksualnego najmłodszych. Sytuacja zaczęła się zmieniać w połowie lat 70. Przekroczone zostały bowiem granice tolerancji, nawet w uznaniu najbardziej liberalnych przeciwników cenzury (Jenkins 2001). Problem został nie tylko odkryty, ale i wkrótce za sprawą mediów i nierzetelnych badań mocno wyolbrzymiony. W Ameryce doszło do narodowej paniki. Historie o zorganizowanych grupach satanistów, wykorzystujących seksualnie dzieci, paraliżowały amerykańskie społeczeństwo. Problem, w mniej histerycznej atmosferze, został dostrzeżony również w Europie Zachodniej. Zaczęto wdrażać systemowe rozwiązania chroniące dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym przez dorosłych. Powstały przepisy prawne regulujące ochronę dzieci, jak amerykański Sexual Exploitation of Children Act (1978). Rosnąca świadomość społeczna i nowe mechanizmy kontroli zepchnęły kręgi pedofilskie i przemysł pornografii dziecięcej do głębokiego podziemia, mocno ograniczając repertuar ich działań. Na okres ten przypadł intensywny rozwój technologii cyfrowej. Co prawda, Internet wraz ze znanym dzisiaj oprzyrządowaniem, jak strony WWW, e-mail itp., został oddany do powszechnego użytku w latach 90., jednak już pierwsze formy komunikacji za pośrednictwem cyfrowej transmisji danych opanowane zostały przez przemysł pornografii dziecięcej i wykorzystywane były do komunikowania się kręgów pedofilskich. Pierwsze modemy wprowadzone zostały już w 1978 r. Dzięki nim powstały prototypy dzisiejszych serwisów WWW biuletyny BBS (Bulletin Board System). Biuletyny te, patrząc z perspektywy dzisiejszych możliwości Internetu, były narzędziami bardzo prymitywnymi. Transfer, jaki zapewniały wówczas modemy i prymitywny sprzęt komputerowy pozwalały jedynie na ograniczony dostęp do dokumentów tekstowych, nieco później do najprostszych obiektów graficznych. Wystarczyło to jednak do wymiany informacji między pedofilami o potencjalnych ofiarach oraz do składania zamówień na materiały pornograficzne, wysyłane później za pośrednictwem tradycyjnej poczty. Pierwszy biuletyn w pełni poświęcony pornografii dziecięcej powstał w 1982 r. Pod koniec lat 80. biuletyny BBS zaczęły ustępować miejsca rozwiązaniom funkcjonującym w ramach Internetu. Dopiero to środowisko działania umożliwiło przemysłowi pornografii dziecięcej i indywidualnym osobom zainteresowanym kontaktami seksualnymi z dziećmi rozwój aktywności. Obok rozmaitych form działania, które opisane zostaną w dalszej części artykułu, podstawową zaletą Internetu stała się bardzo szybko wzrastająca liczba jego użytkowników. W 1981 r. do Sieci przyłączonych było około 300 komputerów, w 1993 ponad milion, dzisiaj liczbę użytkowników Internetu szacuje się na ponad 1 mld (Global Internet Statistics 2005). W Polsce intensywny rozwój Internetu przypadł na koniec lat 90. Wraz ze wzrostem jego popularności pojawiły się pierwsze doniesienia o niebezpieczeństwach, jakie niesie ze sobą Sieć dla jej najmłodszych użytkowników. Jako jedna z pierwszych zwróciła na nie uwagę Rzeczpospolita w artykule Pornografia dziecięca łatwo dostępna ( Rzeczpospolita z 13.08.1999 r.). Rzecz dotyczyła serwisu ICMMKUW (Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego UW), udostępniającego tzw. grupy dyskusyjne Usenet, zajmujące się rozpowszechnianiem pornografii dziecięcej. Artykuł wywołał dyskusję na temat cenzury w Internecie, odpowiednich regulacji prawnych, odpowiedzialności administratorów serwerów za ich zawartość itd. Odezwali się też internauci, zwracający uwagę na fakt, iż odkrycie Rzeczypospolitej to zjawisko powszechne i od dawna znane użytkownikom Sieci. W ostatnim czasie media coraz częściej donoszą nie tylko o problemie dostępności pornografii dziecięcej w Sieci, ale również o konkretnych przypadkach wykorzystywania seksualnego dzieci, gdzie do kontaktu dziecka ze sprawcą doszło za pośrednictwem Internetu. Szacuje się, że w Polsce z Internetu korzysta blisko 30% dorosłych Polaków i ponad połowa osób w wieku szkolnym (CBOS 2005). 2
II. Formy wykorzystywania seksualnego dzieci w Internecie Przegląd piśmiennictwa związanego z zagrożeniami, jakie niesie ze sobą Internet dla swoich najmłodszych użytkowników, pozwala na wyspecyfikowanie podstawowych zjawisk związanych z szeroko rozumianym wykorzystywaniem seksualnym. Są to: q q q q q prezentowanie dzieciom materiałów pornograficznych, pornografia dziecięca (produkcja, dystrybucja, posiadanie), uwodzenie dzieci za pośrednictwem Internetu, prostytucja dziecięca, wirtualny seks. Prezentowanie dzieciom materiałów pornograficznych Pornografia w Internecie jest powszechnie dostępna. Z badań przeprowadzonych wśród dzieci korzystających w Polsce z Internetu wynika, że 80% z nich mimowolnie spotyka się w Sieci z takimi materiałami, najczęściej przy okazji poszukiwania innych treści. (Wojtasik 2003). Dostawcy usług internetowych i administratorzy serwisów pornograficznych powinni zadbać o ograniczenie przypadkowego dostępu dzieci do pornografii. Tymczasem nachalna promocja serwisów pornograficznych niejednokrotnie świadomie obejmuje nieletnich. Prezentowanie nieletnim materiałów pornograficznych jest formą wykorzystywania seksualnego dzieci powszechnie zakazywaną przez prawo. Trudno jednak wszystkich właścicieli witryn pornograficznych uznać za sprawców wykorzystywania seksualnego dzieci, tak jak trudno przyjąć, iż ich intencją jest prezentowanie zasobów tych serwisów dzieciom. Tym niemniej, w przypadkach braku jakichkolwiek zabezpieczeń dostępu dzieci do zasobów pornograficznych, a tym bardziej w sytuacji świadomych działań ułatwiających nieletnim dostęp do treści pornograficznych, można uznać, że odpowiedzialne za ten stan osoby ponoszą odpowiedzialność za udostępnianie dzieciom pornografii. Pornografia dziecięca produkcja, dystrybucja, posiadanie Produkcja i obrót pornografią dziecięcą to obecnie olbrzymi, globalny proceder przestępczy, którego ofiarami pada rok rocznie tysiące dzieci. Zorganizowany przemysł pornograficzny to podstawowe, ale nie jedyne źródło materiałów pornograficznych w Internecie. W jego zasobach znajduje się również wiele zdjęć amatorskich, wykonywanych przez sprawców wykorzystywania seksualnego dzieci głównie w celu wymiany materiałów pornograficznych w obrębie tzw. kręgów pedofilskich działających w Sieci 1. Coraz częściej dzieci same są dostawcami zdjęć o charakterze pornograficznym. Utrwalają je za pośrednictwem coraz popularniejszych kamer internetowych czy aparatów cyfrowych, pod wpływem manipulacji i gratyfikacji ze strony poznanych w Sieci osób dorosłych. Wyróżnia się dwa podstawowe zagrożenia związane ze zjawiskiem pornografii dziecięcej w Internecie: (1) dzieci mogą być mimowolnym odbiorcą treści pornograficznych o takim charakterze oraz (2) mogą stać się też przedmiotem filmów i zdjęć pornograficznych (Calcetas-Santos 2001). Pośrednio zagrożenie stwarza też fakt, iż oglądanie pornografii dziecięcej przez dorosłych może stymulować ich do podjęcia aktywności seksualnej z nieletnimi (Jenkins 2001). Szkodliwość odbioru pornografii dziecięcej przez dzieci, a tym bardziej wykorzystywanie dzieci w porno biznesie jest oczywista. Odróżnienie w takich przypadkach winnego i pokrzywdzonego wydaje się być sprawą bezdyskusyjną. Pojawiają się jednak pewne kontrowersje w sytuacji intencyjnego dostępu najmłodszych do pornografii dziecięcej i kolekcjonowania przez nich materiałów tego typu. Według opinii fachowców, zachowania takie mają często związek z faktem, że dziecko pozostaje w relacjach seksualnych z dorosłym lub jest do tego namawiane, a materiały pornograficzne podsuwane przez sprawcę mają je oswoić z taką sytuacją. Dziecko uznać więc należy raczej za ofiarę niż za sprawcę. Kwestia nieletnich kolekcjonujących pornografię dziecięcą w innych niż wyżej przytoczone okolicznościach jest trudniejsza do rozstrzygnięcia, postuluje się jednak, by w żadnym przypadku nie traktować dzieci na równi z dorosłymi sprawcami (Taylor 2002). Z technicznego punktu widzenia pornografia dziecięca dystrybuowana za pośrednictwem Internetu przybiera formę tekstu, grafiki lub filmów. 1 Kręgi pedofilskie (ang. pedophile rings) to międzynarodowe grupy pedofilów kontaktujacych się ze sobą za pośrednictwem Internetu głównie w celach wymiany pornografii dziecięcej. Na przykład przystąpienie do jednej z bardziej znanych tego typu struktur, klubu Wonderland, warunkowane było dostarczeniem 10 tys. niepublikowanych zdjęć pornograficznych z udziałem dzieci. 3
Uwodzenie dzieci Uwodzenie dzieci za pośrednictwem Sieci jest coraz częściej rejestrowanym zjawiskiem. Często przedstawia się je obrazowo jako efekt zmiany terenu działania pedofilów z przyszkolnych parków na środowisko Internetu. Faktycznie, serwisy umożliwiające komunikację online, wszelkiego rodzaju czaty i komunikatory, umożliwiają osobom zainteresowanym wykorzystywaniem seksualnym dziećmi łatwe nawiązywanie kontaktu z potencjalnymi ofiarami. Przyczyniają się do tego: coraz większa popularność tego typu serwisów wśród dzieci, anonimowość rozmówców i naiwność dzieci, brak świadomości zagrożenia. Proces uwodzenia dzieci w Sieci, zwany w literaturze przedmiotu terminem grooming, jest wielokrotnie długotrwały. Dorosły podaje się często za rówieśnika swojej ofiary, zdobywa informacje o dziecku, jego zaufanie, staje się nieraz dobrym przyjacielem dziecka. Zanim dojdzie do spotkania w rzeczywistym świecie, dorosły wiele razy przesyła dziecku materiały pornograficzne. Nieraz doprowadza też do tego, że dziecko przesyła mu swoje zdjęcia. Gdy dojdzie do spotkania, dziecko zazwyczaj zostaje wykorzystane seksualnie, często również jest przedmiotem pornografii dziecięcej. Wirtualny seks Wirtualny seks, zwany również cyberseksem, jest stosunkowo nowym zjawiskiem, które pojawiło się wraz z serwisami internetowymi, które umożliwiają komunikację w czasie rzeczywistym. Proces angażowania dziecka w rozmowy o charakterze seksualnym przebiega z reguły podobnie do wyżej opisanego procesu uwodzenia dzieci, z tym że nie prowadzi on do spotkania, a jedynie do aktywności online, która w efekcie ma doprowadzić do zaspokojenia seksualnego sprawcy. Z przytaczanych już badań Fundacji Dzieci Niczyje wynika, że 56% dzieci wciąganych jest mimowolnie w rozmowy o charakterze seksualnym. (Wojtasik 2003). Nie wiemy, jak często są to działania osób dorosłych oraz w jakiej części są to działania obliczone na spotkanie z dzieckiem, a w jakiej jedynie rozmowy online. Nie ulega natomiast wątpliwości, że rozmowy tego typu, szczególnie wulgarne i agresywne, mogą mieć szkodliwy wpływ na dzieci. Z badań wynika, że ok. 20% 30% dzieci angażowanych w rozmowy o tematyce seksualnej odczuwa związany z tym lęk i przeżywa stres (Finkelhor i in. 2001; Wojtasik 2003, Wojtasik 2004). Prostytucja dziecięca Prostytucja dziecięca jest zjawiskiem, które coraz częściej korzysta z możliwości, jakie dają nowe media zarówno telefony komórkowe, jak i Internet. Można wyróżnić dwa główne modele wykorzystywania Sieci do tego celu. Zdarza się, że dzieci manipulowane są przez dorosłych i na ich polecenie świadczą usługi seksualne poza Internetem osobom poszukującym w Sieci nieletnich partnerów. Czasami dzieci same kontaktują się za pośrednictwem serwisów komunikacyjnych z dorosłymi i proponują im usługi seksualne w zamian za odpowiednią zapłatę. Fakt, że w takich przypadkach inicjatywa leży po stronie dziecka w żaden sposób nie zwalnia dorosłego sprawcy od odpowiedzialności. 4
III. Serwisy internetowe wykorzystywane przez sprawców Dla przybliżenia specyfiki omawianych zjawisk niżej scharakteryzowane zostały podstawowe serwisy sieciowe, używane przez sprawców wykorzystywania seksualnego dzieci do dystrybucji pornografii dziecięcej, uwodzenia dzieci i komunikacji środowisk pedofilskich. WWW strony internetowe WWW to World Wide Web, czyli globalna Sieć. Podstawową jednostką w Sieci są strony internetowe, inaczej strony WWW. Działają one na zasadzie połączeń (linków) pomiędzy zasobami konkretnej strony oraz zasobami innych stron. Na stronach zamieszczane są tekst, grafiki, filmy, dźwięk. Atrakcyjność stron podnosi fakt, iż korzystają one z wszystkich innych dostępnych w Internecie aplikacji. Często używany termin serfowanie po Internecie oznacza właśnie korzystanie ze stron internetowych. WWW to najszybciej rozwijająca się i najpopularniejsza część Internetu. Ponad 90% ruchu w Internecie wiąże się właśnie z korzystaniem z WWW (Jenkins 2001). Zalety stron WWW z powodzeniem wykorzystuje przemysł pornograficzny. Z badań prowadzonych wśród administratorów serwerów internetowych wynika, iż strony te są najczęściej odwiedzaną kategorią WWW (Calcetas- -Santos 2001). Rzadko jednak zdarza się, by komercyjne serwisy pornograficzne udostępniały pornografię dziecięcą, szczególnie z udziałem młodszych dzieci. Przyczyna jest prosta istniejące mechanizmy monitorowania zasobów WWW są na tyle skuteczne, że wyłapanie treści z pornografią dziecięcą jest tylko kwestią czasu, czasem kilku godzin. Konsekwencje zamieszczania niedozwolonych treści dla właścicieli legalnie działających serwisów pornograficznych z pewnością przekraczałyby ewentualne zyski. Co prawda, funkcjonują strony, których adresy sugerują prezentowanie pornografii dziecięcej, jak www.childporn.com czy www.lolitasex.com, jednak nie zawierają one niedozwolonych treści (Jenkins 2001), a ich nazwa to jedynie chwyt marketingowy. Nie znaczy to, że strony WWW nie są wykorzystywane przez osoby poszukujące pornografii dziecięcej. Rozlicznie serwisy, jak np. yahoo. com czy polski onet.pl, udostępniają możliwość zakładania prywatnych stron internetowych. Dzięki tej usłudze powstają rok rocznie tysiące stron prezentujących pornografię dziecięcą. Ich żywot jest, co prawda, krótki, wystarczy jednak, by setki tysięcy osób, czasami przypadkowych (również dzieci), zapoznało się z ich zawartością. Mechanizm ten opisany został przez Philipa Jenkinsa (2001) w książce, poświęconej pornografii dziecięcej w Internecie: Historia dotyczy użytkownika Internetu z Kalifornii, który posiadał kolekcję kilku tysięcy zdjęć pornograficznych z udziałem dzieci i postanowił udostępnić część swych zasobów w Sieci. W tym celu pod fałszywym nazwiskiem zarejestrował adres e-mail na anonimowym serwerze, działającym prawdopodobnie w jednym z krajów Trzeciego Świata. Przy użyciu tego adresu zarejestrował się w jednym z publicznych serwerów, które umożliwiają swoim użytkownikom bezpłatne publikowanie stron. Strony te dotyczą zazwyczaj hobby czy zainteresowań ich autorów. Bohater przytaczanej historii publikuje na swojej stronie zdjęcia z pornografią dziecięcą. Za pomocą dostępnych w Internecie środków komunikacji, o których mowa w dalszej części artykułu, informuje o adresie strony innych sympatyków pornografii dziecięcej. Strona zostaje usunięta w ciągu kilku godzin. W tym czasie setki osób ściąga z niej i archiwizuje w komputerze zdjęcia opublikowane na stronie. Strony WWW stanowią też często platformę komunikacji i wymiany informacji dla środowisk pedofilskich. Najbogatszą tradycję stron WWW tego typu mają Stany Zjednoczone. Serwisy takie działają legalnie, zgodnie z konstytucyjnie gwarantowaną wolnością słowa. Jednym z najstarszych i obecnie najobszerniejszych przedsięwzięć tego typu jest Free Spirits boylove on the Internet. Jak wskazuje sama nazwa, jest to serwis poświęcony pedofilii homoseksualnej. Jego autorzy piszą, iż miłość mężczyzn do chłopców to... zjawisko nacechowane erotyką, emocjami i wartościami duchowymi, przez jednych krytykowane, przez innych nazywane po prostu orientacją seksualną. Specjalnością serwisu są pokoje rozmów (BoyChat), stanowiące forum, gdzie mężczyźni preferujących chłopców jako partnerów seksualnych (boylovers) mogą poruszać tematy związane z ich seksualnością i gdzie mogą otrzymać wsparcie, i informację, jak prowadzić produktywne życie, by raczej pomagać młodym ludziom, niż ich ranić. Zasięg serwisu jest duży, gdyż pokoje rozmów oferowane są w kilku wersjach językowych. Na pierwszą poprawkę do Konstytucji USA powołują się również autorzy serwisu internetowego stowarzyszenia NAMBLA (North American Man/Boy Love Association), czyli Północno Amerykańskiego Stowarzyszenia Miłości Mężczyzn do Chłopców. Filozofia NAMBLA jest podobna do tej, prezentowanej przez Free Spirits Dzieci bez względu na wiek powinny mieć prawo powiedzieć każdemu tak lub nie, [ ] powinny mieć pełny dostęp do informacji o relacjach seksualnych każdego typu, [... ] prawo o do wszelkich znajomości, bez ingerencji rodziców czy policji itd. Inny jest jednak rodowód i formy działania tego stowarzyszenia. Free Spirts pojawił się dzięki Internetowi i funkcjonuje tylko w Sieci, natomiast NAMBLA powstało dużo wcześniej przed pojawieniem się Internetu, zrzeszając przyjaciół chłopców. Sieć pozwoliła jednak NA- MBA na zdecydowane poszerzenie kręgu odbiorców swoich usług, głównie działalności wydawniczej. Z poziomu serwisu WWW można przystąpić do tego stowarzyszenia, otrzymując regularnie w ramach opłaty członkowskiej biuletyn i inne wydawnictwa stowarzyszenia. Internet służy więc, zgodnie z literą prawa, kontaktom pedofilów, dystrybucji wydawnictw o treściach pedofilskich i szerzeniu wyznawanych przez nich wartości na łamach stron WWW. Co więcej, stowarzyszenie NAMBLA przez długie lata korzystało z subwencji rządowych dla organizacji pozarządowych (!). Wyżej opisane serwisy nie są charakterystyczne wyłącznie dla USA; powstają one również w Europie. Funkcjonują ich setki na całym świecie i w związku ze specyfiką Internetu jedynym ograniczeniem w ich korzystaniu okazać się może bariera językowa. 5
BBS Tablice ogłoszeń Serwisy BBS (Bulletin Boards System) to jedna z pierwszych technologii komputerowych, umożliwiająca zdalną wymianę informacji tekstowych i innych plików. Są to zbiory informacji w formie elektronicznej, do których dotrzeć można łącząc się za pomocą modemu z komputerem, w którym są zapisane. Jak już wspomniano wcześniej, biuletyny były szeroko wykorzystywane przez kręgi pedofilskie w latach 80. do wymiany informacji, by później ustąpić miejsca bardziej zaawansowanym serwisom internetowym, jak opisane wyżej WWW. Zalety BBS-ów sprawiły jednak, że funkcjonują one nadal 2 i w dalszym ciągu są wykorzystywane przez kręgi pedofilskie. Pełnią one głównie funkcję tablicy ogłoszeń, na której wtajemniczeni znaleźć mogą np. informację o adresach stron WWW, zawierających pornografię dziecięcą. Owe zalety to brak uzależnienia od administratorów serwerów internetowych i związany z tym brak możliwości ingerencji w zawartość biuletynów niepożądanych osób. Istotne jest to, że dostęp do biuletynów jest ograniczony poprzez konieczność znajomości numeru dostępu oraz częstokroć przez hasła znane tylko wtajemniczonym. Część biuletynów (Web Based Bulletin Boards) dostępnych jest również za pośrednictwem przeglądarek internetowych. Stanowią one często część stron WWW dedykowanych pedofilom, jak np. opisany wyżej serwis Free Spirits. Usenet grupy dyskusyjne Grupy dyskusyjne (newsgroups) to jedna z najstarszych i najbardziej popularnych usług internetowych. Umożliwiają one internautom wymianę opinii i informacji w obrębie określonego tematu. Pełnią więc funkcję podobną do BBS, są jednak dużo bardziej rozpowszechnione i działają na nieco innej zasadzie. Ponad 90 tys. funkcjonujących obecnie grup dyskusyjnych tworzy Usenet. Grupy udostępniane są przez wiele serwerów na całym świecie, przez co ich zasięg jest globalny. Zakres tematyczny grup dyskusyjnych obejmuje bodaj wszystkie możliwe zainteresowania. Na tematykę grup wskazuje pierwszy moduł ich nazwy np. rec (recreational) to rozrywka, zabawa, z kolei soc (social) problematyka społeczna. Negatywne aspekty Usenetu skupiają się głównie w grupach z kategorii alt (alternative). Powszechnie znane i używane przez środowiska pedofilskie grupy alt. binares. pictures. erotica. pre-teen (abpep-t), alt. binares. pictures. erotica. early-teen (abbpee-t) i wiele innych służą prezentowaniu pornografii dziecięcej. Skalę tych działań dobrze obrazuje rada jednego z guru pedofilów, działających w Internecie, kierowana do nowego członka grupy: Posługiwanie się pocztą elektroniczną (e-mail) w celu zdobywania pornografii to mało efektywna metoda. Naucz się korzystania z grup dyskusyjnych, a będziesz w stanie zapełnić zdjęciami kilka płyt CD tygodniowo. Grupy służą też pedofilom do wymiany doświadczeń z zakresu nawiązywania znajomości z małoletnimi w Internecie, przekazywania informacji o nowych inicjatywach związanych z dystrybucją pornografii dziecięcej, jak wyżej opisane strony WWW itp. Analiza postów, publikowanych na pedofilskich grupach działających w ramach Usenet, pozwala na wyróżnienie charakterystycznych ról ich użytkowników (O Connell 2001): q Doradcy osoby, które informują nowych użytkowników o zasadach bezpieczeństwa, sposobach publikowania postów i zdjęć, odczytywania zakodowanych artykułów itp.; q Recenzenci osoby udzielające informacji o wydawnictwach i stronach WWW adresowanych do pedofilów; q Pisarze osoby publikujące stworzone przez siebie historie erotyczne o charakterze pedofilskim; q Wspierający osoby, które kreują zjawisko współżycia seksualnego dorosłych z dziećmi na pozytywne, niekrzywdzące i naturalne; q Publikujący zdjęcia pornograficzne z udziałem dzieci. Wyżej opisane rodzaje grup dyskusyjnych stanowią poważne zagrożenie dla dzieci. Na szczęście, wskutek nagłośnienia problemu administratorzy większości serwerów Usenet kontrolują ich zawartość i dla przeciętnego użytkownika Sieci wejście np. na grupę abpep-t jest niemożliwe. Funkcjonują, co prawda, serwery, które udostępniają te grupy, ale jest to usługa płatna i wiąże się z koniecznością użycia karty kredytowej, a więc ujawnieniem danych. W USA i krajach Europy Zachodniej operacje takie są ściśle kontrolowane przez policję. FTP File Transfer Protocol (FTP) to protokół umożliwiający szybką i prostą wymianę plików za pośrednictwem Internetu. Do przesyłania i odbierania plików FTP używa się specjalnego oprogramowania, tzw. klient FTP (FTP client program). Znając odpowiedni adres serwera FTP, użytkownik Internetu może z niego pobrać wszystkie dostępne pliki (zdjęcia, filmy, dokumenty itp.), pozostając anonimowym. Dostęp do niektórych serwerów FTP jest płatny i zabezpieczony hasłem. 2 Obecnie funkcjonuje około 40 tys. BBS, poświęconych różnym zagadnieniom (www.whatis.com). 6
Właściwości FTP w oczywisty sposób sprzyjają ich wykorzystaniu dla potrzeb dystrybucji pornografii dziecięcej. Informacje o adresach stron FTP o takim charakterze wymieniane są między zainteresowanymi za pośrednictwem grup dyskusyjnych i innych serwisów służących do komunikacji w Sieci. E-mail Poczta elektroniczna (e-mail) to jedno z pierwszych i bardziej popularnych zastosowań Internetu. Za pośrednictwem poczty elektronicznej przesyłać można wszelkiego rodzaju pliki (tekst, grafika, audio, video). Wiadomości e- mail mogą być przesyłane i odbierane za pomocą oprogramowania zainstalowanego w komputerze, jak np. Microsoft Outlook, lub za pomocą serwisów udostępnianych online przez portale internetowe. W kontekście zagrożeń zjawiskami uznawanymi za wykorzystywanie seksualne dzieci w Sieci, poczta elektroniczna służyć może do komunikacji kręgów pedofilskich, przesyłania pornografii dziecięcej oraz kontaktów z dziećmi. Identyfikatorem użytkownika poczty elektronicznej jest adres e-mail (np. lwojtasik@fdn. pl adres autora niniejszego artykułu). Z jednej strony możliwość wybrania dowolnego adresu z wielu bezpłatnych serwisów może utrudniać bądź uniemożliwiać identyfikację jego użytkownika, z drugiej strony dzieci używające poczty elektronicznej podają często w adresie informacje, które mogą być pomocne w ich zidentyfikowaniu. Te właściwości adresów wykorzystywane są przez pedofilów działających w Sieci. Rozmowy online IRC, internetowe pokoje rozmów (czaty) Internet udostępnia swoim użytkownikom wiele form komunikacji na żywo. Jednym z tego typu serwisów jest Internet Relay Chat IRC. Każdy, kto zainstaluje na swoim komputerze odpowiednie oprogramowanie, może przyłączyć się do dyskusji na wybranym kanale tematycznym, prowadzić prywatne rozmowy i przesyłać pliki. Nieco uproszczoną formę IRC są pokoje rozmów (chat rooms), w Polsce popularnie zwane czatami. Czaty udostępniane są przez niezliczone portale i strony internetowe. Korzystanie z nich nie wymaga specyficznego oprogramowania. Zasada jest taka sama jak w przypadku IRC użytkownik loguje się pod dowolnie wybranym pseudonimem (nick) i na forum ogólnym lub prywatnie nawiązuje rozmowę. Możliwość komunikacji online szeroko wykorzystują pedofile. IRC jest dodatkowo jednym z podstawowych narzędzi dystrybucji pornografii dziecięcej (O'Connell 2001). Wykorzystanie przez kręgi pedofilskie serwisów do komunikacji online oraz innych, opisanych wyżej, serwisów internetowych dobrze obrazuje fragment relacji ze wspominanej już sprawy siatki pedofilów wykrytej przez dziennikarzy Wprost i Polsatu: Wchodzenie w struktury pedofilskiej ośmiornicy rozpoczęliśmy w [... ] skandynawskiej grupie dyskusyjnej prowadzonej przez Svena wiosną 2002 r. Na tej stronie poznaliśmy Polaków szukających kontaktów z innymi pedofilami. Samozwańczym szefem tej grupy był Grab, który stworzył potem czat tylko dla Polaków. Tak powstała grupa pedofilów, a zarazem czat pod nazwą Magnetix. Służył on do wymiany materiałów z pornografią dziecięcą i do nawiązywania nowych kontaktów. Chętnych było tak dużo, że wkrótce powstał czat Iwanclub założony przez Iwana. Na ogólnym czacie wymieniano się głównie linkami do stron o treści pedofilskiej, a w prywatnych pokojach [... ] FTP, skąd można ściągnąć pedofilskie filmy [... ]. Szczególne niebezpieczeństwo związane z rozmowami online stanowi możliwość kontaktowania się pedofilów z potencjalnymi ofiarami. Dzieci i młodzież stanowią dużą grupę użytkowników IRC i czatów. Możliwość pełnej anonimowości pozwala pedofilom podszywać się pod dowolną postać i nawiązywać znajomości z najmłodszymi użytkownikami Sieci. Sprzyja temu też struktura omawianych serwisów. Nazwy kanałów IRC czy pokoi na czatach, jak Do lat 15, Randka czy Romans itp., ułatwiają wybór miejsca na polowanie. Bazujący na naiwności dzieci pedofile dowiadują się od najmłodszych, jaki jest ich adres e-mail, numer telefonu czy nawet miejsce zamieszkania, otrzymują też często zdjęcia swoich ofiar. Znajomość taka może być przelotna, może jednak przybrać formę długoterminowej przyjaźni, zmierzającej do spotkania dziecka w realnym świecie w celu nawiązania kontaktów seksualnych 3. IM Instant Messenger (komunikatory) Programy typu IM (Instant Messenger), podobnie jak wyżej opisane IRC i pokoje rozmów, służą do komunikacji w Internecie. Działają na zasadzie popularnych kiedyś pagerów. Wiadomości wysłane za pośrednictwem IM natychmiast wyświetlają się na monitorze odbiorcy. Pierwszym i najpopularniejszym na świecie programem typu Instant Messanger jest ICQ udostępniany przez portal AOL 4 ; jego polskim odpowiednikiem jest np. program Gadu-Gadu. Większość komunikatorów daje obecnie możliwość nie tylko przesyłania tekstu, ale również transmisji obrazu i dźwięku. Podobnie jak czaty, komunikatory wykorzystywane są przez pedofilów w celu nawiązywania kontaktów z dziećmi 5. 3 Proces oswajania ofiary w pokojach rozmów czy IRC nazywany jest w anglojęzycznej literaturze przedmiotu terminem grooming. 4 America On Line (www.aol.com). 5 89% propozycji o charakterze seksualnym dzieci odbierają w pokojach rozmów i za pośrednictwem IM. (Patrz Pew Study reported in JAMA 2001, www.protectkids.com). 7