Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder)

Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder)

Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) TOM IV STANOWISKA: BIEŃKOWICE 56 (ZRD 18) RACIBÓRZ 425 (ZRD 21) RACIBÓRZ 424 (ZRD 22) Redakcja serii Przemysław Bobrowski, Bogusław Gediga, Danuta Minta-Tworzowska, Jerzy Piekalski POZNAŃ-WROCŁAW 2015

BADANIA ARCHEOLOGICZNE NA TERENIE ZBIORNIKA PRZECIWPOWODZIOWEGO RACIBÓRZ DOLNY NA RZECE ODRZE, WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE (POLDER) TOM IV STANOWISKA: BIEŃKOWICE 56 (ZRD 18) RACIBÓRZ 425 (ZRD 21) RACIBÓRZ 424 (ZRD 22) Redakcja serii: Przemysław Bobrowski, Bogusław Gediga, Danuta Minta-Tworzowska, Jerzy Piekalski Redakcja tomu: Przemysław Bobrowski Sekretarz tomu: Anna Klaudel, Marek Anioła skład komputerowy: Zofia Drossel-Jórdeczka Projekt okładki Maciej Jórdeczka ISBN:978-83-63760-50-2 Copyright Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach Instytut Archeologii i Etnologii PAN Instytut Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego

Spis treści Przemysław Bobrowski Wprowadzenie do tomu IV... ZRD 18 Podstawowe informacje o stanowisku... Lidia Kamyszek, Mirosław Masojć, Jerzy Piekalski, Leszek Żygadło Wstęp... Lidia Kamyszek, Mirosław Masojć, Leszek Żygadło I. Katalog obiektów... II. Ślady osadnictwa wczesnorolniczych społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej... III. Osada społeczności kultury ceramiki wstęgowej kłutej... IV. Osada kultury lendzielskiej. Charakterystyka obiektów nieruchomych... Tomasz J. Chmielewski V. Ceramika kultury lendzielskiej... VI. Ślad osadnicta z późnego neolitu i początku epoki brązu (ceramika naczyniowa) Jarosław Bronowicki, Mirosław Masojć VII. Neolityczne zabytki krzemienne i kamienne... Lidia Kamyszek, Aleksandra Pankiewicz VIII. Osadnictwo wczesnośredniowieczne... Tomasz Gralak IX. Okres późnośredniowieczny i nowożytny... Stanisław Madej X. Charakterystyka petrograficzna kamiennych elementów wczesnośredniowiecznych żaren rotacyjnych ze stanowiska nr 56 w Bieńkowicach... Agata Sady XI. Wyniki analizy odcisków na polepie z wielokulturowego stanowiska nr 56 w Bieńkowicach... Lidia Kamyszek, Leszek Żygadło PODSUMOWANIE... 7 13 17 18 29 33 45 55 75 79 99 145 149 155 169 ZRD 21 Podstawowe informacje o stanowisku... 173 Lidia Kamyszek, Jerzy Piekalski, Leszek Żygadło Wstęp... 177, Lidia Kamyszek, Mirosław Masojć, Leszek Żygadło I. Katalog obiektów... 179 II. Osada wczesnorolniczych społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej... 187 Mirosław Masojć, Jarosław Bronowicki III. Wytwórczość krzemieniarska i kamieniarska społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej... 219 IV. Ślad osadnictwa społeczności kultury lendzielskiej... 229

V. Ślad osadnictwa społeczności z wczesnej epoki brązu... Tomasz Gralak VI. Ślady osadnictwa społeczności kultury przeworskiej oraz z późnego średniowiecza i czasów nowożytnych... ZRD 22 Podstawowe informacje o stanowisku... Lidia Kamyszek, Leszek Żygadło Wstęp... Lidia Kamyszek, Leszek Żygadło I. Katalog obiektów... Lidia Kamyszek, Aleksandra Pankiewicz II. Charakterystyka osadnictwa... Lidia Kamyszek, Aleksandra Pankiewicz, Leszek Żygadło Posumowanie... 231 233 237 241 242 243 259

ZRD 18, BIEŃKOWICE stan. 56 AZP 103-40/138 II. ŚLADY OSADNICTWA WCZESNOROLNICZYCH SPOŁECZNOŚCI KULTURY CERAMIKI WSTĘGOWEJ RYTEJ Z funkcjonowaniem osadnictwa wczesnorolniczych społeczności KCWR w obrębie przebadanej przestrzeni nie można wiązać żadnych obiektów nieruchomych. Świadectwem jego funkcjonowania jest stosunkowo nieliczny zespół ceramiki liczący 35 fragm. (ryc. 1). Została ona odkryta podczas doczyszczania powierzchni arów B62, B71 i B72 oraz jako materiał redeponowany w obiektach o późniejszej chronologii (A24, A33, B58, B62, B81, B96). Pod względem przestrzennym jest to dość ograniczony obszar, stąd można sądzić, że poza przestrzenią przebadaną w trakcie prac ratowniczych można liczyć się z reliktami bardziej trwałych form zagospodarowania stanowiska przez to ugrupowanie. Odkryte fragmenty naczyń to przeważnie tzw. ceramika delikatna wykonana z gliny z domieszką drobnoziarnistego piasku lub całkowicie pozbawiona intencjonalnej domieszki. Rozdrobnienie materiału uniemożliwia w większości przypadków określenie form naczyń. Należy jednak sądzić, że dominowały czarki w kształcie ¾ odcinka kuli (ryc. 2: 1). Stylistyka ornamentowanych fragmentów jest dość jednolita. Są to ornamenty wykonane klasycznymi (płytkimi i wąskimi) liniami rytymi (ryc. 2: 2-5). Ornamentyka nutowa wystąpiła na dwóch fragmentach (ryc. 2: 4-5). W jednym przypadku są to okrągłe i owalne nuty zlokalizowane na liniach rytych lub obok nich (ryc. 2: 4-5) oraz nuty zlokalizowane pomiędzy podwójnymi liniami rytymi (ryc. 2: 5). Stylistyka ta nawiązuje do tzw. stylu zdegenerowanego wyróżnianego na Morawach, będącego wyznacznikiem fazy IIb KCWR na tym terenie (Pavlů 1972, 133; Čižmář 1998, 117). Stanowiska reprezentujące tę stylistykę są dość licznie reprezentowane na Górnym Śląsku (np. Dzielnica, woj. opolskie), Śląsku Opawskim (np. Jaktař, Kylešovice, Velké Hoštice; Jisl 1969; Pavelčik 1979; 1994), w Bramie Morawskiej (np. Studénka, Pustějov; Janák et. al. 2013; 2014) oraz Morawach (Čižmář 1998; Hájek 2005; Horáková et al. 1997). 29

30

II. Ślady osadnictwa wczesnorolniczych spoleczności kultury ceramiki wstęgowej rytej Ryc. 2. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Wybór fragmentów naczyń kultury ceramiki wstęgowej rytej. 1-2 obiekt B62, 3-5 obiekt B81 (rys. N. Lenkow). Ryc. 1. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Plan wykopu z występowaniem przestrzennym fragmentów naczyń kultury ceramiki wstęgowej rytej (opr. M. Furmanek). 31

Literatura Cižmář Z. 1998 Ňástin relativní chronologie lineární keramiky na Moravě, Acta Musei Moraviae, Scientiace sociales, t. 83, s.105-139. Hájek Z. 2005 Ohrazené areály kultury s lineární keramikou na Moravě (II). Uničov na Nivách, Olomouc. Horáková J., Kalábek M., Peška J. 1997 Osada lidu s lineární keramikou v Přáslavicích Kocourovci, Archeologiae Regionalis Fontes 1, Olomouc. Janák V., Knápek A., Papáková K. 2013 Sídliště ve Studénce v kontextu osídlení kultury s lineární keramikou v Oderské bráně, Přehled výzkumů, t. 52/ 1, s. 51-73, Brno. Janák V., Kováčik P., Knápek A., Papáková K. 2014 Neolitické sídliště v Pustějově, Časopis Slezského Zemského muzea, série B, vol. 63/2014, Opava, s. 101-118. Jisl L. 1969 Sídlište volutové kultury na OstravskŬ, Časopis Slezského muzea, série B, t.18, s. 3-8. Pavelčík J. 1979 Problem zasiedlania Moraw północnych przez ludność ceramiki wstęgowej, [w:] Początki neolityzacji Polski południowo-zachodniej, W. Wojciechowski (red.), Wrocław, s. 93-103. 1994 Osady na Kostelním kopcu v Opavě-Jaktaři i ich miejsce w badaniach nad problematyką neolitu i eneolitu Górnego Śląska, Przegląd Archeologiczny, t. 42, s. 5-34. Pavlů I. 1972 Das Linearkeramische Ornament in der Entwicklung der böhmischen Linearkeramik, Alba Regia, t. 12, s. 131-142. 32