SEMINARIA Kompleksowa ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia na obszarach aglomeracji Polski IETU dr inż. Eleonora Wcisło Zespół Analiz Ryzyka Środowiskowego/ Zakład Zarządzania Środowiskowego
Projekt Europejskie i krajowe działania na rzecz środowiska i zdrowia, realizowany na zlecenie Ministerstwa Środowiska w 2008 roku Zadanie 2. Ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia ludzi na obszarach podwyższonego ryzyka Eleonora Wcisło, Joachim Bronder, Jacek Długosz
Plan seminarium Charakterystyka obszaru badań (12 aglomeracji) Wskaźnikowa metoda oceny środowiskowych zagrożeń zdrowia Źródła danych wejściowych - środowiskowych i zdrowotnych Wyniki badań Wnioski
Cel pracy Kompleksowa ocena zagrożeń środowiskowych oraz związanych z nimi negatywnych skutków zdrowotnych na obszarach aglomeracji Polski
Pola badawcze Obszarowa ocena zagrożeń środowiskowych Obszarowa ocena negatywnych skutków zdrowotnych
Obszar badań 12 aglomeracji (> 250 tys. mieszkańców)
Charakterystyka aglomeracji około 9 mln mieszkańców (24% ludności Polski) największa aglomeracja - Aglomeracja Górnośląska (14 miast o liczbie ludności ok. 2 mln) Dane za 2006 r. (BDR GUS 2008)
Charakterystyka aglomeracji (c.d.) znaczna koncentracja źródeł emisji (punktowej, liniowej i powierzchniowej) substancji zanieczyszczających powietrze 27 miast spośród 33 jednostek terytorialnych wchodzących w skład aglomeracji to miasta o dużej skali zagrożenia powietrza Dane za 2006 r. (Ochrona Środowiska 2007)
Charakterystyka aglomeracji (c.d.) nadmierne zanieczyszczenie powietrza we wszystkich aglomeracjach klasa C (najmniej korzystna) w ocenie łącznej jakości powietrza trzy aglomeracje zaklasyfikowane do klasy C ze względu na trzy substancje zanieczyszczające: Aglomeracja Krakowska (PM 10, SO 2, NO 2 ) Aglomeracja Górnośląska (SO 2, PM 10, O 3 ) Aglomeracja Łódzka (NO 2, PM 10, O 3 ) Dane za 2006 r. (IOŚ 2007)
Charakterystyka aglomeracji (c.d.) 31 miast spośród 33 jednostek terytorialnych wchodzących w skład aglomeracji to miasta o dużej skali zagrożenia ściekami 19 miast należy do miast o największej ilości wytworzonych odpadów Dane za 2006 r. (Ochrona Środowiska 2007)
Wskaźnikowa metoda oceny - schemat DPSEEA (Corvalán i wsp. 1996)
Wskaźnikowa metoda oceny Obliczanie wskaźników zagrożeń środowiskowych Wskaźnik ilości ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych lub ziemi (WŚ) Wskaźnik nagromadzenia odpadów (WNO) Wskaźnik zanieczyszczenia powietrza (WZP) Wskaźnik zanieczyszczenia gleb (WZG)
Metoda oceny (c.d.) Obliczanie wskaźników uwarunkowanego środowiskowo stanu zdrowia Współczynnik umieralności mężczyzn w wieku 30-59 lat z powodu nowotworów złośliwych (WUM 30-59NZ ) Współczynnik umieralności mężczyzn i kobiet razem wieku 30-59 lat z powodu chorób układu krążenia (WUMK 30-59UK ) Współczynnik umieralności mężczyzn i kobiet razem z powodu chorób układu oddechowego (WUMK UO ) Odsetek urodzeń z niską masą urodzeniową - poniżej 2500 g (PUZ WAGA2500 )
Metoda oceny (c.d.) Taksonomiczna metoda konstrukcji miar syntetycznych - zagrożeń środowiskowych i uwarunkowanego środowiskowo stanu zdrowia - normalizacja i agregacja wskaźników, normalizacja miar syntetycznych
Metoda konstrukcji miar syntetycznych Normalizacja wskaźników Ynorm ij maxy maxy ij ij Y ij miny ij Ynorm ij - znormalizowana wartość j-tego wskaźnika (j = 1, 2,..., m) w i- tej aglomeracji (i = 1, 2,..., k) Y ij - wartość j-tego wskaźnika (j = 1, 2,..., m) w i-tej aglomeracji (i = 1,2,...,k) maxy ij - maksymalna wartość j-tego wskaźnika (j = 1, 2,..., m) w i-tej aglomeracji (i = 1, 2,..., k) miny ij - minimalna wartość j-tego wskaźnika (j = 1, 2,..., m) w i-tej aglomeracji (i = 1, 2,..., k) (za Malczewskim 1999)
Metoda konstrukcji miar syntetycznych (c.d.) Agregacja znormalizowanych wskaźników S 1 m i Y ij m j 1 S i Ynorm ij m - wartość miary syntetycznej dla i-tej aglomeracji - znormalizowana wartość j-tego wskaźnika (j = 1, 2,..., m) w i-tej aglomeracji (i = 1, 2,..., k) - liczba wskaźników (wg Strahl 1978)
Metoda konstrukcji miar syntetycznych (c.d.) Normalizacja miar syntetycznych Snorm i maxsi Si maxs mins i i Snorm i - znormalizowana wartość miary syntetycznej dla i-tej aglomeracji S i - wartość miary syntetycznej dla i-tej aglomeracji maxs i - maksymalna wartość miary syntetycznej w i-tej aglomeracji (i = 1, 2,.., k) mins i - minimalna wartość miary syntetycznej w i-tej aglomeracji (i = 1, 2,..., k) (za Malczewskim 1999)
Metoda oceny (c.d.) Indeksacja miar syntetycznych (analiza skupień) INDEKS 1 niewielkie zagrożenie środowiskowe substancjami chemicznymi lub najlepszy uwarunkowany środowiskowo stan zdrowia ludności zamieszkującej daną aglomerację INDEKS 2 umiarkowane (średnie) zagrożenie środowiskowe lub umiarkowanie dobry uwarunkowany środowiskowo stan zdrowia INDEKS 3 duże zagrożenie środowiskowe lub najgorszy uwarunkowany środowiskowo stan zdrowia
Metoda oceny (c.d.) Utworzenie profili waloryzacji wskaźników zagrożeń środowiskowych w celu wskazania dominujących w poszczególnych aglomeracjach zagrożeń środowiskowych (trójstopniowa indeksacja wskaźników na podstawie analizy skupień)
Źródła danych wejściowych Wskaźniki zagrożeń środowiskowych WŚ,WNO Bank Danych Regionalnych GUS WZP dane Inspekcji Ochrony Środowiska uzyskane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (punktowe stężenia substancji zanieczyszczających powietrze, współrzędne stacji pomiarowych) WZG dane Centralnego Archiwum PIG-u (stężenia metali w wierzchniej warstwie gleby, współrzędne poboru próbek gleb) Warstwa informacyjna GIS granic jednostek terytorialnych
Źródła danych wejściowych Wskaźniki uwarunkowanego środowiskowo stanu zdrowia Dane demograficzne pochodzące z rejestru zgonów i rejestru urodzeń GUS: ludność według płci i wieku - ogółem, w tym w wieku od 30-59 lat zgony według wybranych przyczyn urodzenia żywe ogółem, w tym urodzenia żywe z niską masą urodzeniową (poniżej 2500 gramów)
Wyniki Klasyfikacja aglomeracji wg wartości indeksów
Wyniki Klasyfikacja aglomeracji wg wartości indeksów (c.d.)
Wyniki Profile waloryzacji wskaźników zagrożeń środowiskowych
Wnioski Kompleksowa ocena zagrożeń środowiskowych występujących w aglomeracjach Polski, przeprowadzona za 2006 rok, wykazała największe nasilenie tych zagrożeń w Aglomeracji Górnośląskiej i Rybnicko-Jastrzębskiej (Indeks 3), a średnie zagrożenie w Aglomeracji Krakowskiej, Warszawskiej i Szczecińskiej (Indeks 2) Kompleksowa ocena uwarunkowanego środowiskowo stanu zdrowia mieszkańców aglomeracji wykazała, że stan zdrowia mieszkańców Aglomeracji Łódzkiej i Górnośląskiej jest najgorszy (Indeks 3), a Bydgoskiej, Trójmiejskiej, Poznańskiej, Szczecińskiej, Wrocławskiej i Warszawskiej - umiarkowanie dobry (Indeks 2)
Wnioski (c.d.) Aglomeracja Górnośląska jest aglomeracją o największym zagrożeniu środowiskowym, a jednocześnie jedną z aglomeracji o najgorszym stanie zdrowia mieszkańców Aglomeracja Białostocka jest aglomeracją o najmniejszym zagrożeniu środowiskowym, a jednocześnie o najlepszym stanie zdrowia mieszkańców
Wnioski (c.d.) Profile waloryzacji zagrożeń środowiskowych utworzone z pojedynczych wskaźników mogą stanowić podstawę do wyznaczania kierunków i priorytetów działań naprawczych na obszarach aglomeracji
Dziękuję za uwagę Kontakt dr inż. Eleonora Wcisło Zespół Analiz Ryzyka Środowiskowego/ Zakład Zarządzania Środowiskowego tel. 32-254 60 31 w. 263 e-mail: wci@ietu.katowice.pl