Jakość powietrza w Polsce w latach w świetle wyników pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska

Transkrypt

1 Główny Inspektorat Ochrony Środowiska INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA Jakość powietrza w Polsce w latach w świetle wyników pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska Praca wykonana na podstawie umowy nr 5/2015/F z dnia r. zawartej pomiędzy Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska a Instytutem Ochrony Środowiska Państwowym Instytutem Badawczym, finansowanej ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na podstawie umowy nr 664/2014/Wn50/MN-PO-CR/D z dnia r. Warszawa 2015

2 Opracowano w Instytucie Ochrony Środowiska Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska na podstawie wyników pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Autorzy: Jacek Iwanek, Dominik Kobus, Jakub Kostrzewa, Grażyna Mitosek, Renata Parvi Przy cytowaniu danych należy podawać źródło danych: Państwowy Monitoring Środowiska - Inspekcja Ochrony Środowiska

3 SPIS TREŚCI 1. Wstęp Informacje ogólne na temat danych wykorzystanych w opracowaniu Ocena zanieczyszczenia powietrza w aglomeracjach i w dużych miastach Dwutlenek siarki Dwutlenek azotu Tlenek węgla Benzen Ozon Pył PM Ołów Arsen Kadm Nikiel Benzo(a)piren Pył PM Ocena zanieczyszczenia powietrza ozonem w skali kraju Informacje o systemie pomiarowym stężeń ozonu Informacje o stężeniach ozonu w 2013 i 2014 roku Ocena stężeń ozonu w świetle kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia Ocena stężeń ozonu w świetle kryteriów odniesionych do ochrony roślin Ocena zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 w skali kraju Informacje o systemie pomiarowym stężeń PM Informacje o stężeniach PM Zmiany zmian stężeń w wieloleciu Ocena stężeń pyłu PM10 w świetle kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia Ocena zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2.5 w skali kraju Informacje o systemie pomiarowym stężeń PM Informacje o stężeniach PM2.5 w latach 2013 i Ocena stężeń pyłu PM2.5 w świetle kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia Podsumowanie

4

5 1. Wstęp W opracowaniu przedstawiono ocenę stanu zanieczyszczenia powietrza w Polsce w latach 2013 i 2014 na terenie aglomeracji i dużych miast oraz analizę zanieczyszczenia powietrza ozonem, pyłem PM10 i pyłem PM2.5 na obszarze całego kraju. Informacje zawarte w pracy opracowano na podstawie wyników pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ), przekazywanych przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska (WIOŚ) do Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska i zgromadzonych w krajowej bazie danych GIOŚ. W ocenie odniesionej do aglomeracji i dużych miast uwzględniono: - 12 aglomeracji o liczbie mieszkańców większej od 250 tysięcy, - 18 miast o liczbie mieszkańców większej od 100 tysięcy nie będących aglomeracjami. Zarówno aglomeracje, jak i rozważane w pracy miasta są strefami, w których dokonuje się rocznych ocen jakości powietrza (i klasyfikacji stref) wymaganych na mocy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. W ocenie dotyczącej aglomeracji i dużych miast uwzględniono: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla, benzen, ozon, pył PM10, ołów, arsen, kadm, nikiel i benzo(a)piren zawarte w pyle PM10 oraz pył PM2.5. Są to zanieczyszczenia, dla których prawo polskie określa wartości normatywne stężeń w powietrzu: poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziom celu długoterminowego (dla ozonu), ustanowione w celu ochrony zdrowia ludzi. W rozdziałach poświęconych ocenie jakości powietrza w aglomeracjach i w dużych miastach pod kątem poszczególnych zanieczyszczeń przedstawiono informacje na temat stężeń zanieczyszczeń uzyskanych z pomiarów na terenie rozważanych miast w latach 2013 i 2014 oraz przekroczeń stężeń normatywnych, obowiązujących w Polsce na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 18 września 2012 r. poz. 1031). Przedstawiono również trendy zmian stężeń zanieczyszczeń, obserwowane na wybranych stacjach znajdujących się na terenie aglomeracji, a także dla części zanieczyszczeń, trendy zmian stężeń uśrednionych dla wszystkich stanowisk z rozważanych miast i aglomeracji. Analizy i oceny odnoszące się do poszczególnych zanieczyszczeń prowadzono z uwzględnieniem tych aglomeracji i miast, dla których dostępne były odpowiednie dane pomiarowe, przynajmniej z jednego stanowiska pomiarów stężeń danej substancji. Podobnie jak w poprzednich latach, w celu ułatwienia Czytelnikowi analizy danych prezentowanych w opracowaniu, w rozdziałach dotyczących poszczególnych zanieczyszczeń zamieszczono informacje na temat wartości normatywnych stężeń obowiązujących w Polsce. Omawiając zanieczyszczenie powietrza ozonem na obszarze Polski przedstawiono ogólne informacje na temat stężeń ozonu notowanych w kraju w latach 2013 i 2014, przeprowadzono analizę stężeń w relacji do kryteriów dotyczących ochrony zdrowia, na terenie 1

6 miast oraz na obszarach poza miastami, zwracając uwagę na przekroczenia wartości dopuszczalnych (poziom docelowy i poziom celu długoterminowego), obowiązujących w Polsce i UE. Przedstawiono trendy zmian stężeń ozonu uśrednione dla wszystkich stanowisk w kraju. Dla ozonu dokonano także oceny stężeń pod kątem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin, na podstawie pomiarów prowadzonych na stanowiskach pozamiejskich i podmiejskich. Oprócz pomiarów prowadzonych na stacjach monitoringu, dodatkowym źródłem informacji o stężeniach ozonu w Polsce były wyniki modelowania matematycznego stężeń tego zanieczyszczenia, przeprowadzonego na zlecenie GIOŚ. W opracowaniu przedstawiono również bardziej obszerną analizę problemu zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 na terenie Polski. Omówiono ogólny stan zanieczyszczenia powietrza pyłem w Polsce w latach 2013 i Przedstawiono informacje na temat stężeń uzyskanych z pomiarów na terenie miast i poza miastami, nawiązując do obowiązujących norm. Podano także informacje na temat systemu pomiarów stężeń PM10, stanowiącego źródło danych wykorzystanych w raporcie. W opracowaniu przestawiono również informacje o stężeniach PM2.5 w latach 2013 i Przeprowadzono ocenę stężeń pyłu PM2.5 w świetle kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia, z uwzględnieniem wszystkich stanowisk pomiarowych w kraju (z których dostępne były odpowiednie dane), zlokalizowanych w miastach (także małych) i poza miastami. Podano także informacje o systemie pomiarowym stężeń PM2.5 w Polsce, z którego dane wykorzystano w ocenie. Na końcu opracowania przedstawiono podsumowanie zawartych w nim wyników oceny zanieczyszczenia powietrza w Polsce, opartych na badaniach prowadzonych w latach 2013 i 2014 w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Niniejszy raport, wyjątkowo, dotyczy wyników pomiarów stężeń z dwóch lat, a nie z każdego roku oddzielnie, jak było w przypadku raportów opracowywanych dla lat poprzednich. Mimo to dołożono starań by raport w możliwie zwięzły sposób opisywał stan zanieczyszczenia powietrza w obu tych latach. Zestawienia tabelaryczne zawierają zwykle wyniki z obu lat jednocześnie. Część prezentacji graficznych również obejmuje jednocześnie wyniki z obu tych lat. Tam, gdzie nie było to możliwe, a rysunki dotyczące określonego parametru dla obu lat zamieszczone zostały jeden pod drugim, dla jasności stosowano oznaczenia rysunków składające się z tych samych liczb, a różniące się tylko literą: a dla wyników z 2013 r., b dla wyników z 2014 r. (np. rys a i rys b). 2

7 2. Informacje ogólne na temat danych wykorzystanych w opracowaniu Źródłem danych wykorzystanych w ocenach przestawionych w niniejszym opracowaniu były wyniki pomiarów prowadzonych w latach 2013 i 2014 oraz w latach poprzednich w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska na stacjach monitoringu zanieczyszczenia powietrza na terenie całego kraju. Były to stacje należące głównie do wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska (WIOŚ) a także do instytutów naukowo-badawczych oraz innych jednostek organizacyjnych, funkcjonujące w ramach wojewódzkich systemów oceny jakości powietrza i nadzorowane przez WIOŚ. W pracy wykorzystano wyniki pomiarów stężeń prowadzonych z wykorzystaniem mierników automatycznych i metod manualnych, na stałych stacjach monitoringu. Dokonując oceny zanieczyszczenia powietrza w aglomeracjach oraz w miastach o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., obejmującej substancje, dla których prawo krajowe określa wartości normatywne stężeń, wykorzystano wyniki pomiarów poszczególnych zanieczyszczeń ze stanowisk znajdujących się na terenie rozważanych aglomeracji i miast. Do ocen włączono wyniki ze wszystkich typów stanowisk pomiarowych, w tym komunikacyjnych. Omawiając zanieczyszczenie powietrza ozonem w skali kraju, pod kątem kryteriów dotyczących ochrony zdrowia, uwzględniono wyniki pomiarów ze wszystkich stanowisk miejskich (w tym zlokalizowanych na terenie aglomeracji i rozważanych miast) oraz ze stanowisk zlokalizowanych poza miastami. W ocenie stężeń ozonu pod kątem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin wykorzystano wyniki pomiarów prowadzonych na stanowiskach pozamiejskich i podmiejskich. W ocenie dotyczącej zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 i pyłem PM2.5 odniesionej do skali kraju, uwzględniono wyniki pomiarów ze wszystkich stanowisk miejskich (w tym znajdujących się w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców) oraz ze stanowisk zlokalizowanych poza miastami. Przedstawiając i omawiając wyniki ocen zanieczyszczenia powietrza opartych na danych pomiarowych, każdorazowo podawano informacje na temat zbioru i liczby stanowisk wykorzystanych do oceny. Ocena jakości powietrza na terenie aglomeracji i dużych miast za lata 2013 i 2014 dotyczyła 12 istniejących w Polsce aglomeracji o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys. oraz 18 miast o liczbie mieszkańców większej od 100 tys., nie wchodzących w skład aglomeracji. Rozważane w opracowaniu aglomeracje i miasta są równocześnie strefami, w których prowadzone są roczne oceny jakości powietrza, wykonywane na podstawie art. 89 ustawy- Prawo ochrony środowiska. Analizy i oceny odnoszące się do poszczególnych zanieczyszczeń prowadzono z uwzględnieniem tych aglomeracji i miast, dla których dostępne były odpowiednie dane pomiarowe dla rozważanych zanieczyszczeń to znaczy na ich terenie prowadzone były pomiary stężeń danego zanieczyszczenia a wyniki pomiarów (roczna seria pomiarowa) spełniały wymagania warunkujące poprawne obliczanie odpowiednich parametrów statystycznych. W przypadku braku odpowiednich danych z określonej aglomeracji lub dużego miasta, miasta te były pomijane w analizach dotyczących danego zanieczyszczenia. 3

8 Informacje zawarte w opracowaniu przygotowano w oparciu o serie wyników pomiarów prowadzonych w ramach PMŚ, przekazanych do krajowej bazy danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (bazy JPOAT2.0) przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska WIOŚ. Wyniki zawarte w krajowej bazie danych, w postaci rocznych serii pomiarowych, podlegały dwustopniowej kontroli. Pierwszym stopniem była weryfikacja na poziomie poszczególnych województw, prowadzona przez WIOŚ. Drugim etapem był wykonywany na zlecenie GIOŚ przegląd wyników na poziomie krajowym w Instytucie Ochrony Środowiska Państwowym Instytucie Badawczym. Serie zaakceptowane na obu poziomach poddane zostały ocenie i selekcji pod kątem spełnienia określonych kryteriów. Przyjęte kryteria stanowią minimalne wymagania, których spełnienie pozwala na poprawne obliczanie parametrów statystycznych na podstawie pomierzonych stężeń i ich wykorzystanie do oceny jakości powietrza. W ocenach przyjęto kryteria analogiczne do stosowanych w selekcji serii wykorzystanych na potrzeby oceny jakości powietrza w latach poprzednich (opisane w opracowaniu Jakość powietrza w Polsce w roku 2010 w świetle wyników pomiarów prowadzonych w ramach PMŚ ). W odniesieniu do zanieczyszczeń, dla których określono dozwoloną liczbę przypadków przekroczeń poziomu dopuszczalnego/docelowego (stężeń krótkookresowych) w ciągu roku, poprawna ocena wystąpienia przekroczenia wartości normatywnych na podstawie wyników pomiarów wymaga więcej niż 90% wyników w serii rocznej. Podobnie jak w poprzednich latach, tylko część serii pomiarowych uwzględnionych w analizach dotyczących lat 2013 i 2014 spełniała ten warunek. Z tego względu, w ocenie występowania przekroczeń norm stężeń krótkookresowych, w opracowaniu posługiwano się wartościami odpowiednich percentyli, obliczonych na podstawie serii pomiarowych danego zanieczyszczenia. Percentyle obliczano, jeśli serie spełniały przyjęte kryterium 75% kompletności wyników w przeciwnym razie ich wartości nie były obliczane i nie były uwzględniane w analizach. Przekroczenie wartości dopuszczalnej stężenia substancji przez wartość odpowiedniego percentyla (określonego, w tabelach zawierających kryteria oceny, jako parametr odpowiadający wartości normowanej) jest traktowane jako wystąpienie przekroczenia normy dotyczącej rozważanej substancji na danym stanowisku pomiarowym w roku. Parametry statystyczne obliczane z serii pomiarowych przed porównaniem ich z wartościami kryterialnymi były zaokrąglane do całości zgodnie z uzgodnionymi z GIOŚ zasadami. W przypadku niektórych zanieczyszczeń prezentowano trendy z wielolecia na podstawie parametrów uśrednianych w kolejnych latach dla wszystkich stanowisk określonej kategorii (np. wszystkie stanowiska w miastach). Mając na uwadze fakt, że system pomiarowy w kolejnych latach ulegał zmianom, a na niektórych stanowiskach zdarzały się przerwy w pomiarach uniemożliwiające prawidłowe obliczenie określonych parametrów statystycznych z serii wyników pomiarów w danym roku, zestawy stanowisk z których wyniki uwzględniane były w obliczeniach uśrednionego wskaźnika mogły się zmieniać z roku na rok, co może do pewnego stopnia zaburzać uzyskane trendy stężeń. Z tego względu, dla zminimalizowania 4

9 wpływu zmian zestawu stanowisk, z których wyniki pomiarów były dostępne dla kolejnych lat, w przypadku pyłu PM10 i PM2.5, do oceny trendów zastosowano bardziej złożoną metodykę, z dwuetapowym obliczaniem wskaźnika wykorzystywanego do oceny trendów. 5

10 3. Ocena zanieczyszczenia powietrza w aglomeracjach i w dużych miastach 3.1. Dwutlenek siarki Kryteria oceny Wartości dopuszczalnych poziomów (stężeń) dwutlenku siarki w powietrzu oraz dopuszczane częstości ich przekraczania, obowiązujące w Polsce wg rozporządzenia MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, ustanowione w celu ochrony zdrowia, podano w tabeli Tabela Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki - ochrona zdrowia Okres uśredniania stężeń Dopuszczalny poziom SO 2 w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczana częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym Parametr odpowiadający wartości normowanej jedna godzina razy Percentyl S godziny razy Percentyl S99.18 wg Rozporządzenia MŚ z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki w aglomeracjach i w dużych miastach W ocenie zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki uwzględniono 12 aglomeracji oraz 18 dużych miast (o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy, nie będących aglomeracjami). W ocenie stężeń średnich dobowych SO2 i stężeń 1-godzinnych wykorzystano wyniki pomiarów z 56 stanowisk pomiarów automatycznych. Parametrem odpowiadającym wartości normatywnej określonej dla 24-godzinnych stężeń SO2 jest percentyl S Jego wartości, uzyskane z pomiarów na terenie aglomeracji i miast uwzględnionych w ocenie, wynosiły w 2013 r. od 9 µg/m 3 do 78 µg/m 3, a w 2014 r. od 6 µg/m 3 do 66 µg/m 3 (tab ). 1 w przypadku pełnej serii wyników pomiarów 24-godz. stężeń SO 2 percentyl S99.18 przekracza wartość 125 µg/m 3, gdy w serii jest więcej niż dozwolone 3 przypadki przekroczeń wartości dopuszczalnej 125 µg/m 3. Przekroczenie wartości 125 µg/m 3 przez percentyl S99.18 z serii wyników stężeń dobowych SO 2 jest równoznaczne z przekroczeniem poziomu dopuszczalnego określonego dla stężeń 24-godz. we wspomnianym rozporządzeniu MŚ 6

11 Tabela Wartości parametrów obliczonych na podstawie serii 24-godz. i 1-godz. pomiarów stężeń SO2 prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Percentyl S99.18 Percentyl S99.7 ze stężeń 24-godz. SO 2 ze stężeń 1-godz. SO 2 Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Wartość minimalna 2) Wartość średnia 2) Wartość maksymalna 2) Liczba stanowisk 1) Wartość minimalna 2) Wartość średnia 2) Wartość maksymalna 2) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko Jastrzębska 9 Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Koszalin miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli 3.1-2: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie dla określonego czasu uśredniania stężeń i roku, 2) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście W miastach lub aglomeracjach, w których liczba stanowisk była większa niż jedno, wartości uśrednione dla miasta mieściły się w granicach od 15 μg/m 3 do 62 μg/m 3 w 2013 r. i od 13 μg/m 3 do 56 μg/m 3 w 2014 r. W przypadku miast i aglomeracji, w których 7

12 uwzględniono wyniki pomiarów z jednego stanowiska, wartości percentyla S99.18 wynosiły od 9 μg/m 3 do 78 μg/m 3 w 2013 r. i od 6 μg/m 3 do 47 μg/m 3 w roku Najniższe uśrednione wartości rozważanego percentyla uzyskano w 2013 r. z pomiarów w Aglomeracji Trójmiejskiej i Aglomeracji Poznańskiej, a w 2014 w Aglomeracji Białostockiej i Poznańskiej. Najniższe wartości w miastach i aglomeracjach z jednym stanowiskiem uzyskano w obu latach oceny w Koszalinie (rys ). Najwyższe wartości percentyla S99.18 ze stężeń 24-godzinnych uzyskano z pomiarów z 2013 r. na stanowiskach znajdujących się w Aglomeracjach: Górnośląskiej, Rybnicko Jastrzębskiej i w mieście Bielsko-Biała (rys ), a z pomiarów z 2014 r. na stanowiskach w Aglomeracji Rybnicko Jastrzębskiej, Częstochowie i Aglomeracji Górnośląskiej. Na żadnym z rozważanych w ocenie 56 stanowisk pomiarowych w latach nie została przekroczona normatywna wartość stężenia 24-godz. SO2 (tab ). Najwyższe wartości percentyla S99.18 stanowiły ok. 62% w 2013 i 53% w 2014 r. wartości dopuszczalnej. W 2013 r. w przypadku ok 90% stanowisk wartość rozważanego percentyla była niższa od połowy poziomu dopuszczalnego, a w 2014 r. warunek ten spełniało 98% serii pomiarowych. Wartości percentyla S99.7 2, odpowiadającego wartości normatywnej dla stężeń 1-godz. SO2, na terenie aglomeracji i dużych miast wynosiły w 2013 r. od 16 μg/m 3 do 133 μg/m 3, a w 2014 r. od 11 μg/m 3 do 119 μg/m 3. Wartości uśrednione dla aglomeracji lub miasta, gdzie w ocenie uwzględniono kilka stanowisk pomiarowych, wynosiły od 25 μg/m 3 do 107 µg/m 3 w 2013 r. i od 21 μg/m 3 do 90 µg/m 3 w roku następnym (tab , rys.3.1-2). W aglomeracjach i miastach, w których do oceny można było wykorzystać dane z jednego stanowiska, wartości percentyla S99.7 mieściły się w granicach od 16 μg/m 3 do 127 μg/m 3 w 2013 r. i od 11 μg/m 3 do 73 μg/m 3 w 2014 r. Najniższe spośród średnich wartości rozważanego parametru uzyskano z pomiarów prowadzonych w 2013 r. w Aglomeracji Poznańskiej, a w 2014 w Aglomeracji Poznańskiej i Białostockiej. Spośród miast i aglomeracji, dla których uwzględniono wyniki pomiarów z jednego stanowiska, najniższe wartości percentyla S99.7 uzyskano w obu latach w Koszalinie. Na stanowiskach z najwyższymi wartościami percentyla S99.7 ze stężeń 1-godz. SO2 w poszczególnych aglomeracjach i miastach, jego wartości mieściły się w zakresie do 133 µg/m 3 w 2013 r. i do 119 µg/m 3 w roku następnym. Najwyższe wartości uzyskano 2 w przypadku pełnej serii pomiarowej stężeń 1-godz. SO 2, percentyl S99.7 przekracza wartość 350 µg/m 3, gdy w serii jest więcej niż dozwolone 24 przypadki przekroczeń poziomu dopuszczalnego 350 µg/m 3. Przekroczenie wartości 350 µg/m 3 przez percentyl S99.7 z serii wyników pomiarów stężeń 1-godz. SO 2 jest równoznaczne z przekroczeniem poziomu dopuszczalnego określonego w rozporządzeniu MŚ dla stężeń 1-godzinnych. 8

13 z pomiarów prowadzonych w 2013 r. na terenie Aglomeracji Rybnicko-Jastrzębskiej i Bielska- Białej, w roku następnym w Aglomeracji Rybnicko-Jastrzębskiej i w Płocku. miasto Koszalin miasto Elbląg miasto Zielona Góra Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Białostocka miasto Olsztyn miasto Gorzów Wlkp. Aglomeracja Szczecińska miasto Toruń miasto Radom Aglomeracja Trójmiejska miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Rzeszów miasto Opole miasto Legnica Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Wrocławska miasto Tarnów Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Krakowska miasto Kalisz miasto Kielce miasto Płock Aglomeracja Łódzka miasto Częstochowa Aglomeracja Górnośląska miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska 2013 minimalne 2013 średnie 2013 maksymalne 2014 minimalne 2014 średnie 2014 maksymalne Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Wartości percentyla S99.18 ze stężeń 24-godzinnych SO 2 uzyskane z pomiarów prowadzonych w 2013 i 2014 r. na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. [μg/m 3 ] Najwyższe wartości percentyla S99.7 na terenie rozważanych aglomeracji i miast nie przekraczały 38% (2013 r.) i 34% (2014 r.) wartości dopuszczalnej. Na 79 % stanowisk w 2013 r. i na 93% w 2014 r. stężenia na poziomie percentyla 99.7 były niższe od 25% poziomu dopuszczalnego. Średnie roczne stężenia SO2 (dla których prawo krajowe i UE nie określa poziomu dopuszczalnego pod kątem ochrony zdrowia) w rozważanych aglomeracjach i miastach 9

14 w 2013 r. wynosiły od ok. 3 do 16 g/m 3 a w 2014 r. od ok. 3 do 15 g/m 3. Najwyższe wartości uzyskano z pomiarów na stanowiskach w Aglomeracji Górnośląskiej i Rybnicko-Jastrzębskiej, najniższe w Elblągu w 2013 r., a w 2014 r. w Koszalinie i Aglomeracji Poznańskiej. miasto Koszalin miasto Zielona Góra miasto Gorzów Wlkp. Aglomeracja Poznańska miasto Elbląg Aglomeracja Szczecińska miasto Olsztyn Aglomeracja Białostocka miasto Toruń miasto Włocławek miasto Radom miasto Wałbrzych miasto Opole Aglomeracja Wrocławska Aglomeracja Lubelska miasto Rzeszów Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Krakowska miasto Kielce miasto Tarnów miasto Kalisz Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Warszawska miasto Legnica miasto Płock miasto Częstochowa Aglomeracja Górnośląska miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska 2013 minimalne 2013 średnie 2013 maksymalne 2014 minimalne 2014 średnie 2014 maksymalne Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB [μg/m 3 ] Rys Wartości percentyla S99.7 ze stężeń 1-godzinnych SO 2 uzyskane z pomiarów prowadzonych w 2013 i 2014 r. na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców Trendy zmian stężeń dwutlenku siarki na wybranych stacjach w aglomeracjach Średnie roczne stężenia SO2 na wybranych stacjach, znajdujących się na terenie aglomeracji, wykazywały ogólną tendencję malejącą na większości stanowisk w latach W roku 2006 nastąpił dość znaczący wzrost stężeń, w stosunku do obserwowanych w 2005, niemal na wszystkich stanowiskach uwzględnionych w analizie trendów (rys ). 10

15 Wzrost ten był wynikiem występowania niekorzystnych warunków meteorologicznych w okresie zimowym, sprzyjających zwiększonej emisji dwutlenku siarki z procesów spalania paliw w celach grzewczych (duże spadki temperatury powietrza) i kumulowaniu się zanieczyszczeń w przyziemnej warstwie atmosfery (utrzymująca się stagnacja powietrza w warunkach wyżowych). W roku 2007, przede wszystkim w wyniku korzystniejszej sytuacji meteorologicznej, na wszystkich rozważanych stanowiskach stężenia średnie roczne SO2 spadły w porównaniu do roku poprzedniego. W przypadku dwóch stacji zlokalizowanych w Aglomeracji Górnośląskiej (w Zabrzu i w Katowicach) spadek ten był znaczący. W 2008 roku na sześciu stanowiskach, spośród dziesięciu, dla których dostępne były również dane z roku poprzedniego, nastąpił nieznaczny spadek stężenia średniego rocznego dwutlenku siarki. Na czterech stanowiskach nastąpił wzrost w porównaniu do poprzedniego roku. Tutaj również różnice były nieznaczne. W 2009 r. na ośmiu z dziesięciu stanowisk wystąpił wzrost stężeń średnich rocznych SO2, w większości przypadków niewielki. Stężenia SO2 w roku 2010 na sześciu z dziewięciu stanowisk były wyższe w 2010 niż w Wzrost stężeń średnich rocznych SO2 w roku 2010 wiązał się z niekorzystnymi warunkami meteorologicznymi w okresie zimowym (podobnie jak miało to miejsce w roku 2006). W styczniu i grudniu 2010 przez wiele dni utrzymywała się bardzo niska temperatura powietrza. W klasyfikacji termicznej wg H. Lorenc (źródło: IMGW), miesiące te zaliczono do kategorii bardzo mroźny i anomalnie mroźny. W roku 2011 nastąpiło zmniejszenie stężeń SO2 w porównaniu z 2010, niemal na wszystkich stanowiskach uwzględnionych w analizie, natomiast w 2012 na czterech z dziewięciu stanowisk nastąpił spadek stężeń, na pięciu niewielki wzrost. W latach 2013 i 2014 na siedmiu z ośmiu stanowisk nastąpił spadek stężeń, a stężenia w 2014 na wszystkich stanowiskach uwzględnionych na wykresie były mniejsze niż w 2012 r. Uśrednione dla wszystkich stanowisk uwzględnionych w analizach wartości odpowiednich parametrów dla lat pokazują, że w okresie tym wartości tych parametrów zmieniają się w zakresie +-20% od wartości średniej dla wielolecia (rys ). Najwyższe stężenia wystąpiły w 2010 r. Stężenia w 2012 r. były wyższe od stężeń z roku poprzedniego i zbliżone do wartości średnich dla czterolecia. W latach 2013 i 2014 wystąpił corocznie spadek wszystkich uśrednionych wskaźników. W rezultacie wskaźniki dla 2014 r. były najniższe spośród prezentowanych na wykresie dla sześciolecia Obserwowane w ostatnich latach, zmiany stężeń SO2 na terenie rozważanych miast i aglomeracji, ich czasowe spadki lub wzrosty, to w znacznej części wynik zmienności warunków meteorologicznych występujących w kolejnych latach. 11

16 Stężenie Sa [ g/m 3 ] Bydgoszcz (KpBydgUjejskiego) Gdańsk (Pm.a08a) Kraków (MpKrakowWIOSAKra6117) Kraków (MpKrakowWIOSPrad6115) Łódź (LdLodzWSSEMWodna40) Poznań (WpPoznań63047) Poznań (WpWKP001) Warszawa (MzWarszKrucza) Warszawa (MzWarszUrsynow) Wrocław (DsWrocWie) Wrocław (DsWrocKorzA) Wrocław (DsWrocWisA) Katowice (SlKatowKato_kossu) Zabrze (SlZabrzZabr_wolno) Zabrze (SlZabrzZabr_sklod) 0 Łódź (LdLodzWIOSACzernik) Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Stężenie średnie roczne dwutlenku siarki w latach na wybranych stanowiskach w aglomeracjach w Polsce μg/m S99.7 ze stężeń 1-godz. S99.18 ze stężeń 24-godz. Sa - stężenie średnie roczne Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Uśrednione dla wszystkich stanowisk uwzględnionych w analizach (stanowisk położonych na terenie aglomeracji i dużych miast) stężenie średnie roczne, percentyl ze stężeń dobowych i percentyl 99.7 ze stężeń 1-godz. dla dwutlenku siarki (SO 2) w latach

17 3.2. Dwutlenek azotu Kryteria oceny Wartościami kryterialnymi w ocenie zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu są dopuszczalne poziomy (stężenia) dwutlenku azotu w powietrzu wraz z dozwolonymi częstościami ich przekraczania, ustanowione w celu ochrony zdrowia. Wartości obowiązujące w Polsce, określone w rozporządzeniu MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, przedstawiono w tabeli Tabela Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu - ochrona zdrowia Okres uśredniania stężeń Dopuszczalny poziom NO 2 w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczana częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym Parametr odpowiadający wartości normowanej jedna godzina razy Percentyl S99.8 rok kalendarzowy 40 Nie dotyczy Sa Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem azotu w aglomeracjach i w dużych miastach Ocena zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu została przeprowadzona z uwzględnieniem stężeń średnich rocznych oraz 1-godzinnych, dla których ustanowiono poziomy dopuszczalne. W ocenie stężeń NO2 wykorzystano wyniki pomiarów prowadzonych na 58 stanowiskach w 2013 r. i na 62 stanowiskach w2014 r., zlokalizowanych w 12 aglomeracjach i 18 dużych miastach (o liczbie mieszkańców przekraczającej 100 tys.). Wartości stężeń średnich rocznych NO2 uzyskane z pomiarów w rozważanych aglomeracjach i miastach mieściły się w granicach od 8 g/m 3 do 68 g/m 3 w 2013 r. i od 8 g/m 3 do 61 g/m 3 w 2014 r. (tab ). Stężenia uśrednione w skali aglomeracji lub miasta, w których w ocenie wykorzystano pomiary prowadzone na więcej niż jednym stanowisku, wynosiły od 11 g/m 3 do 40 g/m 3 w 2013 r. i od 11 g/m 3 do 39 g/m 3 w 2014 r. W aglomeracjach lub miastach, w których uwzględniono pojedyncze stanowiska, średnie roczne stężenia NO2 na tych stanowiskach wynosiły od 12 g/m 3 do 34 g/m 3 w 2013 r. i od 13 g/m 3 do 28 g/m 3 w 2014 r. Najniższe wartości stężeń średnich rocznych NO2, uśrednionych w skali miasta, uzyskano w Aglomeracji Białostockiej (2013 i 2014 r.). Spośród miast i aglomeracji, gdzie w ocenie wykorzystano wyniki pomiarów z jednego stanowiska, najniższe wartości Sa uzyskano w obu rozważanych latach w Elblągu (rys ). Stężenia średnie roczne na stanowiskach, gdzie ich wartości były najwyższe w danej aglomeracji lub mieście, mieściły się w granicach od 12 μg/m 3 do 68 μg/m 3 w 2013 r. i od 13 13

18 μg/m 3 do 61 μg/m 3 w 2014 r. Najwyższe stężenia Sa uzyskano w obu latach na stanowisku komunikacyjnym znajdujących się w strefie bezpośredniego oddziaływania emisji związanej z ruchem drogowym na terenie Aglomeracji: Krakowskiej (68 i 61 μg/m 3 ). Stężenia średnie roczne NO2 na tym i dodatkowych 4 stanowiskach komunikacyjnych były w latach 2013 i 2014 wyższe od poziomu dopuszczalnego, wynoszącego 40 μg/m 3. Na pozostałych (53 w 2013 i 57 w 2014 r.) stanowiskach w aglomeracjach i w dużych miastach stężenia średnie roczne były niższe od poziomu dopuszczalnego. Na 43 procentach stanowisk uwzględnionych w ocenie w 2013 i na 40 procentach w 2014 r. stężenia średnie roczne NO2 nie przekraczały połowy wartości dopuszczalnej. Tabela Wartości stężeń średnich rocznych obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń NO2 prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Liczba Liczba stanowisk Wartość Wartość stanowisk 1) z przekroczeniami minimalna 3) średnia 3) Lp. 2) Aglomeracja /miasto Wartość maksymalna 3) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko- 8 Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Koszalin miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów

19 Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 27 miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli 3.2-2: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) liczba stanowisk, na których wartość określonego parametru była wyższa od odpowiedniego stężenia dopuszczalnego 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju Tabela Wartości percentyla S99.8 ze stężeń 1-godz. obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń NO2 prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Wartość minimalna 2) Wartość średnia 2) Wartość maksymalna 2) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko- 8 Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Koszalin miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock

20 Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Wartość minimalna 2) Wartość średnia 2) Wartość maksymalna 2) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 24 miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli 3.2-3: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju Wartości percentyla S99.8 3, odpowiadającego wartości normatywnej określonej dla stężeń 1-godzinnych NO2, uzyskane z pomiarów na terenie aglomeracji i miast uwzględnionych w ocenie, wynosiły od 57 µg/m 3 do 180 µg/m 3 w 2013 r. i od 49 µg/m 3 do 166 µg/m 3 w 2014 r. (tab ). W aglomeracjach lub miastach, w których znajdowało się kilka stanowisk pomiarowych, uśrednione wartości percentyla wynosiły od 71 μg/m 3 do 130 µg/m 3 w 2013 r. i od 61 μg/m 3 do 130 µg/m 3 w 2014 r. i (tab ). W aglomeracjach i miastach, dla których w ocenie uwzględniono jedno stanowisko pomiarowe stężeń NO2, wartości rozważanego percentyla wynosiły od 57 μg/m 3 do 139 μg/m 3 w 2013 r. i od 59 μg/m 3 do 116 µg/m 3 w 2014 r. Najniższe wartości percentyla S99.8, spośród uśrednionych w skali miast z kilkoma stanowiskami, uzyskano w 2013 r. w Płocku, w 2014 r. w Aglomeracji Białostockiej. W miastach i aglomeracjach, w których w ocenie wykorzystano wyniki pomiarów z jednego stanowiska, najniższe wartości S99.8 odnotowano w obu latach oceny w Elblągu (rys ). 3 w przypadku pełnej serii pomiarowej stężeń 1-godz. NO 2, wartość percentyla S99.8 przekracza 200 µg/m 3, gdy w serii jest więcej niż dozwolone 18 przypadków przekroczeń wartości dopuszczalnej 200 µg/m 3. Przekroczenie wartości 200 µg/m 3 przez percentyl S99.8 z serii wyników stężeń 1-godz. NO 2 jest równoznaczne z przekroczeniem poziomu dopuszczalnego dla stężeń 1-godz., określonego w rozporządzeniu MŚ 16

21 miasto Elbląg miasto Wałbrzych Aglomeracja Białostocka miasto Olsztyn miasto Zielona Góra miasto Kalisz miasto Płock miasto Rzeszów miasto Legnica miasto Koszalin Aglomeracja Poznańska miasto Opole miasto Gorzów Wlkp. miasto Radom Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Lubelska miasto Kielce miasto Tarnów miasto Toruń Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Bydgoska miasto Włocławek miasto Częstochowa Aglomeracja Wrocławska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska 2013 minimalne 2013 średnie 2013 maksymalne 2014 minimalne 2014 średnie 2014 maksymalne Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Średnie roczne stężenia NO 2 uzyskane z pomiarów prowadzonych w 2013 i 2014 r. na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców [μg/m 3 ] Najwyższe wartości percentyla S99.8 ze stężeń 1-godz. NO2 uzyskane na stanowiskach uwzględnionych w ocenie tego parametru na terenie poszczególnych aglomeracji i miast, zawierały się w granicach od 57 µg/m 3 do 180 µg/m 3 w 2013 r. i od 59 μg/m 3 do 166 µg/m 3 w 2014 r. W obu latach najwyższa wartość percentyla S99.8 wystąpiła na stacji komunikacyjnej w Warszawie. Wartość percentyla S99.8 przewyższała 140 µg/m 3 wyłącznie na stanowiskach komunikacyjnych zlokalizowanych w Aglomeracji Warszawskiej, Aglomeracji Krakowskiej, Aglomeracji Wrocławskiej i Aglomeracji Górnośląskiej. W latach 2013 i 2014 (podobnie jak i w latach ubiegłych) na żadnym stanowisku pomiarowym, wartość percentyla S99.8 dla stężeń 1-godzinnych dwutlenku azotu nie przekroczyła poziomu dopuszczalnego (200 µg/m 3 ). Na 73% stanowisk w 2013 i na 70% stanowisk w 2014 r. wartość S99.8 nie przekraczała połowy poziomu dopuszczalnego. 17

22 miasto Elbląg miasto Wałbrzych miasto Olsztyn Aglomeracja Białostocka miasto Kalisz miasto Opole miasto Płock Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska miasto Gorzów Wlkp. miasto Zielona Góra miasto Legnica miasto Rzeszów miasto Radom miasto Koszalin miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Trójmiejska miasto Kielce Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Bydgoska miasto Toruń Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Łódzka miasto Włocławek Aglomeracja Szczecińska miasto Tarnów miasto Częstochowa Aglomeracja Wrocławska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Warszawska 2013 minimalne 2013 średnie 2013 maksymalne 2014 minimalne 2014 średnie 2014 maksymalne Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Wartości percentyla S99.8 ze stężeń 1-godzinnych NO 2 uzyskane z pomiarów prowadzonych w 2013 i 2014 r. na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców [μg/m 3 ] Trendy zmian stężeń dwutlenku azotu na wybranych stacjach w aglomeracjach W latach stężenia średnie roczne NO2 na większości stanowisk tła miejskiego uwzględnionych w analizie trendów (rys ) zawierały się w granicach µg/m 3. Ich wartości ulegały zmianom w poszczególnych latach jednak bez określonych tendencji (rosnącej lub malejącej) w dłuższym okresie, wspólnych dla większości stacji. Stężenia średnie roczne na stacjach komunikacyjnych uwzględnionych w analizie zmieniały się w zakresie od 45do 75 µg/m 3. Są one zatem około dwukrotnie wyższe niż na pozostałych analizowanych stanowiskach tła miejskiego. W 2006 roku można było zaobserwować widoczny wzrost stężeń na większości rozważanych stanowisk, w tym również na stanowiskach komunikacyjnych. Jego przyczyną 18

23 były niekorzystne warunki meteorologiczne w okresie zimowym (duże spadki temperatury powietrza, długo utrzymujące się inwersje hamujące rozpraszanie zanieczyszczeń w atmosferze). W latach wystąpił znaczący spadek stężeń na dwóch z trzech stanowisk komunikacyjnych uwzględnionych na rysunku. W przypadku innych stanowisk nie występują tak wyraźne, utrzymujące się przez kilka lat tendencje zmian stężeń Sa NO2. Uśrednione dla wszystkich stanowisk uwzględnionych w analizach wartości odpowiednich parametrów dla lat pokazują, że w okresie tym wartości tych parametrów zmieniają się w zakresie od -9% do +11% od wartości średniej dla wielolecia (rys.3.2-4). W latach stężenia rosły. Od 2012 r. stężenia były niższe od stężeń z 2011 r. i zbliżone do wartości średnich dla siedmiolecia Stężenie Sa [ g/m 3 ] Bydgoszcz (KpBydgUjejskiego) Gdańsk (Pm.a08a) Katowice (SlKatowKato_kossu) Kraków (MpKrakowWIOSAKra6117) Kraków (MpKrakowWIOSPrad6115) Łódź (LdLodzWIOSACzernik) Poznań (WpPoznań63047) Poznań (WpWKP001) Warszawa (MzWarszKrucza) Warszawa (MzWarNiepodKom) Wrocław (DsWrocWie) Wrocław (DsWrocKorzA) Wrocław (DsWrocWisA) Zabrze (SlZabrzZabr_wolno) Zabrze (SlZabrzZabr_sklod) Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Stężenie średnie roczne dwutlenku azotu w latach na wybranych stanowiskach w aglomeracjach w Polsce (linie z kropkami oznaczają stanowiska komunikacyjne) 19

24 μg/m S99.8 Sa Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Uśrednione dla wszystkich stanowisk uwzględnionych w analizach (stanowisk położonych na terenie aglomeracji i dużych miast) stężenie średnie roczne i percentyl 99.8 ze stężeń 1-godz. dla dwutlenku azotu (NO 2) w latach Tlenek węgla Kryteria oceny Wartością kryterialną w ocenie zanieczyszczenia powietrza tlenkiem węgla jest dopuszczalny poziom (stężenie) tlenku węgla w powietrzu, ustanowiony w celu ochrony zdrowia, określony w rozporządzeniu MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (tabela 3.3-1). Tabela Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza tlenkiem węgla - ochrona zdrowia Okres uśredniania stężeń Dopuszczalny poziom CO w powietrzu [µg/m 3 ] 8 godzin* Dopuszczana częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym nie dotyczy (określana jest wartość max) * - stężenie 8-godz., max wartość średnia krocząca obliczana ze stężeń 1-godz. Parametr odpowiadający wartości normowanej S8max Zanieczyszczenie powietrza tlenkiem węgla w aglomeracjach i w dużych miastach W ocenie zanieczyszczenia powietrza tlenkiem węgla uwzględniono wyniki pomiarów prowadzonych na 46 stanowiskach (2014 r.) w 12 aglomeracjach i w 15 miastach o liczbie mieszkańców przekraczającej 100 tys. Wartości normowanego stężenia maksymalnego 8-godz. CO na terenie rozważanych aglomeracji i miast zawierały się w 2013 r. w granicach od 1.01 mg/m 3 w Aglomeracji 20

25 Trójmiejskiej do 4.88 mg/m 3 w Częstochowie i w 2014 r. od 1.09 mg/m 3 w Aglomeracji Trójmiejskiej do 4.81 mg/m 3 w Aglomeracji Krakowskiej (tab , rys.3.3-1). Najniższe maksymalne stężenie 8-godz. CO dla miasta lub aglomeracji zanotowano w 2013 r. w Aglomeracji Szczecińskiej (1.10 mg/m 3 ), a w 2014 r. w Zielonej Górze (1.46 mg/m 3 ). Na żadnym stanowisku w rozważanych aglomeracjach i miastach stężenia tlenku węgla w latach nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego. Tabela Maksymalne wartości stężenia 8-godz. kroczącego obliczone na podstawie serii pomiarów stężeń CO prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Wartość minimalna 2) Wartość średnia 2) Wartość maksymalna 2) mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko- 8 Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kielce miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli 3.3-2: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju 21

26 Tabela Wartości percentyla S98 1) z dobowych maksimów stężeń 8-godz. kroczących obliczone na podstawie serii pomiarów stężeń CO prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko- 8 Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kielce miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli 3.3-3: 1) parametr nienormowany 2) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju Na podstawie serii pomiarowych stężeń CO ze stanowisk uwzględnionych w ocenie, obliczono wartości nienormowanego percentyla S98 z dobowych maksimów stężeń 8-godz. kroczących (tab ). Jest to parametr określający poziom stężeń 8-godz., które nie są przekraczane przez 98% dni objętych pomiarami stężeń CO. Pomimo braku wartości normatywnej dla tego parametru, jest on dobrym wskaźnikiem poziomu stężeń zanieczyszczenia, mniej narażonym na krótkotrwałe wahania stężeń niż wartość maksymalna. 22

27 miasto Zielona Góra miasto Płock miasto Toruń miasto Gorzów Wlkp. miasto Olsztyn Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Poznańska miasto Tarnów Aglomeracja Warszawska miasto Elbląg miasto Rzeszów miasto Kielce miasto Bielsko-Biała miasto Włocławek miasto Wałbrzych Aglomeracja Rybnicko- Aglomeracja Górnośląska miasto Radom miasto Legnica Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Wrocławska Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Krakowska miasto Częstochowa 2013 minimalne 2013 średnie 2013 maksymalne 2014 minimalne 2014 średnie 2014 maksymalne Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB [mg/m 3 ] Rys Stężenia maksymalne 8-godz. tlenku węgla uzyskane z pomiarów prowadzonych w 2013 i 2014 r. na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców Najwyższe wartości percentyla S98 w aglomeracjach oraz w dużych miastach, uzyskane z pomiarów w 2013 roku, wynosiły od 0.89 mg/m 3 w Aglomeracji Szczecińskiej do 3.26 mg/m 3 w Aglomeracji Krakowskiej oraz, w 2014 r., od 0.86 mg/m 3 w Zielonej Górze do 3.47 mg/m 3 w Aglomeracji Krakowskiej. Trendy zmian stężeń tlenku węgla na wybranych stacjach w aglomeracjach Średnie roczne stężenia tlenku węgla uzyskane z pomiarów na wybranych stacjach tła miejskiego położonych na terenie aglomeracji utrzymują się od kilkunastu lat na zbliżonym poziomie, przy zauważalnej niewielkiej tendencji spadkowej. Wyraźny trend spadkowy stężeń 23

28 średnich rocznych CO daje się zauważyć w przypadku stanowisk komunikacyjnych w Krakowie, Warszawie i Wrocławiu. W roku 2006, niemal na wszystkich stanowiskach uwzględnionych w analizie nastąpił wzrost stężenia średniego rocznego w porównaniu z rokiem poprzednim. Podobnie jak w przypadku innych zanieczyszczeń pochodzących ze spalania paliw, wzrost ten wynikał ze szczególnie niekorzystnych warunków meteorologicznych panujących w okresie zimowym 2006 roku. W 2007 roku na większości rozważanych stanowisk tła miejskiego stężenie średnie roczne CO obniżyło się do poziomów obserwowanych przed 2006 rokiem. Na stanowiskach komunikacyjnych w Krakowie i Warszawie spadek stężeń był większy niż na stanowiskach tła miejskiego, a tendencja spadkowa utrzymała się i w latach następnych, chociaż na stanowisku w Krakowie w latach stężenia lekko wzrastały. W latach stężenia CO na stanowiskach tła miejskiego nie wykazywały większych zmian. 3.0 Stężenie Sa [mg/m3] Bydgoszcz (KpBydgWarszawska) Gdańsk (Pm.a08a) Katowice (SlKatowKato_kossu) Kraków (MpKrakowWIOSAKra6117) Kraków (MpKrakowWIOSBulw6118) Poznań (WpWKP001) Warszawa (MzWarszKrucza) Warszawa (MzWarNiepodKom) 1.0 Wrocław (DsWrocKorzA) Wrocław (DsWrocWisA) 0.5 Sosnowiec (SlSosnoSosn_narut) Bytom (SlBytomByto_modrz) 0.0 Rys Stężenie średnie roczne tlenku węgla w latach na wybranych stanowiskach w aglomeracjach w Polsce (linie z kropkami oznaczają stanowiska komunikacyjne) Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB 24

29 3.4. Benzen Kryteria oceny Dopuszczalny poziom (stężenie) benzenu w powietrzu, ustanowiony w celu ochrony zdrowia, obowiązujący w Polsce wg rozporządzenia MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, podano w tabeli Tabela Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza benzenem. - ochrona zdrowia Okres uśredniania stężeń Dopuszczalny poziom C 6H 6 w powietrzu [µg/m 3 ] Parametr odpowiadający wartości normowanej rok kalendarzowy 5 Sa Zanieczyszczenie powietrza benzenem w aglomeracjach i w dużych miastach Ocenę zanieczyszczenia powietrza benzenem za 2013 r. przeprowadzono na podstawie wyników pomiarów, manualnych i automatycznych, z 16 stanowisk, zlokalizowanych w 6 aglomeracjach i 7 dużych miastach (o liczbie ludności większej od 100 tys.) oraz za 2014 na podstawie wyników pomiarów z 23 stanowisk zlokalizowanych w 9 aglomeracjach i 10 miastach. Najczęściej dostępne były wyniki pomiarów tylko z jednego stanowiska z określonego miasta lub aglomeracji. Tabela Wartości stężeń średnich rocznych benzenu obliczonych na podstawie manualnych i automatycznych pomiarów stężeń benzenu, prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Wartość minimalna 2) Wartość średnia 2) Wartość maksymalna 2) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 1 Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Gorzów Wlkp miasto Kielce miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Płock

30 Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Wartość minimalna 2) Wartość średnia 2) Wartość maksymalna 2) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 16 miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Wałbrzych miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli 3.4-2: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2 ) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju Aglomeracja Poznańska miasto Gorzów Wlkp. miasto Zielona Góra miasto Olsztyn Aglomeracja Trójmiejska miasto Rzeszów Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Lubelska 2013 minimalne 2013 średnie 2013 maksymalne 2014 minimalne 2014 średnie 2014 maksymalne miasto Kielce miasto Legnica miasto Radom Aglomeracja Warszawska miasto Tarnów Aglomeracja Górnośląska miasto Płock Aglomeracja Łódzka miasto Wałbrzych Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Wrocławska Aglomeracja Krakowska Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB [μg/m 3 ] Rys Średnie roczne stężenia benzenu uzyskane z pomiarów (automatycznych i manualnych) prowadzonych w 2013 i 2014 r. na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców 26

31 Średnie roczne wartości stężeń benzenu na uwzględnionych w ocenie stanowiskach pomiarowych w poszczególnych aglomeracjach i miastach wynosiły w 2013 r. od 0.18 g/m 3 w Zielonej Górze do 3.65 µg/m 3 w Aglomeracji Krakowskiej oraz w 2014 r. od 0.32 g/m 3 w Aglomeracji Poznańskiej do 3.50 µg/m 3 w Aglomeracji Krakowskiej (tab , rys ). Na żadnym ze stanowisk pomiarowych uwzględnionych w ocenie, zlokalizowanych w rozważanych miastach i aglomeracjach, stężenie średnie roczne nie przekroczyło poziomu dopuszczalnego określonego dla benzenu. Na 81% stanowisk w 2013 r. i na 78% w 2014 r. stężenie Sa benzenu nie przekroczyło połowy poziomu dopuszczalnego. Trendy zmian stężeń benzenu na wybranych stacjach w aglomeracjach Średnie roczne stężenia benzenu uzyskane z pomiarów na wybranych stanowiskach znajdujących się na terenie aglomeracji, określone dla lat , nie wykazują stałej tendencji (rosnącej lub malejącej) w całym rozważanym okresie (rys ). Analizując zmiany stężeń Sa w latach na poszczególnych stanowiskach, można zauważyć występowanie spadków stężeń w danym roku na określonych stanowiskach i wzrostów na innych. Dla lat daje się zauważyć tendencja spadkowa średnich rocznych stężeń benzenu. 6 Stężenie Sa [ g/m 3 ] 5 Wrocław (DsWrocWie) Lublin (LbLublin_Krasn) Łódź (LdLodzWIOSARubinst) Łódź (LdLodzWIOSAZachodn) Kraków (MpKrakowWIOSBulw6118) Szczecin (ZpSzczecin002) 1 Warszawa (MzWarszUrsynow) Poznań (WpWKP002) Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Stężenie średnie roczne benzenu w latach na wybranych stanowiskach w aglomeracjach w Polsce 27

32 3.5. Ozon Kryteria oceny W ocenie zanieczyszczenia powietrza ozonem, pod kątem ochrony zdrowia, stosowane są dwie wartości kryterialne: poziom docelowy oraz poziom celu długoterminowego, ustanowione w celu ochrony zdrowia. Wartości obowiązujące w Polsce, określone w rozporządzeniu MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, przedstawiono w tabeli Tabela Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza ozonem - ochrona zdrowia Kryterium Okres uśredniania stężeń Poziom docelowy i celu długoterminowego dla O 3 w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczana liczba dni z przekroczeniami poziomu docelowego w roku kalendarzowym Parametr odpowiadający wartości normowanej poziom docelowy 8 godzin 1) 120 2) 25 dni 3) Percentyl S93.2 poziom celu długoterminowego 8 godzin 4) 120 4) nie dotyczy (określana jest wartość max) S8max Objaśnienia do tabeli 3.5-1: 1) Stężenie 8-godz., wartość średnia krocząca obliczana ze stężeń 1-godz. 2) Maksymalne stężenie 8-godz. w ciągu doby, spośród średnich kroczących obliczanych co godzinę 3) Liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat. W przypadku braku danych pomiarowych z trzech lat, dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych co najmniej z jednego roku. 4) Najwyższa wartość stężenia 8-godz. spośród średnich kroczących w roku kalendarzowym. Zanieczyszczenie powietrza ozonem w aglomeracjach i w dużych miastach Informacje o stężeniach ozonu na terenie aglomeracji i miast o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys. przygotowano na podstawie wyników pomiarów z 24 stanowisk w 2013 r. i 26 w 2014 r. z których uzyskano serie pomiarowe spełniające wymagania kompletności wyników podane w dyrektywie 2008/50/WE. Stanowiska te zlokalizowane były w 11 aglomeracjach i 10 dużych miastach (o liczbie ludności większej od 100 tys.). W przypadku większości rozważanych aglomeracji i miast do celów związanych z oceną dostępne były wyniki pomiarów stężeń ozonu z tylko jednego stanowiska w mieście lub aglomeracji. W latach na żadnym stanowisku w dużych miastach i aglomeracjach nie zarejestrowano przekroczenia wartości 120 g/m 3 przez stężenia 8-godz. w ciągu więcej niż 25 dni (tab , rys ). Najwięcej dni z przekroczeniami (22) zanotowano w 2013 r. na stacji w Bielsku-Białej a w 2014 r. na stacjach w Aglomeracji Łódzkiej i Aglomeracji Górnośląskiej (18). We wszystkich analizowanych miastach i aglomeracjach dotrzymany był poziom docelowy określony dla ozonu. Na żadnej ze stacji tam zlokalizowanych normowana, 28

33 uśredniona dla ostatnich 1-3 lat, liczba dni z przekroczeniami wartości 120 g/m 3 przez stężenia 8-godz. nie była wyższa od dopuszczalnych 25 dni. Aglomeracja Lubelska miasto Kielce Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Krakowska miasto Gorzów Wlkp. Aglomeracja Szczecińska miasto Tarnów miasto Olsztyn 2013 minimum 2013 maksimum 2014 minimum 2014 maksimum Aglomeracja Bydgoska miasto Legnica miasto Wałbrzych miasto Płock miasto Radom Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska miasto Częstochowa miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Górnośląska Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB [dni/rok] Rys Liczba dni z przekroczeniami stężenia dopuszczalnego 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. kroczące ozonu w 2013 i 2014 roku, określona na podstawie pomiarów na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców Innym wskaźnikiem określającym stopień zanieczyszczenia powietrza ozonem w odniesieniu do norm stężeń jest wartość percentyla S93.15 z dziennych maksimów stężeń 8-godz. ozonu. Przekroczenie przez nią wartości 120 g/m 3 oznacza, że liczba dni z przekroczeniami poziomu 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. w przypadku kompletnej serii pomiarowej, przekraczała dozwolone 25 dni w roku. Percentyl S93.15 z maksimów dobowych stężeń 8-godz. ozonu z 2013 r. przyjmował w rozważanych miastach i aglomeracjach wartości od 94 g/m 3 do 119 g/m 3 oraz od 96 g/m 3 29

34 do 115 g/m 3 w 2014 r. tab Wartość 120 g/m 3 nie została przekroczona przez percentyl S93.2 na żadnym ze stanowisk, zarówno w 2013 jak i 2014 r. Druga z wartości kryterialnych dla ozonu poziom celu długoterminowego - przekroczony był we wszystkich rozważanych miastach i aglomeracjach. Tabela Wartości parametrów obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń ozonu prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców, z uwzględnieniem wyłącznie serii spełniających warunek kompletności pomiaru Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Liczba dni w roku ze stężeniem 8-godz. wyższym od 120 µg/m 3 Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Wartość minimalna 2) Wartość maksymalna 2) Najwyższa wartość percentyla S93.15 z maksimum dziennego stężeń 8-godz. kroczących ozonu w roku na terenie miasta lub aglomeracji dni/rok dni/rok dni/rok dni/rok µg/m 3 µg/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Gorzów Wlkp miasto Kielce miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Płock miasto Radom miasto Tarnów miasto Wałbrzych Polska Objaśnienia do tabeli 3.5-2: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) wartości: minimalna i maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów w 2013 i 2014 roku na wszystkich stanowiskach w danym mieście/aglomeracji/kraju uwzględnionych w opracowaniu 30

35 Na wszystkich stanowiskach pomiarowych w rozważanych miastach i aglomeracjach maksymalne stężenia 1-godz. ozonu przekraczały 129 g/m 3 (rys ). Wartość poziomu informowania 180 g/m 3 dla stężeń 1-godz. była przekroczona, zarówno w 2013 jak i 2014 r. na 3 stanowiskach zlokalizowanych na terenie Aglomeracji Górnośląskiej. Na żadnym stanowisku pomiarowym w kraju nie stwierdzono przekroczeń poziomu alarmowego, określonego dla stężeń 1-godz. na poziomie 240 g/m 3. Najwyższe stężenie 1-godz. ozonu zanotowano na stacji w Katowicach (200 g/m 3 ). miasto Kielce Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Poznańska miasto Olsztyn miasto Tarnów 2013 minimum 2013 maksimum 2014 minimum 2014 maksimum miasto Radom miasto Legnica Aglomeracja Białostocka miasto Wałbrzych Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Łódzka miasto Płock miasto Częstochowa Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska miasto Gorzów Wlkp. miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Górnośląska Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB [dni/rok] Rys Stężenia maksymalne 1-godz. ozonu w 2013 i 2014 r. uzyskane z pomiarów prowadzonych na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców 31

36 Trendy zmian stężeń ozonu na wybranych stacjach w aglomeracjach Jako wskaźnik obrazujący zanieczyszczenie powietrza ozonem w kolejnych latach przyjęto liczbę dni ze stężeniami 8-godz. ozonu przewyższającymi 120 g/m 3. Na rysunku przedstawiono wartość tego parametru w latach dla wybranych stacji zlokalizowanych na terenie aglomeracji. Jego wartość zmieniała się z roku na rok. Od 2004 do 2006 roku wystąpiła tendencja wzrostowa wskaźnika. W 2006 r. zanotowano największą liczbę dni z przekroczeniem poziomu 120 µg/m 3 przez stężenie 8-godz. spośród wszystkich lat objętych analizą. W 2007 r. stężenia ozonu na większości stacji w kraju były znacznie niższe niż rok wcześniej, rzadziej występowały stężenia 8-godz. przewyższające 120 g/m 3. Od 2007 r. do 2014 r. wartości wskaźnika dla poszczególnych stacji zmieniały się z roku na rok, zarówno w dół jak i w górę, jednakże w każdym z tych lat wartości wskaźnika przyjmowały znacznie niższe wartości niż w rekordowym 2006 r. Duża zmienność stężeń ozonu, który jest zanieczyszczeniem wtórnym, związana jest przede wszystkim z różnicami w warunkach pogodowych występujących w kraju w kolejnych latach, z kierunkiem napływu mas powietrza nad Polskę oraz ze stopniem ich zanieczyszczenia ozonem i substancjami stanowiącymi tzw. prekursory ozonu Gdańsk (Pm.a03a) Gdynia (PM.a04a) Gdańsk (PM.a05a) Warszawa (MzWarPodIMGW) Warszawa (MzWarszKrucza) Katowice (SlKatowKato_kossu) Zielona Góra (LuZgoraWIOS_AUT) Łódź (LdLodzWIOSACzernik) Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Liczba dni ze stężeniami 8-godz. ozonu przewyższającymi 120 g/m 3 w latach na wybranych stanowiskach w aglomeracjach w Polsce 32

37 3.6. Pył PM10 Kryteria oceny Wartości dopuszczalnych poziomów (stężeń) pyłu PM10 w powietrzu oraz dozwolone częstości ich przekraczania, obowiązujące w Polsce wg rozporządzenia MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, ustanowione w celu ochrony zdrowia, podano w tabeli Tabela Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 - ochrona zdrowia Okres uśredniania stężeń Dopuszczalny poziom PM10 w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczana częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym Parametr odpowiadający wartości normowanej 24 godziny razy Percentyl S90.4 rok kalendarzowy 40 Nie dotyczy Sa Stężenia pyłu PM10 w aglomeracjach i w dużych miastach Przestawioną poniżej ocenę stężeń pyłu PM10 na terenie aglomeracji i miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 100 tys. nie wchodzących w skład aglomeracji, opracowano na podstawie wyników pomiarów z 76 stanowisk w 2013 r. i 79 stanowisk w 2014 r., znajdujących się na terenie 12 aglomeracji i 18 miast. Przekroczenia poziomu dopuszczalnego średniego rocznego wystąpiło na 21% w 2013 r. i na 23% stanowisk w 2014 r. Przekroczenia te wystąpiły przynajmniej na jednym stanowisku w 5 miastach i aglomeracjach w 2013 r. i w 7 miastach i aglomeracjach w 2014 r. W 2013 r. wśród 20 miast i aglomeracji, dla których w ocenie wykorzystano wyniki pomiarów z więcej niż jednego stanowiska, w 3 aglomeracjach przekroczenia wystąpiły jednocześnie na wszystkich stanowiskach pomiarowych. Przekroczenia wystąpiły też w 1 z 10 miast, dla których w ocenie wykorzystano wyniki z jednego tylko stanowiska pomiarowego (tab , rys ). W 2014 r. spośród 21 miast i aglomeracji, dla których w ocenie wykorzystano wyniki pomiarów z więcej niż jednego stanowiska, w 2 aglomeracjach przekroczenia wystąpiły jednocześnie na wszystkich stanowiskach pomiarowych. Przekroczenia nie wystąpiły w żadnym z 9 miast, dla których w ocenie wykorzystano wyniki z jednego tylko stanowiska pomiarowego (tab , rys ). Na uwzględnionych w ocenie stanowiskach znajdujących się w 30 miastach i aglomeracjach stężenia średnie roczne w 2013 roku wynosiły od 16 µg/m 3 w Aglomeracji Trójmiejskiej do 60 µg/m 3 w Aglomeracji Krakowskiej oraz, w 2014 r. od 18 µg/m 3 w Aglomeracji Trójmiejskiej do 64 µg/m 3 w Aglomeracji Krakowskiej. Na stanowiskach o najwyższych stężeniach w poszczególnych aglomeracjach i miastach, wartości Sa w 2013 r. zawierały się w granicach od 21 µg/m 3 w Koszalinie do wspomnianych 33

38 wyżej 60 µg/m 3 na stacji komunikacyjnej w Krakowie (rys ), a w 2014 r. od 26 µg/m 3 w Elblągu do 64 µg/m 3 w Krakowie (stanowisko komunikacyjne). W miastach i aglomeracjach, w których do oceny wykorzystano wyniki pomiarów z więcej niż jednego stanowiska, średnie roczne stężenia pyłu PM10, uśrednione dla wszystkich wykorzystanych w ocenie stanowisk zlokalizowanych w rozważanych miastach (z uwzględnieniem wyników pomiarów prowadzonych na stanowiskach komunikacyjnych) wynosiły od 19 µg/m 3 do 51 µg/m 3 w 2013 r. i od 23 µg/m 3 do 53 µg/m 3 w 2014 r. W obu ocenianych latach najwyższe uśrednione stężenie Sa uzyskano w Aglomeracji Krakowskiej, najniższe w Aglomeracji Trójmiejskiej. Średnie roczne stężenie PM10 uśrednione dla wszystkich stanowisk pomiarowych zlokalizowanych w dużych miastach i aglomeracjach wynosiło 32.3 µg/m 3 w 2013 r. i 34.4 µg/m 3 w 2014 r. Tabela Wartości stężeń średnich rocznych obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń pyłu PM10 prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko- 8 Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Koszalin miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych

39 Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 29 miasto Włocławek miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli 3.6-2: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) liczba stanowisk, na których wartość określonego parametru była wyższa od odpowiedniego stężenia dopuszczalnego 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju Tabela Wartości percentyla S90.4 z serii pomiarów 24-godz. stężeń pyłu PM10 prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko- 8 Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Koszalin miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek

40 Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 30 miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli 3.6-3: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) liczba stanowisk, na których wartość określonego parametru była wyższa od odpowiedniego stężenia dopuszczalnego 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju miasto Elbląg miasto Koszalin miasto Zielona Góra miasto Olsztyn Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Szczecińska miasto Rzeszów miasto Płock Aglomeracja Trójmiejska miasto Wałbrzych miasto Tarnów Aglomeracja Lubelska miasto Toruń Aglomeracja Poznańska miasto Gorzów Wlkp. miasto Kalisz miasto Radom Aglomeracja Wrocławska miasto Opole miasto Legnica miasto Włocławek miasto Kielce miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Bydgoska miasto Częstochowa Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Krakowska 2013 minimum 2013 średnia 2013 maksimum 2014 minimum 2014 średnia 2014 maksimum Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Średnie roczne stężenia pyłu PM10 uzyskane z pomiarów prowadzonych w 2013 i 2014 r. na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców [µg/m 3 ] 36

41 W odniesieniu do stężeń 24-godz., w 2013 r. w 22 aglomeracjach i miastach, spośród 30 uwzględnionych w ocenie, przynajmniej na jednym stanowisku miały miejsce przekroczenia wartości normatywnej dla stężeń 24-godz. pyłu PM10 (potwierdzone przez przekroczenie wartości 50 µg/m 3 przez percentyl S90.4 z serii stężeń dobowych 4 ). W przypadku 16 aglomeracji/miast, przekroczenia odnotowano na wszystkich stanowiskach uwzględnionych w ocenie. Spośród łącznej liczby 76 stanowisk, przekroczenia stwierdzono na 49, co stanowi 64% rozważanych stanowisk. W 2014 r. zanotowano niewielki wzrost poszczególnych wskaźników dotyczących stężeń 24-godz. PM10. W 2014 r. w 27 aglomeracjach i miastach przynajmniej na jednym stanowisku miały miejsce przekroczenia wartości normatywnej dla stężeń 24-godz. pyłu PM10. W przypadku 21 aglomeracji/miast, przekroczenia odnotowano na wszystkich stanowiskach uwzględnionych w ocenie. Spośród łącznej liczby 79 stanowisk, przekroczenia stwierdzono na 60, co stanowi 76% rozważanych stanowisk. Przekraczanie wartości normatywnej określonej dla stężeń dobowych PM10, obowiązującej w Polsce (zgodnej z normą UE), stanowi istotny problem zarówno w Polsce, jak i w wielu innych krajach europejskich. W Polsce głównym źródłem emisji pyłu PM10 w Polsce jest sektor bytowo komunalny. Emisja zanieczyszczeń związana z indywidualnym ogrzewaniem budynków zachodzi z niskich emitorów, w obszarach z zabudową mieszkaniową, przez co ma na wielu obszarach decydujące znaczenie na występowanie tam przekroczeń wartości kryterialnych. Emisja pyłu z tej kategorii źródeł emisji wskazywana jest najczęściej przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska jako odpowiedzialna za występowanie przekroczeń poziomów dopuszczalnych pyłu PM10 w miastach. Inne znaczące źródła emisji PM10 w Polsce (z mniejszym udziałem w całkowitej emisji) to spalanie paliw w energetyce i zakładach przemysłowych, a także emisja związana z komunikacją samochodową (zobacz rozdz. 5). 4 przekroczenie 50 g/m 3 przez percentyl S90.4 z pełnej rocznej serii pomiarowej stężeń 24-godz. PM10 oznacza, że w ciągu roku wystąpiło więcej niż dopuszczalne 35 dni z przekroczeniami stężenia 50 g/m 3 37

42 miasto Elbląg miasto Koszalin miasto Zielona Góra miasto Olsztyn Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Szczecińska miasto Płock miasto Rzeszów Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Lubelska miasto Tarnów miasto Toruń miasto Gorzów Wlkp. miasto Kalisz miasto Radom Aglomeracja Warszawska miasto Wałbrzych Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Wrocławska miasto Włocławek miasto Kielce miasto Opole miasto Legnica Aglomeracja Bydgoska miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Łódzka miasto Częstochowa Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Krakowska 2013 minimum 2013 średnia 2013 maksimum 2014 minimum 2014 średnia 2014 maksimum Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB [µg/m 3 ] Rys Wartości percentyla S90.4 ze stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 uzyskane z pomiarów prowadzonych w 2013 i 2014 r. na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców Na uwzględnionych w ocenie stanowiskach, zlokalizowanych na terenie 30 miast i aglomeracji, percentyl S90.4 z serii stężeń dobowych w 2013 r. zawierał się w przedziale od 27 µg/m 3 w Aglomeracji Trójmiejskiej do 113 µg/m 3 w Krakowie oraz, w 2014 r., od 30 µg/m 3 w Aglomeracji Trójmiejskiej do 128 µg/m 3 w Krakowie. Na stanowiskach, na których percentyl S90.4 w danej aglomeracji lub mieście był najwyższy (lub było to jedyne stanowisko w mieście, z którego wyniki wykorzystano do oceny), wartość percentyla mieściła się w 2013 r. w zakresie od 35 µg/m 3 na stanowisku w Koszalinie do wspomnianych wyżej 113 µg/m 3 na stanowisku komunikacyjnym w Krakowie (rys ) oraz, w 2014 r. od 46 µg/m 3 w Elblągu i Rzeszowie do 128 µg/m 3 w Krakowie (stanowisko komunikacyjne). 38

43 W miastach i aglomeracjach, dla których w ocenie wykorzystano wyniki pomiarów z więcej niż jednego stanowiska, uśrednione dla wszystkich stacji leżących na terenie aglomeracji i rozważanych miast wartości percentyla S90.4 z serii 24-godz. stężeń pyłu PM10, wynosiły w 2013 roku od 33 µg/m 3 do 99 µg/m 3 (tab , rys ). Najniższe wartości spośród uśrednionych w skali miasta lub aglomeracji uzyskano w Aglomeracji Trójmiejskiej, najwyższe w Krakowie. Dla 2014 r. uzyskano nieco wyższe wartości uśrednionych stężeń od 41 µg/m 3 w Aglomeracji Trójmiejskiej do 108 µg/m 3 w Aglomeracji Krakowskiej. Najwyższe stężenia 24-godz., spośród zarejestrowanych w 2013 r. na poszczególnych stanowiskach w aglomeracjach i rozważanych miastach, wynosiły od 52 µg/m 3 do 270 µg/m 3, przy czym stężenia przekraczające poziom informowania 200 µg/m 3 wystąpiły na 9 stanowiskach w 3 aglomeracjach oraz w jednym mieście tab Poziom alarmowy (300 µg/m 3 ) nie był przekroczony w żadnym z 30 miast i aglomeracji. Okresy występowania najwyższych stężeń dobowych PM10 na poszczególnych stanowiskach pomiarowych, w tym na terenie rozważanych aglomeracji i miast, ilustrują rysunki 5.2-3, 5.2-4, 5.2-5, , , (zob. rozdz. 5.2). W 2014 r. najwyższe stężenia 24-godz. na poszczególnych stanowiskach w aglomeracjach i rozważanych miastach, wynosiły od 63 µg/m 3 do 273 µg/m 3, a stężenia przekraczające poziom informowania 200 µg/m 3 wystąpiły na 14 stanowiskach w 6 aglomeracjach oraz w 3 miastach tab Poziom alarmowy (300 µg/m 3 ) nie był przekroczony w żadnym z 30 miast i aglomeracji. Należy zaznaczyć, że stężenie maksymalne może być pojedynczym wynikiem, znacznie odbiegającym od pozostałych wartości stężeń 24-godz. na danym stanowisku. Dlatego też bardzo wysokie wartości S24max należy interpretować z dużą ostrożnością. Innym parametrem do oceny górnego zakresu dobowych stężeń rejestrowanych w danym roku jest percentyl S98 ze stężeń dobowych. Jest to wartość stężenia 24-godzinnego, której nie przekracza 98% wyników pomiarów dobowych w serii rocznej (tzn. stężenia wyższe od S98 stanowią 2% wyników pomiarów, to jest 6 wyników w pełnej serii pomiarowej). Wartości maksymalnych 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 oraz percentyla S98, uzyskane z pomiarów na terenie aglomeracji i dużych miast w 2013 i 2014 r., przedstawiono w tabeli i Na rysunku przedstawiono najwyższe, w poszczególnych aglomeracjach lub miastach, stężenia S24max i S98, a także S90.4, określone dla 24-godzinnych stężeń pyłu. Warto tu zwrócić uwagę na sygnalizowane wyżej różnice pomiędzy najwyższymi wartościami stężenia maksymalnego S24max a wartością percentyla S98 na poszczególnych stanowiskach - do 182 µg/m 3. W 2014 roku najwyższe stężenie 24-godz. zanotowano na stacji w Gdańsku w Aglomeracji Trójmiejskiej, ale najwyższa wartość percentyla S90.4 wystąpiła na stacji komunikacyjnej w Krakowie. 39

44 Tabela Wartości stężenia maksymalnego S24max, określone na podstawie serii 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Koszalin miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli 3.6-4: 1) parametr nienormowany 2) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju 40

45 Tabela Wartości percentyla S98 1) określone na podstawie serii 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Koszalin miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli 3.6-5: 1) parametr nienormowany 2) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju Wartości percentyla S98 z 24-godz. stężeń PM10, uzyskane z pomiarów na poszczególnych stanowiskach w aglomeracjach/miastach w 2013 roku mieściły się w granicach od 37 do 177 µg/m 3, a w 2014 r. od 38 µg/m 3 do 190 µg/m 3. Średnie dla rozważanych miast, dla których w ocenie wykorzystano wyniki z co najmniej 2 stanowisk pomiarowych, wynosiły od 48 µg/m 3 do 156 µg/m 3 w 2013 r. i od 58 µg/m 3 do 160 µg/m 3 41

46 w 2014 r. Najwyższe uśrednione wartości S98 otrzymano w obu latach z pomiarów w Aglomeracji Rybnicko-Jastrzębskiej, najniższe w Aglomeracji Trójmiejskiej. Aglomeracja Szczecińska miasto Koszalin Aglomeracja Białostocka miasto Zielona Góra miasto Gorzów Wlkp. miasto Płock miasto Toruń miasto Olsztyn Aglomeracja Warszawska miasto Kielce miasto Elbląg Aglomeracja Lubelska miasto Tarnów Aglomeracja Poznańska miasto Kalisz miasto Włocławek miasto Radom miasto Rzeszów Aglomeracja Bydgoska miasto Opole miasto Legnica Aglomeracja Łódzka miasto Wałbrzych Aglomeracja Wrocławska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska miasto Częstochowa miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Trójmiejska S S S S S24max 2013 S24max Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB [µg/m 3 ] Rys Najwyższe wartości percentyli S90.4 i S98 oraz stężenia maksymalnego S24max dla 24-godzinnych stężeń pyłu PM10, uzyskane z pomiarów prowadzonych w 2013 i 2014 r. na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców Trendy zmian stężeń pyłu PM10 na wybranych stacjach w aglomeracjach W wieloleciu najwyższe stężenia średnie roczne PM10 na poszczególnych stanowiskach pomiarowych notowane były w 1996 r. i 2006 r. (rys ). Na większości stanowisk uwzględnionych w analizie, średnie roczne stężenia pyłu w aglomeracjach, w latach wykazywały ogólną tendencję malejącą. Wyjątek stanowiły wyniki badań prowadzonych na stacji komunikacyjnej w Krakowie, na której przeplatają się okresy spadków i wzrostów stężeń średnich rocznych. Od 2004 do 2006 roku na większości rozważanych stacji 42

47 zauważalny jest trend wzrostowy stężeń PM10. W 2006 r. stężenia średnie roczne były najwyższe od siedmiu i więcej lat. Wysokie stężenia pyłu w 2006 r. należy łączyć z wystąpieniem w sezonie zimowym tego roku bardzo niekorzystnych warunków meteorologicznych. W klasyfikacji termicznej miesięcy wg H. Lorenc (źródło: IMGW), styczeń i marzec tego roku zakwalifikowano do kategorii bardzo mroźny a luty do kategorii lekko mroźny, co oznacza, że temperatury w pierwszych trzech miesiącach roku 2006 były znacząco niższe niż średnie wieloletnie dla tych miesięcy. Duże i często występujące spadki temperatur w sezonie zimowym prowadzą z reguły do zwiększenia zanieczyszczenia powietrza pyłem. W 2007 roku stężenia średnie roczne PM10 były istotnie niższe niż rok wcześniej. Spadek stężeń średnich rocznych wystąpił na wszystkich stacjach uwzględnionych w analizie. Niższe stężenia w 2007 r. są wynikiem lepszych warunków meteorologicznych w sezonie chłodnym 2007 r. w stosunku do roku poprzedniego. W styczniu 2007 nie wystąpiły tak znaczące spadki temperatur powietrza (stymulujące emisję pyłu związaną z ogrzewaniem), jak w styczniu 2006 r., nie występowały też długotrwałe sytuacje inwersyjne sprzyjające kumulowaniu się zanieczyszczeń w przyziemnej warstwie atmosfery. W 2008 roku na większości analizowanych stacji stężenia średnie roczne były zbliżone do wartości z roku poprzedniego. W roku 2009 na większości stanowisk wystąpił wzrost stężeń średnich pyłu PM10 w stosunku do wartości z roku poprzedniego. Największy wzrost o 8.2 µg/m 3 zanotowano na stacji w Gdańsku. W roku 2010 utrzymywała się tendencja wzrostowa stężeń. Na prawie wszystkich stanowiskach uwzględnionych w analizach stężenia średnie roczne były w 2010 r. wyższe (nawet o 9.5 µg/m 3 ) niż rok wcześniej, ale stężenia te były niższe niż w najgorszym w tej dekadzie 2006 r. W 2010 roku, podobnie jak w roku 2006, wystąpiły niekorzystne warunki meteorologiczne utrzymywała się bardzo niska temperatura powietrza w ciągu wielu dni w styczniu i grudniu. Miesiące te w klasyfikacji termicznej wg H. Lorenc (źródło: IMGW), zakwalifikowano do kategorii bardzo mroźny i anomalnie mroźny. Zimowym, znaczącym spadkom temperatury powietrza (stymulującym zwiększenie emisji pyłu związanej z ogrzewaniem budynków) towarzyszą zwykle długotrwałe sytuacje inwersyjne, sprzyjające kumulowaniu się zanieczyszczeń w przyziemnej warstwie atmosfery, co w rezultacie prowadzi do wzrostu mierzonych stężeń i, w konsekwencji, do wyższej wartości średniego rocznego stężenia pyłu PM10. W 2011 r. stężenia były nieznacznie niższe od stężeń z 2010 r. Na 7 z 9 stanowisk zanotowano spadek, a na 2 stanowiskach niewielki wzrost stężeń średnich rocznych, w stosunku do wartości notowanych w roku poprzednim. Stężenia średnie roczne w 2012 r. na wszystkich stanowiskach zaprezentowanych na rys były niższe od stężeń z roku poprzedniego o kilka do kilkunastu procent. Spadek stężeń postępował również w następnym 2013 r., natomiast w 2014 r. na 7 z 8 stanowisk nastąpił wzrost stężeń PM10. Uśrednione dla wszystkich stanowisk uwzględnionych w analizach wartości odpowiednich parametrów dla lat pokazują, że w okresie tym wartości tych parametrów zmieniają się w zakresie od-19% do +15% w odniesieniu do wartości średniej dla wielolecia (rys ). Latami z podwyższonymi stężeniami pyłu PM10 były 2010 i 2011, 43

48 najniższe stężenia notowano w 2008 r. W latach stężenia rosły. W 2010 roku zarówno średnia wartość ze stężeń średnich rocznych PM10, jak i średnia wartość z parametru S90.4 były największe. Od tego roku stężenia pyłu zmniejszały się aż do 2013 r. Stężenia w 2014 r. były wyższe od stężeń z roku poprzedniego i zbliżone do wartości średnich dla siedmiolecia. 100 Stężenie Sa [ g/m 3 ] Bydgoszcz (KpBydgWarszawska) Gdańsk (PM.a08a) Kraków (MpKrakowWIOSAKra6117) Kraków (MpKrakowWIOSBulw6118 ) Łódź (LdLodzWSSEMWodna40 ) Łódź (LdLodzWIOSACzernik) Poznań (WpWKP001) Warszawa (MzWarszKrucza) Warszawa (MzWarNiepodKom) Wrocław (DsWrocWie) Katowice (SlKatowKato_kossu) Zabrze (SlZabrzZabr_wolno) Zabrze (SlZabrzZabr_sklod) Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska -PIB Rys Stężenie średnie roczne pyłu PM10 w latach na wybranych stanowiskach w aglomeracjach w Polsce (linie z kropkami oznaczają stanowiska komunikacyjne). μg/m S90.4 Sa Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Uśrednione dla wszystkich stanowisk uwzględnionych w analizach (stanowisk położonych na terenie aglomeracji i dużych miast) stężenie średnie roczne i percentyl 90.4 ze stężeń 24-godz. dla pyłu PM10 w latach

49 3.7. Ołów Kryteria oceny Dopuszczalny poziom (stężenie) ołowiu w powietrzu, ustanowiony w celu ochrony zdrowia, obowiązujący w Polsce wg rozporządzenia MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, podano w tabeli Tabela Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza ołowiem - ochrona zdrowia Okres uśredniania stężeń Dopuszczalny poziom Pb w powietrzu * [µg/m 3 ] Parametr odpowiadający wartości normowanej rok kalendarzowy 0.5 Sa * suma metalu i jego związków w pyle zawieszonym PM10 Zanieczyszczenie powietrza ołowiem w aglomeracjach i w dużych miastach W ocenie zanieczyszczenia powietrza ołowiem uwzględniono wyniki pomiarów z 35 stanowisk zlokalizowanych na terenie 12 aglomeracji i 18 miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Z wyjątkiem 4 aglomeracji lub miast, w pozostałych w ocenie wykorzystano po jednym stanowisku. Średnie roczne stężenia ołowiu na stanowiskach uwzględnionych w ocenie wynosiły od g/m 3 (w Koszalinie i Olsztynie) do g/m 3 (Legnica) w 2013 r. i od µg/m 3 (Koszalin) do µg/m 3 (Legnica) w 2014 r. (tab ). W obu latach najwyższe stężenie średnie roczne odnotowano na stanowisku w Legnicy. Jest to wartość znacznie niższa od poziomu dopuszczalnego (ok. 11% stężenia dopuszczalnego). W poprzednich latach najwyższe stężenia średnie roczne ołowiu odnotowywano również w Legnicy, co ma związek z funkcjonującym tam przemysłem. Tabela Stężenia średnie roczne ołowiu (Pb) obliczone na podstawie serii pomiarów stężeń prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Wartość minimalna 2) Wartość średnia 2) Wartość maksymalna 2) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka

50 Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Wartość minimalna 2) Wartość średnia 2) Wartość maksymalna 2) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 7 Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Koszalin miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli 3.7-2: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju 46

51 miasto Koszalin Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Szczecińska miasto Olsztyn miasto Elbląg miasto Płock miasto Toruń Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Warszawska miasto Rzeszów miasto Włocławek miasto Tarnów miasto Radom Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Poznańska miasto Opole Aglomeracja Łódzka miasto Zielona Góra miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Wrocławska miasto Kalisz miasto Częstochowa miasto Kielce miasto Gorzów Wlkp. miasto Wałbrzych Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Górnośląska miasto Legnica 2013 minimum 2013 średnia 2013 maksimum 2014 minimum 2014 średnia 2014 maksimum Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB [µg/m 3 ] Rys Wartości średnich rocznych stężeń ołowiu (Pb) uzyskane w 2013 i 2014 r. z pomiarów na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców Na żadnym stanowisku pomiarowym, spośród uwzględnionych w ocenie, na terenie aglomeracji i miast o liczbie mieszkańców większej od 100 tys. w latach 2013 i 2014 nie został przekroczony dopuszczalny poziom stężenia ołowiu w powietrzu. Na żadnym stanowisku w rozważanych miastach i aglomeracjach, poza stanowiskiem w Legnicy, stężenia średnie roczne ołowiu w latach 2013 i 2014 nie przekroczyły 10% poziomu dopuszczalnego. 47

52 3.8. Arsen Kryteria oceny Stężeniem kryterialnym w ocenie zanieczyszczenia powietrza arsenem jest poziom docelowy, ustanowiony w celu ochrony zdrowia, obowiązujący w Polsce wg rozporządzenia MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, podany w tabeli Tabela Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza arsenem - ochrona zdrowia Okres uśredniania stężeń Poziom docelowy As w powietrzu * [ng/m 3 ] Parametr odpowiadający wartości normowanej rok kalendarzowy 6 Sa * Całkowita zawartość As w pyle zawieszonym PM10 Zanieczyszczenie powietrza arsenem w aglomeracjach i w dużych miastach W ocenie zanieczyszczenia powietrza arsenem wykorzystano wyniki pomiarów z 35 stanowisk w 2013 r., i 29 w 2014 r. Pomiary prowadzone były na terenie 29 aglomeracji i miast w 2013 r. oraz 26 miast i aglomeracji w 2014 r. W przypadku zdecydowanej większości miast i aglomeracji w opracowaniu wykorzystano dane z pojedynczych stanowisk. Średnie roczne stężenia arsenu na uwzględnionych w ocenie stanowiskach wynosiły w 2013 roku od 0.5 ng/m 3 do 8.6 ng/m 3 w 2013 r. i od 0.4 ng/m 3 do 11 ng/m 3 w 2014 r. (tab ). Najniższe stężenia uzyskano z pomiarów na stanowisku w Aglomeracji Lubelskiej w 2013 r. i w Koszalinie w 2014 r. Najwyższe stężenia uzyskano zarówno w 2013 r. jak i 2014 r. na stanowisku pomiarowym w Legnicy. Poziom docelowy dla stężeń arsenu przekroczony został w 2013 r. na 3 stanowiskach (w tym na dwóch w Legnicy i dodatkowo w Zielonej Górze), a w 2014 tylko na stanowisku w Legnicy (tab , rys ). Na stanowiskach położonych w pozostałych rozważanych miastach i aglomeracjach poziom docelowy arsenu był dotrzymany. Tabela Stężenia średnie roczne arsenu (As) obliczone na podstawie serii pomiarów stężeń prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Liczba stanowisk Liczba stanowisk 1) z Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) przekroczeniami 2) Lp. Aglomeracja /miasto Wartość maksymalna 3) ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska

53 Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) przekroczeniami 2) Wartość maksymalna 3) ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 6 Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko- 8 Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Koszalin miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli 3.8-2: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) liczba stanowisk, na których wartość określonego parametru była wyższa od odpowiedniego stężenia dopuszczalnego 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju 49

54 Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Białostocka miasto Koszalin Aglomeracja Szczecińska miasto Włocławek miasto Płock Aglomeracja Trójmiejska miasto Toruń miasto Rzeszów miasto Radom Aglomeracja Warszawska miasto Tarnów Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Poznańska miasto Gorzów Wlkp. Aglomeracja Łódzka miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Górnośląska miasto Częstochowa miasto Wałbrzych miasto Kielce Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska miasto Olsztyn Aglomeracja Wrocławska miasto Opole miasto Elbląg miasto Kalisz miasto Zielona Góra miasto Legnica 2013 minimum 2013 średnia 2013 maksimum 2014 minimum 2014 średnia 2014 maksimum Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Wartości średnich rocznych stężeń arsenu (As) uzyskane w 2013 i 2014 r. z pomiarów na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców [ng/m 3 ] 50

55 3.9. Kadm Kryteria oceny Stężeniem kryterialnym w ocenie zanieczyszczenia powietrza kadmem jest poziom docelowy, ustanowiony w celu ochrony zdrowia, obowiązujący w Polsce wg rozporządzenia MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, podany w tabeli Tabela Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza kadmem - ochrona zdrowia Okres uśredniania stężeń Poziom docelowy Cd w powietrzu * [ng/m 3 ] Parametr odpowiadający wartości normowanej rok kalendarzowy 5 Sa * Całkowita zawartość Cd w pyle zawieszonym PM10 Zanieczyszczenie powietrza kadmem w aglomeracjach i w dużych miastach W ocenie zanieczyszczenia powietrza kadmem za lata 2013 i 2014 uwzględniono wyniki uzyskane z pomiarów na terenie 11 aglomeracji i 17 miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Wykorzystano wyniki z 31 stanowisk z 2013 r. i 33 z 2014 r. Najczęściej są to wyniki uzyskane z jedynego stanowiska pomiarowego stężeń Cd w mieście lub aglomeracji. Średnie roczne stężenia kadmu na stanowiskach uwzględnionych w ocenie dotyczącej 2013 roku wynosiły od 0.2 ng/m 3 do 3.0 ng/m 3 oraz od 0.2 ng/m 3 do 1.4 ng/m 3 w ocenie dla 2014 r. Najniższe wartości w 2013 r. odnotowano na stanowiskach w Elblągu i Olszynie, a w 2014 r. w Aglomeracji Trójmiejskiej. Najwyższe stężenia uzyskano z pomiarów z 2013 r. na stanowisku w Kielcach (3 ng/m 3 ), w 2014 w Aglomeracji Górnośląskiej 1.4 ng/m 3 (tab , rys ). Na wszystkich stanowiskach uwzględnionych w ocenie, średnie roczne stężenia kadmu w powietrzu były niższe od poziomu docelowego, w tym w 2014 niższe od 30% poziomu docelowego. Na przeszło 80 procentach z nich stężenie nie przekraczało 20 % wartości normatywnej. 51

56 Tabela Stężenia średnie roczne kadmu (Cd) obliczone na podstawie serii pomiarów stężeń prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Wartość minimalna 2) Wartość średnia 2) Wartość maksymalna 2) ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Suma końcowa Objaśnienia do tabeli 3.9-2: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju 52

57 miasto Olsztyn miasto Toruń miasto Płock Aglomeracja Trójmiejska miasto Elbląg Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Bydgoska miasto Radom miasto Zielona Góra Aglomeracja Lubelska miasto Włocławek miasto Rzeszów Aglomeracja Białostocka miasto Kalisz miasto Bielsko-Biała miasto Wałbrzych Aglomeracja Wrocławska miasto Gorzów Wlkp. miasto Opole Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska miasto Tarnów miasto Częstochowa miasto Legnica Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Górnośląska miasto Kielce 2013 minimum 2013 średnia 2013 maksimum 2014 minimum 2014 średnia 2014 maksimum Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Wartości średnich rocznych stężeń kadmu (Cd) uzyskane w 2013 i 2014 r. z pomiarów na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców [ng/m 3 ] 53

58 3.10. Nikiel Kryteria oceny Stężeniem kryterialnym w ocenie zanieczyszczenia powietrza niklem jest poziom docelowy, ustanowiony w celu ochrony zdrowia, obowiązujący w Polsce wg rozporządzenia MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, podany w tabeli Tabela Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza niklem - ochrona zdrowia Okres uśredniania stężeń Poziom docelowy Ni w powietrzu * [ng/m 3 ] Parametr odpowiadający wartości normowanej rok kalendarzowy 20 Sa * Całkowita zawartość Ni w pyle zawieszonym PM10 Zanieczyszczenie powietrza niklem w aglomeracjach i w dużych miastach W ocenie zanieczyszczenia powietrza niklem uwzględniono wyniki pomiarów prowadzonych na 29 stanowiskach (2014 r.), w 9 aglomeracjach oraz w 16 miastach powyżej 100 tys. mieszkańców. W 4 aglomeracjach wykorzystano dane z więcej niż jednego stanowiska, w pozostałych przypadkach uwzględniono wyniki z pojedynczych stanowisk w mieście. Wartości średnich rocznych stężeń niklu na stanowiskach uwzględnionych w ocenie były niskie - mieściły się w granicach od 0.6 ng/m 3 do 4.6 ng/m 3 w 2013 r. oraz od 0.8 ng/m 3 do 3.5 ng/m 3 w 2014 r. (tab , rys ). Najniższe wartości uzyskano w 2013 r. z pomiarów w Olsztynie, w 2014 w Wałbrzychu. Najwyższe stężenie odnotowano w 2013 r. na stanowisku pomiarowym w Gorzowie Wlkp., w 2014 r. w Częstochowie. Najwyższe wartości stężeń średnich rocznych, w obu latach oceny, w rozważanych miastach i aglomeracjach były niższe od 25% poziomu docelowego. 54

59 Tabela Stężenia średnie roczne niklu (Ni) obliczone na podstawie serii pomiarów stężeń prowadzonych w 2013 i 2014 r. w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk 1) Wartość minimalna 2) Wartość średnia 2) Wartość maksymalna 2) ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 1 Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock miasto Radom miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Suma końcowa Objaśnienia do tabeli : 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju 55

60 miasto Wałbrzych miasto Legnica miasto Elbląg miasto Olsztyn Aglomeracja Wrocławska miasto Włocławek miasto Toruń miasto Tarnów Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Krakowska 2013 minimum 2013 średnia 2013 maksimum 2014 minimum 2014 średnia 2014 maksimum Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Lubelska miasto Kielce Aglomeracja Trójmiejska miasto Zielona Góra Aglomeracja Warszawska miasto Opole miasto Radom miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Górnośląska miasto Płock miasto Kalisz miasto Częstochowa miasto Gorzów Wlkp. Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Wartości średnich rocznych stężeń niklu (Ni) uzyskane w latach 2013 i 2014 z pomiarów na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców [ng/m 3 ] 56

61 3.11. Benzo(a)piren Kryteria oceny Dopuszczalne stężenie benzo(a)pirenu w powietrzu (poziom docelowy), ustanowione w celu ochrony zdrowia, obowiązujące w Polsce na podstawie rozporządzenia MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, podano w tabeli Tabela Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem B(a)P - ochrona zdrowia Okres uśredniania stężeń Poziom docelowy B(a)P w powietrzu * [ng/m 3 ] Parametr odpowiadający wartości normowanej rok kalendarzowy 1 ** Sa * Całkowita zawartość B(a)P w pyle zawieszonym PM10 ** Zgodnie z Wytycznymi Komisji Europejskiej do decyzji 2011/850/UE, dotrzymanie poziomu docelowego B(a)P (1 ng/m 3 ) sprawdza się po uprzednim zaokrągleniu wartości stężenia średniego rocznego B(a)P do całości. Oznacza to, że zgodnie z ww. Wytycznymi, stężenie docelowe uznaje się za przekroczone, jeżeli stężenie średnie roczne B(a)P jest równe lub wyższe 1.5 ng/m 3. Zanieczyszczenie powietrza benzo(a)pirenem w aglomeracjach i w dużych miastach Ocena zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem (B(a)P) została przeprowadzona na podstawie wyników pomiarów na uzyskanych 42 stanowiskach, znajdujących się w 12 aglomeracjach i w 18 dużych miastach (o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys.). W 8 aglomeracjach/miastach w 2013 r. oraz w 10 w 2014 r. podstawę oceny stanowiły stężenia uśrednione z kilku stanowisk w mieście. W pozostałych, pomiary były prowadzone na pojedynczych stanowiskach. Średnie roczne stężenia benzo(a)pirenu uzyskane z pomiarów prowadzonych na stanowiskach uwzględnionych w ocenie były wysokie - wynosiły od 1.0 ng/m 3 do 11.3 ng/m 3 w 2013 r. oraz od 1.4 ng/m 3 do 12.1 ng/m 3 w 2014 r. (tab , rys ). W aglomeracjach i miastach, dla których w ocenie wzięto pod uwagę więcej niż jedno stanowisko, uśrednione wartości stężeń wynosiły w 2013 r. od 2.25ng/m 3 w Aglomeracji Szczecińskiej do 8.51 ng/m 3 w Aglomeracji Rybnicko-Jastrzębskiej. W 2014 r. uśrednione roczne stężenia B(a)P zawierały się w zakresie od 1.58 ng/m 3 w Aglomeracji Trójmiejskiej do 8.50 ng/m 3 w Aglomeracji Rybnicko-Jastrzębskiej. Na wszystkich stanowiskach uwzględnionych w ocenie, średnie roczne stężenia B(a)P przekraczały 1 ng/m 3. 57

62 Wartości nie przekraczające poziomu docelowego B(a)P w powietrzu 5, uzyskano jedynie na 3 stanowiskach w 2013 r. i na jednym stanowisku w 2014 r. Na pozostałych stanowiskach wartości stężenia średniego rocznego B(a)P były wyższe od poziomu docelowego. Względnie niskie stężenia (w grupie wszystkich odnotowanych na poszczególnych stanowiskach), jednakże przekraczające wartość 1 µg/m 3, uzyskano z pomiarów w Toruniu, Lublinie, Gdyni i Koszalinie. Podobnie jak w poprzednich latach, najwyższe wartości średnich rocznych stężeń benzo(a)pirenu uzyskano na stanowiskach znajdujących się na terenie Aglomeracji Rybnicko- Jastrzębskiej. Bardzo wysokie stężenia zanotowano także w Aglomeracji Górnośląskiej oraz Aglomeracji Krakowskiej (tab , rys ). Stężenia B(a)P w wymienionych aglomeracjach były wielokrotnie wyższe od poziomu docelowego, w każdym przypadku na wszystkich stanowiskach uwzględnionych w ocenie. Tabela Stężenia średnie roczne benzo(a)pirenu obliczone na podstawie serii pomiarów stężeń prowadzonych w latach 2013 i 2014 w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Koszalin miasto Legnica Zgodnie z Wytycznymi Komisji Europejskiej do decyzji 2011/850/UE, dotrzymanie poziomu docelowego B(a)P (1 ng/m 3 ) sprawdza się po uprzednim zaokrągleniu wartości stężenia średniego rocznego B(a)P do całości. Oznacza to, że zgodnie z ww. Wytycznymi, stężenie docelowe uznaje się za przekroczone, jeżeli stężenie średnie roczne B(a)P jest równe lub wyższe 1.5 ng/m 3 58

63 Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 ng/m 3 21 miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli : 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) liczba stanowisk, na których wartość określonego parametru była wyższa od odpowiedniego stężenia dopuszczalnego. Zgodnie z Wytycznymi Komisji Europejskiej do decyzji 2011/850/UE, dotrzymanie poziomu docelowego B(a)P (1 ng/m 3 ) sprawdza się po uprzednim zaokrągleniu wartości stężenia średniego rocznego B(a)P do całości. Oznacza to, że zgodnie z ww. Wytycznymi, poziom docelowy uznaje się za przekroczony, jeżeli stężenie średnie roczne B(a)P jest równe lub wyższe 1.5 ng/m 3 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju Pomiary stężeń B(a)P w Polsce od wielu lat wykazują występowanie przekroczeń wartości normatywnych stężeń tego zanieczyszczenia, niekiedy bardzo znacznych, na dużej liczbie stanowisk i w różnych rejonach kraju. Występowanie przekroczeń poziomu docelowego wiąże się z istotnym wzrostem stężeń B(a)P w okresie zimowym. Zwiększone stężenia B(a)P w okresie zimy w Polsce, wynikają ze wzrostu jego emisji (szczególnie ze źródeł tzw. niskiej emisji) oraz z pogorszenia warunków dyspersji zanieczyszczeń w sezonie chłodnym. W wielu rejonach kraju znaczna część budynków indywidualnych oraz z sektora mieszkaniowousługowego jest ogrzewana indywidualnie, z wykorzystaniem węgla kamiennego oraz nierzadko drewna a niekiedy także odpadów. W dalszym ciągu stosowane są piece, kotły, paleniska o niskiej sprawności energetycznej, nie gwarantujące właściwych warunków spalania paliw. Ocenia się, że emisja z tych procesów stanowi ok. 77% całkowitej emisji z terenu kraju. W rezultacie, w takich rejonach benzo(a)piren jest zanieczyszczeniem powszechnie występującym i jego stężenia są wysokie co jest powodem problemów z dotrzymaniem w Polsce poziomu docelowego B(a)P. 59

64 miasto Koszalin Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Trójmiejska miasto Toruń Aglomeracja Szczecińska miasto Olsztyn miasto Zielona Góra miasto Włocławek Aglomeracja Warszawska miasto Elbląg miasto Częstochowa miasto Płock Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Bydgoska miasto Rzeszów miasto Gorzów Wlkp. Aglomeracja Wrocławska miasto Kalisz miasto Tarnów miasto Opole miasto Radom miasto Kielce miasto Bielsko-Biała miasto Wałbrzych Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Krakowska miasto Legnica Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska 2013 minimum 2013 średnia 2013 maksimum 2014 minimum 2014 średnia 2014 maksimum Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Wartości średnich rocznych stężeń benzo(a)pirenu (BaP) uzyskane w 2013 i 2014 r. z pomiarów na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców w odniesieniu do: (a) wartości docelowej dla B(a)P Da=1 ng/m 3 (ciągła czerwona linia); (b) wartości 1.5 ng/m 3 (przerywana czerwona linia) 6. [ng/m 3 ] 6 Zgodnie z Wytycznymi Komisji Europejskiej do decyzji 2011/850/UE, dotrzymanie poziomu docelowego B(a)P (1 ng/m 3 ) sprawdza się po uprzednim zaokrągleniu wartości stężenia średniego rocznego B(a)P do całości. Oznacza to, że zgodnie z ww. Wytycznymi, poziom docelowy uznaje się za przekroczony, jeżeli stężenie średnie roczne B(a)P jest równe lub wyższe 1.5 ng/m 3 60

65 Trendy zmian stężeń B(a)P Trend zmian stężeń B(a)P w dużych miastach i aglomeracjach zaprezentowano przy pomocy wskaźnika, którego wartość oblicza się dla każdego roku jako średnią arytmetyczną ze stężeń średnich rocznych B(a)P uzyskanych na wszystkich stanowiskach pomiarowych położonych w rozważanych 30 miastach i aglomeracjach, dla których dostępne są poprawne serie wyników pomiarów (rys ). Wartości wskaźnika dla lat pokazują, że najwyższe stężenia B(a)P wystąpiły w 2010 r. W roku tym notowano wysokie stężenia również innych zanieczyszczeń, w tym PM10 i PM2.5. Po spadku stężeń w 2011 r., w 2012 r. zanotowano niewielki wzrost wskaźnika. W latach zaobserwowano spadkową tendencję stężeń wartość wskaźnika spadła z 4.95 ng/m 3 w 2012 r. do 4.03 ng/m 3 w 2014 r. Stężenia w latach 2013 i 2014 były niższe niż stężenia B(a)P w poprzednich 4 latach. W okresie wartość wskaźnika spadła z 5.37 ng/m 3 do wspomnianych wcześniej 4.03 ng/m 3, czyli o ok. 25% w stosunku do wartości z 2010 r ng/m Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Uśrednione dla wszystkich stanowisk uwzględnionych w analizach (stanowisk położonych na terenie aglomeracji i dużych miast) stężenie średnie roczne B(a)P w latach

66 3.12. Pył PM2.5 Kryteria oceny Stężeniem kryterialnym w ocenie zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2.5 jest poziom dopuszczalny, ustanowiony w celu ochrony zdrowia, wprowadzony do prawa polskiego rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu. Tabela Kryterium oceny zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2.5 - ochrona zdrowia Okres uśredniania stężeń Dopuszczalny poziom PM2.5 w powietrzu 1) [µg/m 3 ] Parametr odpowiadający wartości normowanej rok kalendarzowy 25 Sa 1) określony w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 18 września 2012 r. poz. 1031); poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2.5 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2015 r. (faza I) Dodatkowo, dla stężeń pyłu PM2.5 na terenie dużych miast (powyżej 100 tys. mieszkańców) i aglomeracji określone zostały wartości kryterialne dla Krajowego Wskaźnika Średniej Ekspozycji (KWŚE). Wartość KWŚE od 2015 r. nie powinna przekraczać Pułapu Stężenia Ekspozycji (PSE=20 µg/m 3 ), a od 2020 r. Krajowego Celu Redukcji Narażenia (KCRN=18 µg/m 3 ). Zasady obliczania wskaźników średniej ekspozycji oraz Krajowego Wskaźnika Średniej Ekspozycji określono w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie sposobu obliczania wskaźników średniego narażenia oraz sposobu oceny dotrzymania Pułapu Stężenia Ekspozycji (Dz. U. z 2012 r., poz. 1029). Wartość Pułapu Stężenia Ekspozycji została określona w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031). Wartość Krajowego Celu Redukcji Narażenia została określona w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2012 r. w sprawie krajowego celu redukcji narażenia (Dz. U. z 2012 r., poz. 1030). Stężenia pyłu PM2.5 w aglomeracjach i w dużych miastach Oceny zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2.5 w latach 2013 i 2014 roku dokonano na podstawie wyników pomiarów z 46 stanowisk, znajdujących się na terenie 12 aglomeracji i 18 miast o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys. Wartości stężeń średnich rocznych pyłu PM2.5 uzyskane z pomiarów w rozważanych aglomeracjach i miastach wynosiły od 12 µg/m 3 do 43 µg/m 3 w 2013 r. i od 15 µg/m 3 do 45 µg/m 3 w 2014 r. (tab ). 62

67 Wartości stężeń średnich rocznych pyłu PM2.5 uzyskane na 39 stanowiskach tła miejskiego w 2013 r. i 38 w 2014 r. wynosiły od 12 µg/m 3 do 35 µg/m 3 w 2013 r. i od 15 µg/m 3 do 37 µg/m 3 w 2014 r. Stężenia uśrednione w poszczególnych rozważanych miastach, dla których w ocenie wykorzystano wyniki pomiarów z więcej niż jednego stanowiska (z uwzględnieniem wyników pomiarów prowadzonych na stanowiskach komunikacyjnych ) wynosiły od 13 µg/m 3 do 37 µg/m 3 w 2013 r. oraz od 17 µg/m 3 do 37 µg/m 3 w 2014 r. W aglomeracjach lub miastach, w których uwzględniono pojedyncze stanowiska, średnie roczne stężenia PM2.5 na tych stanowiskach wynosiły od 12 g/m 3 do 34 g/m 3 w 2013 r. oraz od 15 g/m 3 do 30 g/m 3 w 2014 r. Najniższe wartości stężeń średnich rocznych pyłu PM2.5, uśrednionych w skali miasta, uzyskano w obu latach oceny w Aglomeracji Trójmiejskiej. Spośród miast i aglomeracji, gdzie w ocenie wykorzystano wyniki pomiarów z jednego stanowiska, najniższe wartości uzyskano w 2013 r. w Koszalinie, w 2014 r. w Gorzowie Wlkp. (rys ). Stężenia średnie roczne na stanowiskach, z najwyższymi stężeniami w danej aglomeracji lub mieście, mieściły się w granicach od 12 µg/m 3 do 43 µg/m 3 w 2013 r. oraz od 15 µg/m 3 do 45 µg/m 3 w 2014 r. Najwyższe stężenia Sa uzyskano w obu latach na stanowisku komunikacyjnym znajdującym się na terenie Aglomeracji Krakowskiej. Spośród stanowisk tła miejskiego, najwyższe stężenia średnie roczne PM2.5 zanotowano w obu latach na stacji w Gliwicach (35 µg/m 3 w 2013 r. i 37 µg/m 3 w 2014 r.) w Aglomeracji Górnośląskiej. Zarówno w 2013 r., jak i w 2014 r. przekroczenia poziomu dopuszczalnego określonego dla stężeń średnich rocznych PM2.5 wystąpiły na 19 z 46 stanowisk, przy czym były to w większości te same stanowiska. Z 30 rozważanych aglomeracji i miast, w 12 w 2013 r. oraz w 13 w 2014 r. przekroczenia dopuszczalnych stężeń PM2.5 miały miejsce przynajmniej na jednym stanowisku. W obu latach oceny przekroczenia poziomu dopuszczalnego wystąpiły na: 14 stanowiskach tła miejskiego, 4 stanowiskach komunikacyjnych i jednym stanowisku położonym w strefie oddziaływania emisji przemysłowych. W 2013 r. spośród 12 miast i aglomeracji, dla których w ocenie wykorzystano wyniki pomiarów z więcej niż jednego stanowiska, w 4 aglomeracjach przekroczenia wystąpiły jednocześnie na wszystkich stanowiskach pomiarowych uwzględnionych w ocenie. W tym roku przekroczenia wystąpiły też w 6 z 18 miast i aglomeracji, w których oceny dokonano na podstawie wyników z jednego stanowiska (tab , rys ). W 2014 r. spośród 11 miast i aglomeracji, dla których w ocenie wykorzystano wyniki pomiarów z więcej niż jednego stanowiska, w 2 aglomeracjach przekroczenia wystąpiły jednocześnie na wszystkich stanowiskach pomiarowych uwzględnionych w ocenie. W tym roku przekroczenia wystąpiły też w 7 z 19 miast i aglomeracji, w których oceny dokonano na podstawie wyników z jednego stanowiska. 63

68 Tabela Wartości parametrów obliczonych na podstawie pomiarów stężeń PM2.5, prowadzonych w latach 2013 i 2014 w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Lp. Aglomeracja /miasto Liczba stanowisk1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 1 Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Bydgoska Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska miasto Bielsko-Biała miasto Częstochowa miasto Elbląg miasto Gorzów Wlkp miasto Kalisz miasto Kielce miasto Koszalin miasto Legnica miasto Olsztyn miasto Opole miasto Płock miasto Radom miasto Rzeszów miasto Tarnów miasto Toruń miasto Wałbrzych miasto Włocławek miasto Zielona Góra Polska Objaśnienia do tabeli : 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów odpowiednio w 2013 i 2014 roku na wszystkich (uwzględnionych w ocenie) stanowiskach w aglomeracji/mieście/kraju Głównym źródłem emisji pyłu PM2.5 w Polsce jest sektor bytowo komunalny oraz, w mniejszym stopniu, środki transportu (ruch drogowy) (zobacz rozdz. 6). W skład pyłu PM2.5 wchodzą także cząstki wtórnego aerozolu, powstającego w atmosferze w procesach zachodzących z udziałem zanieczyszczeń gazowych. Cząstki aerozolu wtórnego mogą pojawiać się w rejonach znacznie oddalonych od źródeł emisji gazowych prekursorów aerozolu, zwiększając stężenia pyłu pochodzącego z lokalnych źródeł emisji pierwotnej 64

69 w danym rejonie. Jednakże na terenie rozważanych miast i aglomeracji największy wpływ na występujące wysokie stężenia pyłu PM2,5 ma emisja pierwotna pyłu PM2.5. miasto Gorzów Wlkp. miasto Olsztyn miasto Koszalin miasto Elbląg Aglomeracja Trójmiejska miasto Włocławek miasto Toruń miasto Zielona Góra Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Lubelska miasto Opole Aglomeracja Bydgoska miasto Płock miasto Wałbrzych miasto Rzeszów Aglomeracja Poznańska miasto Legnica miasto Tarnów miasto Kielce miasto Radom miasto Częstochowa Aglomeracja Wrocławska Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska miasto Kalisz miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska 2013 minimum 2013 średnia 2013 maksimum 2014 minimum 2014 średnia 2014 maksimum Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Średnie roczne stężenia pyłu PM2.5 uzyskane z pomiarów prowadzonych w 2013 i 2014 r. na terenie aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców w odniesieniu do wartości dopuszczalnej Da=25 µg/m 3 (pionowa czerwona linia) [µg/m 3 ] Jednym ze wskaźników obrazujących zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2.5 dużych miast i aglomeracji jest wskaźnik średniego narażenia. Zgodnie z odpowiednimi rozporządzeniami Ministra Środowiska, wskaźniki średniego narażenia oblicza się dla 30 miast i aglomeracji (te same miasta i aglomeracje, których dotyczy rozdział 3) na podstawie wyników pomiarów stężeń pyłu PM2.5 prowadzonych na wybranych, ustalonych stanowiskach tła miejskiego. Ponadto oblicza się Krajowy Wskaźnik Średniego Narażenia (KWŚN). Wskaźniki dla 2013 oblicza się na podstawie wyników pomiarów stężeń PM2.5 z lat 2011, 2012 i 2013, a wskaźniki dla 2014 r. na podstawie wyników pomiarów stężeń z lat 2012, 2013 i Wartości wskaźników dla lat 2013 i 2014 przedstawiono na rys

70 Koszalin Aglomeracja Szczecińska Aglomeracja Trójmiejska Gorzów Wlkp. Elbląg Olsztyn Toruń Aglomeracja Bydgoska Zielona Góra Aglomeracja Białostocka Włocławek Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Łódzka Wałbrzych Aglomeracja Poznańska Opole Radom Płock Aglomeracja Warszawska Legnica Rzeszów Aglomeracja Wrocławska Kalisz Kielce Tarnów Częstochowa Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska Bielsko-Biała Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Krajowy Wskaźnik Średniego Narażenia KCRN PSE Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Wskaźniki średniego narażenia dla 2013 i 2014 r. w odniesieniu do wartości Pułapu Stężenia Ekspozycji (PSE) (pionowa czerwona linia) i Krajowego Celu Redukcji Narażenia (KCRN) (pionowa czerwona przerywana linia) [µg/m 3 ] Wartości wskaźników średniego narażenia wynosiły od 11 µg/m 3 do 37 µg/m 3 w 2013 r. oraz od 13 µg/m 3 do 36 µg/m 3 w 2014 r. Najniższe wartości wskaźników uzyskano w obu latach oceny w Koszalinie (11 µg/m 3 i 13 µg/m 3 ), najwyższe w Aglomeracji Krakowskiej (37 µg/m 3 i 36 µg/m 3 ). W większości rozważanych miast i aglomeracji wartości wskaźników przekraczały Pułap Stężenia Ekspozycji (PSE) oraz poziom Krajowego Celu Redukcji Narażenia (KCRN). W 20 miastach i aglomeracjach wskaźnik średniego narażenia był w 2013 r. wyższy od Pułapu Stężenia Ekspozycji (PSE=20 µg/m 3 ), w 10 niższy od lub równy tej wartości. W 2014 r. wskaźnik średniego narażenia był wyższy od PSE w 21 miastach i aglomeracjach, w 9 niższy od lub równy tej wartości. 66

71 W 17 miastach i aglomeracjach wartość wskaźnika w 2014 r. była niższa od wartości z roku 2013 o 1 lub 2 µg/m 3. W jednym mieście (Koszalin) nastąpił wzrost wskaźnika o 2 µg/m 3, w pięciu miastach i aglomeracjach wzrost o 1 µg/m 3, a w 7 miastach i aglomeracjach wartość wskaźnika nie zmieniła się. Krajowy Wskaźnik Średniego Narażenia dla 2013 roku wynosi 25 g/m 3, dla 2014 r. 24 µg/m 3. Są to wartości znacząco przewyższające zarówno poziom Pułapu Stężenia Ekspozycji (PSE=20 µg/m 3 ), jak i poziom Krajowego Celu Redukcji Narażenia (KCRN=18 µg/m 3 ). Trendy zmian stężeń pyłu PM2.5 Trend zmian stężeń pyłu PM2.5 w dużych miastach i aglomeracjach zaprezentowano przy pomocy wskaźnika, którego wartość oblicza się dla każdego roku jako średnią arytmetyczną ze stężeń średnich rocznych PM2.5 uzyskanych ze stałego zbioru 32 stanowisk, z których wyniki pomiarów uwzględniane są przy obliczaniu Krajowego Wskaźnika Średniego Narażenia. Wartości wskaźnika dla lat pokazują, że najwyższe stężenia PM2.5 wystąpiły w 2010 r. W roku tym notowano wysokie stężenia również innych zanieczyszczeń, w tym PM10 i B(a)P. W latach zaobserwowano spadkową tendencję stężeń wartość wskaźnika spadła z 28µg/m 3 w 2010 r. do 23.4 µg/m 3 w 2013 r. W 2014 r. nastąpił wzrost stężeń PM2.5 - uśrednione stężenia w tym roku były o ok. 0.5 µg/m 3 wyższe niż rok wcześniej (wzrost o 2%) μg/m Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rysunek Stężenie średnie roczne PM2.5 w latach , uśrednione dla zbioru 32 stanowisk położonych na terenie aglomeracji i dużych miast, uwzględnianych przy obliczaniu wskaźnika średniego narażenia (AEI) 67

72 4. Ocena zanieczyszczenia powietrza ozonem w skali kraju 4.1. Informacje o systemie pomiarowym stężeń ozonu Raport opracowano na podstawie serii wyników pomiarów stężeń ozonu wykorzystanych wcześniej przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska do opracowania ocen jakości powietrza na terenie poszczególnych województw. Informacje o stężeniach ozonu w Polsce w 2013 r. uzyskano z 76 stanowisk pomiarowych: 47 miejskich (w tym 19 zlokalizowanych na terenie aglomeracji), 7 podmiejskich oraz 22 pozamiejskich. Spośród serii wyników uwzględnionych w opracowaniu, tylko część z nich (54) spełniała wymagania dotyczące kompletności serii pomiarowych stężeń ozonu (podane w dyrektywie 2008/50/WE), pozwalające na prawidłowe obliczanie kryterialnych parametrów statystycznych z serii wyników pomiarów. Lokalizację stanowisk pomiarowych, ich typ oraz status kompletności serii wyników pomiarów z 2013 r. przedstawiono na rys a. Rys a. Stanowiska pomiarowe stężeń ozonu, z których wyniki z 2013 r. wykorzystano w raporcie Dla 2014 r. uzyskano informacje o stężeniach ozonu w Polsce z 82 stanowisk pomiarowych: 54 miejskich (w tym 19 zlokalizowanych na terenie aglomeracji), 8 podmiejskich oraz 20 pozamiejskich. Wymagania dotyczące kompletności serii spełniały wyniki z 58 stanowisk. Lokalizację stanowisk pomiarowych, ich typ oraz status kompletności serii wyników pomiarów z 2014 r. przedstawiono na rys b. 68

73 Rys b. Stanowiska pomiarowe stężeń ozonu, z których wyniki z 2014 r. wykorzystano w raporcie 4.2. Informacje o stężeniach ozonu w 2013 i 2014 roku Stężenia ozonu w 2013 r. W 2013 r. stężenia 8-godz. ozonu wyższe od 120 µg/m 3 wystąpiły zarówno na wszystkich stanowiskach pomiarowych z kompletnymi seriami pomiarowymi (54), jak i na 21 stanowiskach niespełniających kryteriów kompletności (rys.4.2-1). Najwięcej dni z przekroczeniem stężenia 120 µg/m 3 zanotowano na stacji zlokalizowanej na szczycie Śnieżki w Karkonoszach (42 dni), na stacjach położonych na terenie województwa śląskiego w Ustroniu (28 dni) i w Złotym Potoku (26 dni seria niepełna), a także w Szymbarku w woj. małopolskim (24 dni seria niepełna). Więcej niż 25 dni ze stężeniem 8-godz. wyższym od 120 µg/m 3 w 2013 r. zanotowano ogółem na 3 stanowiskach, w tym na jednym stanowisku w mieście (Ustroń). 69

74 Rys Liczba dni z przekroczeniami poziomu 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu w 2013 r. Przebieg maksimów dziennych ze stężeń 8-godz. ozonu na poszczególnych stanowiskach uwzględnionych w analizach przedstawiono na rysunku Na tym rysunku (mozaika), dla każdego stanowiska każda wartość maksimum dobowego ze stężeń 8-godz. oznaczona jest kolorową kreską, której kolor zależy od wysokości stężenia (zgodnie ze skalą kolorów pokazaną na dole rysunków). Różnymi odcieniami koloru czerwonego zaznaczono wartości stężeń przekraczające 120 µg/m 3. Miejsce puste bez kolorowego paska oznacza, że dla tego dnia nie ma wyniku pomiaru. Po prawej stronie rysunku przedstawiono wartości stężenia maksymalnego 8-godzinnego zmierzone na każdym ze stanowisk w całym 2013 r. oraz liczbę dni ze stężeniem 8-godz. wyższym od 120 g/m 3. Ozon jest zanieczyszczeniem wtórnym, powstającym w większych stężeniach przy sprzyjających warunkach meteorologicznych, w atmosferze zawierającej tzw. prekursory ozonu (tlenki azotu, węglowodory i inne substancje uczestniczące w procesie powstawania ozonu w troposferze). Poziom stężenia ozonu w danym okresie i miejscu zależy przede wszystkim od warunków meteorologicznych (natężenie promieniowania słonecznego, temperatura powietrza), a także od stopnia zanieczyszczenia ozonem i prekursorami ozonu powietrza napływającego nad rozważany obszar. W 2013 r. wysokie stężenia ozonu na większości stanowisk notowane były okresowo od początku marca do 8 września. Najwyższe stężenia na większości stacji wystąpiły pomiędzy 26 lipca a 18 sierpnia. W klasyfikacji termicznej miesięcy i roku wg H. Lorenc, miesiące od maja do sierpnia 2013 r. zaliczono do kategorii ciepły i bardzo ciepły (źródło: IMGW). 70

75 W sezonie ciepłym 2013 r., podobnie jak w latach poprzednich, występowały kilkudniowe okresy z wysokimi stężeniami ozonu, rozdzielone okresami z niższymi stężeniami (rys , 4.2-3, 4.2-4). Najczęściej podwyższone stężenia ozonu notowano jednocześnie na znacznej części obszaru Polski, a w wielu przypadkach, jednocześnie na znacznym obszarze Europy. Wysokie stężenia ozonu notowano na większości stacji w Polsce w okresie od 26 do 29 lipca, z maksimum w dniu 27 lipca. W tym dniu stężenie 8-godz. przekraczające 120 µg/m 3 wystąpiło na 50 stanowiskach (70% stanowisk czynnych tego dnia stanowisk) zlokalizowanych na terenie wszystkich województw (rys ). Polska znajdowała się wówczas w obszarze klina wyżowego, ciągnącego się w kierunku północnym od wyżu z centrum nad Rumunią (rys , 4.2-7). Było bardzo ciepło, temperatura przekraczała 30 stopni C, wiał słaby wiatr z kierunków południowych i zachodnich. Były to warunki sprzyjające powstawaniu i utrzymywaniu się w powietrzu wysokich stężeń ozonu. 71

76 Rys Przebieg maksimów dziennych ze stężeń 8-godz. ozonu w 2013 na stanowiskach, z których wyniki wykorzystano w ocenie (dwie pierwsze litery w kodzie stanowisk to skrót nazwy województwa, np. Mz - mazowieckie, Mp - małopolskie itd.) 72

77 % Stężenie w μg/m Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Uśrednione dla wszystkich stanowisk w kraju maksima dobowe ze stężeń 8-godz. ozonu w 2013 r Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Procentowy udział stanowisk, na których w danym dniu 2013 r. wystąpiło stężenie 8 godz. ozonu wyższe od 120 µg/m 3 73

78 Rys Maksima dobowe ze stężeń 8-godz. ozonu [µg/m 3 ] w dniu r. Rys Prognoza sytuacji meteorologicznej w Europie na dzień r. (wg 74

79 Rys Mapa synoptyczna na dzień g. 00 UTC (Źródło: IMGW) Wysokie stężenia ozonu na znacznym obszarze kraju wystąpiły również w okresie 6-8 sierpnia 2013 r. W dniu 8 sierpnia stężenie 8-godz. przekraczające 120 µg/m 3 wystąpiło na 52 stanowiskach (72%) zlokalizowanych na większości terenu kraju, z wyłączeniem północnozachodniej części Polski (rys ). Polska znajdowała się wówczas w zasięgu olbrzymiego wyżu z centrum nad Rosją, w masie powietrza zwrotnikowego (rys.4.2-9, ). Było bardzo ciepło, temperatura w wielu miejscach przekraczała 35 stopni C, wiał umiarkowany wiatr z kierunków południowych. Były to warunki sprzyjające powstawaniu i utrzymywaniu się w powietrzu wysokich stężeń ozonu nie tylko w Polsce ale i na znacznym obszarze Europy, rozciągającym się od Włoch na południu, poprzez Europę Środkową, do Finlandii na północy Europy (rys ). Wysokie stężenia 8-godz. ozonu, przekraczające 120 µg/m 3 na więcej niż na połowie stacji w Polsce, wystąpiły w dniach (obejmujących omówione wyżej epizody): i oraz dodatkowo w dniu W 2013 r. na żadnym stanowisku nie wystąpiło przekroczenie poziomu alarmowego µg/m 3 dla stężeń 1-godz. ozonu. Próg informowania 180 µg/m 3 - był przekroczony na 10 stanowiskach, z których 5 zlokalizowane jest na terenie województwa śląskiego. Na rysunku (mozaika) przedstawiono przebieg maksimów dziennych ze stężeń 1-godz. ozonu w 2013 r. dla każdego dnia i stanowiska uwzględnionego w ocenie oraz maksimum roczne ze stężeń 1-godz. ozonu na każdym stanowisku. 75

80 Rys Maksima dobowe ze stężeń 8-godz. ozonu [µg/m 3 ] w dniu r. Rys Prognoza sytuacji meteorologicznej w Europie na dzień (wg 76

81 Rys Mapa synoptyczna na dzień g. 00 UTC (Źródło: IMGW) Rys Prognoza dobowych stężeń maksymalnych 8-godz. ozonu w Europie na dzień r. (wg 77

82 Rys Przebieg maksimów dziennych ze stężeń 1-godz. ozonu w 2013 na stanowiskach, z których wyniki wykorzystano w ocenie (dwie pierwsze litery w kodzie stanowisk to skrót nazwy województwa, np. Mz - mazowieckie, Mp - małopolskie itd.) 78

83 SOMO35 w 2013 r. Jednym ze wskaźników stosowanych do szacowania wpływu zanieczyszczenia powietrza ozonem na zdrowie jest parametr SOMO35 7. Jego wartość oblicza się na podstawie maksimów dziennych ze stężeń 8-godz., jako sumę różnic pomiędzy wartością tego stężenia wyrażoną w µg/m 3 a wartością 70 µg/m 3 (35 ppb), dla każdego dnia w roku, w którym stężenie to jest większe od 70 µg/m 3. Nie jest określona dopuszczalna wartość tego wskaźnika, lecz im większa jest jego wartość, tym zagrożenie zdrowia ludzi jest większe. Na rys przedstawiono wartości wskaźnika SOMO35 obliczonego dla serii z 2013 roku dla poszczególnych stanowisk pomiarowych w kraju. Wartości SOMO35 wynosiły w miastach od 2045 µg/m 3 doba na stacji w Gorzowie Wlkp. do 5497 µg/m 3 doba w Ustroniu. Na stacjach pozamiejskich wartości wskaźnika wynosiły od 2367 µg/m 3 doba na stacji Widuchowa w województwie zachodniopomorskim do 5591 µg/m 3 doba na stanowisko pozamiejskim w poblizu Torunia i 8707 µg/m 3 doba na Śnieżce. Na stanowiskach pozamiejskich wartość SOMO35 jest zwykle wyższa niż na stanowiskach zlokalizowanych w pobliskich miastach. Średnia wartość SOMO35 dla stanowisk podmiejskich i pozamiejskich (4134 µg/m 3 doba dla stanowisk pozamiejskich z wyłączeniem stanowiska położonego na Śnieżce) jest o kilkanascie procent wyższa od wartości SOMO35 uśrednionej dla stanowisk miejskich i podmiejskich (3491 µg/m 3 doba). Rys Wartości parametru SOMO35 w 2013 r. na stanowiskach pomiarowych 7 Sum of Ozone Means Over 35 ppb 79

84 Stężenia ozonu w 2014 r. W 2014 r. stężenia 8-godz. ozonu wyższe od 120 µg/m 3 wystąpiły na 81 spośród 82 stanowisk pomiarowych. Najwięcej dni z przekroczeniem stężenia 120 µg/m 3 zanotowano na stacji zlokalizowanej na szczycie Śnieżki w Karkonoszach (32 dni) oraz na stacji podmiejskich w Legionowie k. Warszawy (24 dni) rys Więcej niż 25 dni ze stężeniem 8-godz. wyższym od 120 µg/m 3 w 2014 r. zanotowano wyłącznie na stacji na Śnieżce. Rys Liczba dni z przekroczeniami poziomu 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu w 2013 r. Przebieg maksimów dziennych ze stężeń 8-godz. ozonu na poszczególnych stanowiskach uwzględnionych w analizach przedstawiono na rysunku W 2014 r. wysokie stężenia ozonu na większości stanowisk notowane były okresowo od trzeciej dekady marca do drugiej dekady września. Najwyższe stężenia na większości stacji wystąpiły w czasie epizodów od 7 do 10 czerwca oraz od 4 do 7 lipca 2014 r. W klasyfikacji termicznej miesięcy i roku wg H. Lorenc, kwiecień i lipiec 2014 r. zaliczono do kategorii bardzo ciepły (źródło: IMGW). W sezonie ciepłym 2014 r., podobnie jak w latach poprzednich, występowały kilkudniowe okresy z wysokimi stężeniami ozonu, rozdzielone okresami z niższymi stężeniami (rys , , ). Najczęściej podwyższone stężenia ozonu notowano jednocześnie na znacznej części obszaru Polski, a w wielu przypadkach, jednocześnie na znacznym obszarze Europy. 80

85 Wysokie stężenia ozonu notowano na większości stacji w Polsce miedzy innymi w okresie od 7 do 10 czerwca, z maksimum w dniu 8 czerwca. W tym dniu stężenie 8-godz. przekraczające 120 µg/m 3 wystąpiło na 49 stanowiskach (63% stanowisk czynnych tego dnia stanowisk) zlokalizowanych na terenie południowej i centralnej części Polski (rys ). Polska znajdowała się wówczas w obszarze wyżu z centrum nad południową Polską (rys , 4.2-6). Było ciepło, temperatura przekraczała 25 stopni C, wiał słaby i umiarkowany wiatr z kierunków południowych i zachodnich. Były to warunki sprzyjające powstawaniu i utrzymywaniu się w powietrzu wysokich stężeń ozonu. 81

86 Rys Przebieg maksimów dziennych ze stężeń 8-godz. ozonu w 2014 na stanowiskach, z których wyniki wykorzystano w ocenie (dwie pierwsze litery w kodzie stanowisk to skrót nazwy województwa, np. Mz - mazowieckie, Mp - małopolskie itd.) 82

87 % Stężenie w μg/m Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Uśrednione dla wszystkich stanowisk w kraju maksima dobowe ze stężeń 8-godz. ozonu w 2014 r Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Procentowy udział stanowisk, na których w danym dniu 2014 r. wystąpiło stężenie 8 godz. ozonu wyższe od 120 µg/m 3 83

88 Rys Maksima dobowe ze stężeń 8-godz. ozonu [µg/m 3 ] w dniu r. Rys Prognoza sytuacji meteorologicznej w Europie na dzień r. (wg 84

89 Rys Mapa synoptyczna na dzień g. 00 UTC (Źródło: IMGW) Wysokie stężenia ozonu na znacznym obszarze kraju wystąpiły również w okresie od 4 do 7 lipca W dniu 4 lipca stężenie 8-godz. przekraczające 120 µg/m 3 wystąpiło na 53 stanowiskach (67%) zlokalizowanych na większości terenu kraju, z wyłączeniem wschodniej części Polski (rys ). Polska znajdowała się wówczas w zasięgu wyżu z centrum nad Słowacją, Zachodnia Ukrainą i Rumunią (rys , ). Było ciepło, temperatura w wielu miejscach przekraczała 25 stopni C, wiał umiarkowany wiatr z kierunków południowych i zachodnich. Niebo było pogodne. Były to warunki sprzyjające powstawaniu i utrzymywaniu się w powietrzu wysokich stężeń ozonu nie tylko w Polsce ale i na znacznym obszarze Europy, rozciągającym się od Włoch na południu, poprzez Bałkany, Europe Środkową aż do zachodu Europy kontynentalnej (rys ). Wysokie stężenia 8-godz. ozonu, przekraczające 120 µg/m 3 na więcej niż na połowie stacji w Polsce, wystąpiły w 2014 r. jedynie w ciągu dwóch dni, w czasie trwania omówionych wyżej epizodów. W 2014 r. na żadnym stanowisku nie wystąpiło przekroczenie poziomu alarmowego µg/m 3 dla stężeń 1-godz. ozonu. Próg informowania 180 µg/m 3 - był przekroczony na 6 stanowiskach, z których 4 zlokalizowane jest na terenie województwa śląskiego, dwa woj. małopolskiego. Na rysunku przedstawiono przebieg maksimów dziennych ze stężeń 1-godz. ozonu w 2014 r. dla każdego dnia i stanowiska uwzględnionego w ocenie oraz maksimum roczne ze stężeń 1-godz. ozonu na każdym stanowisku. 85

90 Rys Maksima dobowe ze stężeń 8-godz. ozonu [µg/m 3 ] w dniu r. Rys Prognoza sytuacji meteorologicznej w Europie na dzień (wg 86

91 Rys Mapa synoptyczna na dzień g. 00 UTC (Źródło: IMGW) Rys Prognoza dobowych stężeń maksymalnych 8-godz. ozonu w Europie na dzień r. (wg 87

92 Rys Przebieg maksimów dziennych ze stężeń 1-godz. ozonu w 2014 na stanowiskach, z których wyniki wykorzystano w ocenie (dwie pierwsze litery w kodzie stanowisk to skrót nazwy województwa, np. Mz - mazowieckie, Mp - małopolskie itd.) 88

93 Dla zilustrowania zależności stężeń od warunków meteorologicznych występujących w czasie pomiarów, na rysunkach , , przedstawiono wartości stężenia 1-godz. ozonu w 2014 r. w funkcji kierunku i prędkości wiatru na stacji podmiejskiej w Piastowie, położonej w odległości ok. 13 km od centrum Warszawy na kierunku SWW. Każdy punkt na wykresie odpowiada jednej wartości pomiarowej stężenia 1-godz. ozonu. Kolor punktów dobierany jest odpowiednio do wartości stężenia. Najwyższe stężenia, powyżej 120 µg/m 3, oznaczane są kolorem czarnym, nieco niższe, z zakresu µg/m 3 kolorem czerwonym, itd. Odległość punktu od środka układu współrzędnych (przecięcie czarnych linii na środku wykresu) odpowiada prędkości wiatru w czasie pomiaru, a kierunek wyznaczony linią punkt-środek wykresu odpowiada kierunkowi wiatru podczas pomiaru. Z prowadzonych jednocześnie pomiarów stężeń ozonu oraz prędkości i kierunku wiatru wynika, że wysokie stężenia ozonu występują przy wiatrach wiejących praktycznie z każdego kierunku (rys ), ale najwięcej przypadków wysokich stężeń ozonu wystąpiło przy wiatrach z kierunków południowych i południowo-wschodnich. Najczęściej stężenia 1-godz. przewyższające 120 µg/m 3 występowały przy wiatrach o prędkościach od 1 do 3 m/s (rys ). W trakcie największych prędkości wiatru, stężenia 1-godz. ozonu zwykle zawierały się w przedziale od 60 µg/m 3 do 80 µg/m 3. 5 Piastów S1<=30 4 N 30<S1<=60 60<S1<= <S1<=120 S1> W E m/s Sa= 44.4 μg/m3 Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska -5 S Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Stężenia 1-godz. ozonu w 2014 r. w zależności od prędkości i kierunku wiatru na stacji pozamiejskiej w Piastowie koło Warszawy 89

94 Średnia dobowa temperatura powietrza Stężenie 1-godz. ozonu w μg/m3 200 Piastów 2014 Sa=44.4ug/m Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Prędkość wiatru w m/s Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Stężenia 1-godz. ozonu w 2014 r. w zależności od prędkości wiatru na stacji w Piastowie koło Warszawy Piastów 2014 S24<=30 30<S24<=60 60<S24<=90 90<S24<=120 S24> Średnia dobowa prędkość wiatru Vsr w m/s Źródło danych: PMŚ Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Maksima dobowe stężeń 8-godz. ozonu w 2014 r. na stacji w Piastowie w zależności od średniej dobowej prędkości wiatru i średniej dobowej temperatury powietrza 90

95 Na rysunku przedstawiono wartości maksimum dobowego stężenia 8-godz. ozonu w 2014 r. w funkcji średniej dobowej prędkości wiatru i średniej dobowej temperatury powietrza na stacji w Piastowie. Każdy punkt na wykresie odpowiada jednej wartości maksimum dobowego ze stężeń 8-godz. ozonu. Kolor punktów dobierany jest odpowiednio do wartości stężenia. Najwyższe stężenia, powyżej 120 µg/m 3, oznaczane są kolorem czarnym, nieco niższe, z zakresu µg/m 3 kolorem czerwonym, itd. Punkty położone są w miejscu odpowiadającym średniej dobowej prędkości wiatru i średniej dobowej temperaturze. Stężenia najwyższe, powyżej 120 µg/m 3 występowały najczęściej w warunkach wysokiej średniej dobowej temperatury powietrza oraz małej i umiarkowanej prędkości wiatru. SOMO35 w 2014 r. Jak już wspomniano wcześniej, jednym ze wskaźników stosowanych do szacowania wpływu zanieczyszczenia powietrza ozonem na zdrowie jest parametr SOMO35. Nie jest określona dopuszczalna wartość tego wskaźnika, lecz im większa jest jego wartość, tym zagrożenie zdrowia ludzi jest większe. Dla 2014 r. parametr SOMO35 zawierał się w granicach od 1796 µg/m 3 doba w Gdyni do 5423 µg/m 3 doba w Szymbarku i 8199 µg/m 3 doba na Śnieżce (rys ). Wartości SOMO35 wynosiły w miastach od wspomnianych 1796 µg/m 3 doba w Gdyni do 5076 µg/m 3 doba w Połańcu. Na stacjach pozamiejskich wartości wskaźnika wynosiły od 2744 µg/m 3 doba na stacji w Granicy w woj. mazowieckim wspomnianych wcześniej 5423 µg/m 3 doba w Szymbarku i 8199 na Śnieżce. Średnia wartość SOMO35 dla stanowisk podmiejskich i pozamiejskich (3806 µg/m 3 doba), z wyłączeniem wysokogórskiego stanowiska położonego na Śnieżce, jest o kilkanaście procent wyższa od wartości SOMO35 uśrednionej dla stanowisk miejskich i podmiejskich (3268 µg/m 3 doba). 91

96 Rys Wartości parametru SOMO35 w 2014 r. na stanowiskach pomiarowych Wyniki modelowania matematycznego stężeń ozonu na 2013 i 2014 r. Oprócz pomiarów na stacjach monitoringu, dodatkowym źródłem informacji o stężeniach ozonu w Polsce są wyniki modelowania matematycznego stężeń tego zanieczyszczenia. Zaletą tego źródła informacji jest możliwość uzyskania wartości stężeń na terenie całej Polski, a nie jak w przypadku pomiarów, w kilkudziesięciu punktach pomiarowych w kraju. Na rysunku a przedstawiono liczbę dni z przekroczeniami poziomu 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu dla całego kraju uzyskaną z obliczeń modelowych dla 2013 r. oraz ten sam parametr uzyskany z pomiarów na stacjach monitoringu zanieczyszczenia powietrza. Wyniki modelowania pokazują, że najniższe stężenia występują w północnej części Polski, najwyższe w województwach: opolskie, śląskie, łódzkie, świętokrzyskie co jest generalnie zgodne z wynikami uzyskanymi z pomiarów. Mimo że ogólny charakter przestrzennej zmienności stężeń ozonu z modelowania i pomiarów są zgodne, to w rejonie wielu stanowisk dają się zauważyć różnice pomiędzy wynikami pomiarów i modelowania. Modelowane stężenia są przeszacowane na większości obszaru kraju. Na rysunku b przedstawiono liczbę dni z przekroczeniami poziomu 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu dla całego kraju uzyskaną z obliczeń modelowych dla 2014 r. oraz ten sam parametr uzyskany z pomiarów na stacjach monitoringu zanieczyszczenia powietrza. Wyniki modelowania pokazują, że najniższe stężenia występują między innymi w woj. śląskim 92

97 i łódzkim, co nie jest zgodne z wynikami pomiarów. Podwyższone stężenie uzyskane w modelowaniu w woj. lubuskim, zachodniopomorskim, wielkopolskim i podlaskim również nie znajdują potwierdzenia w pomiarach. Rys a. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu w 2013 r. na stanowiskach w Polsce na tle wyników modelowania matematycznego. Modelowanie stężeń ozonu wykonano na Politechnice Warszawskiej na zlecenie GIOŚ w ramach realizacji pracy: Wspomaganie systemu oceny jakości powietrza z użyciem modelowania w zakresie ozonu troposferycznego dla lat 2012 i 2013, Joanna Strużewska i in., PW,

98 Rys b. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu w 2014 r. na stanowiskach w Polsce na tle wyników modelowania matematycznego. Modelowanie stężeń ozonu wykonano w firmie EKOMETRIA na zlecenie GIOŚ w ramach realizacji pracy: Wspomaganie systemu oceny jakości powietrza z użyciem modelowania w zakresie ozonu troposferycznego dla lat 2014 i Raport z modelowania stężeń ozonu w skali kraju. Rok 2014, EKOMETRIA, Gdańsk Ocena stężeń ozonu w świetle kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia Kryteria oceny Wartości kryterialne dla ozonu ustanowione w celu ochrony zdrowia (poziom docelowy i cel długoterminowy), obowiązujące w Polsce wg rozporządzenia MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, podano w tabeli w rozdziale 3.5. Stężenia ozonu w miastach W ocenie za 2013 r. uwzględniono wyniki pomiarów z 41 stanowisk miejskich i podmiejskich oraz 46 stanowisk dla 2014 r., na których uzyskano serie pomiarowe spełniające wymagania kompletności wyników podane w dyrektywie 2008/50/WE. W 2013 i 2014 r. poziom docelowy ozonu, określony ze względu na ochronę zdrowia, był przekroczony na 2 stanowiskach zlokalizowanych w województwie śląskim: w Cieszynie 94

99 i Ustroniu (tab.4.3-1, tab , rys a, rys b). Uśredniona dla 2-3 lat liczba dni z przekroczeniami poziomu 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. wynosiła w tych miastach w 2013 r. 31 dni. W 2014 r. uśredniona liczba dni z przekroczeniami to 26 w Cieszynie i 31 w Ustroniu. W 2013 r., na wszystkich 41 stanowiskach miejskich i podmiejskich uwzględnionych w analizach wystąpiły stężenia 8-godz. przekraczające 120 µg/m 3 (rys.4.3-2a). Oznacza to, że na wszystkich stanowiskach miejskich i podmiejskich, przekroczony był poziom celu długoterminowego. Najwięcej dni z przekroczeniami zanotowano w Ustroniu (28). Tylko na tym stanowisku liczba dni z przekroczeniem 120 µg/m 3 była wyższa od 25 (tab ). W 2014 r., na 45 z 46 stanowisk miejskich i podmiejskich uwzględnionych w analizach, wystąpiły stężenia 8-godz. przekraczające 120 µg/m 3 (rys.4.3-2b), co oznacza, że na 45 stanowiskach przekroczony był poziom celu długoterminowego. Najwięcej dni z przekroczeniami zanotowano w Legionowie (24). W 2014 r. na żadnym stanowisku miejskim i podmiejskim liczba dni z przekroczeniem 120 µg/m 3 nie była wyższa od 25 (tab ). Rys a. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu dla roku 2013 uśredniona dla 1-3 lat na stanowiskach miejskich i podmiejskich (wartość dopuszczalna: 25) 95

100 Rys b. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu dla roku 2014 uśredniona dla 1-3 lat na stanowiskach miejskich i podmiejskich (wartość dopuszczalna: 25) Tabela Uśredniona dla lat i ) liczba dni ze stężeniami 8-godz. ozonu przewyższającymi wartość 120 µg/m 3 na stanowiskach miejskich i podmiejskich Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Liczba dni z maksimum dziennym stężenia 8-godz. ozonu przewyższającym wartość 120 µg/m 3 uśredniona dla 1-3 lat Lp. Województwo Liczba stanowisk Wartość minimalna 3) Wartość maksymalna 3) dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie

101 Lp. Województwo Liczba stanowisk Liczba dni z maksimum dziennym stężenia 8-godz. ozonu przewyższającym wartość 120 µg/m 3 uśredniona dla 1-3 lat Wartość minimalna 3) Wartość maksymalna 3) Polska Objaśnienia do tabeli 4.3-1: 1) jeśli średnie trzyletnie nie mogą być określone na podstawie pełnych kolejnych danych rocznych, średnią określa się na podstawie pełnych danych z dwóch lub jednego roku 2) liczba stanowisk miejskich uwzględnionych w ocenie 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych na wszystkich uwzględnionych w ocenie stanowiskach miejskich i podmiejskich w województwie lub w kraju Na wszystkich stanowiskach pomiarowych stężeń ozonu w miastach 8 maksymalne stężenia 1-godz. ozonu przekraczały 129 µg/m 3 w 2013 r. i 131 µg/m 3 w 2014 r. Wartość progu informowania 180 µg/m 3 dla stężeń 1-godz. była przekroczona w 2013 r. na 7 stanowiskach miejskich i podmiejskich, z których 5 zlokalizowane jest na terenie woj. śląskiego. Najwyższe stężenie 1-godz. w 2013 r. zanotowano na stacji w Bielsku-Białej 195 µg/m 3. W 2014 r. wartość progu informowania była przekroczona na 4 stanowiskach miejskich, z których 3 zlokalizowane jest na terenie woj. śląskiego. Najwyższe stężenie 1-godz. w 2014 r. zanotowano na stacji w Katowicach 200 µg/m 3. Zarówno w 2013, jak i w 2014 r. nie stwierdzono przekroczeń poziomu alarmowego wynoszącego 240 µg/m 3 dla stężeń 1-godz. Tabela Przekroczenia poziomu docelowego ozonu na stanowiskach miejskich i podmiejskich w 2013 i 2014 r. Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Lp. Rok oceny Stacja (kod stacji) Cieszyn (SlCieszCies_13mic) Ustroń (SlUstroCies_sana7) Cieszyn (SlCieszCies_13mic) Ustroń (SlUstroCies_sana7) Liczba dni z przekroczeniami stężenia 120 µg/m 3 w roku oceny. Średnia liczba dni 1) 2) z przekroczeniami stężenia 120 µg/m 3 Okres uśredniania 2) Stężenie maksymalne 8-godz. w roku oceny [-] [µg/m 3 ] dla stanowisk, z których serie wyników pomiarów spełniały kryteria kompletności podane w dyrektywie 2008/50/WE 97

102 Objaśnienia do tabeli 4.3-2: 1) parametr normowany 2) liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat; w przypadku braku danych pomiarowych z trzech lat dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej jednego roku Tabela Liczba dni ze stężeniami 8-godz. ozonu przewyższającymi wartość 120 µg/m 3 na stanowiskach miejskich i podmiejskich w 2013 i 2014 r. Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Liczba dni z maksimum dziennym stężenia 8-godz. ozonu przewyższającym wartość 120 µg/m 3 Lp. Województwo Liczba stanowisk 2 Wartość minimalna 3) uśredniona dla 1-3 lat Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) Liczba stanowisk, na których stężenie większe od 120 µg/m 3 wystąpiło w ciągu więcej niż 25 dni dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Polska Objaśnienia do tabeli 4.3-3: 1) liczba stanowisk miejskich uwzględnionych w ocenie z których zebrano kompletne serie wyników pomiarów spełniające wymagania kompletności wyników podane w dyrektywie 2008/50/WE 2) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych na wszystkich uwzględnionych w ocenie stanowiskach miejskich i podmiejskich w województwie lub w kraju 98

103 Rys a. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu w 2013 r. na stanowiskach miejskich i podmiejskich Rys b. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu w 2013 r. na stanowiskach miejskich i podmiejskich 99

104 Stężenia ozonu poza miastami W ocenie za 2013 r. uwzględniono wyniki pomiarów z 17 stanowisk, a w ocenie za 2014 r. z 19 stanowisk. Kryteria kompletności wyników podane w dyrektywie 2008/50/WE spełniały w 2013 r. serie z 13 stanowisk, w 2014 r. z 12 stanowisk. W 2013 r. poziom docelowy ozonu określony ze względu na ochronę zdrowia przekroczony był na trzech stanowiskach pozamiejskich, w 2014 na dwóch. Na tych stacjach, średnia liczba dni ze stężeniami 8-godz. przewyższającymi 120 µg/m 3 dla 1-3 lat przekraczała dopuszczalne 25 razy 9 tab , rys Tabela Przekroczenia poziomu docelowego ozonu na stanowiskach pozamiejskich w 2013 i 2014 r. Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Lp. Rok oceny Stacja (kod stacji) i województwo Czerniawa (DsCzer02) woj. dolnośląskie Śnieżka (DsSniezka) woj. dolnośląskie Złoty Potok (SlZlotyJano_lesni) woj. śląskie Śnieżka (DsSniezka) woj. dolnośląskie Złoty Potok (SlZlotyJano_lesni) woj. śląskie Liczba dni z przekroczeniami stężenia 120 µg/m 3 w roku oceny. Średnia liczba dni 1) 2) z przekroczeniami stężenia 120 µg/m 3 Okres uśredniania 2) Stężenie maksymalne 8-godz. w roku oceny [-] [µg/m 3 ] Objaśnienia do tabeli 4.3-4: 1) parametr normowany 2) liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat; w przypadku braku danych pomiarowych z trzech lat dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej jednego roku Zarówno w 2013, jak i w 2014 r. najwięcej dni ze stężeniem 8-godz. przekraczającym 120 µg/m 3 zanotowano na stacji na Śnieżce (41 i 32 dni) rys a, rys b. Na stacji w Złotym Potoku w woj. śląskim w 2013 r. zarejestrowano 26 dni (mimo, iż pomiary nie 9 Zgodnie z Wytycznymi Komisji Europejskiej do decyzji 2011/850/UE, dotrzymanie poziomu docelowego ozonu (średnio 25 dni z S8max>120 µg/m 3 ) sprawdza się po uprzednim zaokrągleniu średniej dla 1-3 lat liczby dni z przekroczeniami do całości. Oznacza to, że zgodnie z ww. Wytycznymi, stężenie docelowe ozonu uznaje się za przekroczone, jeżeli średnia liczba dni z przekroczeniami jest niemniejsza niż 25.5 dni/rok 100

105 obejmowały wszystkich dni sezonu ciepłego). Najmniej dni z przekroczeniami odnotowano: w dni 10 na stacji w Widuchowej (woj. zachodniopomorskie), w 2014 r. 2 dni na stacji Wilczopole koło Lublina. Na dwóch stanowiskach w 2013 r. i na jednym w2014 r. liczba dni ze stężeniem 8-godz. wyższym od 120 µg/m 3 była większa niż dozwolone 25 dni w roku. Na wszystkich pozamiejskich stanowiskach stężenia maksymalne 8-godz. były wyższe od 120 µg/m 3. Oznacza to, że na stanowiskach zlokalizowanych poza miastami na całym obszarze kraju, stężenia ozonu są wyższe od poziomu celu długoterminowego. Rys a. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu, uśredniona dla roku 2013 dla 1-3 lat, na stanowiskach pozamiejskich (wartość dopuszczalna: 25) 10 wartość minimalna odnosi się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z serii wyników pomiarów spełniających kryteria kompletności podane w dyrektywie 2008/50/WE 101

106 Rys b. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu, uśredniona dla roku 2014 dla 1-3 lat, na stanowiskach pozamiejskich (wartość dopuszczalna: 25) Rys a. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu w 2013 r. na stanowiskach pozamiejskich 102

107 Rys b. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu w 2014 r. na stanowiskach pozamiejskich W 2013 roku stężenia 1-godz. ozonu przekraczające wartość progu informowania 180 µg/m 3 wystąpiły na trzech stanowiskach na Śnieżce, w Parzniewicach w woj. łódzkim i w Koniczynce koło Torunia. Najwyższe stężenie 1-godz. zanotowano na Śnieżce i wynosiło ono 188 µg/m 3. W 2014 roku stężenia 1-godz. ozonu przekraczające wartość progu informowania wystąpiły tylko na jednym stanowisku pozamiejskim, w Szymbarku w woj. małopolskim. Maksymalne stężenie tam zarejestrowane to 193 µg/m 3. Na żadnym ze stanowisk pozamiejskich w latach nie stwierdzono przekroczeń poziomu alarmowego 240 µg/m 3 dla stężeń 1-godz. Najniższe 11 stężenie maksymalne 1-godz. zanotowano w 2013 r. na stacji Puszcza Borecka w woj. warmińsko-mazurskim (140 µg/m 3 ), a w 2014 na stacji Wilczopole koło Lublina (130 µg/m 3 ). 11 wartość minimalna odnosi się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z serii wyników pomiarów spełniających kryteria kompletności podane w dyrektywie 2008/50/WE 103

108 Tabela Wartości parametrów obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń ozonu prowadzonych w 2013 i 2014 r. na stanowiskach poza miastami Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Lp. Województwo Liczba stanowisk 1 Liczba dni z maksimum dziennym stężenia 8-godz. ozonu przewyższającym wartość 120 µg/m 3 uśredniona dla 1-3 lat Wartość minimalna 2) Wartość maksymalna 2) Liczba stanowisk, na których stężenie większe od 120 µg/m 3 wystąpiło w ciągu więcej niż 25 dni dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie podlaskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Polska ) 1 Objaśnienia do tabeli 4.3-5: 1) liczba stanowisk pozamiejskich uwzględnionych w ocenie (kompletne serie wyników) 2) wartości: minimalna, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów w jednym roku na wszystkich stanowiskach pozamiejskich w kraju przy zachowaniu wymaganej kompletności wyników (podanej w dyrektywie 2008/50/WE) Trendy zmian stężeń ozonu w skali kraju Stężenia ozonu w Polsce zależą przede wszystkim od warunków pogodowych oraz zawartości ozonu i jego prekursorów w powietrzu napływającym w sezonie ciepłym nad Polskę. Z uwagi na zmienność wspomnianych warunków w kolejnych latach, z roku na rok zmienia się też stopień zanieczyszczenia powietrza ozonem. Do zobrazowania zmian stężeń ozonu w skali kraju w kolejnych latach, w odniesieniu do narażenia zdrowia ludzi, jako syntetyczny wskaźnik przyjęto uśrednioną dla wszystkich rozważanych stanowisk liczbę dni z przekroczeniami wartości 120 µg/m 3 przez stężenia 8-godz. ozonu. Z roku na rok notuje się zmiany wartości tego wskaźnika - od 2004 do 2006 roku zauważalna była tendencja rosnąca. W 2006 roku średnia liczba dni z przekroczeniami wartości 120 µg/m 3 przez stężenie 8-godz. ozonu wynosiła 31.3, co oznacza, że zbliżyła się do rekordowej wartości zanotowanej w 2003 r. Stanowiło to wzrost o przeszło 60% w stosunku do roku poprzedniego (rys ). Na dużą liczbę dni z wysokimi stężeniami ozonu w 2006 r. 104

109 Liczba dni miały wpływ warunki meteorologiczne, w tym wysokie temperatury powietrza w lipcu Według klasyfikacji H. Lorenc, lipiec tego roku zaliczono do kategorii ekstremalnie ciepły (rys ). W następnych latach ( ) wystąpił trend spadkowy wskaźnika. W 2007 r. poziom wskaźnika był zbliżony do jego wartości z 2005 roku, a więc był znacznie niższy niż w roku W 2008 roku uśredniona liczba dni z przekroczeniami 120 µg/m 3 zmniejszyła się w niewielkim stopniu w stosunku do wartości z roku poprzedniego i była dużo niższa niż w rekordowych latach 2003 i W roku 2010 wartość wskaźnika była mniejsza niż rok wcześniej. W 2011 wartość wskaźnika była w dalszym ciągu na stosunkowo niskim poziomie (13.8), ale wyższa o blisko 20% niż rok wcześniej. W 2012 r. zanotowano dalszy wzrost wskaźnika do wartości W roku 2013, po znaczącym obniżeniu w stosunku do roku poprzedniego, wartość wskaźnika była najmniejsza dla całego okresu uśredniona dla wszystkich stanowisk z kompletnymi seriami pomiarowymi liczba dni w roku ze stężeniami 8-godz. wyższymi od 120 µg/m 3 wynosiła 8.4. W 2014 r. zanotowano niewielki wzrost wskaźnika, którego wartość w dalszym ciągu utrzymywała się na bardzo niskim poziomie (10.7) SP PMŚ Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Uśredniona dla wszystkich stanowisk pomiarowych, należących uprzednio do sieci podstawowej (SP), liczba dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 120 µg/m 3 w kolejnych latach z okresu oraz dla lat dla wszystkich stanowisk PMŚ uwzględnionych w analizach 105

110 Rys Klasyfikacja termiczna miesięcy i roku wg H. Lorenc. Źródło IMGW 4.4. Ocena stężeń ozonu w świetle kryteriów odniesionych do ochrony roślin Kryteria oceny Wskaźnikiem jakości powietrza dla ozonu pod kątem ochrony roślin jest parametr AOT40. Jego wartość oblicza się na podstawie stężeń 1-godz., jako sumę różnic pomiędzy stężeniem jednogodzinnym wyrażonym w µg/m 3 a wartością 80 µg/m 3, dla każdej godziny w ciągu doby pomiędzy godziną 8:00 a 20:00 czasu środkowoeuropejskiego (CET), dla której stężenie jest większe niż 80 µg/m 3. Parametr ten oblicza się wyłącznie dla kompletnych serii pomiarowych. Wartości normowane dla parametru AOT40, ustanowione w celu ochrony roślin, obowiązujące w Polsce wg rozporządzenia MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, podano w tabeli

111 Tabela Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza ozonem O3 (AOT40) - ochrona roślin Kryterium Okres, dla którego obliczany jest parametr AOT40 poziom docelowy okres wegetacyjny (1 V 31 VII) poziom celu długoterminowego okres wegetacyjny (1 V 31 VII) Dopuszczalna wartość parametru AOT40 dla O 3 w powietrzu ) µg/m 3 h ) µg/m 3 h Objaśnienia do tabeli 4.4-1: 1) wartość uznaje się za dotrzymaną, jeżeli nie przekracza jej średnia AOT40 obliczona dla okresów wegetacyjnych z pięciu kolejnych lat. W przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie tej wartości sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej trzech lat Stężeniach ozonu w odniesieniu do poziomu docelowego W ocenie uwzględniono wyniki pomiarów z 21 stanowisk w 2013 r. i 18 stanowisk w 2014 r., z których serie pomiarowe spełniają wymagania dotyczące kompletności wyników podane w dyrektywie 2008/50/WE. W zestawieniach dotyczących pojedynczych lat uwzględniono wyniki z 19 stanowisk dla 2013 r. i z 22 stanowisk dla 2014 r. W 2013 roku, przekroczenie poziomu docelowego µg/m 3 h (wartości uśrednione dla minimum 3 lat) przez parametr AOT40, wystąpiło tylko na jednym stanowisku - Złoty Potok -(rys a, tab ) zlokalizowanym w na terenie województwa śląskiego. Tam też zanotowano najwyższą wartość AOT µg/m 3 h. Najniższa wartość AOT40 wystąpiła na stanowisku w Łebie (6977 µg/m 3 h). Na 20 stanowiskach uśredniona wartość parametru AOT40 była niższa od µg/m 3 h. W 2014 roku, przekroczenie poziomu docelowego AOT40, wystąpiło na dwóch stanowiskach (rys b, tab ) zlokalizowanych w na terenie województw śląskiego i dolnośląskiego. Najwyższa wartość AOT µg/m 3 h wystąpiła na stanowisku Złoty Potok w woj. śląskim (podobnie jak w roku poprzednim). Najniższa wartość AOT40 wystąpiła, podobnie jak w roku poprzednim, na stanowisku w Łebie (7358 µg/m 3 h). Na 17 stanowiskach uśredniona wartość parametru AOT40 była niższa od µg/m 3 h. 107

112 Tabela Normowany uśredniony parametr AOT40 obliczony dla 3-5 lat dla roku 2013 i 2014 na stanowiskach pozamiejskich i podmiejskich 1) Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Normowany Lp. Województwo Stanowisko parametr AOT40 [µg/m 3 h] Nazwa Kod dolnośląskie Czerniawa DsCzer dolnośląskie Osieczów DsOsieczow dolnośląskie Śnieżka DsSniezka kujawsko-pomorskie Koniczynka KpKoniczZMSP lubelskie Biały Słup Automat LbBialySlupRPN_Auto lubelskie IMGW-Jarczew LbJarczew lubelskie Lublin-Podmiejska LbWilczopole łódzkie Gajew LdGajewWIOSAGajew łódzkie Parzniewice LdParzniWIOSAParznie lubuskie Smolary Bytnickie LuSmobytWIOS_AUT małopolskie Szymbark MpSzymbaWIOS mazowieckie Belsk-IGFPAN MzBelskIGPAN mazowieckie Granica-KPN MzGranicaKPN mazowieckie Legionowo- Zegrzyńska MzLegionZegIMGW podlaskie Białystok-Podmiejska PdBialyPodmiejska podlaskie Borsukowizna-Wiejska PdBorsuWiejska pomorskie IMGW Łeba - Rąbka Pm08LEBAiEMEPa śląskie Złoty Potok gm. Janów SlZlotyJano_lesni (automat) warmińskomazurskie KMŚ Puszcza Borecka WmPuszcz_IOS_Borecka wielkopolskie WKPKrzyzowka WpWKP zachodniopomorskie Widuchowa ZpGryfWiduchowa Polska wartość minimalna Pm08LEBAiEMEPa wartość maksymalna SlZlotyJano_lesni ) dla których możliwe było prawidłowe obliczenie parametru AOT40 dla minimum 3 z 5 lat 108

113 Rys a. Parametr AOT40 [µg/m 3 h] obliczony dla 2013 r. dla okresu maj-lipiec, uśredniony dla 3-5 lat, dla stanowisk pozamiejskich i podmiejskich Rys b. Parametr AOT40 [µg/m 3 h] obliczony dla 2014 r. dla okresu maj-lipiec, uśredniony dla 3-5 lat, dla stanowisk pozamiejskich i podmiejskich 109

114 Wartości AOT40 obliczone dla okresu maj-lipiec 2013 i 2014 r. przedstawiono na rys a i 4.4-2b. Parametr ten, w zależności od stanowiska, przyjmował w 2013 r. wartości od 6361 µg/m 3 h w Osieczowie w woj. dolnośląskim do µg/m 3 h w Koniczynce koło Torunia. W 2014 r. parametr AOT40 przyjmował wartości od 8118 µg/m 3 h na stacji Borowiec w woj. wielkopolskim, do µg/m 3 h w Złotym Potoku w woj. śląskim. Na żadnym ze stanowisk w obu latach wartość parametru AOT40 nie przekroczyła µg/m 3 h. Wyniki modelowania stężeń ozonu dla 2013 wskazują (rys.4.4-3a), że najwyższe wartości, przekraczające µg/m 3 h, parametr AOT40 może przyjmować na terenie znaczącej części obszarów województw: dolnośląskiego, opolskiego, śląskiego, łódzkiego, świętokrzyskiego i mazowieckiego. Pomiary stężeń ozonu prowadzone na stanowiskach podmiejskich i pozamiejskich wskazują na nieco mniejsze wartości parametru AOT40 na części obszaru, gdzie z modelowania uzyskano wysokie wartości. Wyniki modelowania stężeń ozonu dla 2014 wskazują (rys.4.4-3b), że najwyższe wartości parametr AOT40 może przyjmować na terenie znaczącej części obszarów województw: dolnośląskiego i lubuskiego. W woj. śląskim i łódzkim obliczenia modelowe wskazują na niższe wartości parametru AOT40, podczas gdy zgodnie z wynikami pomiarów, najwyższa wartość AOT40 w 2014 r. wystąpiła na stanowisku w Złotym Potoku w woj. śląskim. Tabela Parametr AOT40 obliczony dla okresu maj-lipiec 2013 i 2014 r. dla stanowisk pozamiejskich i podmiejskich 1) Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Lp. Województwo Stanowisko AOT40 [µg/m 3 h] Nazwa Kod dolnośląskie Osieczów DsOsieczow dolnośląskie Śnieżka DsSniezka kujawsko-pomorskie Koniczynka KpKoniczZMSP kujawsko-pomorskie Bory Tucholskie KpZielBoryTuch lubelskie Biały Słup Automat LbBialySlupRPN_Auto lubelskie IMGW-Jarczew LbJarczew lubelskie Lublin-Podmiejska LbWilczopole łódzkie Gajew LdGajewWIOSAGajew łódzkie Parzniewice LdParzniWIOSAParznie lubuskie Smolary Bytnickie LuSmobytWIOS_AUT małopolskie Szarów MpSzarowWIOS mazowieckie Belsk-IGFPAN MzBelskIGFPAN mazowieckie Granica-KPN MzGranicaKPN mazowieckie Legionowo- Zegrzyńska MzLegionZegIMGW mazowieckie Piastów-Pułaskiego MzPiastowPulask

115 Lp. Województwo Stanowisko AOT40 [µg/m 3 h] Nazwa Kod podlaskie Białystok-Podmiejska PdBialyPodmiejska podlaskie Borsukowizna-Wiejska PdBorsuWiejska pomorskie AM17 Liniewko Kościerskie Pm.AM17.a pomorskie IMGW Łeba - Rąbka Pm08LEBAiEMEPa śląskie Ustroń_sanatoryjna 7 SlUstroCies_sana śląskie Złoty Potok gm. Janów SlZlotyJano_lesni (automat) warmińskomazurskie KMŚ Puszcza Borecka WmPuszcz_IOS_Borecka wielkopolskie WKPKrzyzowka WpWKP wielkopolskie WKPBorowiec WpWKP011/ zachodniopomorskie Widuchowa ZpGryfWiduchowa Polska wartość minimalna wartość maksymalna ) dla stanowisk, dla których możliwe było prawidłowe obliczenie parametru AOT40 dla 2013 i 2014 r. Rys a. Parametr AOT40 [µg/m 3 h] obliczony dla okresu maj-lipiec 2013 r. dla stanowisk pozamiejskich i podmiejskich 111

116 Rys b. Parametr AOT40 [µg/m 3 h] obliczony dla okresu maj-lipiec 2014 r. dla stanowisk pozamiejskich i podmiejskich Rys a. Parametr AOT40 [µg/m 3 h] obliczony dla okresu maj-lipiec 2013 obliczony na podstawie wyników pomiarów stężeń ozonu na stanowiskach pozamiejskich i podmiejskich PMŚ na tle wyników modelowania matematycznego. Modelowanie stężeń ozonu wykonano na Politechnice Warszawskiej na zlecenie GIOŚ w ramach realizacji pracy: Wspomaganie systemu oceny jakości powietrza z użyciem modelowania w zakresie ozonu troposferycznego dla lat 2012 i 2013, Joanna Strużewska i in., PW,

117 Rys b. Parametr AOT40 [µg/m 3 h] obliczony dla okresu maj-lipiec 2014 obliczony na podstawie wyników pomiarów stężeń ozonu na stanowiskach pozamiejskich i podmiejskich PMŚ na tle wyników modelowania matematycznego. Modelowanie stężeń ozonu wykonano w firmie EKOMETRIA na zlecenie GIOŚ w ramach realizacji pracy: Wspomaganie systemu oceny jakości powietrza z użyciem modelowania w zakresie ozonu troposferycznego dla lat 2014 i Raport z modelowania stężeń ozonu w skali kraju. Rok 2014, EKOMETRIA, Gdańsk 2015 Trendy zmian AOT40 Dla zobrazowania zmian stężeń ozonu w skali kraju w kolejnych latach, w odniesieniu do narażenia roślinności, zastosowano syntetyczny wskaźnik zanieczyszczenia powietrza ozonem, obliczany jako średnia arytmetyczna z wartości parametru AOT40 w danym roku ze wszystkich stanowisk, dla których możliwe było prawidłowe obliczenie tego parametru (seria wyników była kompletna). Wartość ta zmieniała się z roku na rok. AOT40 uśrednione dla 2006 roku było najwyższe ze wszystkich lat objętych analizą i wyższe o ok. 75% od wartości obliczonej dla 2005 r. (rys ). Bardzo wysokie wartości parametru AOT40 w 2006 roku należy łączyć z warunkami meteorologicznymi sezonu ciepłego 2006 roku, sprzyjającymi powstawaniu i utrzymywaniu się wysokich stężeń ozonu. W 2007 roku uśredniony parametr AOT był zbliżony do wartości z lat , , W 2008 roku, w stosunku do roku poprzedniego, nastąpił niewielki (ok. 7%) wzrost uśrednionego wskaźnika AOT40 do wartości przewyższającej µg/m 3 h. W latach 2009 i 2010 wskaźnik utrzymywał się na niskim poziomie, znacznie niższym (o ok. 40%) niż w 2008 r. W 2010 roku wartość 113

118 AOT40 [ug/m3*h] wskaźnika była wyższa o 6% od wartości z 2009 roku. W 2011 roku nastąpił dalszy wzrost wskaźnika AOT40, ok. 30% w stosunku do wartości z roku poprzedniego, a w 2012 r. spadek o ok. 3% w stosunku do roku poprzedzającego. W roku 2013 nastąpił spadek wskaźnika o 35% w stosunku do roku poprzedniego. W tym roku wskaźnik przyjmował najniższą wartość dla stacji PMŚ z okresu W 2014 r. wartość wskaźnika wzrosła o 20%, i wynosiła µg/m 3 h, a więc znacznie poniżej rekordowych µg/m 3 h z 2006 r. i znacznie poniżej wartości docelowej µg/m 3 h SP PMŚ Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Wartości parametru AOT40 obliczone dla pojedynczych lat z okresu maj-lipiec lat , uśrednione dla wszystkich pozamiejskich stanowisk pomiarowych ozonu należących uprzednio do sieci podstawowej (SP) oraz dla lat dla wszystkich podmiejskich i pozamiejskich stanowisk PMŚ uwzględnionych w analizach (PMŚ) 114

119 5. Ocena zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 w skali kraju 5.1. Informacje o systemie pomiarowym stężeń PM10 Raport opracowano na podstawie serii wyników pomiarów stężeń pyłu PM10 wykorzystanych wcześniej przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska przy opracowywaniu ocen jakości powietrza na terenie poszczególnych województw. Niezbędne informacje pozyskano z zasobów krajowej bazy JPOAT2.0 oraz z bazy OR13. Spośród zgromadzonych w bazie JPOAT danych z 273 stanowisk pomiarowych PM10 wyselekcjonowanych zostało 211 stanowisk (zarówno w 2013 r. jaki i2014 r.), z których wyniki wykorzystane były przez WIOŚ przy wykonywaniu rocznej oceny jakości powietrza w strefach. Wyniki tylko z tych stanowisk wykorzystane zostały przy opracowywaniu niniejszego raportu. Spośród serii wyników pomiarów stężeń pyłu PM10 uwzględnionych w opracowaniu, tylko część z nich spełniała wymagania dotyczące kompletności serii pomiarowych, pozwalające na prawidłowe obliczanie wszystkich wymaganych parametrów statystycznych (rys a, rys b). Na większości stanowisk prowadzone były pomiary codzienne lub ciągłe automatyczne. Na części stanowisk pomiarów manualnych prowadzone były pomiary cykliczne. W seriach wyników występowały też nieplanowane przerwy pomiarowe, przez co liczebność serii w niektórych przypadkach spadła do poniżej 90% dni w roku, nawet w przypadku serii pomiarów ciągłych automatycznych. W 2013 r. na ok. 81 procentach stanowisk (tj. na 170 ze 211 stanowisk) uzyskano pokrycie roku pomiarami przekraczające 90%, a na 88 procentach (186 z 211) kompletność nie mniejszą niż 85% (rys a). Niezbędną liczebność do prawidłowego obliczania percentyla S90.4 (oraz równomierne rozłożenie pomiarów w ciągu roku) miało 205 serii pomiarowych (97% serii) z 2013 r. Dla 210 z 211 serii pomiarowych możliwe było obliczenie stężenia średniego rocznego. Wyniki z jednego stanowiska mogły być wykorzystane tylko w bardzo ograniczonym zakresie wyłącznie w prezentacjach graficznych. W seriach pomiarowych z 2014 r. na ok. 82 procentach stanowisk (tj. na 172 ze 211 stanowisk) uzyskano pokrycie roku pomiarami przekraczające 90%, a na 91 procentach (192 z 211) kompletność nie mniejszą niż 85% (rys b). Niezbędną liczebność do prawidłowego obliczania percentyla S90.4 (oraz równomierne rozłożenie pomiarów w ciągu roku) miało 199 serii pomiarowych (94% serii) z 2014 r. Dla 206 z 211 serii pomiarowych (98%) możliwe było obliczenie stężenia średniego rocznego. Na 6 stanowiskach w woj. małopolskim prowadzone były pomiary cykliczne, dla których dozwolone jest mniejsze niż 85% pokrycie roku pomiarami. Wyniki z pięciu stanowisk mogły być wykorzystane tylko w bardzo ograniczonym zakresie wyłącznie w prezentacjach graficznych. Dla umożliwienia wykorzystania w ocenie wyników pomiarów z większej liczby stacji, dla przedstawienia stanu zanieczyszczenia powietrza w odniesieniu do stężeń dobowych, jako wskaźnik zastosowano percentyl S90.4 z serii stężeń dobowych. Dla pełnej serii pomiarowej wskaźnik ten przekracza wartość 50 µg/m 3, gdy w serii jest więcej niż dozwolone 35 przypadków przekroczeń wartości 50 µg/m

120 Dla 2013 r. wyniki pomiarów uzyskano ze 177 stanowisk, z tego 157 stanowisk tła, i 8 stanowisk komunikacyjnych. Jako pozamiejskie określono 22 stanowiska pomiarowe, 17 jako podmiejskie. Położenie stanowisk z uwzględnieniem typu obszaru ich lokalizacji przedstawiono na rys a. Wśród stanowisk pomiarowych, z których wyniki z 2014 r. wykorzystano w raporcie, 188 to stanowiska położone w miastach, z czego 172 to stanowiska tła miejskiego, a 11 to stanowiska komunikacyjne. Jako pozamiejskie określono 11 stacji pomiarowych oraz 12 jako podmiejskie. Położenie stanowisk w 2014 r. z uwzględnieniem typu obszaru ich lokalizacji przedstawiono na rys b. Spośród wszystkich uwzględnionych w opracowaniu wyników pomiarów stężeń PM10, najwięcej pochodzi ze stanowisk tła miejskiego (172 stanowiska w 2014 r.) rys a i b. Jedenaście stanowisk określono jako stanowiska komunikacyjne (wszystkie tego typu stanowiska zlokalizowane są w miastach). Sześć stanowisk zlokalizowanych jest w strefach oddziaływania zakładów przemysłowych, w tym tylko jedno na terenie pozamiejskim. Dziesięć stanowisk PM10 sklasyfikowano jako stanowiska tła pozamiejskiego. Rys a. Lokalizacja stanowisk pomiarów stężeń pyłu PM10, z rozróżnieniem typu stanowiska, rodzaju obszaru lokalizacji stacji i kompletności serii pomiarowej w 2013 r. 116

121 Rys b. Lokalizacja stanowisk pomiarów stężeń pyłu PM10, z rozróżnieniem typu stanowiska, rodzaju obszaru lokalizacji stacji i kompletności serii pomiarowej w 2014 r. Z ogólnej liczby 211 stanowisk, z których wyniki wykorzystano w raporcie, na 68 stanowiskach w 2013 r. i na 63 stanowiskach w 2014 r. prowadzony był pomiar metodami automatycznymi. Na pozostałych stanowiskach (odpowiednio 143 i 148) wykorzystywano metody manualne, zgodne z metodyka referencyjną. Lokalizację stanowisk wraz z metodyką pomiarów przedstawiono na rys 5.1-2a i rys b. 117

122 Rys a. Lokalizacja stanowisk pomiarów stężeń pyłu PM10 w 2013 r., z których dane wykorzystano w raporcie, z uwzględnieniem metody pomiaru stężeń Rys b. Lokalizacja stanowisk pomiarów stężeń pyłu PM10 w 2013 r., z których dane wykorzystano w raporcie, z uwzględnieniem metody pomiaru stężeń 118

123 5.2. Informacje o stężeniach PM10 Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10, obok zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem i pyłem PM2.5, stanowi poważny problem w wielu aglomeracjach i miastach. Wysokie stężenia pyłu występują też w mniejszych miejscowościach i na terenach pozamiejskich. W przypadku tych zanieczyszczeń na znacznej części stacji pomiarowych wystąpiły przekroczenia wartości dopuszczalnych. Problemy z dotrzymaniem wartości dopuszczalnych dla pyłu PM10 występują nie tylko w Polsce, ale także na wielu obszarach Europy. Stężenia w 2013 r. W 2013 r. na 44 z 210 stanowisk zanotowano stężenie średnie roczne (Sa) przekraczające wartość poziomu dopuszczalnego. Przekroczenia średniego rocznego poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 wystąpiły zatem odpowiednio na 21% stacji, dla których możliwe było obliczenie stężenia średniego rocznego (rys.5.2-1). W 2013 r. najwyższe stężenie średnie roczne zanotowano na stacji na stacji komunikacyjnej w Krakowie (60 µg/m 3 ). Wysokie stężenia notowano też na stacjach tła miejskiego w Żywcu, Pszczynie (ok. 58 µg/m 3 ). W 2013 r. na siedmiu stanowiskach tła miejskiego i na jednym stanowisku komunikacyjnym, stężenia Sa przekraczały wartość 50 µg/m 3. Stężenia niskie, mniejsze od połowy wartości dopuszczalnej wystąpiły jedynie na ok. 8% stanowisk, z których 8 położonych jest w miastach, 2 na terenach podmiejskich, 7 na terenach pozamiejskich. Rys Stężenia średnie roczne pyłu PM10 w 2013 r. 119

124 Jeszcze mniej korzystnie przedstawia się sytuacja (rys ) w zakresie stężeń dobowych: w 2013 r. na 137 ze 205 stanowisk, percentyl S90.4 z rocznej serii stężeń dobowych przekraczał wartość 50 µg/m 3, co odpowiada przekroczeniu wartości 50 µg/m 3 przez stężenia 24-godz. pyłu przez więcej niż dozwolone 35 dni w roku. Przekroczenia poziomu dopuszczalnego określonego dla stężeń dobowych PM10 w 2013 r. wystąpiły zatem na ok. 67 procentach stanowisk pomiarowych, dla których możliwe było obliczenie percentyla S90.4. Często są to znaczne przekroczenia. Największe przekroczenia dozwolonej wartości percentyla 90.4 wystąpiły na stacji tła miejskiego w Żywcu (127 µg/m 3 ), co stanowi przeszło dwu i półkrotne przekroczenie wartości dopuszczalnej. Na 11 stanowiskach, w tym jednym komunikacyjnym, percentyl S90.4 przekraczał wartość 100 µg/m 3. Najwięcej stanowisk z takimi przekroczeniami jest w woj. śląskim (5) i małopolskim (4). Najwięcej dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego zarejestrowano na stacji komunikacyjnej w Krakowie (158) i na stanowisku tła miejskiego w Opocznie (152 dni) (przeszło czterokrotne przekroczenie dozwolonej liczby dni z przekroczeniami w roku). W 2013 r. dopuszczalny dobowy poziom pyłu PM10 przekraczany był nie tylko na stacjach zlokalizowanych w miastach, ale również na stacjach pozamiejskich i podmiejskich. Przekroczenia dobowego poziomu dopuszczalnego wystąpiły na 3 z 20 stacji pozamiejskich, w tym na 2 stacjach tła pozamiejskiego. Na żadnym ze stanowisk pozamiejskich ani podmiejskich nie zanotowano przekroczenia poziomu dopuszczalnego określonego dla stężenia średniego rocznego. W 2013 roku wystąpiło 8 przypadków przekroczenia poziomu alarmowego (300 µg/m 3 dla stężeń 24-godz.). Przekroczenia te wystąpiły na 2 stanowiskach pomiarowych, w Żywcu (7 przypadków) i Pszczynie. W 2013 roku wystąpiły 62 przypadki przekroczenia poziomu informowania (200 µg/m 3 dla stężeń 24-godz.). Przekroczenia te wystąpiły na 31 stanowiskach pomiarowych, w 6 województwach. Najwięcej dni z przekroczeniami poziomu informowania zanotowano na stanowisku w Żywcu (15). 120

125 Rys Percentyl S90.4 z serii stężeń 24-godz. pyłu PM10 w 2013 r. Na rysunkach A, B i C przedstawiono przebieg stężeń 24-godz. pyłu PM10 na poszczególnych stanowiskach uwzględnionych w analizach. Na rysunkach, dla każdego stanowiska każdy wynik pomiaru stężenia dobowego oznaczony jest kolorową kreską, której kolor zależy od wysokości stężenia (zgodnie ze skalą kolorów pokazaną na dole rysunków). Różnymi odcieniami koloru czerwonego zaznaczono wartości stężeń przekraczające 50 µg/m 3. Miejsce puste, bez kolorowego paska, oznacza, że dla tego dnia nie ma wyniku pomiaru. Po prawej stronie rysunku podane jest dla każdego stanowiska stężenie średnie roczne i liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego 50 g/m 3. Na poziom stężenia pyłu istotny wpływ mają warunki meteorologiczne. Od warunków meteorologicznych zależy: - emisja pyłu pierwotnego związana z ogrzewaniem budynków (temperatura powierza, prędkość wiatru, natężenie promieniowania słonecznego, wilgotność); - emisja zanieczyszczeń gazowych (związana z ogrzewaniem budynków), z których w atmosferze powstaje pył wtórny (temperatura powierza, prędkość wiatru, natężenie promieniowania słonecznego, wilgotność); - intensywność rozpraszania zanieczyszczeń w atmosferze (prędkość i kierunek wiatru, stan równowagi atmosfery, wysokość warstwy mieszania); 121

126 - pochłanianie przez podłoże, przemiany i wymywanie zanieczyszczeń z atmosfery (opady atmosferyczne, wilgotność, temperatura, natężenie promieniowania słonecznego, stan równowagi atmosfery); - transport zanieczyszczonych mas powietrza (zanieczyszczenia wtórne i pierwotne) znad innych obszarów ze źródłami emisji (kierunek i prędkość wiatru w warstwie mieszania, opady, natężenie promieniowania słonecznego); - unos pyłu z zapylonych bądź nieutwardzonych powierzchni, w tym wtórny unos pyłów osiadłych wcześniej (prędkość wiatru, wilgotność powietrza i podłoża, stan równowagi atmosfery). W efekcie nakładania się zmian warunków meteorologicznych i wywołanych przez nie zmian w emisji pyłu, na zmiany emisji zanieczyszczeń wynikające z innych przyczyn (np. dobowy i tygodniowy cykl zmienności emisji zanieczyszczeń z komunikacji, dobowy i tygodniowy, roczny cykl zmienności emisji zanieczyszczeń z procesów technologicznych, sezonowy i zależny od temperatury powietrza cykl zmienności emisji zanieczyszczeń z ogrzewania budynków, itd.), stężenia pyłu PM10 na każdej stacji zmieniają się w dużym zakresie (rys A, B, C). Bardzo często charakter zmian stężeń w czasie jest bardzo podobny dla dużych obszarów kraju i wielu stacji. Jest to związane, między innymi, ze skalą przestrzenną zjawisk pogodowych kształtujących poziom zanieczyszczenia powietrza. Na rys przedstawiono przebieg dobowego stężenia pyłu PM10 uśrednionego dla wszystkich stanowisk pomiarowych w Polsce, obrazujący roczną zmienność stężeń pyłu PM10 w skali kraju na tle zmienności temperatury powietrza, czynnika mającego istotny wpływ na stężenia pyłu. 122

127 Rys A. Przebieg stężeń 24-godz. pyłu PM10 w 2013 r., z których wyniki wykorzystano w ocenie (dwie pierwsze litery w kodzie stanowisk to skrót nazwy województwa, na obszarze którego zlokalizowane jest stanowisko, np. Mz - mazowieckie, Mp - małopolskie itd.) 123

128 Rys B. Przebieg stężeń 24-godz. pyłu PM10 w 2013 r., z których wyniki wykorzystano w ocenie (dwie pierwsze litery w kodzie stanowisk to skrót nazwy województwa, na obszarze którego zlokalizowane jest stanowisko, np. Mz - mazowieckie, Mp - małopolskie itd.) 124

129 Rys C. Przebieg stężeń 24-godz. pyłu PM10 w 2013 r., z których wyniki wykorzystano w ocenie (dwie pierwsze litery w kodzie stanowisk to skrót nazwy województwa, na obszarze którego zlokalizowane jest stanowisko, np. Mz - mazowieckie, Mp - małopolskie itd.) 125

130 % Średnia arytmetyczna ze stężeń 24-godz. PM10 w ug/m Temperatura powietrza w st. C średnia ze stężeń 24-godz. PM10 minimum dobowe temperatury powietrza Rys Przebieg stężenia dobowego pyłu PM10 uśrednionego dla wszystkich stanowisk w Polsce w 2013 r. oraz minimum dobowe 1-godz. temperatury powietrza na stacji w Warszawie Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Procent stanowisk pomiarowych pyłu PM10, na których stężenie 24-godz. pyłu PM10 w 2013 r. przekraczało wartość 50 µg/m 3 (spośród wszystkich stanowisk, na których w danym dniu pomiary były prowadzone) W 2013 r., podobnie jak w latach poprzednich, wysokie stężenia pyłu PM10 na większości stanowisk notowane były w sezonie chłodnym (pokrywającym się z sezonem grzewczym). W 2013 roku, w sezonie chłodnym, niekorzystne warunki meteorologiczne nad Polską utrzymywały się przez wiele dni, szczególnie często w drugiej połowie stycznia. Zimowym, znaczącym spadkom temperatur powietrza (stymulującym zwiększenie emisji pyłu 126

131 związanej z ogrzewaniem budynków) związanym często z pogoda wyżową, towarzyszą zwykle długotrwałe sytuacje inwersyjne sprzyjające kumulowaniu się zanieczyszczeń w przyziemnej warstwie atmosfery, co przy zwiększonej emisji z niskich źródeł prowadzi do utrzymywania się wysokich stężeń PM10 w przyziemnej warstwie atmosfery. W sezonie grzewczym, a w szczególności w II połowie stycznia, w niektóre dni, stężenia 50 µg/m 3 przekraczane były nawet na przeszło 80 procentach stanowisk pomiarowych w kraju. W sezonie letnim, jeżeli nawet wystąpiły przekroczenia 50 µg/m 3, to zwykle na niewielkiej liczbie stanowisk (rys ). W 2013 r. najwyższe stężenia uśrednione dla wszystkich stanowisk w kraju wystąpiły w dniu 24 stycznia. W tym dniu stężenia dobowe przekraczały dozwolone 50 µg/m 3 na ok. 89 procentach stanowisk pomiarowych w kraju. Okresy z wysokimi stężeniami pyłu, rozdzielone były okresami z niższymi stężeniami, np. od 30 stycznia do 6 lutego 2013 r. (rys A, B, C, i 5.2-5). W 2013 r. stężenia wyższe od 75 µg/m 3 (150% dobowej wartości dopuszczalnej D24) na więcej niż połowie stacji w kraju wystąpiły w dniach: , , , , , Na rysunku przedstawiono zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 w dniu 24 stycznia 2013 r., na rys prognozę warunków meteorologicznych na ten dzień oraz, na rys , mapą synoptyczna IMGW. W dniu Polska już od kilku dni znajdowała się w zasięgu obszaru podwyższonego ciśnienia rozciągającego się pomiędzy wyżem z centrum nad Norwegią a wyżem nad Turcją. Gradient ciśnienia nad Polską był mały. Przez wiele godzin w ciągu doby była cisza wiatrowa, w pozostałych godzinach wiatry były słabe z kierunków zmiennych, występowały słabe opady śniegu. Temperatura cała dobę utrzymywała się na poziomie około - 10 stopni C. Słaby wiatr i niskie temperatury powietrza stymulujące emisję zanieczyszczeń związaną z ogrzewaniem budynków, były powodem utrzymywania się złej jakości powietrza w Polsce. W dniu 24 stycznia stężenie dobowe pyłu PM10 przekroczyło wartość 50 µg/m 3 na 89% stanowisk, a stężenie 75µg/m 3 na 76% stanowisk w Polsce. W tym dniu poziom informowania przekroczony był na 23 stanowiskach (12%), a poziom alarmowy przekroczony był na 1 stanowisku w Żywcu (S24=430 µg/m 3 ). 127

132 Rys Stężenia 24-godz. PM10 w dniu r. Rys Prognoza sytuacji meteorologicznej w Europie na dzień (wg 128

133 Rys Mapa synoptyczna na dzień g. 00 UTC (Źródło: IMGW) Dla zilustrowania zależności stężeń od warunków meteorologicznych występujących w czasie pomiarów, na rysunku przedstawiono wartości stężenia 1-godz. pyłu PM10 w funkcji kierunku i prędkości wiatru na stacji w Warszawie (Ursynów). Każdy punkt na wykresie odpowiada jednej wartości pomiarowej stężenia 1-godz. pyłu PM10. Kolor punktów dobierany jest odpowiednio do wartości stężenia. Odległość punktu od środka układu współrzędnych (przecięcie czarnych linii na środku wykresu) odpowiada prędkości wiatru w czasie pomiaru, a kierunek punkt-środek wykresu odpowiada kierunkowi wiatru podczas pomiaru. Należy przy tym mieć na uwadze, że w rejonie stacji pomiarowych może być zaburzony przepływ powietrza np. przez ukształtowanie terenu, budynki lub roślinność. W związku z tym rejestrowane podczas pomiarów: prędkość i kierunek wiatru mogą nie odpowiadać kierunkowi i prędkości wiatru charakterystycznym dla ruchu powietrza w większej skali przestrzennej. Analiza warunków występowania stężeń 1-godz. pyłu PM10, pozwala na stwierdzenie, że najwyższe stężenia pyłu notowane były najczęściej przy niskiej prędkości wiatru (do ok. 1 m/s). Najwyższe stężenia najczęściej występują zatem w warunkach meteorologicznych, które nie sprzyjają intensywnemu rozpraszaniu i wywiewaniu zanieczyszczeń. Można stąd wnioskować, że znaczący wkład w najwyższe stężenia PM10 notowane na stacjach miejskich mogą mieć emisje z niskich źródeł emisji związanej z ogrzewaniem budynków i z komunikacji. 129

134 Minimum dobowe temperatury powietrza Warszawa Ursynów 2013 r N S1<=20 20<S1<=50 50<S1<= <S1<=150 S1>150 1 W E m/s Sa= 29.3 μg/m3-5 S Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Stężenia 1-godz. pyłu PM10 w 2013 r. w zależności od prędkości i kierunku wiatru na stacji Warszawa Ursynów Warszawa Ursynów 2013 r Średnia dobowa prędkość wiatru Vsr w m/s Źródło danych: PMŚ Inspekcja Ochrony Środowiska S24<=30 30<S24<=60 60<S24<=90 90<S24<=120 S24>120 Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Stężenia 24-godz. pyłu PM10 w 2013 r. w zależności od średniej dobowej prędkości wiatru i minimum dobowego temperatury powietrza na stacji Warszawa Ursynów Na rys przedstawiono stężenia 24-godz. pyłu PM10 w funkcji średniej dobowej prędkości wiatru i minimum dobowego temperatury powietrza. Wysokie stężenia dobowe notowane były najczęściej w warunkach jednoczesnego wystąpienia słabego wiatru (i cisz) przy temperaturze powietrza z zakresu od -10 do 0 st. C, aczkolwiek stężenia zakresu µg/m 3 130

135 notowane były również przy wyższych temperaturach powietrza, np. jesienią i wiosną. Najwyższe stężenie 24-godz. wystąpiło podczas spadku temperatury powietrza do -15 st. C. Wraz ze wzrostem prędkości wiatru i przy wyższych temperaturach powietrza stężenia pyłu z reguły malały. Może to oznaczać, że w przypadku stężeń dobowych PM10 znaczący udział w wysokich stężeniach pyłu mierzonych w warunkach słabego wiatru, mają niskie źródła emisji, w tym związane z ogrzewaniem budynków. Przebieg stężeń PM10 w 2014 r. W 2014 r. na 50 z 206 stanowisk zanotowano stężenie średnie roczne przekraczające wartość poziomu dopuszczalnego. Przekroczenia średniego rocznego poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 wystąpiły zatem na 24 procentach stacji, dla których możliwe było obliczenie stężenia średniego rocznego. Najwyższe stężenie średnie roczne zanotowano na stacji komunikacyjnej w Krakowie (64 µg/m 3 ) rys Wysokie stężenia notowano też na stacjach tła miejskiego w Pszczynie, Opocznie i Żywcu (ok. 55 µg/m 3 ). Stężenia niskie, mniejsze od połowy wartości dopuszczalnej wystąpiły jedynie na ok. 3% stanowisk (tylko w północnej części Polski), z których 5 położonych jest w miastach, 2 na terenach pozamiejskich. Rys Stężenia średnie roczne pyłu PM10 w 2014 r. 131

136 Jeszcze mniej korzystnie przedstawia się sytuacja w zakresie stężeń dobowych: na 157 ze 199 stanowisk, percentyl S90.4 z rocznej serii stężeń dobowych przekraczał wartość 50 µg/m 3, co odpowiada przekroczeniu wartości 50 µg/m 3 przez stężenia 24-godz. pyłu przez więcej niż dozwolone 35 dni w roku. Na rys te stanowiska oznaczone są różnymi odcieniami koloru czerwonego. Przekroczenia poziomu dopuszczalnego określonego dla stężeń dobowych PM10 w 2014 r. wystąpiły zatem na ok. 79 procentach stanowisk pomiarowych, dla których możliwe było obliczenie percentyla S90.4. Często są to znaczne przekroczenia. Największe przekroczenia dozwolonej wartości percentyla 90.4 wystąpiły na stacji komunikacyjnej w Krakowie (128 µg/m 3 ), co stanowi przeszło dwu i półkrotne przekroczenie wartości dopuszczalnej. Wśród stanowisk innych niż komunikacyjne, największe wartości percentyla S90.4 w zakresie µg/m 3 - wystąpiły na siedmiu stanowiskach tła miejskiego, w tym w Pszczynie (woj. śląskie), Opocznie (woj. łódzkie) i w Żywcu (woj. śląskie). Najwięcej dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego zarejestrowano na stacji komunikacyjnej w Krakowie (przeszło pięciokrotne przekroczenie dozwolonej liczby dni z przekroczeniami w roku), a następnie na stacjach tła miejskiego w Gliwicach (144 dni) i w Nakle (142 dni) w woj. kujawsko-pomorskim. Rys Percentyl S90.4 z serii stężeń 24-godz. pyłu PM10 w 2014 r. 132

137 W 2014 r. dopuszczalny dobowy poziom pyłu PM10 przekraczany był nie tylko na stacjach zlokalizowanych w miastach, ale również na 10 stanowiskach podmiejskich i jednym pozamiejskim (Koniczynka k. Torunia). Na żadnym ze stanowisk pozamiejskich nie zanotowano przekroczenia poziomu dopuszczalnego określonego dla stężenia średniego rocznego, natomiast przekroczenia takie wystąpiły na jednym stanowisku podmiejskim (Otwock k. Warszawy). W 2014 roku wystąpiło 6 przypadków przekroczenia poziomu alarmowego (300 µg/m 3 dla stężeń 24-godz.). Przekroczenia te wystąpiły na 3 stanowiskach pomiarowych. Najwięcej dni z przekroczeniami poziomu alarmowego (4 dni) zanotowano na stanowisku w Żywcu. W 2014 roku wystąpiło 66 przypadków przekroczenia poziomu informowania (200 µg/m 3 dla stężeń 24-godz.). Przekroczenia te wystąpiły na 37 stanowiskach pomiarowych, w 7 województwach. Najwięcej dni z przekroczeniami poziomu informowania zanotowano na stanowiskach w Żywcu (7). Na rysunkach A, B i C przedstawiono przebieg stężeń 24-godz. pyłu PM10 w 2014 r. na poszczególnych stanowiskach uwzględnionych w analizach. W efekcie nakładania się zmian warunków meteorologicznych i wywołanych przez nie zmian w emisji pyłu, na zmiany emisji zanieczyszczeń wynikające z innych przyczyn (np. dobowy i tygodniowy cykl zmienności emisji zanieczyszczeń z komunikacji, dobowy i tygodniowy, roczny cykl zmienności emisji zanieczyszczeń z procesów technologicznych, sezonowy i zależny od temperatury powietrza cykl zmienności emisji zanieczyszczeń z ogrzewania budynków, itd.), stężenia pyłu PM10 na każdej stacji zmieniają się w dużym zakresie ( A, B, C). Bardzo często charakter zmian stężeń w czasie jest bardzo podobny dla dużych obszarów kraju i wielu stacji. Jest to związane, między innymi, ze skalą przestrzenną zjawisk pogodowych kształtujących poziom zanieczyszczenia powietrza. Na rys przedstawiono przebieg dobowego stężenia pyłu PM10 w 2014 r. uśrednionego dla wszystkich stanowisk pomiarowych w Polsce, obrazujący roczną zmienność stężeń pyłu PM10 w skali kraju na tle zmienności temperatury powietrza, czynnika mającego istotny wpływ na stężenia pyłu. 133

138 Rys A. Przebieg stężeń 24-godz. pyłu PM10 w 2014 r., z których wyniki wykorzystano w ocenie (dwie pierwsze litery w kodzie stanowisk to skrót nazwy województwa, na obszarze którego zlokalizowane jest stanowisko, np. Pm - pomorskie, Kp kujawsko-pomorskie itd.) 134

139 Rys B. Przebieg stężeń 24-godz. pyłu PM10 w 2014 r., z których wyniki wykorzystano w ocenie (dwie pierwsze litery w kodzie stanowisk to skrót nazwy województwa, na obszarze którego zlokalizowane jest stanowisko, np. Ld - łódzkie, Ds - dolnośląskie itd.) 135

140 Rys C. Przebieg stężeń 24-godz. pyłu PM10 w 2014 r., z których wyniki wykorzystano w ocenie (dwie pierwsze litery w kodzie stanowisk to skrót nazwy województwa, na obszarze którego zlokalizowane jest stanowisko, np. Mz - mazowieckie, Mp - małopolskie itd.).) 136

141 % Średnia arytmetyczna ze stężeń 24-godz. PM10 w ug/m Temperatura powietrza w st. C średnia ze stężeń 24-godz. PM10 minimum dobowe temperatury powietrza Rys Przebieg stężenia dobowego pyłu PM10 uśrednionego dla wszystkich stanowisk w Polsce w 2014 r. oraz minimum dobowe 1-godz. temperatury powietrza na stacji w Warszawie Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Procent stanowisk pomiarowych pyłu PM10, na których stężenie 24-godz. pyłu PM10 w 2014 r. przekraczało wartość 50 µg/m 3 (spośród wszystkich stanowisk, na których w danym dniu pomiary były prowadzone) W 2014 r., podobnie jak w latach poprzednich, wysokie stężenia pyłu PM10 na większości stanowisk notowane były w sezonie chłodnym (pokrywającym się z sezonem grzewczym). W 2014 roku, w sezonie chłodnym, niekorzystne warunki meteorologiczne nad Polską utrzymywały się przez wiele dni, szczególnie często w lutym, w pierwszej połowie marca, pod koniec października i w pierwszej połowie grudnia Zimowym, znaczącym spadkom temperatur powietrza (stymulującym zwiększenie emisji pyłu związanej 137

142 z ogrzewaniem budynków) towarzyszą zwykle długotrwałe sytuacje inwersyjne sprzyjające kumulowaniu się zanieczyszczeń w przyziemnej warstwie atmosfery, co przy zwiększonej emisji z niskich źródeł prowadzi do utrzymywania się wysokich stężeń PM10 w przyziemnej warstwie atmosfery. W sezonie grzewczym, w niektóre dni, stężenia 50 µg/m 3 przekraczane były nawet na przeszło 80 procentach stanowisk pomiarowych w kraju, podczas gdy w sezonie letnim, jeżeli nawet wystąpiły przekroczenia 50 µg/m 3, to zwykle na niewielkiej liczbie stanowisk (rys ). Rys Stężenia 24-godz. pyłu PM10 w dniach 3 grudnia (lewa mapa) i 9 grudnia (prawa mapa) 2014 r. W 2014 r. najwyższe stężenia uśrednione dla wszystkich stanowisk w kraju wystąpiły w dniach 4 i 9 grudnia (rys ) oraz 6 grudnia. Okresy z wysokimi stężeniami pyłu, rozdzielone były okresami z niższymi stężeniami (rys A, B, C, i ). W 2014 r. stężenia wyższe od 75 µg/m 3 (150% dobowej wartości dopuszczalnej D24) na więcej niż połowie stacji w kraju wystąpiły w dniach: , , , , , , Jak już wspomniano, wysokie stężenia PM10 wystąpiły w kraju miedzy innymi w pierwszej połowie grudnia. W dniu 6 grudnia stężenia dobowe przekraczały dozwolone 138

143 50 µg/m 3 na ok. 80 procentach stanowisk pomiarowych w kraju. Na rysunku przedstawiono zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 w dniu 6 grudnia 2014 r., na rys prognozę warunków meteorologicznych na ten dzień oraz, na rys , mapę synoptyczną IMGW. W dniu Polska znajdowała się w obszarze wysokiego ciśnienia łączącym wyż z centrum nad Atlantykiem z wyżem z centrum nad Rosją. Temperatura powietrza oscylowała wokół 0 st. C. Występowały mgły i zamglenia. Wiatr był słaby z kierunków południowych lub zmiennych, niekiedy występowała cisza wiatrowa. Podobne warunki występowały już wcześniej w ciągu kliku dni, co w rezultacie doprowadziło do kumulacji się zanieczyszczeń w dolnej warstwie atmosfery, praktycznie na całym terytorium Polski z wyjątkiem wąskiego pasa lądu graniczącego z Bałtykiem, gdzie zaznaczał się wpływ zachodniej cyrkulacji związanej z niżem znad północnej Norwegii. Rys Stężenia 24-godz. PM10 w dniu r. 139

144 Rys Prognoza sytuacji meteorologicznej w Europie na dzień (wg Rys Mapa synoptyczna na dzień g. 00 UTC (Źródło: IMGW) 140

145 Dla zilustrowania zależności stężeń od warunków meteorologicznych występujących w czasie pomiarów, na rysunkach i rys przedstawiono wartości stężenia 1-godz. pyłu PM10 w funkcji kierunku i prędkości wiatru na stacjach w Warszawie (Ursynów i Targówek). Każdy punkt na wykresie odpowiada jednej wartości pomiarowej stężenia 1-godz. pyłu PM10. Kolor punktów dobierany jest odpowiednio do wartości stężenia. Najwyższe stężenia, powyżej 150 µg/m 3, oznaczane są kolorem czarnym, nieco niższe, z zakresu µg/m 3 kolorem czerwonym, itd. Odległość punktu od środka układu współrzędnych (przecięcie czarnych linii na środku wykresu) odpowiada prędkości wiatru w czasie pomiaru, a kierunek punkt-środek wykresu odpowiada kierunkowi wiatru podczas pomiaru. Należy przy tym mieć na uwadze, że w rejonie stacji pomiarowych może być zaburzony przepływ powietrza np. przez ukształtowanie terenu, budynki lub roślinność. W związku z tym, rejestrowane podczas pomiarów: prędkość i kierunek wiatru mogą nie odpowiadać kierunkowi i prędkości wiatru charakterystycznym dla ruchu powietrza w większej skali przestrzennej. Dla stacji na Targówku, najwięcej wysokich wartości stężeń notowanych było przy wietrze z kierunku południowo-wschodniego, tj. od strony peryferyjnego, w stosunku do centrum Warszawy, osiedla Zacisze, gdzie większość budynków ogrzewana jest indywidualnie. Analiza warunków występowania stężeń 1-godz. pyłu PM10, pozwala na stwierdzenie, że najwyższe stężenia pyłu notowane były najczęściej przy niskiej prędkości wiatru (do ok. 1 m/s). Najwyższe stężenia najczęściej występują zatem w warunkach meteorologicznych, które nie sprzyjają intensywnemu rozpraszaniu i wywiewaniu zanieczyszczeń. Można stąd wnioskować, że znaczący wkład w najwyższe stężenia PM10 notowane na stacjach miejskich mogą mieć emisje z niskich źródeł emisji związanej z ogrzewaniem budynków i z komunikacji. 141

146 5 Warszawa Ursynów 2014 r. S1<=20 4 N 20<S1<=50 50<S1<= <S1<=150 S1> W E m/s Sa= 29.3 μg/m3 Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska -5 S Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Stężenia 1-godz. pyłu PM10 w 2014 r. w zależności od prędkości i kierunku wiatru na stacji w Warszawie na Ursynowie 5 Warszawa Targówek 2014 r. S1<=20 4 N 20<S1<=50 50<S1<= <S1<=150 S1> W E m/s Sa= 33.7 μg/m3 Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska -5 S Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Stężenia 1-godz. pyłu PM10 w 2014 r. w zależności od prędkości i kierunku wiatru na stacji w Warszawie na Targówku 142

147 Minimum dobowe temperatury powietrza Minimum dobowe temperatury powietrza Warszawa Ursynów 2014 r S24<=30 30<S24<=60 60<S24<=90 90<S24<=120 S24> Średnia dobowa prędkość wiatru Vsr w m/s Źródło danych: PMŚ Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Stężenia 24-godz. pyłu PM10 w 2014 r. na stacji Warszawa Ursynów w zależności od średniej dobowej prędkości wiatru i minimum dobowego temperatury powietrza Warszawa Targówek 2014 r Średnia dobowa prędkość wiatru Vsr w m/s Źródło danych: PMŚ Inspekcja Ochrony Środowiska S24<=30 30<S24<=60 60<S24<=90 90<S24<=120 S24>120 Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Stężenia 24-godz. pyłu PM10 w 2014 r. na stacji Warszawa Targówek w zależności od średniej dobowej prędkości wiatru i minimum dobowego temperatury powietrza. Na rys i rys przedstawiono stężenia 24-godz. pyłu PM10 w funkcji średniej dobowej prędkości wiatru i minimum dobowego z temperatury powietrza. W 2014 r. w odróżnieniu od lat poprzednich, najwyższe stężenia dobowe notowane były nie podczas największych spadków temperatury powietrza, ale w warunkach, gdy dobowe minimum temperatury oscylowało wokół 0 st. C. Takie warunki występowały w pierwszej połowie grudnia, gdy Polska znajdowała się przez kilka dni w słabogradientowym obszarze podwyższonego ciśnienia atmosferycznego, a słabe wiatry, cisze, mgły sprzyjały kumulacji w dolnej warstwy atmosfery zanieczyszczeń emitowanych z niskich źródeł emisji. 143

148 5.3. Zmiany zmian stężeń w wieloleciu Stężenia zanieczyszczeń, w tym pyłu PM10, i określone parametry statystyczne z rocznych serii pomiarowych (Sa, S90.4) dla serii z kolejnych lat z reguły różnią się od siebie. Obserwowane w kolejnych latach różnice w stężeniach zanieczyszczeń, to głównie wynik różnic w przebiegu warunków meteorologicznych w poszczególnych latach (krajowa emisja zanieczyszczeń, w tym PM10, z reguły nie zmienia się z roku na rok o więcej niż kilka procent). Właśnie ze względu na inny przebieg warunków meteorologicznych w każdym roku, w tym inną częstość występowania warunków korzystnych z punktu widzenia rozpraszania zanieczyszczeń (duża prędkość wiatru, obojętna i chwiejna równowaga atmosfery, brak dużych spadków temperatury w sezonie zimowym) i warunków niekorzystnych (słaby wiatr, inwersja temperatury, znaczące spadki temperatury powietrza) oraz ich intensywności, stężenia zanieczyszczeń mogą się zmieniać w pewnym zakresie z roku na rok. Do prezentacji zmiany stężeń pyłu w wieloleciu wykorzystano wskaźniki bazujące na stężeniu średnim rocznym WSa oraz na 36-tym maksimum z serii pomiarowych stężeń 24-godzinnych Smax36 12 WSmax36. Wskaźniki dla Polski, dla każdego roku, obliczane są dwuetapowo: w pierwszym etapie określa się wartość średnią ze stacji wybranego typu dla każdego województwa (stanowiska tła miejskiego i podmiejskiego), w drugim etapie oblicza się wskaźnik dla kraju, jako średnią ważoną z wartości wojewódzkich, gdzie wagą jest liczba mieszkańców województwa. Na rysunku przedstawiono wartości wskaźnika WSa dotyczącego stężeń średnich rocznych Sa obliczonego dla lat dla stanowisk tła miejskiego i podmiejskiego. Średnia wartość wskaźnika dla tego okresu wynosiła 35.6 µg/m 3. W okresie tym wartość wskaźnika zmieniała się w zakresie od -12% do +17% w stosunku do wartości średniej dla wielolecia. Najwyższą wartość wskaźnik WSa przyjmował w 2006 r. W 2007 r. nastąpił znaczący spadek wartości wskaźnika, a w 2008 spadek pogłębił się do najniżej wartości notowanej w wieloleciu. W latach stężenia PM10 rosły, przy czym stężenia w 2010 r. i 2011 r. były bardzo zbliżone do siebie. W następnych dwóch latach stężenia średnie roczne spadały. W 2014 r. stężenia średnie roczne PM10 były o ok. 3% wyższe niż w 2013 r. Zarówno w 2013 r. jak i w 2014 r. wskaźnik WSa przyjmował wartości niższe od średniej dla wielolecia. Linia trendu określona metodą najmniejszych kwadratów wskazuje na niewielki trend malejący wskaźnika w rozważanym okresie. Tylko w 2010 r. wartość wskaźnika obliczonego dla kraju przekraczała poziom dopuszczalny Da = 40 µg/m 3. Latami z podwyższonymi stężenia pyłu PM10 były 2006, 2010 i 2011, najniższe stężenia notowano w 2008 r. 12 Smax36 to 36-ta wartość w uporządkowanym nierosnąco ciągu wartości stężeń 24-godz. z roku kalendarzowego. Jest to wartość powiązana z definicją wartości dopuszczalnej dla pyłu PM10. Jeżeli wartość 36-tego maksimum jest większa od 50 µg/m 3, to oznacza, że w roku wystąpiło więcej niż dozwolone 35 przypadków przekroczeń poziomu dopuszczalnego D24=50 µg/m 3 czyli że stężenie dopuszczalne 24-godz. dla PM10 zostało przekroczone 144

149 Charakter zmian w czasie wskaźnika WSmax36 jest zbliżony do przebiegu wskaźnika WSa, aczkolwiek wartości wskaźnika WSmax36 w latach 2010 i 2011 były wyższe niż w 2006 r. (inaczej niż w przypadku wskaźnika WSa). Wartość wskaźnika zmieniała się w zakresie od -14% do +15% licząc od wartości średniej dla wielolecia (64,5 µg/m 3 ). W 2014 r. stężenia średnie roczne PM10 były o ok. 4% wyższe niż w 2013r. Zarówno w 2013 r. jak i w 2014 r. wskaźnik WSa przyjmował wartości niższe od średniej dla wielolecia. Linia trendu określona metodą najmniejszych kwadratów wskazuje na niewielki trend rosnący wskaźnika w rozważanym okresie. Dla każdego roku okresu objętego analizą wartość wskaźnika obliczonego dla kraju przekraczała poziom dopuszczalny D24= 50 µg/m 3. Podobnie jak w przypadku stężeń średnich rocznych, latami z podwyższonymi wartościami wskaźnika WSmax36 były 2006, 2010 i 2011, najniższe stężenia Smax36 notowano w 2008 r. Jak już wspominano wcześniej, stężenia pyłu w poszczególnych latach były w dużym stopniu uzależnione od warunków meteorologicznych występujących w danym roku. W sezonie chłodnym lat 2006 i 2010 wyjątkowo często występowały niekorzystne warunki meteorologiczne z punktu widzenia zanieczyszczenia powietrza. W każdym z tych lat średnia temperatura w trzech miesiącach sezonu chłodnego była poniżej lub znacznie poniżej wartości średniej dla wielolecia , podczas gdy w innych latach rozważanego okresu, częstość występowania takich sytuacji była mniejsza. Niższa temperatura w sezonie chłodnym łączy się ze zwiększoną emisją pyłu do atmosfery z procesów ogrzewania budynków, a także z gorszymi warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń (przyziemne inwersje temperatury, słaby wiatr) µg/m WSmax36 WSa Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Zmiany stężeń średnich rocznych PM10 oraz stężeń 24-godz. PM10 na stanowiskach tła miejskiego i podmiejskiego w Polsce w latach Ze względu na brak dostatecznej liczby stanowisk z wieloletnimi seriami pomiarowymi do obliczenia krajowego wskaźnika WSa dla stanowisk komunikacyjnych, zmiany stężeń pyłu PM10 na stanowiskach tego typu zaprezentowano na przykładzie wyników pomiarów z lat z trzech stanowisk komunikacyjnych, zlokalizowanych w Krakowie, Warszawie i Wrocławiu. 145

150 Stężenia średnie roczne Sa z tych stacji zmieniały się w znacznym zakresie z roku na rok, od -40% do +40% w stosunku do wartości średniej z wielolecia. Na dwóch z trzech stanowisk, najwyższe stężenia wystąpiły w 2006 r., na jednym w 2010 r. Na wszystkich stacjach stężenia notowane w latach były niższe niż notowane w latach µg/m Kraków Warszawa Wrocław Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Rys Stężenia średnie roczne PM10 w latach na stanowiskach komunikacyjnych w Krakowie, Warszawie i Wrocławiu 5.4. Ocena stężeń pyłu PM10 w świetle kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia Kryteria oceny Dopuszczalne stężenia pyłu PM10 w powietrzu oraz dopuszczalne częstości ich przekraczania ustanowione w celu ochrony zdrowia, obowiązujące w Polsce wg rozporządzenia MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, podano w tabeli w rozdziale 3.6. Stężenia PM10 w miastach W 2013 r. poziom dopuszczalny pyłu PM10 dla stężenia średniego rocznego (Da), określony ze względu na ochronę zdrowia, przekroczony był na 44 ze 188 stanowisk miejskich i podmiejskich, zlokalizowanych na terenie 7 województw (tab ), w tym na 41 stanowiskach tła miejskiego (tab ). Najwięcej stanowisk z przekroczeniami Da znajdowało się w województwach: małopolskim, śląskim i łódzkim (rys a). Najwyższą wartość stężenia średniego rocznego (60 µg/m 3 ), o 50% przewyższającą poziom dopuszczalny, zarejestrowano na stanowisku komunikacyjnym w Krakowie. Wśród stanowisk 146

151 tła miejskiego, najwyższe stężenie Sa zarejestrowano na stanowiskach w Pszczynie i w Żywcu. W miastach 9 województw nie notowano stężeń przewyższających roczny poziom dopuszczalny pyłu PM10. Na 2 z 8 stanowisk komunikacyjnych stężenia średnie roczne z 2013 r. przewyższały 40 µg/m 3 (tab ). Średnia ze stężeń rocznych uzyskanych na 8 stanowiskach komunikacyjnych w 2013 r. wynosiła 39.5 µg/m 3 i była o17% wyższa od średniej ze stężeń Sa ze stanowisk tła miejskiego i podmiejskiego (33.7 µg/m 3 ). W 2014 r. poziom dopuszczalny pyłu PM10 dla stężenia średniego rocznego (Da), przekroczony był na 50 ze 195 stanowisk miejskich i podmiejskich, zlokalizowanych na terenie 9 województw (tab ), w tym na 43 stanowiskach tła miejskiego (tab ). Najwięcej stanowisk z przekroczeniami Da znajdowało się w województwach: małopolskim, śląskim i łódzkim (rys b). Najwyższą wartość stężenia średniego rocznego w 2014 r. (64 µg/m 3 ), o 60% przewyższającą poziom dopuszczalny, zarejestrowano na stanowisku komunikacyjnym w Krakowie. Wśród stanowisk tła miejskiego, najwyższe stężenie Sa zarejestrowano na stanowiskach w Pszczynie i w Opocznie (55-58 µg/m 3 ). W miastach 7 województw nie notowano stężeń przewyższających roczny poziom dopuszczalny pyłu PM10. Na 6 z 11 stanowisk komunikacyjnych stężenia średnie roczne w 2014 r. przewyższały 40 µg/m 3 (tab ). Średnia ze stężeń rocznych uzyskanych na 8 stanowiskach komunikacyjnych w 2014 r. wynosiła 41.3 µg/m 3 i była o 19% wyższa od średniej ze stężeń Sa ze stanowisk tła miejskiego i podmiejskiego (34.7 µg/m 3 ). 147

152 148

153 Tabela Wartości parametrów obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń pyłu PM10 w aglomeracjach i miastach poszczególnych województw w 2013 i 2014 r. Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Percentyl S90.4 Liczba dni ze stężeniem 24-godz. PM10 wyższym od 50 µg/m Stężenie średnie roczne PM10 3 ze stężeń 24-godz. PM10 Województwo Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) [-] [-] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [-] [-] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [-] [-] [-] [-] [-] dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Razem Objaśnienia do tabeli 5.4-1: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie dla określonego czasu uśredniania stężeń 2) liczba stanowisk, na których wartość określonego parametru była wyższa od odpowiedniego stężenia dopuszczalnego 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów w jednym roku na wszystkich stanowiskach miejskich uwzględnionych w ocenie Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) 149

154 Tabela Wartości parametrów obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń pyłu PM10 na stacjach tła miejskiego i podmiejskiego w aglomeracjach i miastach poszczególnych województw w 2013 i 2014 r. Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Percentyl S90.4 Stężenie średnie roczne PM10 Liczba dni ze stężeniem 24-godz. PM10 wyższym od 50 µg/m ze stężeń 24-godz. PM10 3 Województwo Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) [-] [-] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [-] [-] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [-] [-] [-] [-] [-] dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Razem Objaśnienia do tabeli 5.4-2: 1) liczba stanowisk tła miejskiego i podmiejskiego uwzględnionych w ocenie dla określonego czasu uśredniania stężeń 2) liczba stanowisk, na których wartość określonego parametru była wyższa od odpowiedniego stężenia dopuszczalnego 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów w jednym roku na wszystkich stanowiskach tła miejskiego i podmiejskiego uwzględnionych w ocenie Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) 150

155 Tabela Wartości parametrów obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń pyłu PM10 na stacjach komunikacyjnych w aglomeracjach i miastach poszczególnych województw w 2013 i 2014 r. Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Percentyl S90.4 Stężenie średnie roczne PM10 Liczba dni ze stężeniem 24-godz. PM10 wyższym od 50 µg/m ze stężeń 24-godz. PM10 3 Województwo Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) [-] [-] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [-] [-] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [-] [-] [-] [-] [-] kujawsko-pomorskie łódzkie małopolskie mazowieckie śląskie zachodniopomorskie Razem Objaśnienia do tabeli 5.4-3: 1) liczba stanowisk tła miejskiego uwzględnionych w ocenie dla określonego czasu uśredniania stężeń 2) liczba stanowisk, na których wartość określonego parametru była wyższa od odpowiedniego stężenia dopuszczalnego 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów w jednym roku na wszystkich stanowiskach komunikacyjnych uwzględnionych w ocenie 4) seria wyników ze stanowiska w Krakowie nie spełniała kryteriów kompletności wymaganych do prawidłowego obliczenia określonego parametru statystycznego (wartość parametru może być zaniżona) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) 151

156 152

157 W 2013 r. percentyl S90.4 ze stężeń dobowych 13 przekraczał wartość 50 µg/m 3 w miastach zlokalizowanych na terenie 13 województwach (tab ), w sumie na 133 ze 185 stanowisk uwzględnionych w ocenie. Przekroczenia nie wystąpiły na terenie województw: podlaskiego, mazursko-warmińskiego i zachodniopomorskiego. Parametr S90.4 przyjmował najwyższe wartości na stanowiskach w województwach: śląskim, małopolskim, łódzkim i dolnośląskim. Przeszło dwukrotne przekroczenie wartości granicznej 50 µg/m 3, wystąpiło na 11 stanowiskach tła miejskiego i podmiejskiego, zlokalizowanych w woj. śląskim (5 stanowisk), małopolskim (4), dolnośląskim (1) i łódzkim (1). Najwyższą wartość S90.4 w 2013 r. zanotowano na stanowisku w Żywcu (127 µg/m 3 ). W 2014 r. percentyl S90.4 ze stężeń dobowych, przekraczał wartość 50 µg/m 3 w miastach zlokalizowanych we wszystkich województwach (tab ), w sumie na 156 ze 188 stanowisk uwzględnionych w ocenie. Parametr ten przyjmował najwyższe wartości na stanowiskach w województwach: małopolskim, śląskim, łódzkim i dolnośląskim (rys b). Przeszło dwukrotne przekroczenie wartości granicznej 50 µg/m 3, wystąpiło na 9 stanowiskach tła miejskiego, zlokalizowanych w woj. śląskim (6 stanowisk), małopolskim (2), dolnośląskim (1) i łódzkim (1). Najwyższą wartość S90.4 w 2014 r. zanotowano na stanowisku komunikacyjnym w Krakowie (128 µg/m 3 ) oraz na stacjach tła miejskiego w Pszczynie i Opocznie ( µg/m 3 ). Rys a. Stężenia średnie roczne pyłu PM10 w 2013 r. na stanowiskach miejskich i podmiejskich 13 Przekroczenie 50 µg/m 3 przez percentyl S90.4 z pełnej rocznej serii pomiarowej stężeń 24-godz. PM10 oznacza, że w ciągu roku wystąpiło więcej niż dopuszczalne 35 dni z przekroczeniami stężenia 50 µg/m 3 153

158 Rys b. Stężenia średnie roczne pyłu PM10 w 2014 r. na stanowiskach miejskich i podmiejskich Rys a. Percentyl S90.4 z serii pomiarów pyłu PM10 w 2013 r. na stanowiskach miejskich i podmiejskich 154

159 Rys b. Percentyl S90.4 z serii pomiarów pyłu PM10 w 2014 r. na stanowiskach miejskich i podmiejskich W 2013 r., spośród 153 stanowisk miejskich i podmiejskich, z których serie pomiarowe obejmowały co najmniej 90% dni w roku, najwięcej dni z przekroczeniami poziomu 50 µg/m dni - wystąpiło na stanowisku komunikacyjnym w Krakowie, a następnie 152 dni na stanowisku tła miejskiego w Opocznie w woj. łódzkim (tab , rys a). Ogółem wśród stanowisk z kompletnymi seriami pomiarowymi, więcej niż 35 przekroczeń poziomu 50 µg/m 3 wystąpiło na 103 ze 153 stanowisk (67%). Przekroczenia takie wystąpiły przynajmniej na jednym stanowisku w 12 województwach. W 2014 r., najwięcej dni z przekroczeniami poziomu 50 µg/m dni - wystąpiło na stanowisku komunikacyjnym w Krakowie, a następnie na stanowisku tła miejskiego w Gliwicach (144 dni) i w Nakle (142) w woj. kujawsko-pomorskim. (tab , rys b). Wśród stanowisk z kompletnymi seriami pomiarowymi, więcej niż 35 przekroczeń poziomu 50 µg/m 3 wystąpiło na 131 ze 162 stanowisk (81%). Przekroczenia takie wystąpiły przynajmniej na jednym stanowisku we wszystkich województwach. Więcej niż 70 dni z przekroczeniami zarejestrowano w 2014 r. na 73 stanowiskach. 155

160 Rys a. Liczba dni w 2013 r. ze stężeniem 24-godz. pyłu PM10 wyższym od 50 µg/m 3 na podstawie pomiarów na stanowiskach miejskich i podmiejskich Rys b. Liczba dni w 2014 r. ze stężeniem 24-godz. pyłu PM10 wyższym od 50 µg/m 3 na podstawie pomiarów na stanowiskach miejskich i podmiejskich 156

161 Stężenia pyłu PM10 poza miastami W ocenie uwzględniono wyniki z 22 stanowisk pozamiejskich z 2013 r. i z 11 stanowisk z 2014 r. zlokalizowanych na terenie 9 województw. Wśród nich 14 w 2013 r. i 10 w 2014 r. to stanowiska tła. Pozostałe stanowiska zlokalizowane były w strefach oddziaływania emisji przemysłowych. Stężenia pyłu PM10 w obszarach pozamiejskich były generalnie niższe niż w miastach. Na żadnym stanowisku pozamiejskim, ciągu obu lat, stężenie średnie roczne PM10 nie przekroczyło poziomu dopuszczalnego (rys a, rys b). Średnia ze stężeń średnich rocznych dla wszystkich stanowisk pozamiejskich wynosiła w 2013 roku 22.9 µg/m 3 oraz 24.4 µg/m 3 w 2014 r., co stanowi odpowiednio ok. 68% i 70% średniej obliczonej dla stacji tła miejskiego i podmiejskiego. Najwyższe wartości stężenia Sa notowano w 2013 r. na stacji w Belsku (31.8 µg/m 3 ), a w 2014 r. na stacji w Koniczynce koło Torunia (33.6 µg/m 3 ) są to stacje tła pozamiejskiego. Najniższe stężenia średnie roczne wystąpiły w 2013 r. na stacji tła regionalnego Puszcza Borecka w woj. warmińsko-mazurskim (15.7 µg/m 3 ), a w 2014 r. na stacji w Zielonce w Borach Tucholskich (19.2 µg/m 3 ). W 2013 r. wartość percentyla S90.4 przekroczyła 50 µg/m 3 na trzech stanowiskach (Rudna w woj. dolnośląskim, Belsk koło Grójca w woj. mazowieckim i Koniczynka koło Torunia), w tym na 2 stanowiskach tła pozamiejskiego (rys a, tab , tab ). Na każdej z tych stacji zanotowano po 40 dni z przekroczeniami poziomu D24=50 µg/m 3 przez stężenia 24-godz. W 2014 r. wartość percentyla S90.4 przekroczyła 50 µg/m 3 tylko na jednym stanowisku pozamiejskim w Koniczynce koło Torunia (rys b, tab , tab ). Tylko na tym stanowiska liczba dni z przekroczeniami D24 przekroczyła dozwolone 35 dni, przy czym liczba przekroczeń była znacząca

162 Rys a. Stężenia średnie roczne pyłu PM10 w 2013 r. na stanowiskach pozamiejskich Rys b. Stężenia średnie roczne pyłu PM10 w 2014 r. na stanowiskach pozamiejskich 158

163 Tabela Wartości parametrów obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń pyłu PM10 na stanowiskach pozamiejskich poszczególnych województw w 2013 i 2014 r. Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Województwo Liczba stanowisk 1) Stężenie średnie roczne PM10 Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość maksymalna 3) Liczba stanowisk 1) Percentyl S90.4 ze stężeń 24-godz. PM10 Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość maksymalna 3) Liczba dni ze stężeniem 24-godz. PM10 wyższym od 50 µg/m 3 Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) [-] [-] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [-] [-] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [-] [-] [-] [-] dolnośląskie kujawsko-pomorskie łódzkie mazowieckie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie Razem Objaśnienia do tabeli 5.4-4: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie dla określonego czasu uśredniania stężeń 2) liczba stanowisk, na których wartość określonego parametru była wyższa od odpowiedniego stężenia dopuszczalnego 3) wartości: minimalna, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów w jednym roku na wszystkich stanowiskach miejskich uwzględnionych w ocenie Wartość minimalna 3) Wartość maksymalna 3) 159

164 Tabela Wartości parametrów obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń pyłu PM10 na stanowiskach tła pozamiejskiego poszczególnych województw w 2013 i 2014 r. Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Województwo Liczba stanowisk 1) Stężenie średnie roczne PM10 Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość maksymalna 3) Liczba stanowisk 1) Percentyl S90.4 ze stężeń 24-godz. PM10 Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) Wartość minimalna 3) Wartość maksymalna 3) Liczba dni ze stężeniem 24-godz. PM10 wyższym od 50 µg/m 3 Liczba stanowisk 1) Liczba stanowisk z przekroczeniami 2) [-] [-] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [-] [-] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [-] [-] [-] [-] dolnośląskie kujawsko-pomorskie łódzkie mazowieckie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie Razem Objaśnienia do tabeli 5.4-5: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie dla określonego czasu uśredniania stężeń 2) liczba stanowisk, na których wartość określonego parametru była wyższa od odpowiedniego stężenia dopuszczalnego 3) wartości: minimalna, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości określonego parametru uzyskanych z pomiarów w jednym roku na wszystkich stanowiskach miejskich uwzględnionych w ocenie Wartość minimalna 3) Wartość maksymalna 3) 160

165 Rys a. Percentyl S90.4 z serii pomiarów pyłu PM10 w 2013 r. na stanowiskach pozamiejskich Rys b. Percentyl S90.4 z serii pomiarów pyłu PM10 w 2013 r. na stanowiskach pozamiejskich 161

166 6. Ocena zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2.5 w skali kraju 6.1. Informacje o systemie pomiarowym stężeń PM2.5 Raport opracowano na podstawie wyników pomiarów stężeń pyłu PM2.5 wykorzystanych wcześniej przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska przy opracowywaniu ocen jakości powietrza na terenie poszczególnych województw. W opracowaniu uwzględniono wyniki z 77 stanowisk dla 2013 r. i z 81 dla 2014 r. Na wszystkich stanowiskach prowadzone były manualne pomiary codzienne lub ciągłe pomiary automatyczne. Wszystkie serie wyników pomiarów stężeń pyłu PM2.5 uwzględnione w opracowaniu, za wyjątkiem serii z jednego stanowiska z 2014, spełniały wymagania dotyczące kompletności serii pomiarowych, pozwalające na poprawne obliczanie stężenia średniego rocznego, ale nie we wszystkich przypadkach spełnione były wymagania odnośnie kompletności serii zapisane w rozporządzeniu Ministra Środowiska i dokumentach Unii Europejskiej (rys a, rys b). Kompletność niemniejszą niż 90% miało 94% serii z 2013 r. i 83% serii z 2014 r. spośród wszystkich serii wyników uwzględnionych w opracowaniu. Kompletność niemniejszą niż 85% miało 99% serii z 2013 r. i 95% z 2014 r. Tylko w przypadku jednego stanowiska (w Suwałkach w 2014 r.) niemożliwe było prawidłowe obliczenie normowanej wielkości statystycznej- stężenia średniego rocznego Sa. Wśród stanowisk pomiarowych przeważały stanowiska zlokalizowane na obszarach miast 68 stanowisk (w tym 61 stanowisk tła, 5 komunikacyjnych i 2 przemysłowe) w 2013 r. i 69 stanowisk w 2014 r. (w tym 61 stanowisk tła, 6 komunikacyjnych i 2 przemysłowe). W raporcie uwzględniono wyniki z 4 stanowisk tła pozamiejskiego (wyniki z obu lat z tych samych stanowisk), oraz wyniki z 4 stanowisk podmiejskich w 2013 r. i 5 w 2014 r. Z ogólnej liczby 77 stanowisk, z których wyniki wykorzystano w raporcie za 2013 r., na 61 z nich stosowano manualną metodę pomiaru, na pozostałych 16 prowadzony był pomiar metodami automatycznymi. Spośród serii pomiarowych z 2014 r. 63 z nich uzyskano w oparciu o metodę manualna, pozostałe 18 z wykorzystaniem pomiarów automatycznych. 162

167 Rys a. Lokalizacja stanowisk pomiarów stężeń pyłu PM2.5, z rozróżnieniem typu stanowiska, rodzaju obszaru lokalizacji stacji i kompletności serii pomiarowej w 2013 r. Rys b. Lokalizacja stanowisk pomiarów stężeń pyłu PM2.5, z rozróżnieniem typu stanowiska, rodzaju obszaru lokalizacji stacji i kompletności serii pomiarowej w 2014 r. 163

168 6.2. Informacje o stężeniach PM2.5 w latach 2013 i 2014 Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2.5, obok zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem i pyłem PM10, stanowi poważny problem w wielu aglomeracjach i miastach. Wysokie stężenia tych zanieczyszczeń występują też w mniejszych miejscowościach. Przebieg stężeń PM2.5 w 2013 r. W 2013 r. na 35 z 77 (45%) stanowisk zanotowano stężenie średnie roczne przekraczające wartość poziomu dopuszczalnego. Najwyższe stężenie średnie roczne zanotowano na stacji komunikacyjnej w Krakowie (43 µg/m 3 ) oraz na stacjach tła miejskiego w Godowie w woj. śląskim (38 g/m 3 ). Są to stężenia przewyższające poziom dopuszczalny o przeszło 50%. Na stacjach pozamiejskich w 2013 r. stężenia PM2.5 nie przekraczały poziomu dopuszczalnego, na jednej stacji podmiejskiej (w Piastowie k. Warszawy) przekroczenie taki wystąpiło. Na rysunku przedstawiono przebieg stężeń 24-godz. pyłu PM2.5 na poszczególnych stanowiskach uwzględnionych w analizach. Na rysunkach, dla każdego stanowiska każdy wynik pomiaru stężenia dobowego oznaczony jest kolorową kreską, której kolor zależy od wysokości stężenia (zgodnie ze skalą kolorów pokazaną na dole rysunku). Różnymi odcieniami koloru czerwonego zaznaczono wartości stężeń dobowych (parametr nienormowany) przekraczające 50 µg/m 3. Miejsce puste, bez kolorowego paska, oznacza, że dla tego dnia nie ma wyniku pomiaru. Po prawej stronie rysunku podane jest dla każdego stanowiska stężenie średnie roczne. 164

169 Rys Przebieg stężeń 24-godz. pyłu PM2.5 w 2013 r., z których wyniki wykorzystano w ocenie (dwie pierwsze litery w kodzie stanowisk to skrót nazwy województwa, na obszarze którego zlokalizowane jest stanowisko, np. Mz - mazowieckie, Mp - małopolskie itd.) W efekcie nakładania się zmian warunków meteorologicznych i wywołanych przez nie zmian w emisji pyłu (oraz w emisji jego prekursorów SO2 i NO2), na zmiany emisji zanieczyszczeń wynikające z innych przyczyn (np. dobowy i tygodniowy cykl zmienności emisji zanieczyszczeń z komunikacji, dobowy i tygodniowy, roczny cykl zmienności emisji 165

170 zanieczyszczeń z procesów technologicznych), stężenia pyłu PM2.5 na każdej stacji zmieniają się w dużym zakresie (rys ). Bardzo często charakter zmian stężeń w czasie jest bardzo podobny dla dużych obszarów kraju i wielu stacji. Jest to związane, między innymi, ze skalą przestrzenną zjawisk pogodowych kształtujących poziom zanieczyszczenia powietrza. Na rys przedstawiono roczny przebieg dobowego stężenia pyłu PM2.5 w 2013 r. uśrednionego dla wszystkich stanowisk pomiarowych w Polsce, obrazujący roczną zmienność stężeń pyłu PM2.5 w skali kraju na tle zmienności temperatury powietrza, czynnika mającego istotny wpływ na stężenia pyłu. W 2013 roku, w sezonie chłodnym, niekorzystne warunki meteorologiczne nad Polską utrzymywały się przez wiele dni, szczególnie często w drugiej połowie stycznia. Zimowym, znaczącym spadkom temperatur powietrza (stymulującym zwiększenie emisji pyłu związanej z ogrzewaniem budynków) związanym często z pogoda wyżową, towarzyszą zwykle długotrwałe sytuacje inwersyjne sprzyjające kumulowaniu się zanieczyszczeń w przyziemnej warstwie atmosfery, co przy zwiększonej emisji z niskich źródeł prowadzi do utrzymywania się wysokich stężeń PM2.5 (podobnie jak i PM10) w przyziemnej warstwie atmosfery. W sezonie grzewczym, a w szczególności w II połowie stycznia (rys.6.2-3, rys ), w niektóre dni, stężenia 50 µg/m 3 przekraczane były nawet na przeszło 70 procentach stanowisk pomiarowych w kraju, podczas gdy w sezonie letnim, od 1 maja do końca września, przekroczenia poziomu 50 µg/m 3 występowały jedynie sporadycznie, na maksymalnie dwóch stanowiskach pomiarowych (rys ). W 2013 r. najwyższe stężenia PM2.5 uśrednione dla wszystkich stanowisk w kraju wystąpiły w dniu 24 stycznia (106 µg/m 3 ) rys W tym dniu stężenia dobowe przekraczały 50 µg/m 3 na ok. 83 procentach stanowisk pomiarowych w kraju. Okresy z wysokimi stężeniami pyłu, rozdzielone były okresami z niższymi stężeniami, np. od 30 stycznia do 6 lutego 2013 r. (rys , rys , rys ). W 2013 r. stężenia wyższe od 50 µg/m 3 na więcej niż połowie stacji w kraju wystąpiły w dniach: (rys ), , , (rys ), , ,

171 % Średnia arytmetyczna ze stężeń 24-godz. PM2.5 w ug/m3 Temperatura powietrza w st. C średnia ze stężeń 24-godz. PM2.5 minimum dobowe temperatury powietrza Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Przebieg stężenia dobowego pyłu PM2.5 uśrednionego dla wszystkich stanowisk w Polsce w 2013 r. oraz minimum dobowe 1-godz. temperatury powietrza na stacji w Warszawie Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Procent stanowisk pomiarowych pyłu PM2.5, na których stężenie 24-godz. pyłu PM2.5 przekraczało wartość 50 µg/m 3 w poszczególnych dniach 2013 r. (spośród wszystkich stanowisk, na których w danym dniu pomiary były prowadzone) 167

172 Rys Stężenia 24-godz. pyłu PM2.5 w dniu Rys Stężenia 24-godz. pyłu PM2.5 w dniu

173 Przebieg stężeń PM2.5 w 2014 r. W 2014 r. na 33 z 81 (41%) stanowisk zanotowano stężenie średnie roczne przekraczające wartość poziomu dopuszczalnego. Najwyższe stężenie średnie roczne zanotowano na stacji komunikacyjnej w Krakowie (45 µg/m 3 ) oraz na stacji tła miejskiego w Godowie w woj. śląskim (40 g/m 3 ). Są to stężenia przewyższające poziom dopuszczalny o 60% i więcej. Na stacjach tła miejskiego przekroczenie wystąpiło na 43% stanowisk i na 40% stanowisk podmiejskich. Na stacjach pozamiejskich w 2014 r. stężenia PM2.5 nie przekraczały poziomu dopuszczalnego. Na rysunku przedstawiono przebieg stężeń 24-godz. pyłu PM2.5 w 2014 r. na poszczególnych stanowiskach uwzględnionych w analizach. W efekcie nakładania się zmian warunków meteorologicznych i wywołanych przez nie zmian w emisji pyłu (oraz w emisji jego prekursorów SO2 i NO2), na zmiany emisji zanieczyszczeń wynikające z innych przyczyn (np. dobowy i tygodniowy cykl zmienności emisji zanieczyszczeń z komunikacji, dobowy i tygodniowy, roczny cykl zmienności emisji zanieczyszczeń z procesów technologicznych), stężenia pyłu PM2.5 na każdej stacji zmieniają się w dużym zakresie (rys ). Bardzo często charakter zmian stężeń w czasie jest bardzo podobny dla dużych obszarów kraju i wielu stacji. Jest to związane, między innymi, ze skalą przestrzenną zjawisk pogodowych kształtujących poziom zanieczyszczenia powietrza. Na rys przedstawiono roczny przebieg dobowego stężenia pyłu PM2.5 w 2014 r. uśrednionego dla wszystkich stanowisk pomiarowych w Polsce, obrazujący roczną zmienność stężeń pyłu PM2.5 w skali kraju na tle zmienności temperatury powietrza, czynnika mającego istotny wpływ na stężenia pyłu. W 2014 r., podobnie jak w latach poprzednich, wysokie stężenia pyłu, w tym pyłu PM2.5, na większości stanowisk notowane były w sezonie chłodnym (pokrywającym się z sezonem grzewczym). W 2014 roku, w sezonie chłodnym, niekorzystne warunki meteorologiczne nad Polską utrzymywały się przez wiele dni, szczególnie często w lutym, w pierwszej połowie marca, pod koniec października i w pierwszej połowie grudnia W sezonie grzewczym, w niektóre dni, stężenia 50 µg/m 3 przekraczane były nawet na przeszło 60% stanowisk pomiarowych w kraju, podczas gdy w sezonie letnim, jeżeli nawet wystąpiły przekroczenia 50 µg/m 3, to zwykle na niewielkiej liczbie stacji (rys ). W okresie od początku maja do końca września przekroczenia poziomu 50 µg/m 3 występowały w kraju jedynie sporadycznie, a jeżeli już wystąpiły, to na maksymalnie 2 stanowiskach (2.5% stanowisk). 169

174 Rys Przebieg stężeń 24-godz. pyłu PM2.5 w 2014, z których wyniki wykorzystano w ocenie (dwie pierwsze litery w kodzie stanowisk to skrót nazwy województwa, na obszarze którego zlokalizowane jest stanowisko, np. Mz - mazowieckie, Mp - małopolskie itd.) W 2014 r. najwyższe stężenia uśrednione dla wszystkich stanowisk w kraju wystąpiły w dniu 4 lutego (rys , rys ). Okresy z wysokimi stężeniami pyłu, rozdzielone były okresami z niższymi stężeniami (rys , rys ). 170

175 % Średnia arytmetyczna ze stężeń 24-godz. PM2.5 w ug/m3 Temperatura powietrza w st. C W 2014 r. stężenia wyższe od 50 µg/m 3 na więcej niż połowie stacji w kraju wystąpiły w ciągu 19 dni w miesiącach luty-marzec i październik-grudzień Stężenia 24-godz. PM2.5 wyższe od 60 µg/m 3 na więcej niż połowie stacji w kraju wystąpiły w dniach: (rys ), (rys.6.2-9), średnia ze stężeń 24-godz. PM2.5 minimum dobowe temperatury powietrza Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Przebieg stężenia dobowego pyłu PM2.5 uśrednionego dla wszystkich stanowisk w Polsce w 2014 r. oraz minimum dobowe 1-godz. temperatury powietrza na stacji w Warszawie Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Procent stanowisk pomiarowych pyłu PM2.5, na których stężenie 24-godz. pyłu PM2.5 przekraczało wartość 50 µg/m 3 w poszczególnych dniach 2014 r. (spośród wszystkich stanowisk, na których w danym dniu pomiary były prowadzone) 171

176 Rys Stężenia 24-godz. pyłu PM2.5 w dniu r. Rys Stężenia 24-godz. pyłu PM2.5 w dniu r. 172

177 6.3. Ocena stężeń pyłu PM2.5 w świetle kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia Kryteria oceny Poziom dopuszczalny stężenia pyłu PM2.5 w powietrzu obowiązujący w Polsce wg rozporządzenia MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, podano w tabeli w rozdziale 3.6. Stężenia PM2.5 w odniesieniu do poziomu dopuszczalnego W 2013 r. poziom dopuszczalny pyłu PM2.5, określony ze względu na ochronę zdrowia, przekroczony był na 35 z 77 stanowisk pomiarowych (45%), zlokalizowanych na terenie 11 województw (tab , rys a), w tym na 30 stanowiskach tła miejskiego i podmiejskiego oraz na 4 z 5 stanowisk komunikacyjnych. Najwyższe przekroczenia poziomu dopuszczalnego, o przeszło 70%, wystąpiły na stanowisku komunikacyjnym w Krakowie. Spośród stanowisk tła miejskiego, największe przekroczenia, o przeszło 50%, zanotowano w Godowie w woj. śląskim. Na terenie 5 województw nie notowano stężeń przewyższających poziom dopuszczalny pyłu PM2.5. Wartość średnia ze stężeń średnich rocznych w 2013 r. dla wszystkich stacji w Polsce wynosiła 24.7 µg/m 3, a dla stanowisk tła miejskiego i podmiejskiego 24.5 µg/m 3. W 2014 r. poziom dopuszczalny pyłu PM2.5, określony ze względu na ochronę zdrowia, przekroczony był na 33 z 80 stanowisk pomiarowych (41%), zlokalizowanych na terenie 11 województw (tab , rys b), w tym na 28 stanowiskach tła miejskiego i podmiejskiego oraz na 4 z 6 stanowisk komunikacyjnych(tab.6.3-2, tab ). Najwyższe przekroczenia poziomu dopuszczalnego, o 80%, wystąpiły na stanowisku komunikacyjnym w Krakowie. Spośród stanowisk tła miejskiego, największe przekroczenia, o 60%, zanotowano w Godowie w woj. śląskim. Na terenie 5 województw nie notowano stężeń przewyższających poziom dopuszczalny pyłu PM2.5. Wartość średnia ze stężeń średnich rocznych w 2013 r. dla wszystkich stacji w Polsce wynosiła 25.1 µg/m 3, a dla stanowisk tła miejskiego i podmiejskiego 25.0 µg/m 3. Krajowy wskaźnik średniego narażenia dla 2013 roku, określony na podstawie danych z lat z 32 stanowisk pomiarowych zlokalizowanych w 30 miastach i aglomeracjach Polski, wynosi po zaokrągleniu do całości 25 µg/m 3. Jest to wartość przewyższająca o 25% pułap stężenia ekspozycji (20 µg/m 3 ), który miał być osiągnięty w 2015 r. Krajowy wskaźnik średniego narażenia dla 2014 roku, określony na podstawie danych z lat , wynosi po zaokrągleniu do całości 24 µg/m 3. Jest to wartość przewyższająca o 20% pułap stężenia ekspozycji (20 µg/m 3 ), który miał być osiągnięty w 2015 r. 173

178 Tabela Wartości parametrów obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń pyłu PM2.5 dla poszczególnych województw w latach 2013 i 2014 Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Województwo Stężenie średnie roczne PM2.5 Liczba stanowisk 1) Stanowiska z przekroczeniem 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) [-] [-] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Razem Objaśnienia do tabeli 6.3-1: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) liczba stanowisk, na których stężenie średnie roczne PM2.5 przekraczało poziom dopuszczalny 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości stężeń średnich rocznych PM2.5 uzyskanych z pomiarów w jednym roku na wszystkich stanowiskach uwzględnionych w ocenie 174

179 Tabela Wartości parametrów obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń pyłu PM2.5 na stanowiskach tła miejskiego i podmiejskiego dla poszczególnych województw w latach 2013 i Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Województwo Stężenie średnie roczne PM2.5 Liczba stanowisk 1) Stanowiska z przekroczeniem 2) Wartość minimalna 3) Wartość średnia 3) Wartość maksymalna 3) [-] [-] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Razem Objaśnienia do tabeli 6.3-2: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) liczba stanowisk, na których stężenie średnie roczne PM2.5 przekraczało poziom dopuszczalny 3) wartości: minimalna, średnia, maksymalna odnoszą się do zbioru wartości stężeń średnich rocznych PM2.5 uzyskanych z pomiarów w jednym roku na wszystkich stanowiskach uwzględnionych w ocenie 175

180 Tabela Wartości parametrów obliczonych na podstawie serii pomiarów stężeń pyłu PM2.5 na stanowiskach komunikacyjnych dla poszczególnych województw w latach 2013 i 2014 Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Województwo Stężenia średnie roczne PM2.5 Liczba stanowisk 1) Stanowiska z przekroczeniem 2) Wartość stężenia ) [-] [-] [µg/m 3 ] dolnośląskie kujawsko-pomorskie 1 24 małopolskie mazowieckie śląskie zachodniopomorskie Razem Objaśnienia do tabeli 6.3-3: 1) liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie 2) liczba stanowisk, na których stężenie średnie roczne PM2.5 przekraczało poziom dopuszczalny Rys a. Stężenia średnie roczne pyłu PM2.5 w 2013 r. 176

181 Rys b. Stężenia średnie roczne pyłu PM2.5 w 2014 r. Zmiany stężeń PM2.5 w wieloleciu Do prezentacji zmiany stężeń pyłu PM2.5 w wieloleciu wykorzystano wskaźniki bazujące na stężeniu średnim rocznym.wskaźnik dla Polski (rys.6.3-2), dla każdego roku, obliczany jest dwuetapowo: w pierwszym etapie określa się wartość średnią ze stacji tła miejskiego i podmiejskiego dla każdego województwa (stanowiska tła miejskiego i podmiejskiego), w drugim etapie oblicza się wskaźnik dla kraju, jako średnią ważoną z wartości wojewódzkich, gdzie wagą jest liczba mieszkańców województwa. Wartość wskaźnika dla PM2.5 zmieniała się w zakresie od -8% do +11% licząc od wartości średniej dla wielolecia (27,2 µg/m 3 ). W 2014 r. stężenia średnie roczne PM2,5 były o ok. 2% wyższe niż w 2013 r. Zarówno w 2013 r. jak i w 2014 r. wskaźnik przyjmował wartości niższe od średniej dla wielolecia. Linia trendu określona metodą najmniejszych kwadratów dla okresu wskazuje na trend malejący wskaźnika w rozważanym okresie (dla tego okresu, w przypadku pozostałych wskaźników też występuje trend malejący). Dla każdego roku okresu objętego analizą, z wyjątkiem 2013 r., wartość wskaźnika obliczonego dla kraju przekraczała poziom dopuszczalny Da= 25 µg/m 3. W każdym z lat wartość wskaźnika przekraczała, określony w rozporządzeniu Ministra Środowiska, poziom pułapu 177