Niewielka miejscowość dawniej duża wieś, w Bieszczadach, w gminie Solina powiatu leskiego. Pierwotna nazwa Ralskie, oznaczała "orne". Obecnie funkcjonuje późniejsza, zniekształcona nazwa. We wsi stoi nowy, filialny kościół rzymskokatolicki. Znajduje się ośrodek Caritas, ośrodki wczasowe, domki letniskowe, bar, pole namiotowe, przystanek PKS. Rajskie posiada połączenia sezonowe z Sanokiem, Leskiem i Ustrzykami. Historia Podczas powierzchniowych badań archeologicznych przeprowadzonych w tej miejscowości przez archeologów na wzgórzu w kształcie elipsy położonym na lewym brzegu Sanu około 100 m na płn. od cerkwiska odkryto zabytki prezentujące kulturę łużycką i wczesne średniowiecze. Brak dokładnych badań uniemożliwia stwierdzenie, czy była tu osada otwarta, czy też niewielkie grodzisko.1 Rajskie jako dobra szlacheckie podlegające pod Sobień i Lesko wzmiankowane są po raz pierwszy w 1425 roku. Jan z Rajskiego (Ralske) wiary katolickiej zobowiązuje się przed sądem ziemskim, że nie będzie mieszkał nadal wspólnie z kobieta nie ochrzczoną, Wołoszką Tatianą, z którą mieszkał od dłuższego czasu, a gdyby to czynił, wtedy bez osobnego dowodu pozwolił się ogniem spalić.2 W 1436 roku (Rayskie) Jan Goligyan jako zastępca żony swej Małgorzaty występuje przeciw Mikołajowi Kmicie, kasztelanowi przemyskiemu, który zajął dobra ojczyste Małgorzaty, przypadłe jej prawem bliższości po jej bracie rodzonym, zmarłym Janie Kmicie i dzieciach tegoż z Bachórza, zamek Sobień z wsiami i wolami doń należącymi Myczkowce, Rajskie, Chrewt i inne.3 W 1441 roku (Ralskye) na podstawie podziału między Małgorzatą, żoną Mościca z Wielkiego Koźmina, a jej stryjem Mikołajem Kmitą Wiśnicza, kasztelanem przemyskim, Małgorzata odstępuje Mikołajowi i jego synom zamek Sobień z wsiami do zamku należącymi: Solina, Chrewt, Rajskie i inne.4 W1481 Jan Sobieński pozywa szlachetnych Jana, Rafała, Mikołaja i Seweryna Tarnawskich o zabranie m. in. 5 wołów wartości 10 grzywien pracowitego Iwana z Rajskiego.5 W 1482 roku (Ralszkie) Hrycz kniaź z Rajskiego jako ławnik sądu leńskiego wsi prawa wołoskiego zw. "skargą" w Lesku.6 W 1488 roku właścicielem Rajskiego Stanisław Kmita z Sobnia, który w rok później zapisuje żonie swej Katarzynie, córce Jana Amora z Tarnowa 6000 złotych węgierskich na połowie swych dóbr: zamek Sobień i wsie do zamku należąc: Tworylne, Rajskie, Myczkowce i inne.7 Wieś wzmiankowana jest następnie w 1489 (Ralschkye) i 1493 (Rayszkye) roku, kiedy mowa jest o popie z Rajskiego.8 1 / 6
W 1515 roku Rajskie jest nadal własnością Kmitów z Sobnia. W latach 1518-19 Rajskie i inne wsie były własnością Piotra i Stanisława Kmitów.9 Wieś wzmiankowana jest następnie w latach 1523, 1526 (wzmiankowany jest młyn i pop) 1529, 1530 (wzmiankowany jest ponownie młyn i pop). W 1536 roku wieś rządziła się prawem wołoskim, posiadało sołtysa, młyn i popa)10 W latach 1456-57 Stanisław, Mikołaj i Jan bracia niedzielni z Wiśnicza, synowie Mikołaja z Sobnia, pozywają Jana Kmitę z Wiśnicza, kasztelan lwowskiego o gwałtowne zajęcie dóbr przypadłych im sorte vulgariter loszem: zamku Sobnia i wsi Uherce, Rajskie, Chrewt i inne. 11 Następnie wieś przechodziła we władanie Stadnickich, Herburtów, Romerów i Ossolińskich. Ucierpiała mocno podczas najazdu tatarskiego 1672 roku. W 1773 roku właścicielem tutejszych dóbr był wojewoda wołyński Józef Ossoliński. Przy dworze funkcjonowała rzymskokatolicka kaplica dworska wzmiankowana w 1775 r.12 W kronice parafialnej odnotowano pod datą 1863 że miejscowy proboszcz greckokatolicki: "Pobłohosłowył Poliakam prapory do powstania, za szczo buł protiahom szistoh nedil uwiaznenyj u Sanoci"13 W wiosce znajdował się również dwór, który końcem XIX wieku należał do Urszuli hr. Golejeskiej14 następnie wraz z Jaworem w do Łosiów. Od 1893 należał do sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo ze Lwowa. Parcelacji dokonano już w okresie międzywojennym. Zatopiony wodami zalewu klasztor powstał pod koniec XIX w.15 Majątek przekazała siostrom Urszula hr. Golejewska ogrody i park krajobrazowy. Urządziły one we dworze. Po wojnie prymy jakiś czas stacjonowało wojsko. Następnie przekazano go w użytkowanie PGR-owi. We dworze zamieszkali robotnicy, którzy zaprószyli ogień w wyniku czego dwór spłoną doszczętnie.16 W latach sześćdziesiątych dwór znalazł się na terenie planowanym pod zalanie. W 1870 roku w Rajskiem Urszula hr. Z Łosiów Golejewska założyła na terenie wsi kopalnię ropy naftowej. Powstające na jej terenie szyby odwiertowe otrzymywały imiona członków rodziny właścicieli.17 W 1914 roku toczyły się na terenie wsi walki pomiędzy Austriakami a nacierającymi wojskami rosyjskimi. Kolejne walki przyniósł w lutym 1915 roku Austriacki kontratak. W 1939 roku wieś przecięła niemiecko-radziecka granica, która istniała tu aż do 22 czerwca 1941 roku, tj. do rozpoczęcia planu "Barbarossa". Wieś została wyzwolona 19 września 1944 roku. W latach 1945-1947 wysiedlona została cała ukraińskojęzyczna ludność wsi. W północnej części wsi znajduje się tzw. "Berlingówka", dom, który należał niegdyś do gen. Zygmunta Berlinga, jednego z twórców Ludowego Wojska Polskiego. Od 20 do 29 lipca 1991 roku obywał się w okolicach Rajskiego, w dolinie Tworylnego IX Międzynarodowy Zjazd The Rainbow Family of Living Light, na który przybyło przeszło 2000 2 / 6
osób. Zabytki i ciekawe miejsca Pozostałość po murowanej, greckokatolickiej cerkwi parafialnej p.w. św. Paraskewii. Zbudowanej w latach 1872-5. Była to świątynia reprezentująca rozpowszechniony w owym okresie styl józefiński. Cerkiew została odnowiona w 1898 roku. W 1944 roku, podczas przechodzącego frontu została uszkodzona pociskami. Po 1947 roku, gdy ludność ukraińska została wysiedlona, cerkiew stała opuszczona. Wyposażenie świątyni rozkradziono. W budynku trzymano owce. 24 marca 1980 roku została wysadzona w powietrze. Zbiegło się to w czasie ze staraniami mieszkających tu wiernych rzymskokatolickich o przekazanie świątyni z przeznaczeniem na kościół. Pozostały tylko gruzy i kute cerkiewne krzyże. Miejsce zostało uporządkowane w 1994 roku. 18 W cerkwi zładowała się cudowna ikona Matki Boskiej Tuchowskiej, pochodząca z XVII. Znajduje się ona obecnie w zbiorach muzeum Narodowego w Krakowie.19 Obok cerkwi znajduje się przycerkiewny cmentarz z nagrobkami odnowionymi również w 1994 r. Kapliczka "Na Hrabie", nazywana również "Kaplicą na skale" dziewiętnastowieczna kapliczka popadła obecnie w całkowitą ruinę. Kaplica p.w. Nałożenia Ryzy Przenajświętszej Bogurodzicy, przy drodze do Studennego. (znajdująca się już na terenie nieistniejącej już wsi Studenne). Zbudowana została w 1873 roku z fundacji Hryhorija Jawornyćkoho. Nieopodal niej tryskało cudowne źródełko.20 "Skała Dobosza" - legendarnego zbójnika Karpat Wschodnich, znajdująca się pod szczytem Szczołb grodzisko znajdujące się na lewym brzegu Sanu, na płn. od cerkwiska. Znaleziono tu zabytki reprezentujące kulturę łużycką i wczesne średniowiecze. 1 Fastnacht A. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340-1650, oficyna Wydawnicza MBP w Sanoku, Sanok 2007 str. 65 oraz Marszałek Juliusz - Katalog Grodzisk i zamczysk w 3 / 6
Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, str. 188. 2 Fastnacht A. Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, tom III, Tow. 3 Fastnacht A. Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, tom III, Tow. 4 Fastnacht A. Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, tom III, Tow. 5 Fastnacht A. Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, tom III, Tow. 6 Fastnacht A. Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, tom III, Tow. 7 Fastnacht A. Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, tom III, Tow. 8 Fastnacht A. Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, tom III, Tow. 9 Fastnacht A. Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, tom III, Tow. 10 Fastnacht A. Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, tom III, Tow. 4 / 6
11 Fastnacht A. Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, tom III, Tow. 12 Orłowski S. Na bieszczadzkich Obwodnicach, cz. 2 Mała Obwodnica, PIKiM Rzeszów 2009 str. 103 13 Bieszczady - Przewodnik. Część historyczna słownika miejscowości - Stanisław Kryciński str. 343 14 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 7, Warszawa : nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880-1914 str. 499 15 Piórecki J. Ogrody i Parki Województwa krośnieńskiego, Bolestraszyce 1998, str. 291 16 Orłowski S. Na bieszczadzkich Obwodnicach, cz. 2 Mała Obwodnica, PIKiM Rzeszów 2009 str. 104 17 Orłowski S. Na bieszczadzkich Obwodnicach, cz. 2 Mała Obwodnica, PIKiM Rzeszów 2009 str. 104 18 Kryciński S. Cerkwie w Bieszczadach, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 2005, str.150 19 Orłowski S. Na bieszczadzkich Obwodnicach, cz. 2 Mała Obwodnica, PIKiM Rzeszów 2009 str. 104 20 Kryciński S. Cerkwie w Bieszczadach, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 2005, str. 151 5 / 6
6 / 6