Zrozumieć przeszłość. Starożytność i średniowiecze. Część 1.

Zrozumieć przeszłość. Starożytność i średniowiecze. Część 1. TEMAT MATERIAŁ NAUCZANIA ODNIESIENIA DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ ELEMENTY JEDNOSTKI TEMATYCZNEJ W PODRĘCZNIKU UKŁAD 5 h/tyg. Zrozumieć przeszłość historia jako nauka chronologia w historii kalendarze propozycje periodyzacji dziejów współczesne metody datowania zabytków archeologicznych rodzaje źródeł historycznych zasady pracy ze źródłami historycznymi specyfika źródeł do nauki prehistorii charakterystyka źródeł historycznych znaczenie terminów: historiografia, chronologia, periodyzacja 1. Prehistoria teorie o początku życia na Ziemi (kreacjonizm a ewolucjonizm) wymagania ogólne: analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekście epok [...] (II) rozpoznaje rodzaje źródeł (II) ocenia przydatność źródła do wyjaśnienia problemu historycznego [...] (II), wymagania ponadprogramowe: charakteryzuje zjawiska z przeszłości utrwalone w pamięci zbiorowej prezentuje różne metody rachuby czasu stosowane w przeszłości wymienia różne propozycje periodyzacji dziejów omawia różne źródła historyczne i ich systematykę. ROZDZIAŁ I: Pierwsze cywilizacje wymagania ogólne: charakteryzuje uwarunkowania [TG] Historia jako nauka [TG] Chronologia w historii [WW] Kalendarze [TG] Epoki historyczne [TG] Datowanie zabytków archeologicznych [TG] Źródła historyczne [TG] Pojawienie się człowieka [TG] Ewolucja człowieka na zrealizowanie

2. Mezopotamia i jej dzieje kryteria człowieczeństwa (biologiczne i psychiczne) zarys etapów ewolucji człowieka i rozprzestrzenianie się ludzi na Ziemi przemiany społeczne, ekonomiczne, kulturowe w okresach: paleolitu i neolitu, epokach: brązu i żelaza rewolucja neolityczna sztuka prehistoryczna powstanie i znaczenie pierwszych miast rola wielkich rzek w powstaniu pierwszych cywilizacji narodziny cywilizacji powstanie i rozwój pisma (ideogramy, pismo sylabiczne, alfabet fenicki, pismo alfabetyczne) wielkie budowle jako świadectwa rozwoju cywilizacyjnego znaczenie terminów: antropogeneza, antropologia, ewolucja, epoka lodowcowa, hominidy, australopitek, człowiek neandertalski, Homo sapiens, paleolit, mezolit warunki naturalne Mezopotamii cywilizacja Sumerów i jej osiągnięcia imperium Sargona Wielkiego geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim i Dalekim Wschodzie (I.1.1) identyfikuje dziedzictwo kultury greckiej w dorobku kulturowym Europy (I.2.4) wymagania ponadprogramowe: wyjaśnia różnice między prehistorią a historią omawia różnice między teoriami: ewolucjonizmu i kreacjonizmu przedstawia kolejne etapy ewolucji istot człowiekowatych wskazuje główne kierunki rozprzestrzeniania się ludzi na Ziemi prezentuje przyczyny i skutki rewolucji neolitycznej, uwzględniając obszar tzw. Żyznego Półksiężyca ocenia znaczenie wynalezienia pisma dla rozwoju cywilizacji i kultury wskazuje czynniki prowadzące do powstania i rozwoju cywilizacji. charakteryzuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim [...] Wschodzie (I.1.1) porównuje formy ustrojowe [B] Karol Darwin [I] Droga ewolucyjna człowieka [TG] Homo sapiens [M] Rozprzestrzenianie się ludzi [TG] Człowiek w paleolicie [R] Chronologia pradziejów [TG] Rewolucja neolityczna [R] Sztuka prehistoryczna [WW] Budowle megalityczne [TG] Najstarsze miasta [TG] Doliny wielkich rzek [M] Rewolucja neolityczna i pierwsze cywilizacje [TG] Narodziny cywilizacji [TG] Warunki naturalne Mezopotamii [TG] Cywilizacji Sumerów [M] Mezopotamia w III tysiącleciu p.n.e. [TG] Imperium Sargona Wielkiego razem z tematem 2. (Mezopotamia i jej ziemie) Do zrealizowania razem z tematem 1. (Prehistoria)

3. Cywilizacja egipska Babilonia i jej dzieje Asyria i jej dzieje społeczeństwa i państwa Mezopotamii wierzenia religijne osiągnięcia cywilizacji Mezopotamii architektura i sztuka znaczenie terminów: prawo talionu, Kodeks Hammurabiego, politeizm, zikkurat, monarchia despotyczna, pismo klinowe warunki naturalne w starożytnym Egipcie początki cywilizacji egipskiej dzieje starożytnego Egiptu ustrój społeczno-polityczny Egiptu kultura i religia Egipcjan pismo: hieroglificzne, hieratyczne i demotyczne znaczenie cywilizacji egipskiej dla dziejów świata znaczenie terminów: katarakta, papirus, faraon, nomy, Dolina Królów, ludy morza, pismo hieroglificzne, mumifikacja, Księga umarłych i struktury społeczne w cywilizacjach bliskowschodnich (I.1.2) rozpoznaje cechy charakterystyczne najważniejszych osiągnięć kulturowych cywilizacji bliskowschodnich [...] w zakresie architektury, sztuki, nauki i pisma (I.1.3) porównuje niewolnictwo w Rzymie z wcześniejszymi formami niewolnictwa w świecie bliskowschodnim [...] (I.4.2). charakteryzuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim [...] Wschodzie (I.1.1) porównuje formy ustrojowe i struktury społeczne w cywilizacjach bliskowschodnich (I.1.2) rozpoznaje cechy charakterystyczne najważniejszych osiągnięć kulturowych cywilizacji bliskowschodnich [...] w zakresie architektury, sztuki, nauki i pisma (I.1.3) porównuje niewolnictwo w Rzymie z wcześniejszymi formami niewolnictwa w świecie bliskowschodnim [...] (I.4.2). [TBK] Skąd pochodzili Sumerowie [TG] Babilonia i jej dzieje [B] Sargon Wielki [TŹ] Kodeks Hammurabiego [TG] Asyria i jej dzieje [R] Cywilizacja Mezopotamii [M] Babilonia i Asyria [TG] Społeczeństwo i państwa Mezopotamii [TG] Wierzenia religijne [TG] Osiągnięcia cywilizacji Mezopotamii [R] Pismo klinowe [TG] Architektura i sztuka [TG] Warunki naturalne Egiptu [TG] Początki cywilizacji egipskiej [R] Paleta Narmera [M] Starożytny Egipt [TG] Państwo faraonów [C] Korona faraonów [R] Piramidy [TG] Ustrój społeczno- polityczny Egiptu [B] Ramzes II [R] Dzieje Egiptu [TG] Religia Egipcjan [WW] Rewolucja Amenhotepa IV [TŹ] Hymn do Atona [TG] Wiara w życie pozagrobowe [R] Ozyrys [TG] Kultura Egiptu [I] Zabytki architektury i sztuki egipskiej [R] Pismo [TG] Znaczenie cywilizacji egipskiej

4. Inne cywilizacje Bliskiego Wschodu 5. Cywilizacje Indii i Chin imperium Hetytów cywilizacja fenicka kolonizacja fenicka Hebrajczycy w Palestynie królestwo Izraela i jego upadek religia judaistyczna Persowie i ich imperium struktura polityczna i społeczna Persji religia w starożytnej Persji znaczenie terminów: Indoeuropejczycy, faktorie handlowe, kolonizacja, monoteizm, diaspora, Semici, patriarchowie, judaizm, Tora, Biblia, Dekalog, mazdaizm, zaratustryzm narodziny cywilizacji doliny Indusu najazd Ariów i okres wedyjski w Indiach system kast imperium Maurjów i panowanie króla Aśoki osiągnięcia cywilizacyjne Indii charakteryzuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim [...] Wschodzie (I.1.1) porównuje formy ustrojowe i struktury społeczne w cywilizacjach bliskowschodnich (I.1.2) rozpoznaje cechy charakterystyczne najważniejszych osiągnięć kulturowych cywilizacji bliskowschodnich [...] w zakresie architektury, sztuki, nauki i pisma (I.1.3) porównuje kolonizację grecką z fenicką w basenie Morza Śródziemnego (I.3.1) porównuje niewolnictwo w Rzymie z wcześniejszymi formami niewolnictwa w świecie bliskowschodnim [...] (I.4.2). charakteryzuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim i Dalekim Wschodzie (I.1.1) rozpoznaje cechy charakterystyczne najważniejszych osiągnięć kulturowych cywilizacji [...] hinduskiej i chińskiej w zakresie architektury, sztuki, nauki [TG] Imperium Hetytów [TG] Fenicjanie [R] Powstanie alfabetu [TG] Kolonizacja fenicka [M] Kolonie fenickie [TG] Hebrajczycy w Palestynie [TG] Królestwo Izraela i jego upadek [M] Palestyna i Fenicja w starożytności [TŹ] Układ Salomona z Hiramem I [R] Stary Testament [TG] Judaizm [TG] Persowie i ich imperium [B] Dariusz I Wielki [M] Państwo Achmenidów [TG] Religia perska [TG] Narodziny cywilizacji doliny Indusu [TG] Okres wedyjski [R] System kast [M] Starożytne Indie i Chiny [TG] Imperium Maurjów [TG] Religie Indii [B] Siddhartha Gautama Budda [TŹ] Edykt Aśoki [TG] Warunki naturalne starożytnych Chin [TG] Historia Chin

1. Najstarsze dzieje Grecji religie Indii: braminizm, hinduizm i buddyzm warunki naturalne starożytnych Chin zarys dziejów politycznych Chin osiągnięcia cywilizacyjne Chin konfucjanizm w Chinach znaczenie terminów: cytadela, wedyzm, guru, kasta, warna, konfucjanizm uwarunkowania naturalne starożytnej Grecji transport i gospodarka Greków cywilizacja minojska i jej osiągnięcia cywilizacja mykeńska i jej osiągnięcia wojna trojańska wieki ciemne w dziejach starożytnej Grecji znaczenie terminów: groby szybowe, groby kopułowe, pismo linearne A i B, Achajowie, Dorowie, Jonowie 2. Świat poleis powstanie systemu polis struktury społeczne w miastachpaństwach Grecji i pisma (I.1.3). [TG] Osiągnięcia cywilizacyjne Chin [B] Shi Huanghi [C] Terakotowa armia [TG] Konfucjanizm [R] Wielki Mur Chiński [TŹ] Konfucjusz o obowiązkach PODSUMOWANIE SPRAWDZIAN ROZDZIAŁ II: Starożytna Grecja charakteryzuje geograficzne [TG] Grecja i jej warunki naturalne uwarunkowania cywilizacji [C] Zmiany w środowisku przyrodniczym greckiej (I.2.1) [M] Grecja w II tysiącleciu p.n.e. [TG] Transport i gospodarka rozpoznaje dokonania kulturowe [R] Chronologia dziejów Grecji Greków w dziedzinie architektury, [TG] Kultura minojska rzeźby, teatru, literatury, filozofii, [WW] Pismo linearne A nauki i identyfikuje je z ich [TG] Mykeńczycy twórcami (I.2.3) [R] Wojna trojańska identyfikuje dziedzictwo kultury [I] Starożytne Mykeny greckiej w dorobku kulturowym [TG] Wieki ciemne [C] Grecja czy Hellada? Europy (I.2.4). [TŹ] Hellada i Hellenowie charakteryzuje geograficzne uwarunkowania cywilizacji greckiej (I.2.1) [TG] Początki poleis [WW] Alfabet grecki [TG] Ustroje poleis na zrealizowanie razem z tematem 2. (Świat poleis) Do zrealizowania razem z tematem 1. (Najstarsze

Wielka Kolonizacja typy ustrojowe greckich poleis wprowadzenie pieniądza monetarnego znaczenie terminów: tyrania, monarchia, oligarchia, demokracja, arystokracja, obywatel, falanga, hoplita, rewolucja hoplicka, ajsymneci, agora, akropol, materopolia, kolonia. 3. Sparta początki Sparty działalność Likurga warstwy społeczne w starożytnej Sparcie ustrój polityczny starożytnej Sparty wychowanie i życie Spartan znaczenie terminów: symmachia, Wielka Rhetra, diarchia, spartiaci, heloci, periojkowie, Lakonia, geruzja, apella, kleroi, homoioi, eforowie, diaita 4. Ateny Ateny w okresie archaicznym prawa Drakona, reformy: Solona i Klejstenesa przemiany ustrojowe starożytnych Aten do III w. p.n.e. społeczeństwo demokratycznych [...] porównuje formy ustrojowe greckich poleis (I.2.2) identyfikuje dziedzictwo kultury greckiej w dorobku kulturowym Europy (I.2.4) porównuje kolonizację grecką z fenicką w basenie Morza Śródziemnego (I.3.1) porównuje niewolnictwo w Rzymie z wcześniejszymi formami niewolnictwa w świecie bliskowschodnim [...] (I.4.2). [...] porównuje formy ustrojowe greckich poleis (I.2.2). wyjaśnia przemiany ustrojowe w Atenach [...] (I.2.2) identyfikuje dziedzictwo kultury greckiej w dorobku kulturowym Europy (I.2.4). [R] Hoplici i falanga [I] Poleis [TG] Wielka kolonizacja [R] Kolonizacja fenicka [TBK] Jak powstały greckie poleis [M] Kolonizacja grecka [R] Wprowadzenie pieniądza monetarnego [TG] Początki Sparty [TG] Działalność Likurga [M] Sparta i Związek Peloponeski [TG] Społeczeństwo Sparty [WW] Kobiety w Sparcie [WW] Dlaczego malała liczba spartiatów [TG] Ustrój polityczny Sparty [WW] Królowie spartańscy [TG] Życie Spartan [TG] Spartańscy wojownicy [TŹ] Spartańskie wychowanie [R] Legenda spartańska [TG] Ateny w okresie archaicznym [TG] Prawa Drakona, reformy Solona i Klejstenesa [R] Ateny [TG] Społeczeństwo demokratyczne Aten [R] Małżeństwo w Atenach [TG] Ustrój polityczny Aten dzieje Grecji)

5. Wojny grecko-perskie Aten demokracja ateńska i jej funkcjonowanie znaczenie terminów: areopag, archonci, ostrakon, ostracyzm, strateg, Rada Pięciuset, metojkowie, fyle, trytie, eklezja, heliaja, dokimazja, euthyna, demagogowie, Akropol geneza wojen perskich przebieg działań militarnopolitycznych skutki wojen dla dziejów Grecji i Europy znaczenie terminów: satrapa, triera, Nieśmiertelni, polemarcha charakteryzuje wojny greckoperskie [...] (I.3.2). [TG] Urzędy w demokracji ateńskiej [TŹ] Perykles o demokracji [WW] Odpowiedzialność ateńskich urzędników [TG] Przyczyny konfliktu [TG] Bitwa pod Maratonem [R] Hoplici i Nieśmiertelni [R] Przebieg bitwy pod Maratonem [TŹ] Mowa Militiadesa [TG] Znaczenie bitwy maratońskiej [M] Wojny Greków z Persami [TBK] Filippides i bieg maratoński [TG] Wyprawa Kserksesa [TG] Bitwa pod Termopilami [R] Triery [TG] Salamina i Plateje na zrealizowanie razem z częścią zagadnień z tematu 7. (Grecja po wojnach perskich) 6. Kultura antycznej Grecji periodyzacja dziejów kultury greckiej literatura grecka i retoryka teatr grecki filozofia grecka charakteryzuje geograficzne uwarunkowania cywilizacji greckiej (I.2.1) rozpoznaje dokonania kulturowe Greków w dziedzinie architektury, Zagadnienia z tematu 7, które można zrealizować podczas tej lekcji: [TG] Związek Morski [M] Wojna peloponeska [TG] Wojna peloponeska i jej skutki [TG] Literatura grecka [TŹ] Historia według Herodota i Tukidydesa [TG] Retoryka [TG] Teatr grecki [R] W greckim teatrze

7. Grecja po wojnach perskich 8. Aleksander Wielki architektura grecka sztuki plastyczne w okresie klasycznym religia starożytnej Grecji sport w starożytnej Grecji znaczenie terminów: heros, pytia, malarstwo czerwonofigurowe, retoryka, agony, sofiści, antropomorfizacja, hellenizm, Akademia, Liceum, wyrocznie hegemonia Aten po wojnach grecko-perskich wojna peloponeska i jej skutki rywalizacja o hegemonię w Grecji (Sparta, Teby, Macedonia) znaczenie terminów: Związek Morski, Związek Peloponeski, wojna koryncka, pokój Nikiasa, Lacedemończycy królestwo Macedonii specyfika ustroju politycznego i społecznego reformy wojskowe i podboje Filipa II powstanie imperium Aleksandra Wielkiego monarchia Aleksandra jej struktury: polityczna i społeczna znaczenie terminów: sarisa, rzeźby, teatru, literatury, filozofii, nauki i identyfikuje je z ich twórcami (I.2.3) identyfikuje dziedzictwo kultury greckiej w dorobku kulturowym Europy (I.2.4). charakteryzuje geograficzne uwarunkowania cywilizacji greckiej (I.2.1) [...] porównuje formy ustrojowe greckich poleis (I.2.2) charakteryzuje [...] ekspansję Aleksandra Wielkiego (I.3.2). [TG] Filozofia grecka [I] Świątynia grecka [TG] Architektura grecka [R] Rzeźba [TG] Sztuki plastyczne w okresie klasycznym [M] Kultura i religia starożytnej Grecji [TG] Religia starożytnej Grecji [C] Wyrocznie greckie [WW] Prometeusz dobroczyńca ludzkości [B] Hipokrates z Kos [TG] Sport w starożytnej Grecji [TG] Związek Morski [R] Złoty wiek Aten [M] Wojna peloponeska [B] Kimon [TG] Wojna peloponeska i jej skutki [TŹ] Ateny w trakcie wojny peloponeskiej [TG] Rywalizacja o hegemonię w Grecji [R] Wyprawa dziesięciu tysięcy [M] Grecja w okresie walk o hegemonię Zagadnienia z tematu 7, które można zrealizować podczas tej lekcji: [TG] Rywalizacja o hegemonię w Grecji [M] Grecja w okresie walk o hegemonię [TG] Macedonia przed Aleksandrem Wielkim [B] Filip II Macedoński [R] Armia macedońska [TG] Podboje Aleksandra Macedońskiego Temat do zrealizowania ogólnie z zagadnieniami do tematów 5. (Wojny greckoperskie) i 8. (Aleksander Wielki) na zrealizowanie razem z zagadnieniami z tematu 7. (Grecja po wojnach perskich)

9. Świat hellenistyczny 1. Etruskowie i początki Rzymu hetajrowie, Związek Koryncki rozpad imperium Aleksandra cechy kultury hellenistycznej ośrodki kultury hellenistycznej literatura i nauka okresu hellenistycznego filozofia epoki hellenistycznej architektura i rzeźba w okresie hellenistycznym religia i kult władców dziedzictwo epoki hellenistycznej znaczenie terminów: diadochowie, synkretyzm religijny, hellenizm, cynicy, stoicy, epikurejczycy, fryz warunki naturalne Italii Etruskowie początki Rzymu Rzym jako monarchia struktura społeczna Rzymu w okresie monarchii znaczenie terminów: Lacjum, Latynowie, Sabinowie, Wolskowie, Etruskowie, królowie rzymscy, patronat, tribus, kuria, centuria rozpoznaje dokonania kulturowe Greków w dziedzinie architektury, rzeźby, teatru, literatury, filozofii, nauki i identyfikuje je z ich twórcami (I.2.3) identyfikuje dziedzictwo kultury greckiej w dorobku kulturowym Europy (I.2.4) charakteryzuje [...] ekspansję Aleksandra Wielkiego (I.3.2). [M] Podboje Aleksandra Wielkiego [TG] Imperium Aleksandra Wielkiego [B] Aleksander Wielki [TŹ] Założenie Aleksandrii [TG] Rozpad imperium Aleksandra [TŹ] Walki Diadochów [M] Podział imperium Aleksandra [TG] Cechy kultury hellenistycznej [TG] Ośrodki kultury hellenistycznej [WW] Skąd się wziął termin hellenizm? [TG] Literatura okresu hellenistycznego [TG] Filozofia epoki hellenistycznej [R] Filozofowie z okresu hellenistycznego [TG] Sztuki plastyczne [WW] Ołtarz pergamoński [TG] Religia i kult władców [TŹ] Kult władcy [TG] Dziedzictwo epoki hellenistycznej POWTÓRZENIA SPRAWDZIAN ROZDZIAŁ III: Antyczny Rzym charakteryzuje ekspansję [TG] Starożytna Italia rzymską i wyjaśnia ideę Imperium [M] Italia w VIII VI wieku p.n.e. Rzymskiego (I.3.3). [TG] Etruskowie [R] Ceramika etruska [TBK] Pochodzenie Etrusków [R] Cmentarzysko w Cervetere [TG] Początki Rzymu [WW] Legenda o założeniu Rzymu [R] Rozwój Rzymu na zrealizowanie razem z tematem 2. (Republika rzymska)

2. Republika rzymska 3. Narodziny Imperium Rzymskiego 4. Kryzys republiki rzymskiej społeczeństwo republikańskiego Rzymu władze republiki rzymskiej znaczenie terminów: republika, kuria, senat, zasada kolegialności, zasada kadencyjności, dyktator, konsul, trybun ludowy, patrycjusze, plebejusze, nobilowie, Prawo XII tablic, pretor, cenzor, edyl, kwestor, liktor, trybun ludowy armia rzymska przyczyny podbojów rzymskich podbój Italii, wojny punickie, podbój państw hellenistycznych powstanie Imperium Rzymskiego funkcjonowanie imperium znaczenie terminów: wojsko obywatelskie, legion, prowincja, triumf, manipuł, ekwici społeczne skutki podbojów rzymskich reformy agrarne Grakchów i reforma wojskowa Mariusza kryzys ustroju republikańskiego w Rzymie wojna domowa i dyktatura Sulli charakteryzuje ekspansję rzymską [...] (I.3.3) charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne w Rzymie republikańskim [...] (I.4.1). charakteryzuje ekspansję rzymską i wyjaśnia ideę Imperium Rzymskiego (I.3.3) identyfikuje dziedzictwo kultury rzymskiej w dorobku kulturowym Europy (I.4.6). charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne w Rzymie republikańskim [...] (I.4.1) porównuje niewolnictwo w Rzymie z wcześniejszymi formami niewolnictwa w świecie bliskowschodnim i greckim (I.4.2). [TG] Republika i jej społeczeństwo [WW] Patrycjusze [TG] Władze republiki rzymskiej [TŹ] Ustrój republikański [R] Urzędy republikańskie [C] Jak nazywali się Rzymianie? [WW] Cyncynat [TG] Walka o prawa plebejuszy [TŹ] Prawo XII tablic [TG] Podbój Italii [WW] Vae victis! [M] Italia w V III wieku p.n.e. [TG] Italia po podbojach rzymskich [TG] Armia rzymska [I] Legiony rzymskie [TŹ] Trumf rzymskiego wodza [TG] Początki wojen punickich [R] Kartagina [TG] II wojna punicka [B] Hannibal [M] Wojny punickie [TG] Podbój państw hellenistycznych [TG] Imperium Romanum [TG] Skutki podbojów [TŹ] Niewolnicy w rzymskim gospodarstwie [R] Popularzy i optymaci [TG] Reformy Grakchów [TG] Kryzys republiki [TG] Powstanie Spartakusa [WW] Gladiatorzy [M] Italia podczas powstania Spartakusa Do zrealizowania razem z tematem 1. (Etruskowie i początki Rzymu)

5. Powstanie cesarstwa 6. Pryncypat i dominat niewolnictwo w Rzymie i powstanie Spartakusa I triumwirat rządy Juliusza Cezara II triumwirat znaczenie terminów: triumwirat, tetrarchia, popularzy, optymaci, proletariusze wojna Oktawiana z Markiem Antoniuszem przejęcie pełnej władzy przez Oktawiana Augusta powstanie cesarstwa w Rzymie dynastia julijsko-klaudyjska podboje cesarstwa znaczenie terminów: cesarstwo, cesarz, kohorta, pretorianie, pax Romana, pryncypat panowanie Flawiuszów i Antoninów romanizacja oraz urbanizacja prowincji wojny w okresie pryncypatu limes i zagrożenie zewnętrzne dominat i tetrarchia znaczenie terminów: dominat, Partowie, Wał Hadriana, Dakowie, dynastia flawijska, castrum charakteryzuje ekspansję rzymską i wyjaśnia ideę imperium rzymskiego (I.3.3) charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne [...] w cesarstwie rzymskim (I.4.1). charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne [...] w cesarstwie rzymskim (I.4.1). identyfikuje dziedzictwo kultury rzymskiej w dorobku kulturowym Europy (I.4.6). [TG] I Triumwirat [WW] Alea iacta est! [M] Ostatnie stulecie republiki [B] Gnejusz Pompejusz Magnus [TG] Rządy Cezara [B] Juliusz Gajusz Cezar [TG] II triumwirat [TBK] Kleopatra [TG] Narodziny cesarstwa [TG] Pryncypat monarchia czy republika? [TŹ] Początki rządów Oktawiana [WW] Propaganda w czasach Oktawiana Augusta [TG] Panowanie Oktawiana [C] Cezar i cesarz [TG] Dynastia julijsko-klaudyjska [TG] Podboje rzymskie [M] Podboje rzymskie w I wieku n.e. [R] Królestwo Partów [TG] Panowanie Flawiuszów i Antonimów [TG] Romanizacja oraz urbanizacja prowincji [M] Cesarstwa rzymskie u szczytu potęgi [TG] Wojny w okresie pryncypatu [WW] Początek diaspory żydowskiej [R] Kolumna Trajana [TG] Limes i zagrożenia zewnętrzne [R] Limes [TG] Dominat i tetrarchia [M] Kryzys cesarstwa w III wieku [TŹ] Panowanie Dioklecjana

7. Kultura antycznego Rzymu 8. Początki chrześcijaństwa 9. Upadek Imperium Rzymskiego kształtowanie się kultury rzymskiej literatura rzymska filozofia rzymska prawo rzymskie architektura i sztuki plastyczne w Rzymie osiągnięcia techniczne Rzymian religia w antycznym Rzymie znaczenie terminów: forum, Koloseum, Kapitol, Panteon, termy, łuki triumfalne, amfiteatr, mitraizm powstanie i rozwój chrześcijaństwa prześladowania chrześcijan Edykt mediolański rola cesarza Konstantyna Wielkiego w upaństwowieniu religii chrześcijańskiej znaczenie terminów: kult państwowy, chrześcijaństwo, Nowy Testament, apostołowie, herezje, gnostycyzm, apokryfy, kanon, patriarcha kryzys wewnętrzny cesarstwa podział imperium kryzys cesarstwa zachodniorzymskiego rozpoznaje dokonania kulturowe Rzymian w dziedzinie prawa, literatury, nauki, architektury i techniki (I.4.5) identyfikuje dziedzictwo kultury rzymskiej w dorobku kulturowym Europy (I.4.6). opisuje zmiany w położeniu religii chrześcijańskiej w państwie rzymskim (od religii prześladowanej, poprzez tolerowaną, do panującej) (I.4.3) identyfikuje dziedzictwo kultury rzymskiej w dorobku kulturowym Europy (I.4.6). charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne [...] w cesarstwie rzymskim (I.4.1) prezentuje najważniejsze [R] Cesarze rzymscy [TG] Kształtowanie się kultury rzymskiej [TG] Literatura rzymska [TG] Filozofia rzymska [TŹ] Stoicyzm Seneki [TG] Prawo rzymskie [TG] Architektura i sztuka [TG] Osiągnięcia techniczne [R] Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu [I] Arcydzieła architektury rzymskiej [TG] Religia w antycznym Rzymie [TŹ] Wielkość rzymskich bóstw [C] Skąd się wzięli fanatycy? [W] Mitraizm [TŹ] Kult Cezara [TG] Narodziny chrześcijaństwa [TG] Powstanie kościoła [B] Św. Paweł z Tarsu [R] Pierwsze podziały wśród chrześcijan [TG] Prześladowania chrześcijan [M] Rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa [TG] Chrześcijaństwo religią tolerowaną i państwową [TŹ] Edykt mediolański [TG] Kryzys wewnętrzny w imperium [TG] Próby reform [C] Rzymianie i Rzymianie [M] Wędrówki ludów i upadek Rzymu [TG] Wielka wędrówka ludów

1. Barbarzyńska Europa 2. Cesarstwo bizantyjskie wielka wędrówka ludów upadek cesarstwa zachodniorzymskiego i jego przyczyny znaczenie terminów: latyfundia, kolonowie, Hunowie, Germanowie, Wizygoci, Ostrogoci, Wandalowie plemiona germańskie królestwa barbarzyńskie ustrój polityczno-społeczny państw germańskich upadek państw barbarzyńskich powstanie łacińskiego kręgu cywilizacyjnego powstanie państw germańskich znaczenie terminów: arianizm, kler, pontyfikat, asceta, konwent, klasztor, zakon, reguła, benedyktyni ustrój polityczny cesarstwa bizantyjskiego odbudowa potęgi w czasach Justyniana I kryzys i najazdy Bułgarów oraz Persów, walki z Arabami polityka wewnętrzna Justyniana I stanowiska historiografii dotyczące przyczyn upadku państwa rzymskiego (I.4.4). PODSUMOWANIE SPRAWDZIAN ROZDZIAŁ IV: Wczesne średniowiecze charakteryzuje kręgi kulturowe: łaciński [...] (II.1.1) opisuje proces tworzenia się państw w Europie Zachodniej [...] (II.2.3) charakteryzuje kręgi kulturowe: [...] bizantyjski [...] (II.1.1) opisuje charakterystyczne cechy bizantyjskiego systemu politycznego (II.1.2). [TG] Upadek cesarstwa zachodniorzymskiego [C] Hunowie w tradycji [TŹ] Upadek Romulusa Augustulusa [TBK] Dlaczego upadł Rzym? [TG] Plemiona germańskie [TG] Królestwa barbarzyńskie [B] Teodoryk I Wielki [TŹ] Teodoryk a cesarstwo bizantyjskie [TG] Organizacja monarchii barbarzyńskich [M] Europa Zachodnia w V VI wieku [TG] Upadek państw barbarzyńskich [R] Brytania [TG] Kościół na przełomie epok [TG] Religia i cywilizacyjna rola klasztorów [R] Chrystianizacja Irlandii i Brytanii [TŹ] Żywot św. Seweryna z Noricum [TG] Bizancjum na przełomie epok [R] Chronologia dziejów Bizancjum [B] Justynian I [TG] Restauracja cesarstwa rzymskiego [M] Cesarstwo wschodniorzymskie w VI VIII wieku [TG] Polityka wewnętrzna Justyniana I [TŹ] Ceremoniał dworu bizantyjskiego na zrealizowanie razem z tematem 4. (Monarchia Franków)

społeczeństwo i gospodarka cesarstwa bizantyjskiego kultura bizantyjska renesans macedoński znaczenie terminów: kodyfikacja justyniańska, termy, ikonoklazm, ogień grecki, Kodeks Justyniana 3. Świat islamu Arabia przed powstaniem islamu powstanie islamu (nauki Mahometa) rozwój nowej religii podboje arabskie w Europie powstanie imperium Arabów kultura i sztuka arabska cywilizacja islamska i jej znaczenie znaczenie terminów: Beduini, szariat, Koran, hidżra, dżihad, muzułmanie, islam, kalifat, Sunna, meczet, dżizja, Umajjadzi, 4. Monarchia Franków Abbasydzi pochodzenie Franków początki państwa Franków chrzest Chlodwiga rządy Merowingów społeczeństwo monarchii Merowingów organizacja monarchii Franków początek potęgi Karolingów panowanie Pepina Krótkiego charakteryzuje kręgi kulturowe: [...] arabski (II.1.1) wyjaśnia wpływ cywilizacji islamskiej na cywilizację łacińską i bizantyjską (II.1.3) rozpoznaje najważniejsze osiągnięcia cywilizacji islamskiej w zakresie architektury, sztuki i nauki (II.1.4) opisuje proces tworzenia się państw w Europie Zachodniej, z uwzględnieniem najazdów Arabów [...] (II.2.3). opisuje zasięg terytorialny, organizację władzy, gospodarkę i kulturę państwa Franków (II.2.1). [TG] Kultura i sztuka [R] Kultura Justyniana [WW] Ikonoklazm [I] Architektura w Bizancjum [TG] Kryzys Bizancjum [TG] Przemiany społeczne [TG] Dynastia macedońska [TG] Arabia przed Mahometem [TG] Pojawienie się islamu [R] Koran [TG] Rozwój nowej religii [WW] Pielgrzymki do Mekki [TG] Podboje arabskie [M] Ekspansja islamu [TG] Powstanie imperium [TG] Cywilizacja islamu [I] Meczet [TŹ] Spuścizna greckiej nauki [TG] Podział muzułmańskiego imperium Zagadnienia z tematu 1., które można zrealizować podczas tej lekcji: [TG] Królestwa barbarzyńskie [M] Europa Zachodnia w V VI wieku [TG] Kościół na przełomie epok [TG] Powstanie państwa Franków [TŹ] Prawo salickie [TG] Społeczeństwo monarchii Do zrealizowania razem z tematem 1. (Barbarzyńska Europa)

5. Imperium Karolingów 6. Kształtowanie się ustroju feudalnego znaczenie terminów: prawo salickie, majordom, hrabstwo, wiec, Patrymonium św. Piotra powstanie imperium Karolingów monarchia Karola Wielkiego reformy karolińskie renesans karoliński odnowienie cesarstwa na zachodzie Europy kryzys imperium Karolingów traktat z Verdun i jego skutki znaczenie terminów: minuskuła karolińska, kapitularz, marchia gospodarka i społeczeństwo wczesnego średniowiecza władztwo gruntowe feudalizm rozwój systemu lennego znaczenie terminów: gospodarka charakteryzuje kręgi kulturowe: łaciński [...] (II.1.1) charakteryzuje [...] ideę cesarstwa karolińskiego [...] (II.2.2). charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych i gospodarki w systemie feudalnym (II.2.5). Merowingów [B] Chlodwig I [TG] Panowanie dynastii Merowingów [M] Państwo Franków w V VIII wieku [WW] Historia Franków [TG] Organizacja monarchii Franków [R] Narodziny monarchii patrymonialnych [TG] Początki potęgi Karolingów [B] Karol Młot [TG] Panowanie Pepina Krótkiego [TG] Powstanie imperium Karolingów [B] Karol Wielki [WW] Pieśń o Rolandzie [M] Państwo Karola Wielkiego [TG] Reformy karolińskie [R] Reforma wojskowa [TG] Reforma edukacji [TG] Zamiany w języku łacińskim [WW] Kopiowanie ksiąg [TG] Renesans karoliński [TŹ] Rządy Karola Wielkiego [TG] Odnowienie cesarstwa [R] Zabytki architektury [TG] Kryzys imperium Karolingów [R] Drzewo genealogiczne Karolingów [M] Podział imperium Karolingów [TG] Gospodarka i społeczeństwo wczesnego średniowiecza [TG] Władztwo gruntowe [TŹ] Immunitet [TG] Feudalizm [R] Hołd lenny [R] Drabina feudalna

7. Europa Zachodnia w IX X w. 8. Słowianie i Węgrzy naturalna, gospodarka towarowopieniężna, trybut, senior, wasal, feudum, renta feudalna, immunitet, pańszczyzna, beneficjum, kasztelan, lenno, hołd lenny, suzeren upadek dynastii Karolingów początki królestwa francuskiego powstanie Rzeszy i cesarstwa Ottonów Skandynawia i Normanowie początek najazdów wikingów podboje normańskie i Wilhelm Zdobywca znaczenie terminów: Robertyni, Kapetyngowie, Ludolfingowie, uniwersalizm cesarski, Waregowie, pismo runiczne pochodzenie Słowian i ich rozmieszczenie organizacja plemion słowiańskich kultura pierwotna Słowian Awarowie pierwsze państwo słowiańskie Wielkie Morawy i wpływy bizantyjskie powstanie państwa czeskiego państwa słowiańskie na Bałkanach charakteryzuje kręgi kulturowe: łaciński [...] (II.1.1) charakteryzuje i porównuje ideę cesarstwa karolińskiego z ideą cesarstwa Ottonów (II.2.2) opisuje proces tworzenia się państw w Europie Zachodniej, z uwzględnieniem najazdów [...] Normanów [...] (II.2.3) charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych i gospodarki w systemie feudalnym (II.2.5). opisuje proces tworzenia się państw w Europie Zachodniej, z uwzględnieniem najazdów [...] Węgrów (II.2.3) opisuje proces powstawania państw w Europie Środkowo- Wschodniej, z uwzględnieniem wpływu cywilizacji łacińskiej i bizantyjskiej (II.2.4) charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych i [TG] Rozwój systemu lennego [TG] Upadek dynastii Karolingów [TG] Początki królestwa francuskiego [R] Genealogia Karolingów [TG] Powstanie Rzeszy Niemieckiej [TG] Cesarstwo Ottonów [B] Otton I Wielki [R] Uniwersalistyczny plan Ottona III [TG] Skandynawia i Normanowie [M] Europa w IX X wieku [TG] Początki najazdów wikingów [WW] Pismo runiczne [R] Wyprawy wikingów [TG] Podboje Normanów [R] Tkanina z Bayeux [TG] Pochodzenie Słowian [TG] Organizacja plemion słowiańskich [M] Europa Środkowa i Wschodnia w V X wieku [TG] Pierwsze państwo Słowian [TŹ] Władza książęca [TG] Wielkie Morawy [R] Apostołowie Słowian [TG] Bałkany [TG] Ruś Kijowska [WW] Księżna Olga [B] Włodzimierz I Wielki [TG] Powstanie monarchii węgierskiej

9. Ziemie polskie w X wieku 10. Początki państwa polskiego powstanie Rusi Kijowskiej Węgrzy i początki ich państwowości najazdy Węgrów w Europie znaczenie terminów: kaganat, głagolica, cyrylica, demokracja wojenna, żupan, Przemyślidzi pierwsi mieszkańcy ziem polskich przybycie plemion słowiańskich i ich rozmieszczenie warunki naturalne i gospodarka plemienna organizacja społeczna Słowian plemiona polskie pierwsze państwa plemienne początki państwa Polan znaczenie terminów: kultura łużycka, kultura pomorska, kultura lateńska, bursztynowy szlak, gospodarka żarowa, gospodarka przemienno-odłogowa, opole, ród, gród najstarsze źródła dotyczące dziejów Polski polityka Mieszka I przyjęcie chrztu i jego znaczenie stosunki państwa gnieźnieńskiego z sąsiadami początki rządów Bolesława Chrobrego gospodarki w systemie feudalnym (II.2.5) prezentuje główne stanowiska historiografii dotyczące etnogenezy Słowian (II.4.1). prezentuje główne stanowiska historiografii dotyczące etnogenezy Słowian (II.4.1) wyjaśnia uwarunkowania narodzin państwa polskiego [...] (II.4.2). opisuje proces powstawania państw w Europie Środkowo- Wschodniej, z uwzględnieniem wpływu cywilizacji łacińskiej i bizantyjskiej (II.2.4) wyjaśnia uwarunkowania narodzin państwa polskiego i jego chrystianizacji (II.4.2) [R] Najazdy węgierskie [TG] Pierwsi mieszkańcy ziem polskich [TŹ] Bursztynowy szlak [TG] Słowianie na ziemiach polskich [I] Kultury archeologiczne na ziemiach polskich [TG] Organizacja społeczna Słowian [TG] Plemiona polskie [R] Wierzenia Słowian [M] Słowianie Zachodni z VI IX wieku [TG] Pierwsze państwa plemienne [TŹ] Państwo Wiślan [TG] Początki państwa Polan Zagadnienia z tematu 9, które można zrealizować podczas tej lekcji: [TG] Plemiona polskie [M] Słowianie Zachodni z VI IX wieku [TG] Pierwsze państwa plemienne [TG] Początki państwa Polan [TG] Państwo Mieszka I [B] Mieszko I Do zrealizowania razem z tematem 10. (Początki państwa polskiego) z krótkim wprowadzeniem z informacjami z tematu 9. (Ziemie polskie w X wieku)

misja św. Wojciecha w Prusach zjazd gnieźnieński wojny z sąsiadami koronacja Bolesława Chrobrego znaczenie terminów: Dagome iudex, chrystianizacja, kanonizacja, męczeństwo, relikwie, arcybiskupstwo, bulla, denar, wojowie opisuje rozwój terytorialny państwa polskiego w X XII w. (II.4.3) rozpoznaje tendencje centralistyczne i decentralistyczne w życiu politycznym państwa polskiego w X XII w. (II.4.4) synchronizuje najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy w X XII w. (II.4.5) ocenia znaczenie włączenia ziem polskich do cywilizacyjnego kręgu [TG] Chrzest Polski [M] Państwo Mieszka I [TG] Postępy w tworzeniu monarchii [TŹ] Dagome Iudex [TG] Panowanie Bolesława Chrobrego [B] Bolesław Chrobry [R] Święty Wojciech [TG] Zjazd gnieźnieński [M] Polska w czasach Bolesława Chrobrego [WW] Gniezno [TG] Wojny polsko-niemieckie [TG] Polska królestwem świata zachodniego (łacińskiego) (II.8.2). 11. Kryzys monarchii piastowskiej początki rządów Mieszka II kryzys państwa pierwszych Piastów i reakcja pogańska najazd Brzetysława Kazimierz Odnowiciel i jego polityka odbudowa państwa piastowskiego monarchia Bolesława Śmiałego sprawa św. Stanisława i upadek Bolesława Śmiałego polityka wewnętrzna i zewnętrzna Władysława Hermana początki rządów Bolesława opisuje rozwój terytorialny państwa polskiego w X XII w. (II.4.3) rozpoznaje tendencje centralistyczne i decentralistyczne w życiu politycznym państwa polskiego w X XII w. (II.4.4) synchronizuje najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy w X XII w. (II.4.5). [TG] Panowanie Mieszka II [TG] Kryzys monarchii piastowskiej [TG] Powrót Kazimierza I Odnowiciela [TŹ] Kradzież relikwii św. Wojciecha [TG] Odbudowa państwa piastowskiego [M] Polska w czasach kryzysu i odbudowy [TG] Król Bolesław II Śmiały [TŹ] List Grzegorza VII do Bolesława Śmiałego [TBK] Biskup krakowski Stanisław święty czy zdrajca? [TG] Panowanie Władysława Hermana [B] Bolesław II Krzywousty [TG] Konflikt Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem [M] Państwo Bolesława Krzywoustego

12. Państwo wczesnopiasto wskie 1. Cesarstwo i papiestwo Krzywoustego polityka zagraniczna i wewnętrzna Bolesława Krzywoustego podbój Pomorza i walki z Niemcami znaczenie terminów: obóz gregoriański, obóz cesarski, palatyn Polska monarchią patrymonialną drużyna monarsza dwór monarchy i jego urzędnicy organizacja grodowa struktura społeczna monarchii wczesnopiastowskiej prawo rycerskie i książęce znaczenie terminów: monarchia patrymonialna, możnowładztwo, wojewoda, komornik, cześnik, stolnik, kanclerz, koniuszy, łowczy, miecznik, włodarz, rycerze, komesi, okręg grodowy, osady służebne, daniny, posługi, powołowe (poradlne, podymne), stróża, podworowe, narzaz, stan, przewód, stan (stacja), regalia papiestwo po upadku cesarstwa rzymskiego rozpoznaje tendencje centralistyczne i decentralistyczne w życiu politycznym państwa polskiego w X XII w. (II.4.4) ocenia znaczenie włączenia ziem polskich do cywilizacyjnego kręgu świata zachodniego (łacińskiego) (II.8.2) synchronizuje najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy w X XII w. (II.4.5). PODSUMOWANIE SPRAWDZIAN ROZDZIAŁ V: Europa i Polska w XI XIV wieku wyjaśnia ideowe i polityczne przyczyny rywalizacji papiestwa z [TG] Podbój i chrystianizacja Pomorza [R] Genealogia Piastów przed rozbiciem dzielnicowym [WW] Kronika Anonima zwanego Gallem [TG] Polska monarchią patrymonialną [TG] Drużyna monarsza [WW] Wojowie piastowscy [R] Struktura społeczna monarchii wczesnopiastowskiej [TG] Prawo rycerskie [TG] Dwór monarszy i urzędy dworskie [TG] Organizacja grodowa [R] Grody czy hrabstwa [TG] Ustrój prawa książęcego [WW] Skąd znamy prawo książęce? [TŹ] Polskie prawo zwyczajowe [R] Osady służebne [TG] Papiestwo po upadku cesarstwa rzymskiego

2. Wyprawy krzyżowe feudalizacja Kościoła reforma kluniacka wielka schizma wschodnia kryzys w Kościele łacińskim i reforma gregoriańska spór o inwestyturę początki prawa kanonicznego znaczenie terminów: Dictatus papae, ortodoksja, schizma, Kościół autokefaliczny, symonia, nepotyzm, ekskomunika, świętopietrze, inwestytura, antypapież, nikolaizm, celibat, konklawe, ekskomunika, inwestytura pielgrzymki do Ziemi Świętej sytuacja w Europie i na Bliskim Wschodzie w przededniu krucjat geneza krucjat pierwsza wyprawa krzyżowa Królestwo Jerozolimskie zakony rycerskie kolejne wyprawy krzyżowe i upadek państw łacińskich na Bliskim Wschodzie przyczyny klęski i skutki krucjat znaczenie terminów: emir, Turcy seldżuccy, mamelukowie, krzyżowcy, zakony rycerskie, templariusze, joannici, Krzyżacy, cesarstwem o zwierzchnictwo nad średniowieczną Europą (II.3.1). charakteryzuje polityczne, społeczno-gospodarcze i religijne uwarunkowania oraz ocenia skutki wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej [...] (II.3.2). [TG] Feudalizacja Kościoła [M] Chrześcijańska Europa w X XI wieku [TG] Ruch odnowy [R] Wielka schizma wschodnia [TG] Reforma gregoriańska [B] Grzegorz VII [TG] Spór o inwestyturę [TŹ] Konkordat wormacki [TG] Odrodzenie prawa [TG] Pielgrzymki do Ziemi Świętej [TG] Świat muzułmański w XI wieku [TG] Geneza wypraw krzyżowych [TG] Pierwsza krucjata [TŹ] Apel papieża Urbana II [TG] Walki o Ziemię Świętą [R] Armia krzyżowców [WW] Krucjaty dziecięce [M] Wyprawy krzyżowe [R] IV krucjata [M] Państwa krzyżowców [TG] Przyczyny klęski krucjat i ich skutki [R] Zakony rycerskie [TBK] Templariusze pobożni rycerze w habitach czy heretycy? [WW] Polacy w Ziemi Świętej

3. Gospodarka średniowieczne j Europy 4. Narodziny monarchii stanowej krucjata dziecięca, handel lewantyński główne cechy społecznogospodarcze Europy w XI XIII w. przemiany w rolnictwie rozwój osadnictwa i odtworzenie sieci miast ukształtowanie się stanu mieszczańskiego rozwój handlu i powrót do gospodarki pieniężnej znaczenie terminów: trójpolówka, łan, cechy, mistrzowie, czeladnicy, gildie, majstersztyk, patrycjat, pospólstwo, plebs, Hanza, jarmark, bank, lichwa, weksel, dukat przyczyny powstania i główne cechy monarchii stanowych kształtowanie się stanów powstanie reprezentacji stanowych przemiany ustrojowe w królestwie angielskim monarchia stanowa w Anglii Stany Generalne we Francji inne parlamenty stanowe w Europie znaczenie terminów: rycerstwo, ławnicy, społeczeństwo stanowe, opisuje charakterystyczne przejawy ożywienia społecznogospodarczego w Europie XI XIII w. (II.3.3). porównuje proces formowania się społeczeństwa stanowego w Polsce i w zachodniej Europie (II.5.2). [TG] Średniowieczna gospodarka [TG] Przemiany w rolnictwie [R] Trójpolówka [WW] Podział rolnictwa w Europie [TG] Rozwój osadnictwa [TG] Odrodzenie ośrodków miejskich [TG] Rozwój miast [I] Średniowieczne miasto [TŹ] Cudzoziemscy tkacze w Londynie [R] Ludność miejska [TG] Rozwój handlu [TG] Powrót do gospodarki pieniężnej [WW] Hanza [TG] Przemiany społeczne [TG] Kształtowanie się stanów [TG] Powstanie reprezentacji stanowej [R] Początki reprezentacji stanowej [TG] Monarchia stanowa w Anglii [R] Parlament angielski [TŹ] Wielka Karta Swobód [TG] Stany generalne we Francji

5. Kościół w średniowieczu 6. Kultura średniowieczne j Europy przywileje generalne, parlamentaryzm, precedens, Izba Gmin, Izba Lordów, baron, Wielka Karta Swobód, Stany Generalne Kościół na przełomie epok rozwój chrześcijaństwa i powstanie pierwszych zakonów (V VII w.) duchowość monastyczna i przemiany średniowiecznej religijności monastycyzm cysterski religijność miejska średniowieczne herezje zakony żebracze papiestwo od kryzysu do potęgi znaczenie terminów: kameduli, kartuzi, kanonicy regularni, norbertanie, franciszkanie, dominikanie, waldensi, katarzy, kroniki, roczniki kultura w czasach karolińskich i ottońskich cechy kultury średniowiecznej znaczenie symboli i rytuałów rozwój piśmiennictwa i czytelnictwa architektura i sztuka średniowiecza wyjaśnia uniwersalny charakter kultury średniowiecznej (II.8.1) identyfikuje dokonania kultury okresu średniowiecza w zakresie piśmiennictwa, prawa, filozofii, architektury i sztuki, z uwzględnieniem kultury polskiego średniowiecza (II.8.3). wyjaśnia uniwersalny charakter kultury średniowiecznej (II.8.1) identyfikuje dokonania kultury okresu średniowiecza w zakresie piśmiennictwa, prawa, filozofii, architektury i sztuki, z uwzględnieniem kultury polskiego średniowiecza (II.8.3). [TG] Duchowość monastyczna [R] Średniowieczne klasztory [TG] Przemiany życia religijnego [TG] Cystersi [TG] Powstanie herezji [TG] Waldensi i katarzy [R] Krucjata przeciwko albigensom [TŹ] Sądy duchowe przeciw albigensom [TG] Zakony żebracze [M] Herezje i zakony w XII XIV w. [B] Św. Franciszek z Asyżu [TG] Papiestwo od kryzysu do potęgi [TG] Kultura w czasach karolińskich i ottońskich [WW] Siedem sztuk wyzwolonych [TG] Cechy średniowiecznej kultury [TG] Znaczenie symboli i rytuałów [TG] Rozwój piśmiennictwa i czytelnictwa [R] Uniwersytety [TŹ] Statuty kardynała Roberta

7. Imperium mongolskie 8. Rozbicie dzielnicowe kultura miejska filozofia i uniwersytety literatura świecka kultura dworska znaczenie terminów: trivium, quadrivium, uniwersalizm, Biblia pauperum, Złota legenda, portal, absyda, rozeta, przypory, manuskrypt, scholastyka, tomizm, styl romański, gotyk podboje Czyngis-chana dalsza ekspansja Mongołów podbój Rusi inwazja na Węgry i Polskę rozpad imperium mongolskiego znaczenie terminów: chan, wielki chan, Złota Orda, lekka kawaleria, jarłyk, haracz testament Bolesława Krzywoustego przyczyny polityczne, ekonomiczne i kulturowe rozbicia dzielnicowego w Polsce walka o władzę upadek senioratu apogeum rozbicia dzielnicowego skutki polityczne rozbicia opisuje kierunki i charakter oraz konsekwencje najazdów mongolskich dla Europy Środkowo-Wschodniej (II.3.4). wyjaśnia przyczyny polityczne i społeczno-gospodarcze oraz następstwa rozbicia dzielnicowego (II.5.1) porównuje proces formowania się społeczeństwa stanowego w Polsce i w zachodniej Europie (II.5.2) opisuje przemiany społeczno- [I] Architektura średniowieczna [R] Sztuka średniowiecza [TG] Kultura miejska [TG] Filozofia średniowieczna [B] Św. Tomasz z Akwinu [TBK] Czy w średniowieczu dominowała łacina? [TG] Literatura świecka [TG] Zjednoczenie plemion mongolskich [B] Temudżyn [TG] Podboje Czyngis-chana [TG] Dalsza ekspansja [WW] Europejczycy w Chinach [M] Imperium mongolskie [R] Armia mongolska [TŹ] Opis Mongołów [TG] Podbój Rusi [TG] Inwazja na Węgry i Polskę [TG] Rozpad imperium mongolskiego [R] Tatarzy w Europie [TG] Testament Bolesława Krzywoustego [M] Podział monarchii piastowskiej [TG] Walka o władzę [R] Piotr Włostowic [TŹ] Porażka Władysława Wygnańca [TG] Upadek senioratu [R] Dynastie piastowskie [TG] Apogeum rozbicia dzielnicowego [R] Pomorze w okresie rozbicia dzielnicowego na zrealizowanie razem z tematem 11. (Próby zjednoczenia Królestwa Polskiego)

9. Rozwój gospodarczy ziem polskich w XII XIV wieku dzielnicowego dla ziem polskich znaczenie terminów: pryncypat, seniorat, dzielnica senioralna, dzielnica dziedziczna, pogrobowiec, interdykt przyczyny ożywienia gospodarczego kolonizacja na prawie niemieckim lokacja wsi i miast początki społeczeństwa stanowego społeczne i kulturowe skutki przemian gospodarczych w XII i XIII w. na ziemiach polskich znaczenie terminów: Zwierciadło saskie, wolni goście, immunitet ekonomiczny, immunitet prawny, prawo magdeburskie, prawo lubeckie, wolnizna, umowa lokacyjna, sołtys, wójt, rada miejska, burmistrz, kmieć, zasadźca, dziesięcina, ława wiejska, podgrodzie gospodarcze na ziemiach polskich [...] (II.5.3) charakteryzuje proces przezwyciężenia rozbicia politycznego ziem polskich, ze wskazaniem na rolę władców i Kościoła (II.5.4) synchronizuje najważniejsze wydarzenia z okresu rozbicia dzielnicowego i dziejów Europy (II.5.5). wyjaśnia przyczyny polityczne i społeczno-gospodarcze oraz następstwa rozbicia dzielnicowego (II.5.1) porównuje proces formowania się społeczeństwa stanowego w Polsce i w zachodniej Europie (II.5.2) opisuje przemiany społecznogospodarcze na ziemiach polskich oraz ocenia społeczno-kulturowe skutki kolonizacji na prawie niemieckim (II.5.3) synchronizuje najważniejsze wydarzenia z okresu rozbicia dzielnicowego i dziejów Europy (II.5.5). Zagadnienia z tematu 10., które można zrealizować podczas tej lekcji: [TG] Ziemie polskie w połowie XIII wieku [TG] Przesłania zjednoczenia monarchii [TG] Walki o tron krakowski [TG] Pierwsza koronacja [M] Ziemie polskie pod koniec XIII wieku [TG] Przemyślidzi na polskim tronie [TG] Przyczyny ożywienia gospodarczego [TG] Kolonizacja na prawie niemieckim [M] Kolonizacja na ziemiach polskich w XII XIV wieku [TG] Lokowanie wsi [R] Układ przestrzenny wsi [TG] Powstanie miast [R] Prawa lokacyjne [TŹ] Lokacja Krakowa [TG] Początki społeczeństwa stanowego

10. Sąsiedzi Polski w XII XIII wieku 11. Próby zjednoczenia Królestwa Polskiego Marchia Brandenburska i jej podboje plemiona bałtyjskie w XIII w. początki istnienia zakonu krzyżackiego państwo krzyżackie w Prusach i jego organizacja rozpad Rusi Kijowskiej sytuacja w Czechach w XIII w. znaczenie terminów: Nowa Marchia, wielki mistrz, komturia, bracia dobrzyńscy, Złota bulla Henryka VI ziemie polskie w połowie XIII w. przesłanki zjednoczenia monarchii walki o tron krakowski monarchia Henryków śląskich koronacja Przemysła II Przemyślidzi na tronie polskim znaczenie terminów: grosz praski, Piastowie śląscy synchronizuje najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy w X XII w. (II.4.5) opisuje zmiany na mapie politycznej Europy w XIV XV w. (II.6.3) charakteryzuje i ocenia stosunki polsko-krzyżackie na płaszczyźnie politycznej, gospodarczej i kulturowej (II.7.4). wyjaśnia [...] następstwa rozbicia dzielnicowego (II.5.1) porównuje proces formowania się społeczeństwa stanowego w Polsce i w zachodniej Europie (II.5.2) charakteryzuje proces przezwyciężenia rozbicia politycznego ziem polskich ze wskazaniem na rolę władców i Kościoła (II.5.4) synchronizuje najważniejsze wydarzenia z okresu rozbicia dzielnicowego i dziejów Europy (II.5.5). PODSUMOWANIE [TG] Marchia Brandenburska [TG] Polska i Bałtowie w XIII wieku [WW] Krucjaty północne [TG] Początki zakonu krzyżackiego [M] Budowa państwa krzyżackiego [TG] Państwo krzyżackie w Prusach [I] Malbork [TŹ] Nadanie ziemi chełmińskiej [R] Struktura zakonu krzyżackiego [TG] Rozpad Rusi Kijowskiej [TG] Czechy w XIII wieku [TG] Ziemie polskie w połowie XIII wieku [WW] Bolesław Rogatka [TG] Przesłania zjednoczenia monarchii [B] Jakub Świnka [TG] Walki o tron krakowski [TG] Pierwsza koronacja [M] Ziemie polskie pod koniec XIII wieku [TŹ] Koronacja Przemysła II [TBK] Kto odnowił Królestwo Polskie? [TG] Przemyślidzi na polskim tronie Do zrealizowania razem z tematem 8. (Rozbicie dzielnicowe)

1. Odrodzenie Królestwa Polskiego 2. Monarchia Kazimierza Wielkiego działania Władysława Łokietka i początki jego rządów utrata Pomorza Gdańskiego walka o zjednoczenie kraju koronacja Władysława Łokietka i odrodzenie monarchii polskiej pozycja Polski w Europie konflikty: polsko-krzyżacki i polsko-czeski bitwa pod Płowcami znaczenie terminów: polityka dynastyczna, starosta, rzeź Gdańska, Szczerbiec sytuacja ziem polskich na początku rządów Kazimierza Wielkiego polityka zagraniczna Kazimierza Wielkiego zawarcie pokoju z Czechami, spór z Krzyżakami i podbój Rusi Halickiej polityka gospodarcza w Królestwie Polskim w XIV w. polityka wewnętrzna Kazimierza Wielkiego sprawa sukcesji do tronu SPRAWDZIAN ROZDZIAŁ VI: Schyłek średniowiecza charakteryzuje proces przezwyciężenia rozbicia politycznego ziem polskich, ze wskazaniem na rolę władców i Kościoła (II.5.4) opisuje rozwój terytorialny państwa polskiego w XIV XV w. (II.7.1) charakteryzuje i ocenia stosunki polsko-krzyżackie na płaszczyźnie politycznej, gospodarczej i kulturowej (II.7.4) synchronizuje wydarzenia z dziejów Polski i Europy w XIV XV w. (II.7.6). porównuje proces formowania się społeczeństwa stanowego w Polsce i w zachodniej Europie (II.5.2) opisuje rozwój terytorialny państwa polskiego w XIV XV w. (II.7.1) charakteryzuje rozwój monarchii stanowej w Polsce, uwzględniając strukturę społeczeństwa polskiego w późnym średniowieczu i rozwój przywilejów szlacheckich (II.7.2) [TG] Początki rządów Władysława Łokietka [TG] Utrata Pomorza Gdańskiego [R] Rzeź Gdańska [M] Państwo Władysława Łokietka [TG] Walka o zjednoczenie kraju [TŹ] Bunt Wójta Alberta [TG] Odrodzona monarchia polska [R] Koronacja Władysława Łokietka [TG] Konflikt z Krzyżakami i Czechami [TBK] Krzyżacy najeźdźcy czy krzewiciele cywilizacji? [R] Bitwa pod Płowcami [TG] Początek rządów Kazimierza Wielkiego [TG] Zawarcie pokoju z Czechami [B] Kazimierz Wielki [TG] Rozstrzygnięcie sporu z Krzyżakami [M] Państwo Kazimierza Wielkiego [TG] Podbój Rusi Halickiej [TG] Polityka gospodarcza [TG] Polityka wewnętrzna [TŹ] Statut wiślicki [R] Założenie uniwersytetu w Krakowie [TG] Sprawa sukcesji [TG] Ocena panowania Kazimierza Wielkiego

3. Europa Zachodnia w XIV XV wieku 4. Kryzys schyłku średniowiecza polskiego w 1370 r. ocena panowania ostatniego Piasta znaczenie terminów: przymus drożny, prawo składu, Akademia Krakowska, rada królewska, Korona Królestwa Polskiego, statuty Kazimierza Wielkiego, bojarzy ugruntowanie potęgi Francji geneza konfliktu Anglii z Francją wojna stuletnia i jej skutki wojna Dwóch Róż w Anglii przemiany w cesarstwie w XIII w. walki o tron cesarski rekonkwista na Półwyspie Iberyjskim znaczenie terminów: wielkie bezkrólewie, Habsburgowie, Luksemburgowie, Złota bulla Karola IV, kolegium elektorów, Związek Wieczysty czarna śmierć i jej następstwa kryzys gospodarczy Europy w XIV i XV w. wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania związków Polski z Węgrami [...] w XIV XV w. (II.7.3) charakteryzuje i ocenia stosunki polsko-krzyżackie na płaszczyźnie politycznej, gospodarczej i kulturowej (II.7.4) ocenia panowanie Piastów w dziejach Polski [...] (II.7.5) synchronizuje wydarzenia z dziejów Polski i Europy w XIV XV w. (II.7.6). charakteryzuje polityczne, społeczno-gospodarcze i religijne uwarunkowania oraz ocenia skutki [...] rekonkwisty (II.3.2) opisuje zmiany na mapie politycznej Europy w XIV XV w. (II.6.3) synchronizuje wydarzenia z dziejów Polski i Europy w XIV XV w. (II.7.6). wyjaśnia przyczyny kryzysu idei władzy uniwersalnej w Europie późnego średniowiecza (II.6.1) [TG] Ugruntowanie potęgi Francji [TG] Geneza konfliktu Anglii i Francji [R] Powiązania dynastyczne Kapetyngów i Plantagenetów [TG] Wojna stuletnia [M] Wojna stuletnia [R] Bitwa pod Crecy [B] Joanna d Arc [R] Wojna Dwóch Róż w Anglii [TG] Monarchia burgundzka [TG] Cesarstwo w XIII wieku [TŹ] Złota bulla [TG] Wojny szwajcarskie [TG] Rekonkwista na Półwyspie Iberyjskim [TG] Czarna śmierć [R] Oddziaływanie epidemii [M] Epidemia dżumy [TG] Kryzys gospodarczy