ZAPOTRZEBOWANIE NA PRODUKTY UBEZPIECZEŃ ŻYCIOWYCH NA PRZYKŁADZIE WYBRANEJ GRUPY ZAWODOWEJ

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae Rok 20, Nr 2/2016 Wydział Prawa, Administracji i Zarządzania Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Ewolucja gospodarki, społeczeństwa i systemu prawno-instytucjonalnego w kierunku budowy ładu zintegrowanego Kinga Stęplewska 1 ZAPOTRZEBOWANIE NA PRODUKTY UBEZPIECZEŃ ŻYCIOWYCH NA PRZYKŁADZIE WYBRANEJ GRUPY ZAWODOWEJ Streszczenie: Głównym celem artykułu jest wskazanie najważniejszych czynników wpływających na podjęcie decyzji o zawarciu umowy indywidualnego ubezpieczenia życiowego oraz przyczyn rezygnacji z tej formy zabezpieczenia (na przykładzie wybranej grupy zawodowej księgowych). Słowa kluczowe: ubezpieczenia, ubezpieczenia na życie Wstęp Ludzie od starożytności poszukiwali sposobów zabezpieczania swoich interesów na wypadek różnych zdarzeń. Na bazie tych poszukiwań powstały pierwsze formy ubezpieczeń. Na przestrzeni lat rozwinęły się różne ich rodzaje obejmujące coraz to większą liczbę wypadków ubezpieczeniowych i form pomocy. Nie mniej jednak niezmiennie najważniejszą funkcją ubezpieczeń pozostaje ochrona, a inne tylko ją uzupełniają. Ubezpieczać można zarówno swój majątek jak i życie, zdrowie. W każdym rodzaju ubezpieczeń będą inaczej podejmowane decyzje zakupowe i inne czynniki będą uwzględniane przy podejmowaniu decyzji o wyborze konkretnego produktu. Niniejszy artykuł został poświęcony ubezpieczeniom życiowym, które w większości są ubezpieczeniami długoterminowymi, zatem dokonując wyboru produktu, który ma służyć (stanowić ochronę) klientowi przez wiele lat należy dokładnie przeanalizować warunki jakie oferuje ubezpieczyciel, uwzględniając wieloletnie obciążenie finansowe budżetu domowego. 1 Dr Kinga Stęplewska, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. 517

Najważniejszym celem ubezpieczeń na życie jest zapewnienie bezpieczeństwa finansowego dla najbliższych ubezpieczonego (przede wszystkim rodziny, ale także innych osób) po jego śmierci. Ubezpieczenia na życie wymienione przez ustawodawcę w ramach I Działu 2 ubezpieczeń mogą również stanowić zabezpieczenie dla samego ubezpieczonego w sytuacjach, w których następuje obniżenie dochodów (np. emerytura) i/lub zwiększenie wydatków (np. kalectwo, choroba, rozpoczęcie studiów). Ubezpieczenia na życie przyczyniają się zatem do utrzymania stabilności finansowej gospodarstw domowych 3. Badania przeprowadzone w 2013 r. przez TNS dla KNF pokazały, że indywidualne ubezpieczenie na życie posiada 18% społeczeństwa 4. Wg danych GUS w 2014 r. gospodarstwa domowe w Polsce wydawały na ubezpieczenia średnio 17,68 zł miesięcznie na jedną osobę, w tym na ubezpieczenia życiowe zaledwie 7,45 zł, (co stanowiło wzrost o 0,19 zł względem roku poprzedniego). Najwięcej na ubezpieczenia życiowe przeznaczały osoby na stanowiskach nierobotniczych (średnio 11,12 zł miesięcznie/os.) 5. Powyższe wyniki pokazują duże niedoubezpieczenie Polaków w zakresie ubezpieczeń życiowych, jak również małe zaangażowanie finansowe w tą formę ubezpieczeń. Zagadnienia dotyczące przyczyn wyboru produktu ubezpieczeniowego były wielokrotnie badane pod różnymi względami w różnych grupach badawczych. Poniżej przedstawiona analiza badań, które zostały przeprowadzone w wybranej grupie zawodowej wpisuje się w tą tematykę, stanowiąc jej uzupełnienie. Głównym celem artykułu było wskazanie najważniejszych czynników wpływających na podjęcie decyzji o zawarciu umowy indywidualnego ubezpieczenia życiowego przez księgowych (z uwzględnieniem roli pracodawcy w tym procesie), jak również przyczyn rezygnacji z takiej formy zabezpieczenia. Metodologia i cel badań ankietowych Dążąc do ustalenia jakie jest zapotrzebowanie na produkty ubezpieczeń życiowych i jakie one mają znaczenia dla ubezpieczonych przeprowadzono badania w grupie zawodowej, która z racji wykonywanych zadań powinna dobrze znać zagadnienia finansowe, jak również pojęcie ryzyka, sposoby jego oceny i możliwości zabezpieczeń tj. wśród księgowych. Jest to grupa zawodowa, która zapewne potrafi prawidłowo określić znaczenie ubezpieczeń dla funkcjonowania podmiotów gospodarczych. Sami w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą są zobo- 2 Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, Dz.U. 2015, poz. 1844, Załącznik. 3 Por. Sylwia Pieńkowska-Kamieniecka, Ubezpieczenia na życie, w: Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne (Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2009), 308; Kawiński Marcin. Ubezpieczenia w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski, Wiadomości Ubezpieczeniowe, numer specjalny 2, 2013, 15. 4 Badania przeprowadzone na reprezentatywnej grupie 1000 Polaków w wieku powyżej 15 lat w grudniu 2013 r. 5 Budżety gospodarstw domowych w 2013 r. i 2014 r. (Warszawa: GUS, 2015), 136. 518

wiązani posiadać ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej 6. Można zatem postawić pytanie czy wiedza i doświadczenie w zakresie ubezpieczeń wynikające z obowiązków zawodowych przekładają się na życie prywatne tych osób. W związku z powyższym celem badań było ustalenie w jakim stopniu wybrana grupa zawodowa korzystała z zabezpieczenia w postaci indywidualnego ubezpieczenia życiowego. Ponadto, badania miały pokazać jakie produkty posiadały osoby ubezpieczone, a także wskazać przyczyny decydujące o zawarciu umowy ubezpieczenia życiowego bądź braku posiadania takiej umowy. Istotnym aspektem było również ustalenie wpływu pracodawcy na podjecie decyzji o ubezpieczeniu przez pracownika poprzez ofertę przejęcia (w całości lub części) opłacania składki ubezpieczeniowej. Badania przeprowadzono w grudniu 2013 roku wśród księgowych zrzeszonych w Stowarzyszeniu Księgowych w Polsce, Oddział Okręgowy w Kielcach 7. Jako narzędzie badawcze posłużyła ankieta składająca się z dwóch części. Pierwsza, ściśle związana z ubezpieczeniami na życie, obejmowała dwie grupy pytań: jedna przeznaczona dla osób, które posiadały indywidualną umowę ubezpieczenia życiowego, druga skierowana do ankietowanych, którzy w momencie przeprowadzania badań nie byli ubezpieczeni na życie. Druga część ankiety obejmowała pytania metryczkowe dotyczące m.in. wieku, wykształcenia, zajmowanego stanowiska. Charakterystyka próby badawczej W analizie uwzględniono 120 prawidłowo wypełnionych ankiet 8. Wśród respondentów zdecydowaną większość stanowiły kobiety (94%), a także osoby o wykształceniu wyższym (84%, w tym 54% miało ukończone dodatkowo studia podyplomowe). Wiek osób biorących udział w badaniu mieścił się w przedziale 28-65 lat, dominowali ankietowani w wieku 36-45 lat (36%), ponad jedną czwartą stanowiły osoby od 46-55 lat (26%), a jedną czwartą osoby z najstarszej grupy wiekowej (pow. 55 lat). Blisko co piąta osoba należała do najmłodszej grupy wiekowej (18%). Wśród ankietowanych dominowały osoby pozostające w związku małżeńskim/partnerskim (81%) 9. Analizując sytuację zawodową badanych należy podkreślić, że przeważały osoby zatrudnione na stanowisku głównego księgowego (54%), blisko 40% stanowili pracownicy działu księgowości (pozostałe osoby zajmowały inne stanowiska np. z-ca głównego księgowego). Prawie połowa respondentów (45%) wyko- 6 Zgodnie z Ustawą z dnia 29 września 1994 o rachunkowości, Dz.U. 1994 r., Nr 121, poz. 591 z późn. zm., art. 76h (w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych). 7 W ramach Badań Statutowych (614515) Jakość sprawozdawczości finansowej w podmiotach gospodarczych województwa świętokrzyskiego. 8 W badaniu uczestniczyło 137 osób, jednak w analizie uwzględniono tylko te ankiety, które zostały prawidłowo wypełnione i nie zawierały zbyt dużej liczby brakujących odpowiedzi. 9 Jest to istotny czynnik z punktu widzenia funkcji jakie pełnią ubezpieczenia tj. zabezpieczenie rodziny. 519

nywała zawód księgowego od ponad 15 lat, a 24% od 11 do 15 lat. Co piąty ankietowany wykonywał ten zawód od przynajmniej 6 lat, a co dziesiąty mniej niż 6 lat (9%). Zdecydowana większość ankietowanych pracowała w obecnym miejscu zatrudnienia od co najmniej 10 lat (59%), 28% stanowiły osoby zatrudnione minimum 4 lata, pozostałe osoby pracowały krócej. W dużych przedsiębiorstwach (od 250 os.) zatrudnionych było 27% respondentów, w tym 19% na stanowisku głównego księgowego. Blisko połowa ankietowanych pracowała w przedsiębiorstwach średniej wielkości (50-249 pracowników), spośród których niespełna 2/3 zajmowały stanowisko głównego księgowego (63%). Dane przedstawiono na wykresie 1. Wielkość firmy, w której Pan/i obecnie pracuje (n=118) 30% 20% 10% 0% 25% 21% 23% 21% 18% 14% 14% 3% 2% 5% 6% 0% 1-9 10-49 50-100 101-249 250-999 powyżej 1000 mikro małe średnie duże Wielkość przedsiębiorstwa wg liczby zatrudnionych Ogółem Główny księgowy (proc. z ogółem) Wykres 1. Wielkość firmy, w której zatrudniony był księgowy z uwzględnieniem stanowiska głównego księgowego Rodzaje ubezpieczeń życiowych i przyczyny zawarcia umowy przez księgowych Przeprowadzone badania pokazały, że znaczna część ankietowanych ponad dwie trzecie (67%) posiadała przynajmniej jedną indywidualną polisę ubezpieczenia życiowego, z czego 14% zawarło więcej niż jedną umowę. Dominującą grupę wśród respondentów, którzy zdecydowali się na podpisanie umowy ubezpieczenia życiowego stanowiły osoby w wieku 36-45 lat (36%). Grupa ubezpieczonych w blisko jednej trzeciej składała sie z osób w przedziale wiekowym 46-55 lat, w jednej piątej 56-65 lat, a 15% stanowiła najmłodsza grupa wiekowa (wykres 2). 520

40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Czy posiada Pan/i indywudalną polisę ubezpieczenia życiowego?* 14% 1% 23% 32% 37% 24% 4% 5% 20% 20% 16% Wykres 2. Osoby ubezpieczone i nieubezpieczone na życie wg wieku Większość z osób pozostających w związku małżeńskim/partnerskim zdecydowała się na zawarcie umowy ubezpieczenia życiowego (67%). Wśród respondentów, którzy posiadali więcej niż jedną polisę także dominowały osoby zamężne (64%). Ponad połowa ubezpieczonych ankietowanych (53%), zatrudniona była na stanowisku głównego księgowego. Ponadto w grupie tej dominowały osoby pracujące w małym lub średnim przedsiębiorstwie. Dane liczbowe z uwzględnieniem miejsca zatrudnienia prezentuje wykres 3. 4% 26-35 36-45 46-55 56-65 wiek repondentów w latach Tak, jedną Tak, więcej niż jedną Nie *l. os. ubezpieczonych =79 l. os. nieubezpieczonych = 35 40% 30% 20% 10% 0% 5% Czy posiada Pan/i indywudalną polisę ubezpieczenia życiowego? (n=118) 26% 25% 25% 13% 26% 21% 18% 29% 6% 5% 1-9 10-49 50-100 101-249 250-999 powyżej 1000 wielkość firmy wg liczby zatrudnionych osób Tak Nie Wykres 3. Posiadanie polisy wg miejsca zatrudnienia 521

Spośród dostępnych rodzajów ubezpieczeń życiowych ankietowani najczęściej wybierali ubezpieczenie na życie, tylko 14% podpisało umowę ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym (wykres 4). Każdy respondent potrafił określić rodzaj zawartej umowy. Rodzaj posiadanej umowy ubezpieczenia* (n=79) ubezpieczenie na życie ubezpieczenie na życie z funduszem ubezpieczenie na życie i dożycie ubezpieczenie posagowe, ubezpieczenie rentowe ubezpieczenie na dożycie nie wiem 14% 5% 1% 1% 1% 0% 90% *wielokrotny wybór 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wykres 4. Rodzaj/e zawartej umowy ubezpieczenia przez ankietowanych Odnosząc się do tzw. opcji dodatkowych (grupa 5 I Działu ubezpieczeń), należy zauważyć, że ponad połowa respondentów posiadała umowę od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW), a 44% umowę na wypadek pobytu w szpitalu/choroby. Ponad jedna czwarta nie posiadała żadnej umowy dodatkowej. Trzeba jednak podkreślić, że tylko trzy procent ankietowanych wskazało na brak wiedzy o rodzaju posiadanych opcji, co świadczy o wysokim poziomie znajomości produktu (wykres 5). Rodzaje posiadanych umów dodatkowych (opcje)* (n=72) NNW pobyt w szpitalu/opieka medyczna/choroba nie posiadam śmierć dziecka niezdolność do pracy ubezpieczenie składki nie wiem 3% 6% 18% 15% 29% 44% 56% *wielokrotny wybór 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Wykres 5. Rodzaje zawartych umów dodatkowych przez ankietowanych 522

Prawie 2/3 respondentów (n=76) jako ubezpieczyciela wybrała PZU Życie (63%), po 8% badanych zdecydowało się na zawarcie umowy z Allianz Życie lub ING Życie. Wśród pozostałych zakładów ankietowani wymieniali: Warta TUnŻ (5%), Aviva TUnŻ (5%), Generali Życie (3%), Ergo Hestia TUnŻ (3%), AXA Życie (3%), Compensa TUnŻ (3%). Niestety blisko jedna czwarta (23%) ankietowanych nie pamiętała kiedy została zawarta umowa. Z kolei prawie połowa badanych posiadała umowy podpisane po 2002 roku (45%), a jedna czwarta w latach 1992-2001. Zdecydowanie przeważały umowy bezterminowe (82%). Średnia miesięczna składka ubezpieczeniowa wyniosła 92 zł, (minimalna 25 zł, maksymalna 900 zł). Dwie osoby zawarły umowę ze składką jednorazową. Obawa o przyszłość była najczęściej wymieniają przyczyną zawarcia umowy ubezpieczenia (48%). Dla ankietowanych istotne okazało się również zabezpieczenie bliskich (47%). Prawie jedna trzecia respondentów wskazała na opłacanie składek przez pracodawcę jako czynnik, który wpłynął na zawarcie umowy (wykres 6). Co skłoniło Pana/ią do zawarcia umowy ubezpieczenia?* (n=77) obawa o przyszłość zabezpieczenie bliskich opłacanie składek przez pracodawcę uzyskane informacje o ubezpieczeniach otrzymanie renty/emerytury zapewnienie startu finansowego dla dzieci namowa agenta/brokera/ znajomych lokata kapitału inna przyczyna *wielokrotny wybór 13% 10% 9% 6% 5% 3% 31% 48% 47% 0% 20% 40% 60% Wykres 6. Przyczyny zawarcia umowy ubezpieczenia Odnosząc się do udziału pracodawcy w opłacaniu składki należy zaznaczyć, że jedna piąta ankietowanych posiadała umowy ubezpieczenia, których składki opłacane były przez obecnego pracodawcę, z czego w całości w 60% przypadków. Dwie trzecie spośród ankietowanych, których płatności za umowę przejął na siebie przynajmniej w części pracodawca wskazało na ten czynnik (tj. opłacanie składki przez pracodawcę) jako jedną z przyczyn zawarcia umowy ubezpieczenia. Należy dodać, że ankietowani w zdecydowanej większości (72%) stwierdzili, że opłacanie składki przez pracodawcę nie ma wpływu na ich decyzję o pozostaniu w danej firmie. Odmiennego zdania był co piąty ankietowany (21%). 523

Opinia nieubezpieczonych księgowych na temat ubezpieczeń Osobne pytania zostały zadane grupie osób, które w momencie przeprowadzania badania nie posiadały czynnej indywidualnej umowy ubezpieczenia życiowego. Grupa ta stanowiła 33% ankietowanych. Wśród respondentów nieubezpieczonych (wykres 2, 3), dominowały osoby z przedziału wiekowego 36-45 lat (37%), zamężni/żonaci (79%) oraz osoby zatrudnione w dużych przedsiębiorstwach (34%). Ponadto większość ankietowanych wskazała, że nikt w ich gospodarstwie domowym nie posiadał takiej umowy (79%), tylko w 16% przypadków umowę ubezpieczenia życiowego zawarł współmałżonek/partner. Ankietowani, którzy nie posiadali umowy ubezpieczenia życiowego w większości stwierdzili, że nie potrzebują takiego produktu. Ponad jedna czwarta wskazała, że umowa taka pociąga za sobą zbyt duże koszty, a co dziesiąty uznał, że nie zrozumiała jest dla niego idea ubezpieczeń na życie (wykres 7). 14% respondentów, taką umowę posiadało, ale z niej zrezygnowali. Przyczyny niezawarcia umowy ubezpieczenia życiowego (n=35) nie potrzebuję 49% zbyt duże koszty (wysokie składki) 26% posiadałam/em taką umowę ale zrezygnowałam/em nie zrozumiała jest dla mnie idea ubezpieczeń na życie 11% 14% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Wykres 7. Przyczyny decydujące o braku produktu ubezpieczenia życiowego Tylko 3% osób nieubezpieczonych na życie zamierzało w przyszłości taką umowę podpisać. Większość ankietowanych była zdecydowana na utrzymanie aktualnego stanu. Ponad jedna trzecia osób z tej grupy nie wiedziała jaką decyzję podejmie w najbliżej przyszłości (wykres 8). Podobnie jak osobom ubezpieczonym respondentom, którzy nie posiadali czynnej polisy, zadano pytanie dotyczące wpływu pracodawcy na zawarcie umowy ubezpieczenia. Zdecydowana większość respondentów (92%) wskazała, że nigdy pracodawca nie oferował im zawarcia umowy ubezpieczenia życiowego jako formy dodatkowej korzyści do zajmowanego stanowiska i opłacania składek. 524

Czy zamierza Pan/i w najbliższej przyszłości zawrzeć umowę ubezpieczenia życiowego (n=37) nie 59% tak 3% nie wiem 38% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Wykres 8. Zamiar zawarcia umowy ubezpieczenia życiowego Wpływ pracodawcy na podjęcie decyzji o ubezpieczeniu Chcąc poznać opinie wszystkich respondentów dotyczącą istoty udziału pracodawcy w procesie podejmowanie decyzji o zakupie ubezpieczenia postawiono pytanie czy opłacanie składki przez pracodawcę skłoniłoby ankietowanych do zawarcia umowy ubezpieczenia. Twierdząco odpowiedziało 66% ankietowanych, ale spośród nich ponad połowa (57%) zdecydowałaby się na zawarcie umowy tylko wówczas gdyby składka była pokrywana w całości przez pracodawcę. Ponad jedna czwarta (27%) nie miała zdania na ten temat. Rozkład odpowiedzi wyglądał różnie w dwóch badanych grupach. Wśród ubezpieczonych był większy odsetek osób, które zdecydowałyby się na ubezpieczenie gdyby opłacane było przez pracodawcę (70%, w grupie osób nieubezpieczonych 59%), nawet w sytuacji częściowego udziału pracodawcy w kosztach składki. Natomiast wśród osób nieubezpieczonych ponad 1/3 stanowili respondenci, którzy nie potrafili określić jaka byłaby ich decyzja (wśród ubezpieczonych takich osób była jedna czwarta). Porównanie odpowiedzi w obu grupach ankietowanych przedstawiono na wykresie 9. Na zawarcie umowy ubezpieczenia, gdyby była opłacana przez pracodawcę chętniej zdecydowałyby się osoby zatrudnione na stanowisku głównego księgowego (54%) niż w dziale księgowości (40%), a także osoby w przedziale wiekowym 36-45 lat (36%). Zarówno osobom posiadającym jak i nieposiadającym umowy ubezpieczenia zadano pytanie czy oferta ubezpieczenia życiowego złożona przez pracodawcę wpływa na podniesienie atrakcyjności danego stanowiska. Ogółem, połowa ankietowanych (49%) stwierdziła, że taki wpływ jest, a 29% stwierdziło, że nie ma. Wśród ubezpieczonych ponad połowa ankietowanych (57%) uznała, że oferta ubezpieczenia życiowego złożona przez pracodawcę wpływa na podniesienie atrakcyjności danego stanowiska, ale prawie jedna czwarta była odmiennego zdania. Głosy osób, które nie zdecydowały się na zawarcie umowy ubez- 525

pieczenia życiowego rozłożyły się równomiernie (po 38%). Na wykresie 10 przedstawiono rozkład odpowiedzi w grupie osób ubezpieczonych i nieubezpieczonych. Czy zdecydowałby się Pan/i na zawarcie umowy ubezpieczenia życiowego gdyby składki były opłacane przez pracodawcę? osoby ubezpieczone (n=54) osoby nieubezpieczone (n=37) 31% 7% 22% 35% 39% 35% 24% 5% legenda: tak, ale tylko gdyby składki były opłacane w całości przez pracodawcę tak, nawet gdyby składki były opłacane częściowo przez pracodawcę nie nie wiem Wykres 9. Opłacanie składki przez pracodawcę a decyzja o zawarciu umowy ubezpieczenia Czy Pana/i zdaniem oferta ubezpieczenia życiowego złożona przez pracodawcę wpływa na podniesienie atrakcyjności danego stanowiska? osoby ubezpieczone (n=51) osoby nieubezpieczone (n=37) 20% 24% 24% 57% 38% 38% legenda: nie tak nie wiem Wykres 10. Opłacanie składki przez pracodawcę a atrakcyjność stanowiska pracy Przekonanie, że oferta ubezpieczenia życiowego wpływa na podniesienie atrakcyjności stanowiska wyrażali przede wszystkim główni księgowi (58%), 526

a także osoby z wyższym wykształcenia oraz podyplomowym (odpowiednio 55%, 49%). Zakończenie Podsumowując należy pokreślić, iż w badanej grupie duży odsetek osób posiadał indywidualną umowę ubezpieczenia życiowego, a przyczyna zawarcia umowy (tj. obawa o przyszłość i zabezpieczenie bliskich) pozostawała w zgodzie z istotą ubezpieczeń i wybranym produktem. Dwie trzecie respondentów zdecydowałoby się na zwarcie umowy ubezpieczenia gdyby składka, przynajmniej w części była opłacana przez pracodawcę. Świadczy to o dużym zainteresowaniu produktami życiowymi, ale barierę stanowią względy finansowe. Niestety oferta takiego ubezpieczenia, według ankietowanych, nie wpływa na przywiązanie pracownika do danej firmy, co z punktu widzenia pracodawcy oznacza niewielki wpływ tego czynnika na stabilność kadr. Ponadto tylko połowa ankietowanych stwierdziła, że oferta ubezpieczenia życiowego złożona przez pracodawcę podnosi atrakcyjność danego stanowiska, co pokazuje, że jest to mało istotny czynnik przy ocenie miejsca pracy. Analiza przyczyn rezygnacji z zabezpieczenia w postaci ubezpieczenia życiowego wskazuje, że ciągle istotne jest podnoszenie świadomości ubezpieczeniowej, ze szczególnym uwzględnieniem roli ubezpieczeń i tworzenie produktów bardziej elastycznych, również pod względem cenowym. Odnosząc się do funkcji jakie pełnią ubezpieczenia życiowe należy podkreślić ich istotną rolę w zapewnieniu stabilności finansowej gospodarstw domowych w sytuacji wystąpienia zdarzeń losowych objętych ochroną ubezpieczeniową przede wszystkim poprzez wypłatę świadczeń. Duży odsetek osób korzystających z takich form ubezpieczenia oraz przyczyny, które zadecydowały o zawarciu umowy ubezpieczenia pokazują, że badana grupa zawodowa jest świadoma tego faktu. Pełna analiza omawianych zagadnień wymaga jednak przeprowadzenia analogicznych badań w innych grupach zawodowych w Polsce 10. Bibliografia Budżety gospodarstw domowych w 2013 r. i 2014 r., Warszawa: GUS. 2015, 136. Kawiński, Marcin. 2013. Ubezpieczenia w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski, Wiadomości Ubezpieczeniowe, numer specjalny 2. Pieńkowska-Kamieniecka, Sylwia. Ubezpieczenia na życie. W: Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2009. Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, Dz. U. 2015, poz. 1844 Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości, Dz.U. 1994 r., Nr 121, poz. 591 z późn. zm. 10 Wnioski z badań (ze względu na zakres badań i sposób doboru próby) dotyczą tylko badanej zbiorowości. 527

Abstract The demand for life insurance products (based on selected profession) The main aim of the article is to identify the most important factors which influenced the conclusion of individual life insurance and the causes for resignation of that kind of assurance (based on selected profession accountant). Keywords: insurance, life insurance 528