PROGRAM ROZWOJU PIECZY ZASTĘPCZEJ W POWIECIE SANDOMIERSKIM na lata 2012-2014

PROGRAM ROZWOJU PIECZY ZASTĘPCZEJ W POWIECIE SANDOMIERSKIM na lata 2012-2014 Sandomierz 2012r.

SPIS TREŚCI Wstęp...3 I. Diagnoza systemu pieczy zastępczej w Powiecie Sandomierskim...6 1. Ogólna charakterystyka Powiatu Sandomierskiego...6 2. Charakterystyka systemu pieczy zastępczej w Powiecie Sandomierskim...7 3. Charakterystyka rodzinnej pieczy zastępczej w Powiecie Sandomierskim...9 4. Instytucjonalna piecza zastępcza w Powiecie Sandomierskim...12 5. Usamodzielnienie pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej...15 II. Cele i kierunki działań...17 1. Cel główny i cele szczegółowe Programu...17 2. Kierunki działań do celów szczegółowych...18 III. Adresaci i źródła finansowania Programu...23 1. Projektowane źródła finansowania Programu...23 2. Beneficjenci Programu...23 IV. Zakładane rezultaty realizacji Programu...24 V. Monitoring i ewaluacja Programu...24 VI. Limit rodzin zastępczych zawodowych na lata 2012-2014...26 Zakończenie...27 2

Wstęp Reforma systemu pomocy społecznej spowodowała, iż opieka nad dzieckiem i rodziną stała się jego częścią. Głównym organizatorem tych działań są samorządy gminne (organizacja profilaktyki, podstawowej opieki i wsparcia w rodzinach przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo wychowawczych) oraz samorządy powiatowe (opieka nad dziećmi pozbawionymi warunków prawidłowego rozwoju i wychowania w rodzinie biologicznej a także specjalistyczna pomoc rodzinom w kryzysie). Rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowawczym dla dziecka w każdym okresie jego rozwoju. Dlatego należy przede wszystkim wspierać rodzinę, aby prawidłowo wykonywała swoje funkcje. Pomoc rodzinie powinna wyprzedzać pomoc kierowaną do samego dziecka i tak działać, aby kompleksowo zabezpieczać potrzeby rodziny i zapobiegać jej dysfunkcjom. Z dniem 1 stycznia 2012r. weszła w życie ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 149 poz. 887 z późn. zm.), która określa zasady i formy wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo wychowawczych, zasady i formy sprawowania pieczy zastępczej oraz zadania administracji publicznej w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej. Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009r. Nr 175 poz. 1362 z późn. zm.) regulowała podstawowe kwestie dotyczące organizacji opieki nad dzieckiem i rodziną, ale nie tworzyła mechanizmów, które pozwoliłyby zbudować spójny system wspierania rodziny i opieki nad dzieckiem i rodziną. System pieczy zastępczej to zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców. Zadania z zakresu wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo wychowawczych powinny być realizowane zgodnie z zasadą pomocniczości, w szczególności we współpracy ze środowiskiem lokalnym, sądami i ich organami pomocniczymi, Policją, instytucjami oświatowymi, podmiotami leczniczymi, a także kościołami i związkami wyznaniowymi oraz organizacjami społecznymi. Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej rozdziela funkcje gminy i powiatu w ten sposób, że w kompetencji gmin pozostaje praca z rodziną biologiczną dzieci 3

umieszczonych w pieczy zastępczej a w kompetencji powiatu praca w ramach posiadanych kompetencji z dzieckiem umieszczonym w pieczy zastępczej. Pieczę zastępczą organizuje powiat, do zadań którego należy między innymi: 1) zapewnienie dzieciom pieczy zastępczej w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka oraz w placówkach opiekuńczo wychowawczych, 2) organizowanie wsparcia osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo wychowawcze i regionalne placówki opiekuńczo terapeutyczne, przy wspieraniu procesu usamodzielnienia, 3) tworzenie warunków do powstawania i działania rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka i rodzin pomocowych, 4) prowadzenie placówek opiekuńczo wychowawczych oraz placówek wsparcia dziennego zasięgu ponadgminnym, 5) wyznaczanie organizatora rodzinnej pieczy zastępczej, 6) finansowanie świadczeń pieniężnych dotyczących dzieci z terenu powiatu, umieszczonych w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka, placówkach opiekuńczo wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo terapeutycznych, interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych lub rodzinach pomocowych na jego terenie lub na terenie innego powiatu oraz finansowanie pomocy przyznawanej osobom usamodzielnianym opuszczającym pieczę zastępczą. Dużą rolę ustawa przypisuje również organizatorowi rodzinnej pieczy zastępczej, którym zostaje wyznaczona przez starostę jednostka organizacyjna powiatu lub podmiot, któremu powiat zlecił realizację tego zadania. W Powiecie Sandomierskim zgodnie z Zarządzeniem Starosty Sandomierskiego jednostką organizacyjną realizującą zadania organizatora rodzinnej pieczy zastępczej jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Sandomierzu, przy którym od 1 stycznia 2012r. działa Zespół do Spraw Pieczy Zastępczej. Zgodnie z art. 180 pkt. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 149 poz. 887 z pozń. zm.) do zadań własnych powiatu należy opracowanie i realizacja 3-letnich powiatowych programów dotyczących rozwoju pieczy zastępczej, zawierających między innymi coroczny limit rodzin zastępczych zawodowych. 4

Program rozwoju pieczy zastępczej służy usystematyzowaniu i ukierunkowaniu działań oraz ustaleniu priorytetów na rzecz rozwoju pieczy zastępczej w Powiecie Sandomierskim. W Programie przedstawiono diagnozę systemu pieczy zastępczej w Powiecie Sandomierskim skupiając się na zobrazowaniu form pieczy zastępczej funkcjonujących w Powiecie. W dalszej części Programu dokonano analizy kierunków działań, które mogą przyczynić się do rozwoju systemu pieczy zastępczej. 5

I. Diagnoza systemu pieczy zastępczej w Powiecie Sandomierskim 1. Ogólna charakterystyka Powiatu Sandomierskiego Powiat Sandomierski jest jednym z 13 powiatów tworzących Województwo Świętokrzyskie. Leży we wschodniej części województwa świętokrzyskiego. Od zachodu graniczy on z Powiatem Staszowskim, od północy z Opatowskim, a od wschodu i południa z Województwem Podkarpackim. Ludność Powiatu Sandomierskiego wg. stanu na dzień 31.12.2010r. wynosiła 80.675 mieszkańców. Powiat Sandomierski posiada charakter wybitnie rolniczy. Szczególną popularnością cieszy się tu uprawa warzyw i sadownictwo. Na jego terenie działają liczne przedsiębiorstwa oraz funkcjonuje największa giełda owocowowarzywna w Polsce południowo - wschodniej. Powiat Sandomierski liczy 676 km 2, w których jest 212 miejscowości. Stanowi lokalna wspólnotę samorządową tworzoną przez mieszkańców Powiatu oraz terytorium obejmujące: 1) miasta: Miasto Sandomierz, 2 miasta: Miasto i Gminę Zawichost, 3) Miasto i Gminę Koprzywnica, 4) Gminę Dwikozy, 5) Gminę Klimontów, 6) Gminę Łoniów, 7) Gminę Obrazów, 8) Gminę Samborzec, 9) Gminę Wilczyce. Siedzibą władz powiatu jest Sandomierz. 6

2. Charakterystyka systemu pieczy zastępczej w Powiecie Sandomierskim System pieczy zastępczej to zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców. Obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych oraz organizacji pieczy zastępczej w zakresie ustalonym ustawą, spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej. W Powiecie Sandomierskim zadania Powiatu w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy wykonuje Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Sandomierzu, które zostało wyznaczone przez Starostę Sandomierskiego na organizatora rodzinnej pieczy zastępczej, w związku z czym w strukturze organizacyjnej Centrum utworzono Zespół do Spraw Pieczy Zastępczej. Do zadań organizatora rodzinnej pieczy zastępczej należy w szczególności: 1) prowadzenie naboru kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, niezawodowej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, 2) kwalifikowanie osób kandydujących oraz wydawanie zaświadczeń kwalifikacyjnych zawierających potwierdzenie ukończenia szkolenia, opinię o spełnianiu warunków oraz ocenę predyspozycji do sprawowania pieczy zastępczej, 3) organizowanie szkoleń dla kandydatów, 4) organizowanie szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego, wydawanie świadectw ukończenia tych szkoleń oraz opinii dotyczącej predyspozycji do pełnienia funkcji dyrektora i wychowawcy w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego, 5) zapewnienie rodzinom zastępczym i prowadzącym rodzinne domy dziecka szkoleń mających na celu podnoszenie ich kwalifikacji, biorąc pod uwagę ich potrzeby, 6) zapewnienie pomocy i wsparcia osobom sprawującym rodzinną pieczę zastępczą, w szczególności w ramach grup wsparcia oraz rodzin pomocowych, 7) organizowanie dla rodzin zastępczych oraz prowadzących rodzinne domy dziecka pomocy wolontariuszy, 8) współpraca ze środowiskiem lokalnym, 7

9) prowadzenie poradnictwa i terapii dla osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą i ich dzieci oraz dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej, 10) zapewnienie pomocy prawnej osobom sprawującym funkcję rodzinnej pieczy zastępczej, w szczególności w zakresie prawa rodzinnego, 11) dokonywanie okresowej oceny sytuacji dzieci przebywających w rodzinnej pieczy zastępczej, 12) prowadzenie działalności diagnostyczno-konsultacyjnej, której celem jest pozyskiwanie, szkolenie i kwalifikowanie osób zgłaszających gotowość do pełnienia funkcji rodzinnej pieczy zastępczej, a także szkolenie i wspieranie psychologiczno-pedagogiczne osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą oraz rodziców dzieci objętych tą pieczą, 13) przeprowadzanie badań pedagogicznych i psychologicznych oraz analizy sytuacji osobistej, rodzinnej i majątkowej, dotyczących kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, 14) zapewnienie osobom pełniącym funkcję rodzinnej pieczy zastępczej poradnictwa, które ma na celu zachowanie i wzmocnienie ich kompetencji oraz przeciwdziałanie zjawisku wypalenia zawodowego, 15) zgłaszanie do ośrodków adopcyjnych informacji o dzieciach z uregulowaną sytuacją prawną, w celu poszukiwania dla nich rodzin przysposabiających, 16) organizowanie opieki nad dzieckiem, w przypadku gdy rodzina lub prowadzący rodzinny dom dziecka okresowo nie może sprawować opieki, w szczególności z powodów zdrowotnych lub losowych albo zaplanowanego wypoczynku. Piecza zastępcza, zgodnie z ustawą z dnia 9 czerwca 2012r. o wpieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, sprawowana jest w formach: 1) rodzinnej, do której należą: a) rodzina zastępcza: - spokrewniona, - niezawodowa, - zawodowa, w tym zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego i zawodowa specjalistyczna, b) rodzinny dom dziecka; 2) instytucjonalnej, do której należą: a) placówki opiekuńczo wychowawcze typu socjalizacyjnego, interwencyjnego i specjalistyczno terapeutycznego, 8

b) regionalne placówki terapeutyczne, c) interwencyjny ośrodek preadopcyjny. 3. Charakterystyka rodzinnej pieczy zastępczej w Powiecie Sandomierskim Do dnia 31 grudnia 2011r. sprawy związane z zapewnieniem opieki i wychowania w rodzinie zastępczej oraz placówce opiekuńczo wychowawczej dzieciom pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej regulowała ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009r. Nr 175 poz. 1362 z późn. zm.). Ustawa określała następujące rodzaje rodzin zastępczych: 1) spokrewniona z dzieckiem rodzina zastępcza (dziadkowie, rodzeństwo, wujostwo itp.), 2) niespokrewniona z dzieckiem rodzina zastępcza (osoby prawnie obce dla dziecka), 3) zawodowe niespokrewnione z dzieckiem rodziny zastępcze: a) o charakterze pogotowia rodzinnego, b) wielodzietne, c) specjalistyczne. Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy wprowadziła nowy podział rodzin zastępczych, gdzie : 1) spokrewnione z dzieckiem rodziny zastępcze tworzone przez wstępnych lub rodzeństwo stały się rodzinami zastępczymi spokrewnionymi w myśl ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w myśl ustawy stały się rodzinami niezawodowymi, 2) rodziny zastępcze tworzone przez osoby inne niż wymienione wyżej, a będące wcześniej rodzinami spokrewnionymi, 3) niespokrewnione z dzieckiem rodziny zastępcze stały się rodzinami niezawodowymi, 4) zawodowe niespokrewnione z dzieckiem specjalistyczne rodziny zastępcze stały się rodzinami zastępczymi zawodowymi specjalistycznymi, 9

5) zawodowe niespokrewnione z dzieckiem rodziny zastępcze o charakterze pogotowia rodzinnego stały się rodzinami zastępczymi zawodowymi pełniącymi funkcje pogotowia rodzinnego. Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu. Dziecko zostaje objęte pieczą zastępczą do uzyskania pełnoletności. Po uzyskaniu pełnoletności w pieczy zastępczej może pozostać w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo placówce opiekuńczo wychowawczej nie dłużej niż do ukończenia 25 roku życia, jeżeli uczy się lub legitymuje się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i uczy się. Głównym celem systemu pieczy zastępczej jest podejmowanie działań zmierzających do powrotu dziecka do rodziny naturalnej lub w przypadku dzieci całkowicie pozbawionych władzy rodzicielskiej umieszczenie w rodzinie adopcyjnej. W Powiecie Sandomierskim na koniec maja 2012r. funkcjonują 62 rodziny zastępcze. Poniższe tabele zawierają liczbę rodzin zastępczych funkcjonujących na terenie Powiatu Sandomierskiego w latach 2009r 2011r. Tab.1. Liczba rodzin zastępczych i liczba umieszczonych w nich dzieci w Powiecie Sandomierskim w 2009r. (stan na dzień 31.12.2009r.) Liczba rodzin zastępczych Liczba dzieci przebywających w rodzinach zastępczych Razem Rodziny Rodziny Zawodowe niespokrewnione z dzieckiem zastępcze zastępcze rodziny zastępcze, w tym: spokrewnione z dzieckiem niespokrewnione z dzieckiem wielodzietne o charakterze pogotowia specjalistyczne rodzinnego 64 3 1 1 0 69 82 8 6 5 0 101 10

Tab.2. Liczba rodzin zastępczych i liczba umieszczonych w nich dzieci w Powiecie Sandomierskim w 2010r. (stan na dzień 31.12.2010r.) Liczba rodzin zastępczych Liczba dzieci przebywających w rodzinach zastępczych Rodziny Rodziny Zawodowe niespokrewnione z dzieckiem zastępcze zastępcze rodziny zastępcze, w tym: spokrewnione z dzieckiem niespokrewnione z dzieckiem wielodzietne o charakterze pogotowia specjalistyczne rodzinnego 58 5 1 1 0 65 75 9 6 5 0 95 Razem Tab.3. Liczba rodzin zastępczych i liczba umieszczonych w nich dzieci w Powiecie Sandomierskim w 2011r. (stan na dzień 31.12.2011r.) Liczba rodzin zastępczych Liczba dzieci przebywających w rodzinach zastępczych Rodziny Rodziny Zawodowe niespokrewnione z dzieckiem zastępcze zastępcze rodziny zastępcze, w tym: spokrewnione z dzieckiem niespokrewnione z dzieckiem wielodzietne o charakterze pogotowia specjalistyczne rodzinnego 66 6 1 1 0 74 83 12 6 5 0 106 Razem Tab.4. Liczba rodzin zastępczych i liczba umieszczonych w nich dzieci w Powiecie Sandomierskim w 2012r. (stan na dzień 31.05.2012r.) Liczba rodzin zastępczych Liczba dzieci przebywających w rodzinach zastępczych Rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem Rodziny zastępcze niezawodowe Zawodowe rodziny zastępcze, w tym: pełniące funkcję pogotowia rodzinnego specjalistyczne Rodzinny dom dziecka 49 12 0 1 0 62 65 19 0 6 0 90 Razem Jak wynika z zebranych powyżej danych, na terenie Powiatu Sandomierskiego funkcjonuje większość rodzin spokrewnionych z dzieckiem, są to dziadkowie zajmujący się 11

wnukami. Następnie do 2011r. były rodziny zastępcze niespokrewnione z dzieckiem, a od stycznia 2012r. są to rodziny niezawodowe. W Powiecie Sandomierskim funkcjonowały dwie zawodowe rodziny zastępcze tj. zawodowa rodzina zastępcza charakterze pogotowia rodzinnego oraz zawodowa wielodzietna rodzina zastępcza. Od sierpnia 2011r. w Powiecie działa jedna zawodowa rodzina zastępcza, wcześniej jako wielodzietna, a obecnie jako specjalistyczna rodzina zastępcza. Dokonując dalszej analizy opracowanego materiału można zauważyć, że w latach 2009-2012 ilość rodzin zastępczych waha się w granicach liczbowych od 60 74. Jak wynika z dokumentacji Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Sandomierzu, zgodnie z postanowieniami Sądu w 2009r. zostały utworzone 4 rodziny zastępcze, w 2010r. 8 rodzin zastępczych, w 2011r. 10 nowych rodzin zastępczych. W 2012r., do końca maja utworzone zostały 2 rodziny zastępcze, natomiast w jednej już funkcjonującej rodzinie zostało umieszczone nowe dziecko. 4. Instytucjonalna piecza zastępcza w Powiecie Sandomierskim Zgodnie z ustawą z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, piecza zastępcza sprawowana jest też w formie instytucjonalnej, w skład której wchodzą: 1) placówki opiekuńczo wychowawcze, 2) regionalne placówki opiekuńczo wychowawcze, 3) interwencyjny ośrodek preadopcyjny. Placówka opiekuńczo wychowawcza zapewnia dziecku pozbawionemu częściowo lub całkowicie władzy rodzicielskiej, całodobową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby, w szczególności emocjonalne, rozwojowe, zdrowotne, bytowe, społeczne i religijne. Każda placówka podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny naturalnej, znalezienia rodziny przysposabiającej lub umieszczenia w rodzinnych formach pieczy zastępczej. 12

Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wyróżnia następujące typy placówek opiekuńczo wychowawczych: 1) socjalizacyjnego zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby, zapewnia dzieciom kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych, 2) interwencyjnego zapewnia dziecku doraźną opiekę w czasie trwania sytuacji kryzysowej, w szczególności w przypadkach natychmiastowego zapewnienia dziecku opieki; 3) specjalistyczno terapeutycznego sprawuje opiekę nad dzieckiem o indywidualnych potrzebach, w szczególności legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, wymagającym stosowania specjalnych metod wychowawczych i specjalistycznej terapii; 4) rodzinnego - tworzy jedną, wielodzietną rodzinę dla dzieci, którym nie znaleziono rodziny zastępczej lub przysposabiającej, wychowuje dzieci w różnym wieku, w tym dorastające i usamodzielniające się oraz umożliwia wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu. W ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wprowadzono formę instytucjonalną interwencyjny ośrodek preadopcyjny. Jest to ośrodek w którym umieszcza się dzieci wymagające specjalistycznej opieki i w okresie oczekiwania na przysposobienie nie mogą zostać umieszczone w rodzinnej pieczy zastępczej. Dziecko w tym ośrodku nie może przebywać dłużej niż do ukończenia pierwszego roku życia. W Powiecie Sandomierskim funkcjonują trzy placówki opiekuńczo wychowawcze: 1) Domy dla Dzieci i Młodzieży w Łoniowie jako placówka opiekuńczo- wychowawcza typu socjalizacyjnego i interwencyjnego, 2) Niepubliczna Placówka Rodzinna w Nowym Garbowie, jako placówka opiekuńczowychowawcza typu rodzinnego, 3) Rodzinny Dom Dziecka w Sandomierzu, jako placówka opiekuńczo- wychowawcza typu rodzinnego. Domy dla Dzieci i Młodzieży w Łoniowie są placówką opiekuńczo wychowawczą z liczbą miejsc: typ socjalizacyjny 30, typ interwencyjny 10. Domy funkcjonują w czterech samodzielnych budynkach mieszkalnych usytuowanych na czterech odrębnych działkach. W trzech budynkach: Domu Nr 1, Nr 2, Nr 3 realizowane są zadania dla placówki 13

opiekuńczo wychowawczej typu socjalizacyjnego, natomiast w Domu Nr 4 realizowane są zadania dla placówki opiekuńczo wychowawczej typu interwencyjnego. W roku 2011 w Placówce przebywało łącznie: 41 dzieci, w tym 34 wychowanków placówki socjalizacyjnej i 7 wychowanków placówki interwencyjnej. Liczbę dzieci umieszczonych w Domach dla Dzieci i Młodzieży w Łoniowie w latach 2010 2012 (do 31 maja) przedstawia tabela poniżej. Tab. 5. Liczba dzieci umieszczonych w Domach dla Dzieci i Młodzieży w Łoniowie w latach 2010 2012 (do 31 maja 2012r.) Rok Liczba dzieci umieszczonych Razem w Domach dla Dzieci i Młodzieży w Łoniowie typ socjalizacyjny typ interwencyjny 2010 27 10 37 2011 34 7 41 do 31 maja 2012r. 28 9 37 Niepubliczna Placówka Rodzinna w Nowym Garbowie i Rodzinny Dom Dziecka w Sandomierzu są placówkami opiekuńczo wychowawczymi typu rodzinnego. Niepubliczna Placówka Rodzinna w Nowym Garbowie funkcjonuje od 2003r., a od 1 stycznia 2009r. prowadzona jest przez Chrześcijańskie Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Misja Nadziei. W Placówce docelowo może przebywać 8 wychowanków. Rodzinny Dom Dziecka w Sandomierzu funkcjonuje od sierpnia 2011r. jest prowadzony przez Fundację Vive Serce Dzieciom z siedzibą w Kielcach, której w wyniku przeprowadzonego konkursu ofert zlecono realizację zadania publicznego z zakresu pomocy społecznej dotyczącego prowadzenia całodobowej placówki opiekuńczo wychowawczej typu rodzinnego. W Rodzinnym Domu Dziecka może przebywać od 4 do 8 dzieci. 14

Tab. 6. Liczba dzieci umieszczonych w placówkach opiekuńczo wychowawczych typu Rok rodzinnego w Powiecie Sandomierskim Niepubliczna Placówka Rodzinna w Nowym Garbowie Rodzinny Dom dziecka w Sandomierzu Razem 2010 8-8 2011 6 7 13 do 31 maja 2012r. 6 6 12 5. Usamodzielnienie pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej Osoba, która osiągnęła pełnoletność w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo wychowawczej lub regionalnej placówce opiekuńczo wychowawczej, może ubiegać się o pomoc na kontynuowanie nauki, usamodzielnienie i zagospodarowanie, jak też może uzyskać pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych i zatrudnienia. Podstawą do ubiegania się o w/w pomoc jest pobyt osoby usamodzielnianej w pieczy zastępczej na podstawie orzeczenia sądu. Liczbę osób usamodzielnianych, które skorzystały lub nadal korzystają z pomocy dla osób usamodzielnianych przedstawia tabela poniżej. Tab.7. Liczba osób usamodzielnianych, korzystających z pomocy na kontynuowanie, usamodzielnienie i zagospodarowanie Rok Liczba osób, którym przyznano pomoc pieniężną na kontynuowanie nauki Liczba osób, którym przyznano pomoc pieniężną na usamodzielnienie Liczba osób, którym przyznano pomoc na zagospodarowanie 2009 46 13 13 2010 46 7 8 2011 42 11 9 15

Po wejściu w życie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, tj. od 1 stycznia 2012r., pomoc na kontynuowanie nauki, usamodzielnienie oraz zagospodarowanie jest przyznawana osobie usamodzielnianej, która przebywała w pieczy zastępczej przez okres co najmniej: 1) 3 lat w przypadku osoby usamodzielnianej opuszczającej rodzinę zastępczą spokrewnioną, 2) 1 roku w przypadku osoby usamodzielnianej opuszczającej rodzinę zastępczą niezawodową, rodzinę zastępczą zawodową, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczo wychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczo terapeutyczną. Warunkiem przyznania pomocy na kontynuowanie nauki i usamodzielnienie jest złożenie wniosku oraz posiadanie zatwierdzonego przez kierownika Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie indywidualnego programu usamodzielnienia, który opracowywany jest przez osobę usamodzielnianą wspólnie z opiekunem usamodzielnienia lub koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej co najmniej na miesiąc przed osiągnięciem przez osobę usamodzielnianą pełnoletności. Pomoc na kontynuowanie nauki przyznaje się na czas nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez osobę usamodzielnianą 25 roku życia, natomiast pomoc na usamodzielnienie i zagospodarowanie osoba usamodzielniana powinna otrzymać nie później niż do ukończenia 26 roku życia. Jednym z większych problemów osób usamodzielnianych opuszczających pieczę zastępczą, a w większości instytucjonalną pieczę zastępczą jest brak możliwości powrotu do środowiska rodzinnego, a co za tym idzie brak miejsca zamieszkania i trudności w pozyskaniu mieszkania we własnym zakresie. Brak stałego miejsca pobytu u osób usamodzielnianych powoduje brak stabilizacji w życiu. Dlatego wskazane jest podejmowanie takich działań wspierających ten proces, aby w jak najbardziej efektywny sposób ułatwić wejście młodemu człowiekowi w dorosłe życie. 16

II. Cele i kierunki działań 1. Cel główny i cele szczegółowe Programu Cel główny powinien dostarczać odpowiedzi na pytanie, jaki jest oczekiwany efekt końcowy realizacji programu. Osiągnięcie celu głównego nie jest możliwe poprzez realizację pojedynczego elementu programu. Cel powinien być odpowiedni do zidentyfikowanego problemu, tzn. dotyczyć modyfikacji lub zmiany sytuacji niepożądanej na pożądaną, utrzymania sytuacji aktualnej ocenianej jako pozytywna albo dalszego jej ulepszania. Aby osiągnąć cel główny konieczne jest wskazanie celów szczegółowych. Cel szczegółowy dotyczy modyfikacji lub zmiany wybranych aspektów problemu lub zjawisk / stanów, co przyczynia się do osiągnięcia celu głównego. Cele szczegółowe powinny wskazywać sposoby osiągnięcia celu głównego, odpowiadać na pytanie, jakie są zamierzone efekty bezpośrednie. Cel główny programu Celem głównym Programu jest zbudowanie w Powiecie Sandomierskim zintegrowanego systemu pieczy zastępczej. Cele szczegółowe programu: 1) rozwój i wsparcie rodzinnych form pieczy zastępczej, 2) pomoc i wsparcie w procesie usamodzielnienia wychowanków pieczy zastępczej, 3) podniesienie jakości świadczonych usług w zakresie pomocy dziecku i rodzinie. 17

2. Kierunki działań do celów szczegółowych: Cel 1. Rozwój i wsparcie rodzinnych form pieczy zastępczej Lp. Działanie Termin realizacji Realizatorzy Partnerzy Sposób realizacji 1. Pozyskiwanie kandydatów na rodziny zastępcze 2. Szkolenie kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej 3. Zapewnienie możliwości podnoszenia poziomu wiedzy i kwalifikacji osób pełniących funkcję rodziny zastępczej 4. Wspieranie psychologiczno pedagogiczne dla osób prowadzących rodzinną pieczę zastępczą 2012 r. 2014r. PCPR ośrodki pomocy społecznej, organizacje pozarządowe, lokalne media - prowadzenie kampanii, akcji promujących ideę rodzicielstwa zastępczego; - tworzenie ulotek, broszur; - indywidualne spotkania i rozmowy z osobami zainteresowanymi 2012r. 2014r. PCPR - organizacja szkoleń zgodnie z wymaganymi normami 2012r. 2014r. PCPR specjaliści, firmy szkolące 2012r. 2014r. PCPR specjaliści, poradnia Psychologiczno Pedagogiczna, organizacje pozarządowe, wolontariusze - organizowanie szkoleń, - udzielanie wsparcia i poradnictwa w zakresie indywidualnych potrzeb - organizowanie grup wsparcia oraz pomocowych w miarę potrzeb rodzin - organizowanie spotkań, wizyt 18

Cel 2. Pomoc i wsparcie w procesie usamodzielnienia wychowanków pieczy zastępczej Lp. Działanie Termin realizacji Realizatorzy Partnerzy Sposób realizacji 1. Przygotowywanie i realizacja programów usamodzielnienia pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej 2. Pomoc w pozyskaniu własnego mieszkania 3. Zapewnienie miejsca w mieszkaniu chronionym 4. Zapewnienie pomocy i wsparcia przygotowującego osoby usamodzielniane do 2012r. 2014r. osoba usamodzielniana 2012r. 2014r. osoba usamodzielniana 19 PCPR, opiekun usamodzielnienia, pracownik socjalny lub koordynator rodzinnej pieczy zastępczej, rodzina zastępcza, placówka opiekuńczo wychowawcza, którą wychowanek opuszcza PCPR, ośrodki pomocy społecznej, samorządy gminne, lokalne instytucje i organizacje 2012r. 2014r. PCPR Starostwo Powiatowe, organizacje pozarządowe, Samorządy Powiatowe 2012r. 2014r. PCPR Specjaliści, Powiatowy Urząd Pracy, lokalne instytucje Przygotowanie programu usamodzielnienia spójnego z planami życiowymi osoby usamodzielnianej i pomoc w realizacji tego programu Wspieranie w pozyskaniu mieszkania poprzez pisma, spotkania - utworzenie mieszkania chronionego na terenie powiatu lub zwrot kosztów pobytu w mieszkaniu chronionym powiatowi na terenie, którego przebywa usamodzielniany w mieszkaniu chronionym - indywidualne rozmowy z wychowankami, - organizowanie spotkań, wizyt ze

dorosłego życia 5. Przyznawanie pomocy finansowej i niefinansowej 6. Motywowanie do zdobycia wykształcenia i poszukiwania pracy 2012r. 2014r. PCPR osoba usamodzielniana, opiekun usamodzielnienia 2012r. 2014r. PCPR osoba usamodzielniana, opiekun usamodzielnienia, Powiatowy Urząd Pracy specjalistami - złożenie wniosku o przyznanie pomocy na kontynuowanie nauki, usamodzielnienie i zagospodarowanie monitoring założeń ujętych w programie usamodzielnienia, w tym planów związanych z kształceniem się, udział w spotkaniach w Urzędzie Pracy i rozmowy z doradcą zawodowym 20

Cel 3. Podniesienie jakości świadczonych usług w zakresie pomocy dziecku i rodzinie. Lp. Działanie Termin realizacji Realizatorzy Partnerzy Sposób realizacji 1. Budowanie sieci współpracy z podmiotami działającymi na rzecz dziecka i rodziny 2. Udostępnianie rodzinom zastępczym specjalistycznej pomocy, terapii i wsparcia pedagogicznego, psychologicznego lub uzależnionego od indywidualnych potrzeb rodziny i dziecka 2012r. 2014r. PCPR Organizacje pozarządowe, ośrodki pomocy rodzinie, sąd rejonowy, szkoły, placówki pomocy społecznej, placówki opiekuńczo wychowawcze 2012r. 2014r. PCPR ośrodki pomocy społecznej, punkty interwencji kryzysowej, poradnia psychologiczno pedagogiczna, organizacje pozarządowe i inne podmioty działające w sferze pomocy społecznej Nawiązanie kontaktów i wymiana doświadczeń, zlecenie zadań na podstawie konkursu ofert monitorowanie potrzeb rodzin zastępczych w trakcie bieżącej współpracy, korzystanie z zasobów własnych PCPR (pracownicy) oraz ze współpracy ze specjalistami z innych instytucji 3. Stworzenie punktu interwencji kryzysowej i poradnictwa specjalistycznego (psycholog, prawnik, pedagog) 4. Wdrażanie i realizacja projektów w ramach 2012r. 2014r. PCPR Starostwo Powiatowe, organizacje pozarządowe i inne podmioty działające w sferze pomocy społecznej 2012r. 2014r. PCPR Starostwo Powiatowe, samorząd wojewódzki 21 utworzenie punktu, zatrudnienie specjalistów lub zlecenie zadania na podstawie konkursu ofert W miarę możliwości wdrożenie i realizacja projektu na rzecz

środków z Unii Europejskiej na rzecz pieczy zastępczej 5. Dostosowanie placówek opiekuńczo wychowawczych do nowych potrzeb i standardów wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej 6. Rozwój wolontariatu na rzecz rodzinnej pieczy zastępczej 2012r. 2014r. PCPR Starostwo Powiatowe, samorząd wojewódzki, placówki opiekuńczo wychowawcze 2012r. 2014r. PCPR Organizacje pozarządowe, studenci utworzenia poradnictwa specjalistycznego i mieszkania chronionego Podjęcie działań zmierzających do osiągnięcia standardów wymaganych ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej Zdobycie wolontariuszy wspomagających rodziny zastępcze w wypełnianiu swych funkcji 7. Tworzenie wewnętrznego systemu wspierania rodzin 2012r. 2014r. PCPR, koordynator rodzinnej pieczy zastępczej Ośrodki pomocy społecznej, asystencji rodziny, rodziny zastępcze, przedstawiciele szkół, sądów rodzinnych, ośrodków adopcyjnych - organizowanie spotkań z ośrodkami pomocy społecznej, asystentami rodziny, - monitoring rodzin zastępczych poprzez dokonywanie oceny sytuacji dziecka w rodzinie w konsultacji z rodziną zastępczą, asystentami rodziny, sądem rodzinnym (kuratorem), ośrodkiem adopcyjnym, przedstawicielem szkoły 22

III. Adresaci i źródła finansowania Programu 1. Projektowane źródła finansowania programu: 1) środki z budżetu państwa, 2) środki z budżetu Powiatu Sandomierskiego, 3) środki z budżetów samorządów gminnych, zobowiązanych do współfinansowania pobytu dzieci w pieczy zastępczej, 4) środki z budżetu innych powiatów zobowiązanych do zwrotu wydatków za dzieci umieszczone w pieczy zastępczej na terenie Powiatu Sandomierskiego, 5) środki finansowe pozyskane z funduszy unijnych, 6) środki pozyskane z innych źródeł. 2. Beneficjenci Programu: 1) rodziny zastępcze, 2) dzieci umieszczone w pieczy zastępczej, 3) rodzice biologiczni dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej, 4) osoby usamodzielniane, 5) kandydaci do pełnienia funkcji rodziny zastępczej niezawodowej, zawodowej i prowadzących rodzinny dom dziecka, 6) rodziny pomocowe sprawujące czasową opiekę nad dziećmi w przypadku czasowego niesprawowania opieki nad małoletnimi umieszczonymi w rodzinie zastępczej. 23

IV. Zakładane rezultaty realizacji Programu: 1. Zwiększenie świadomości społeczeństwa odnośnie funkcji pełnionych przez rodziny zastępcze. 2. Zwiększenie liczby niezawodowych i zawodowych rodzin zastępczych. 3. Zwiększenie wsparcia rodzinnej pieczy zastępczej i podniesienie ich kompetencji w pełnionej funkcji poprzez umożliwienie udziału w szkoleniach, konferencjach. 4. Możliwość wymiany doświadczeń między rodzinami w grupach wsparcia i wzajemna pomoc tych rodzin. 5. Wzmocnienie jakości świadczonych usług dla rodzin zastępczych i ich wychowanków poprzez umożliwienie im dostępu do specjalistycznego poradnictwa. 6. Zapewnienie kompleksowej pomocy osobom usamodzielniającym się oraz większe wsparcie w realizacji indywidualnych programów usamodzielnienia. 7. Dostosowanie standardu usług świadczonych w placówkach opiekuńczo wychowawczych zgodnie z ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. V. Monitoring i ewaluacja Programu Koordynatorem Programu jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Sandomierzu, przy którym zostanie powołany zespół, którego zadaniem będzie ocena bieżącej realizacji programu, monitoring oraz proponowanie zmian i aktualizacja założeń i celów. Monitorowanie Programu będzie odbywać się na podstawie bieżącej oceny i analizy realizowanych celów i zadań oraz stopnia osiągniętych efektów. Podstawą będzie zbieranie informacji dotyczących wykonanych zadań określonych w Programie. Ewaluację programu można zdefiniować jako określenie jego wartości w odniesieniu do wcześniej zdefiniowanych kryteriów i w oparciu o odpowiednie informacje. Podstawę ewaluacji tego Programu stanowić będą: 1) wypowiedzi ustne partnerów i beneficjentów Programu, 2) ilość przeprowadzonych akcji społecznych promujących idee rodzicielstwa zastępczego, 24

3) liczba i forma indywidualnych spotkań i rozmów z osobami zainteresowanymi, 4) liczba nowopowstałych rodzin zastępczych, 5) liczba dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej, 6) liczba udzielonego wsparcia i poradnictwa, 7) liczba przeprowadzonych szkoleń dla kandydatów na rodziny zastępcze i rodzin zastępczych, 8) liczba spotkań z rodzinami zaangażowanymi w funkcjonowanie grup wsparcia, 9) liczba spotkań z pracownikami ośrodków pomocy społecznej oraz osobami realizującymi lub współrealizującymi zadania z zakresu pieczy zastępczej, 10) wydane decyzje dotyczące przyznanych świadczeń z pieczy zastępczej. 25

VI. Limit rodzin zastępczych zawodowych na lata 2012-2014 1. Z kandydatami spełniającymi warunki do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, na ich wniosek, starosta może zawierać umowy o utworzeniu rodziny zastępczej zawodowej lub rodzinnego domu dziecka. 2. W ramach limitu, z rodziną zastępczą niezawodową, starosta na jej wniosek zawiera z rodziną umowę o pełnienie funkcji rodziny zastępczej zawodowej, w przypadku gdy: - spełnia warunki do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, - posiada opinie koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, - posiada co najmniej 3-letnie doświadczenie jako rodzina zastępcza lub prowadzący rodzinny dom dziecka. 3. W ramach limitu, z rodziną zastępczą niezawodową, starosta na jej wniosek może zawrzeć z rodziną umowę o pełnienie funkcji rodziny zastępczej zawodowej, w przypadku gdy: - spełnia warunki do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, - posiada pozytywną opinie koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej. Tab. 8. Coroczny limit rodzin zastępczych zawodowych Lp. Rok Liczba rodzin zastępczych zawodowych 1. 2012 1 2. 2013 2 3. 2014 2 26

Zakończenie Rodzina jako podstawowa komórka życia społecznego jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym dziecka. W niej to właśnie dziecko zdobywa pierwsze doświadczenia, doznaje pierwszych odczuć emocjonalnych, przyswaja sobie obowiązujące wzorce i zasady współżycia, a także utożsamia się ze swoim najbliższym otoczeniem, szukając w nim miejsca dla siebie. Obecnie obserwuje się wzrost problemów społecznych. Coraz więcej dzieci potrzebuje opieki, gdyż coraz częściej rodzice są niewydolni wychowawczo. Przedstawiony Program Rozwoju Pieczy Zastępczej stanowi próbę wyznaczenia jak najlepszego kierunku działań w środowisku, tak aby praca nad rozwojem i wspieraniem rodzinnej pieczy zastępczej spełniała wszystkie standardy w tym zakresie. Zastępcze, a przede wszystkim rodzinne formy opieki nad dzieckiem wydają się najlepszym rozwiązaniem w sytuacji, kiedy dziecko pozbawione jest możliwości wzrastania w rodzinie naturalnej. Rodziny zastępcze starają się bowiem zapewnić w sposób właściwy potrzeby emocjonalne dzieci tj. potrzeba miłości, poczucia bezpieczeństwa, akceptacji, uznania. Ponadto wychowanie w warunkach rodzinnych daje dzieciom pozbawionym opieki przez rodzinę naturalną możliwość wszechstronnego przygotowania się do samodzielnego i odpowiedzialnego życia. 27